ʼE Iku Anai Koa Te ʼu Kumi ʼa Te Tagata Ke Maʼuli Fualoa Age?

KO TE ʼamanaki ʼa ʼihi hahaʼi, ʼe lava fakaloaloaga anai e te tagata ia tona maʼuli ʼi te ʼu taʼu e afe ka haʼu. ʼE kau ai te Polofesea ko Ronald Klatz. ʼE pelesita ʼi te American Academy of Anti-Aging, ko he kautahi ʼe faʼufaʼu e te hahaʼi popoto ʼe nātou faiga fakamalotoloto ke nātou fakatologa te maʼuli ʼo te hahaʼi. Ko ia pea mo tana ʼu kaumeʼa ʼe nātou fakatuʼutuʼu ke nātou maʼuli fualoa. ʼE ʼui fēnei e te Polofesea ko Klatz: “ ʼE ʼau fakaʼamu ke ʼau maʼuli ia taʼu e 130 tupu. ʼI tamatou manatu ʼe feala ke kita tāʼofi te hifohifo ʼo te sino. ʼI te temi nei, kua mātou maʼu he faʼahiga poto moʼo fakatuatuai peʼe fakagata te popo ʼo te sino pea mo te mahaki ʼaē ʼe fakahigoaʼi māhani ko te matutuʼa.” ʼI te ʼaho fuli ʼe folo e te Polofesea ko Klatz he ʼu foʼi ʼakau e 60 moʼo fakatologa ʼaki tona maʼuli.

ʼE Tonu Koa Ke Tou Falala Ki Te Hormonothérapie Pea Mo Te Génétique?

ʼE falala te hahaʼi ki te faʼahiga faitoʼo ʼaē ko te hormonothérapie. ʼE hage ʼe fakatuatuai te matutuʼa ʼa te ʼu manu ʼaē neʼe fai kiai te ʼu ʼahiʼahi ʼaki te hormone DHEA ʼi te ʼu fale ʼaē ʼe ʼahiʼahi ai te ʼu faitoʼo.

ʼO ʼuhiga mo te hormone végétale, te kinétine, ʼe tohi ʼi te sulunale ko Aftonbladet te ʼu palalau ʼaenī neʼe fai e te Polofesea ko Suresh Rattan ʼe faiako ʼi te Univelesitē ʼo Aarhus ʼi Danemark: “ ʼE fakahā e te ʼu ʼahiʼahi ʼaē neʼe mātou fai ʼi tomatou ʼu fale ʼaē ʼe ʼahiʼahi ai te ʼu faitoʼo, ko te ʼu selule ʼo te kili ʼo te tagata ʼaē ʼe taupau ʼi te kinétine, ʼe mole matutuʼa ʼaki te temi. ʼE mālohi te ʼu selule ʼaia ʼi tonatou maʼuli katoa.” Ko te ʼu kiʼi manu veliveli ʼaē neʼe ʼai kiai te hormone ʼaia ʼe nātou maʼuli fualoa age.

ʼE ʼui ʼaki te ʼu faitoʼo ʼaē ʼe fai ʼaki te mélatonine ʼe feala ke fualoa age te maʼuli ʼa te ʼu kumā. Tahi ʼaē meʼa, neʼe hage neʼe kei veliveli te ʼu kumā ʼaia pea mo mālolohi age.

Ko nātou ʼaē ʼe nātou lagolago ki te fakaʼaogaʼi ʼo te hormone de croissance humaine (H.G.H.), ʼe nātou ʼui ʼaki te meʼa ʼaia ʼe matalelei ai totatou kili, ʼe lahi ai totatou ʼu ivi, ʼe lahi age ai tatatou holi ki he ʼu felāveʼi fakasino, ʼe tou fiafia pea ʼe tou poto age, pea ko te ʼu agaaga ʼo totatou sino ʼe tatau mo te sino ʼo he tūpulaga.

Tahi ʼaē meʼa, ko te tokolahi ʼe nātou fakaʼaogaʼi te cryogénisation. Neʼe ʼui e te hahaʼi popoto, ʼe feala ke nātou fakatologa te maʼuli ʼo he ʼugaga mokā nātou gāueʼi tana ʼu gènes. ʼI tona fakahagatonu, neʼe nātou lava fai ke tuʼa ono te loaloaga ʼo tona maʼuli ʼi tona loaloaga māhani. Koia ʼe nātou ʼamanaki, ʼe feala anai ke toe feiā mo te hahaʼi mo kapau ʼe ʼai ki te tagata te ʼu gènes ʼaia. ʼE tohi ʼi te nusipepa Time te ʼu palalau ʼaenī ʼa te Polofesea ko Siegfried Hekimi ʼo te Univelesitē McGill ʼo Montréal: “Kapau ʼe tou maʼu te ʼu gènes fuli ʼaē ʼe fakalogo kiai te loaloaga ʼo te maʼuli, pea ʼe lagi feala anai ke tou fakatuatuai tanatou gāue pea mo fakatologa te maʼuli.”

Ko te hahaʼi popoto ʼaē ʼe nātou sivi te ʼu meʼa maʼuli, kua fualoa tanatou ʼiloʼi ko te kiʼi koga ʼo te ʼu chromosomes, ʼaē ʼe higoaʼi ko te télomère, ʼe liliu ʼo fuanounou mokā tupu liuliuga te selule. Ka puli ki te télomère tona vahe e tahi ʼi te nima, pea ʼe mole kei feala ke tupu liuliuga te selule ʼaia pea ʼe mate ai. Kae ʼe ʼi ai he enzyme ʼe higoa ko te télomérase, pea ʼe feala ke ina toe fakaloaloaga te télomère ke toe tupu liuliuga te selule. ʼI te agamāhani, ko te enzyme ʼaia ʼe mole gāue ʼi te ʼu selule, kae neʼe lava fakahū e te hahaʼi popoto ki he ʼu selule te télomérase ke gāue ai, ʼo ina fakatuputupu te ʼu selule pea ke lahi age tonatou mavetevete.

ʼO mulimuli ki te ʼu hahaʼi fai kumi, ʼaki te faʼahi ʼaia ʼe lahi ʼaupito te ʼu fealagia moʼo tauʼi te ʼu mahaki ʼaē ʼe tupu mai te matutuʼa. E feafeaʼi mo kapau ʼe fetogi te ʼu selule souches ʼo te sino ʼaki te ʼu selule souches ʼaē kua “fakaloaloaga” tonatou maʼuli ʼaki te télomérase ʼaē ʼe lolotoga gāue ai? ʼE ʼui fēnei e te Polofesea ko William A. Haseltine: “ ʼE hā lelei ai ʼe feala ke maʼuli tuputupua te tagata, pea ʼe hoko māmālie anai te faʼahi ʼaia ʼi te ʼu taʼu e 50 ka hoa mai.”​—The New York Times.

Te Nanotechnologie Pea Mo Te Cryogénisation, ʼe ʼAoga Moʼoni Koa?

Ko te nanotechnologie, te faʼahiga poto ʼaē ʼe ina gāueʼi te selule ʼi tona vahe nanomètre, (ko tona vahe e tahi ʼi te miliale) ʼe ina toe foaki he ʼamanaki ki te hahaʼi. ʼI te manatu ʼa ʼihi hahaʼi, ʼe feala anai ke faʼu he ʼu masini ʼe takitaki e te ʼu olotinatea, pea ʼe veliveli age ʼi te ʼu selule, pea ʼe nātou gāueʼi te ʼu molécules moʼo toe faʼu pea mo toe fakafoʼou te ʼu selule ʼaē kua matuʼa, ʼo feiā mo te ʼu tissus pea mo te ʼu organes. ʼI te akonaki ʼaē neʼe fai ʼo ʼuhiga mo te ʼu faitoʼo ki te matutuʼa, neʼe ʼui e te tagata fai kumi, ʼi te 21 sēkulō ʼe feala anai ki te kau tōketā ke nātou fakaʼaogaʼi te nanotechnologie ke maʼuli tuputupua te tagata.

Ko te cryogénisation ʼe ko te faka ʼaisi ʼo he ʼu sino ʼaki te fakaʼamu ʼaē, ʼe feala anai ke toe fakamaʼuli tonatou ʼu selule mate pea ke toe maʼuli ai te hahaʼi ʼaia. ʼE feala ke faka ʼaisi te sino katoa peʼe ko te ʼuto ʼāteaina pe. Neʼe kole e he tagata ke faka ʼaisi he kie kafu. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe ko te kie kafu ʼo tona kaumeʼa, pea neʼe kei maʼu ai te ʼu selule ʼo tona kili pea mo tona ʼu fuluʼi ulu. Neʼe ina loto ke faka ʼaisi te ʼu meʼa ʼaia ke feala ke toe fakamaʼuli tona kaumeʼa, mo kapau ʼe maʼu anai e te hahaʼi popoto peʼe feafeaʼi te toe faʼu ʼo te hahaʼi ʼaki pe he ʼu kiʼi selule.

Koteā ʼAē ʼe Tonu Ke Tou Falala Kiai?

ʼE fia maʼuli te tagata, kae mole fia mate. Koia ko te ʼu meʼa foʼou ʼaē kua ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo te maʼuli, ʼe tali leleiʼi pea ʼe tupu ai te ʼu ʼamanaki lahi ʼa te hahaʼi. Kae ʼo aʼu ki te temi nei, ʼe mole he fakamoʼoni peʼe feala ki te DHEA, mo te kinétine, mo te mélatonine, mo te H.G.H pea mo te tahi ʼu meʼa, ke nātou fakatātāʼofi moʼoni te matutuʼa ʼa te hahaʼi. ʼE tuʼania te hahaʼi lotolotolua, naʼa feala ʼaki te gāueʼi ʼo te télomérase ke tupu ai he ʼu selule ʼe kau ʼi te kosea. Pea ʼe mole heʼeki ʼiloʼi peʼe ʼi ai anai he fua ʼo te nanotechnologie pea mo te cryogénisation.

Ko te ʼu meʼa fakapoto lalahi, neʼe tokoni ki te hikihiki ʼo te maʼuli ʼa te hahaʼi pea ke fualoa age, kae ʼe mole feala anai ke ina foaki mai te maʼuli heʼegata. Koteā tona tupuʼaga? Moʼo fakanounou ʼe feala ke tou ʼui, koteʼuhi ʼe mole feala ki te poto ʼo te tagata ke ina fakatokatoka te fihifihia ʼo te tupuʼaga ʼo te matutuʼa pea mo te mate.

Te Tupuʼaga ʼo Te Matutuʼa Pea Mo Te Mate

Ko te tokolahi ʼo te hahaʼi popoto ʼe nātou manatu tahi kua fakatuʼutuʼu ʼi tatatou ʼu gènes totatou matutuʼa pea mo totatou mate. ʼE feala hatatou fai te fehuʼi ʼaenī: Neʼe fakatuʼutuʼu ʼanafea pea mo feafeaʼi ʼi totatou code génétique, pea koteā tona tupuʼaga?

ʼE faigafua te tali ʼa te Tohi-Tapu​—logope la ʼe mole palalau ki te génétique peʼe ki te ADN. ʼE ʼui fēnei ia Loma 5⁠:12: “Koia, aki he tagata e tahi nee hu mai te agahala ki te malama-nei pea aki te agahala ia te mate, pea nee ausia e te mate te tagata fuape: pea tahi, kua agahala fuli.”

Neʼe maʼu e Atama, te ʼuluaki tagata, te fealagia ʼaē ke maʼuli ʼo heʼegata. Neʼe faʼu tona sino ʼaki te ʼu fealagia fuli ʼaē ke maʼuli heʼegata pea ke maʼuli fiafia. Kae neʼe ʼi ai tona ʼu tuʼakoi. Ke feala hana maʼuli ʼo talu ai, neʼe tonu kia Atama ke gāue fakatahi mo te Matapuna ʼo te maʼuli, tona Tupuʼaga, pea ke fakalogo kia te ia.​—Senesi 1:​31; 2:​15-​17.

Kae neʼe fili e Atama ke talagataʼa ki te Tupuʼaga. ʼI tona fakahagatonu, neʼe manatu Atama ʼe lelei age te ʼaluʼaga ʼo te tagata mo kapau ʼe maʼuli faʼitaliha pea mole pule ki ai te ʼAtua. Pea neʼe agahala ai. Talu mai te ʼaho ʼaia, neʼe hage kua fetogi ai tona code génétique. Neʼe mole tuku e Atama ki tana fānau te maʼuli heʼegata, kae neʼe ina tuku mai te agahala pea mo te mate.​—Senesi 3:​6, 19; Loma 6:​23.

Te ʼAmanaki Moʼoni

Kae neʼe tonu ke fetogi te ʼaluʼaga ʼaia. ʼE ʼui fēnei ia Loma 8⁠:20: “He nee tukuʼage te keleasio ki te noa, nee mole loto ia ki ai, kae nee ko ia’pe ae nee ina tuku ki ai i te falala.” Ko te Tupuʼaga ʼo te tagata, ia Sehova ʼAtua, neʼe ina tuku ke mate te hahaʼi he neʼe nātou agahala kia te ia, kae ʼi tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe ina toe foaki age kia nātou he ʼamanaki.

Neʼe hā lelei te tafitoʼaga ʼo te ʼamanaki ʼaia ʼi te haʼu ʼa Sesu Kilisito ki te kele. ʼE ʼui fēnei ia Soane 3⁠:16: “He nee ofa lahi te Atua ki te malama-nei, ko te tupuaga aia o tana foaki mai tona Alo Ulutokotahi, ke aua naa mate ia natou fuape e tui kia te ia, kae ke natou maù te mauli heegata.” Koia e feafeaʼi te hāofaki ʼo tatou mai te mate, kapau ʼe tou tui kia Sesu Kilisito?

Kapau ko te agahala ʼe ko te tupuʼaga ʼo te mate, pea ʼe tonu muʼa ke molehi te agahala ke feala te pulihi ʼo te mate. ʼI te kamata ʼo te minisitelio ʼa Sesu ʼi tona ʼuhiga Kilisito, neʼe ʼui fēnei e Soane Patita: “Koeni te Akeno o te Atua e ina too te agahala a te malamanei.” (Soane 1:​29) Neʼe hāo Sesu Kilisito mai te agahala. Koia neʼe mole feala ke mate, heʼe ko te tautea ʼo te agahala. Kae neʼe ina tali ke matehi ia ia e te hahaʼi. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼi tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe ina totogi tatatou ʼu agahala.​—Mateo 20:28; 1 Petelo 3:​18.

ʼAki te totogi ʼaia, kua feala kia nātou fuli ʼaē ka tui kia Sesu, ke nātou maʼuʼuli pea ʼe mole nātou mamate anai. Ko te poto ʼo te tagata ʼe feala pe ke ina fakatologa totatou maʼuli ʼi he ʼu taʼu, kae ko te tui kia Sesu ʼe ko te ala moʼoni ʼaia ki te maʼuli heʼegata. Kua maʼu e Sesu te maʼuli ʼaia ʼi selo, ʼo toe feiā pe mo tana kau ʼapositolo pea mo te tahi ʼu hahaʼi. Kae ki te tokolahi ia tatou ʼaē ʼe tui kia Sesu, ʼe tou maʼuʼuli anai ʼo heʼegata ʼi te kele, ʼaē ka toe fakatuʼu ai anai e Sehova ʼAtua te Palatiso.​—Isaia 25:8; 1 Kolonito 15:48, 49; 2 Kolonito 5:1.

Te Maʼuli Heʼegata ʼi Te Palatiso Kelekele

Neʼe ʼi ai te tagata neʼe ina fai te fehuʼi ʼaenī: “ ʼE tokofia te hahaʼi ʼaē ʼe nātou faka maʼuhigaʼi anai te maʼuli mo kapau ʼe mole nātou toe mamate anai?” ʼE mole tou fiu anai koa ʼi te taʼi maʼuli ʼaia? ʼE fakapapauʼi mai e te Tohi-Tapu ʼe mole feiā anai. “Ko meʼa fuli, neʼe ina fai ke matalelei ʼi tona temi. Māʼia mo te ʼu temi ʼaē ʼe mole ʼiloʼi honatou gataʼaga, neʼe ina ʼai ki tonatou loto, ke ʼaua naʼa ʼiloʼi e te tagata te gāue ʼaē neʼe fai e te ʼAtua moʼoni mai tona kamataʼaga ki tona fakaʼosi.” (Tagata Tānaki 3:​11) ʼE lahi ʼaupito te ʼu meʼa ʼaē neʼe fakatupu e Sehova pea ʼe ko he ʼu meʼa faigataʼa ʼe tou ofo ai, pea ʼe tou fia ʼiloʼi anai pea mo tou fiafia anai ʼi totatou maʼuli katoa, tatau aipe peʼe tou maʼuli ʼo heʼegata.

Ko te tagata neʼe ina sivi te manulele ʼe higoa ko te mésangeai imitateur peʼe ko te Perisoreus infaustus, neʼe ina ʼui ʼe ko he manu “fakaofoofo pea mo taulekaleka,” pea ʼe ko he meʼa fakafiafia ʼaupito tana ʼiloʼi te manulele ʼaia. ʼI tana sivi te manulele ʼaia, neʼe toe tuputupu ai tana fia ʼiloʼi te manu ʼaia. Neʼe ina ʼui, tatau aipe pe kua taʼu 18 tana sivi ʼaia, kae ʼe kei lahi ʼaupito te ʼu meʼa ʼaē ʼe feala ke ina sivi ai. Kapau ʼe feala ki he tagata poto ke ina sivi fakalelei te manulele e tahi pea ke punamaʼuli ai pea mo fiafia ai ia taʼu e 18, pea e feafeaʼi age la tatatou fiafia kapau ʼe tou sivi te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fakatupu e te ʼAtua.

Koutou fakakaukauʼi age muʼa te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼe feala anai ke vakaʼi e he tahi mo kapau ʼe ina maʼu he temi loaloaga moʼo fai te ʼu meʼa ʼaia. ʼE lahi ʼaupito te ʼu potu fenua ʼe feala anai ke kita ʼalu ʼo mamata kiai, pea ʼe feala anai ke kita felāveʼi ai mo te hahaʼi tokolahi. Koutou manatu ki te ʼu faigamālie ʼaē ka koutou maʼu moʼo fakakaukauʼi, moʼo faʼu pea mo fakatupu he ʼu meʼa foʼou. ʼE mole faka tuʼakoi anai tatatou ʼu fealagia ʼaia. ʼI tatatou fakakaukauʼi te mahu ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fakatupu e te ʼAtua, ʼe hā lelei mai kia tatou, ʼe feala anai ke tou fakaʼaogaʼi fuli te ʼu fealagia ʼo totatou maʼuli mo kapau ʼe tou maʼuʼuli ʼo heʼegata.

ʼE fakahā mai e te Tohi-Tapu, ʼaki te toe fakatuʼuake ʼe foaki anai te maʼuli heʼegata ki te kau mate. (Soane 5:​28, 29) ʼE lahi te ʼu misitelio ʼo te hisitolia ʼe tou mahino anai kiai, heʼe fakamatala mai anai e te kau fakatuʼuake te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko pea ʼe feala anai ke nātou tali ki tatatou ʼu fehuʼi. Koutou fakakaukauʼi age muʼa, ʼe feala anai ke fakahā mai e te kau fakatuʼuake ʼaia te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te ʼu temi kehekehe ʼo te hisitolia.​—Gaue 24:15.

ʼI takotou fakatalitali ki te temi ka haʼu, ʼe mahino kia koutou, ʼi tona ʼosi fakatuʼuake, ʼe lagi fia fetogi anai e Sopo tana ʼu palalau ʼaē ʼe tuʼu ia Sopo 14⁠:⁠1. ʼE lagi ina fia ʼui fēnei anai: ‘Ko te tagata, ʼe tupu mai te fafine, ʼe maʼuli ʼi te temi nei ʼo talu ai pea ʼe nofo ia ʼi te fīmālie.’

Kia nātou ʼaē ʼe falala kia Sehova pea mo tui kia Sesu, ko te fakatologa ʼo te maʼuli ki he temi heʼegata, ʼe mole ko he moemisi. Kua vave hoko mai. ʼE pulihi anai te matutuʼa pea mo te mate. Ohage ko tona ʼui ʼi te Pesalemo 68⁠:20: “ ʼE ʼa Sehova te Tuʼi ʼAliki te ʼu ala ʼo te hāofaki mai te mate.”​—Apokalipesi 21:​3, 4.

[Paki ʼo te pasina 4, 5]

Ko te haʼele ki muʼa ʼo te ʼu meʼa fakapoto lalahi, neʼe ina fakatupu te ʼamanaki ʼaē ki he maʼuli loaloaga

[Paki ʼo te pasina 7]

ʼE hoki feala anai ke tou fakaʼaogaʼi te ʼu fealagia fuli ʼo totatou maʼuli mo kapau ʼe tou maʼuʼuli ʼo heʼegata