Koutou Ako Ke Koutou ʼIloʼi “Te Manatu a Kilisito”

“ ‘Ko ai ae kua ina iloi te manatu a te Aliki, pe ko ai ae e ina tokoniʼi anai iaʼia?’ Kae kia matou, e matou mau te manatu a Kilisito.”​—⁠1 Kolonito 2⁠:⁠16.

1, 2. ʼI tana Folafola, koteā ʼaē neʼe fia fakahā mai e Sehova ʼo ʼuhiga mo Sesu?

NEʼE feafeaʼi te fofoga ʼo Sesu? Neʼe lanu feafeaʼi tona fuluʼi ʼulu? tona kili? tona ʼu mata? Neʼe lahi feafeaʼi? Neʼe kilo fia? ʼI te ʼu sēkulō, neʼe lahi te ʼu paki kehekehe ʼo Sesu neʼe fai e te hahaʼi pena paki, ko ʼihi paki neʼe fakapotopoto, kae ko ʼihi ʼe mole ʼiloʼi papau peʼe moʼoni. Ko ʼihi paki ʼe hā ai Sesu ʼe ko he tagata mālohi pea mo fiafia, kae ko ʼihi paki neʼe pena ia ia ʼe ko he tagata ʼe sino vaivai pea mo mata tetea.

² Kae ʼe mole talanoa tāfito te Tohi-Tapu ki te agaaga ʼo te sino ʼo Sesu. Neʼe fia fakahā tāfito mai e Sehova te faʼahi ʼe maʼuhiga age, pe neʼe feafeaʼi te ʼulugaaga ʼo Sesu. ʼE mole fakamatala pe e te ʼu Evaselio te ʼu palalau pea mo te ʼu gāue ʼaē neʼe fai e Sesu, kae ʼe nātou toe fakahā mai te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼi tona loto pea mo te faʼahiga manatu ʼaē neʼe ina maʼu ʼi tana ʼu palalau pea mo tana ʼu gāue. ʼAki te ʼu evaselio ʼaia e fā, ʼe feala ai hatatou mahino ki te meʼa ʼaē neʼe ʼui e te ʼapositolo ko Paulo ʼe ko “te manatu a Kilisito.” (1 Kolonito 2⁠:16) ʼE maʼuhiga ke tou ʼiloʼi lelei te ʼu manatu, mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼi te loto ʼo Sesu, pea mo tona ʼulugaaga. Koteā tona tupuʼaga? ʼUhi ko te ʼu faʼahi ʼaenī e lua.

3. Koteā ʼaē ʼe feala ke tou mahino kiai mo kapau ʼe tou ʼiloʼi te manatu ʼa Kilisito?

³ ʼUluaki, kapau ʼe tou ʼiloʼi te manatu ʼa Kilisito pea ʼe tou mahino ai ki te manatu ʼa Sehova ʼAtua. Neʼe ʼiloʼi lelei e Sesu tana Tāmai, koia neʼe feala ai ke ina ʼui fēnei: “E mole he tahi e ina iloi pe ko ai ia te Alo gatape ki te Tamai, pea e mole he tahi e ina iloi pe ko ai te Tamai gatape ki te Alo pea mo ia ae e loto te Alo ke ina fakaha ki ai.” (Luka 10⁠:22) ʼE hage neʼe ʼui fēnei e Sesu, ‘Kapau ʼe koutou fia ʼiloʼi peʼe feafeaʼi ia Sehova, pea koutou mamata kia te ʼau.’ (Soane 14⁠:⁠9) Koia, ka tou ako te ʼu meʼa ʼaē ʼe fakahā e te ʼu Evaselio ʼo ʼuhiga mo te faʼahiga manatu pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼi te loto ʼo Sesu, ʼi tona fakahagatonu, ʼe tou ako ai peʼe feafeaʼi te manatu ʼa Sehova pea mo te ʼu meʼa ʼi tona loto. ʼAki te ʼatamai mālama ʼaia ʼe feala ai ke tou fakaōvi ki totatou ʼAtua.​—⁠Sakopo 4⁠:⁠8.

4. Kapau ʼe tou fia faʼifaʼitaki moʼoni kia Kilisito, koteā ʼaē ʼe tonu muʼa ke tou ako, pea koteā tona tupuʼaga?

⁴ Lua, ko tatatou ʼiloʼi te manatu ʼa Kilisito ʼe tokoni kia tatou ke tou “mulimuli i ona aluʼaga.” (1 Petelo 2⁠:21) Ko te mulimuli kia Sesu ʼe mole faka ʼuhiga pe ke tou toe fai tana ʼu palalau pea mo faʼifaʼitakiʼi tana ʼu gāue. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ʼe hā ʼi ʼatatou ʼu palalau pea mo tatatou ʼu aga tatatou ʼu manatu pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼi totatou loto, koia ke feala hatatou mulimuli kia Sesu ʼe maʼua ke tou maʼu te “manatu” ʼaē neʼe ina maʼu. (Filipe 2⁠:⁠5) Ko tona faka ʼuhiga, kapau ʼe tou fia faʼifaʼitaki moʼoni kia Kilisito, pea ʼe tonu muʼa ke tou ako lelei ke tou manatu ohage ko ia pea mo tou logoʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina logoʼi ʼi tona loto, logola totatou ʼuhiga agahala. Koia, ʼaki te tokoni ʼo te ʼu tagata ʼaē neʼe nātou tohi te ʼu Evaselio, tou sivisivi te manatu ʼa Kilisito. ʼE tou ʼuluaki palalau anai ki te ʼu faʼahi ʼaē neʼe malave ki te ʼu manatu ʼa Sesu pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼi tona loto.

Tona Maʼuli ʼi Muʼa ʼo Tana Tupu Tagata

5, 6. (a) ʼE malave feafeaʼi kia tatou tatatou ʼu fakakaugā? (b) ʼI selo, neʼe ko ai ʼaē neʼe fakakaugā mo te ʼAlo ʼuluaki tupu ʼo te ʼAtua ʼi muʼa ʼo tana haʼu ki te kele, pea neʼe malave feafeaʼi te faʼahi ʼaia kia te ia?

⁵ ʼE feala ke malave tatatou ʼu fakakaugā ki tatatou ʼu manatu, mo te ʼu meʼa ʼaē ʼi totatou loto pea mo tatatou ʼu aga, ke tou fai te meʼa ʼaē ʼe lelei peʼe ko te meʼa ʼaē ʼe kovi.a (Tāʼaga Lea 13⁠:20) Tou vakaʼi pe neʼe fakakaugā Sesu mo ai ʼi selo, ʼi muʼa ʼo tana haʼu ki te kele. ʼE ʼui e te Evaselio ʼo Soane ko Sesu ʼi muʼa ʼo tana tupu tagata, neʼe ko “te Folafola,” peʼe ko te Tagata ʼAve Folafola ʼa te ʼAtua. ʼE ʼui fēnei e Soane: “ ʼI [te] kamataʼaga neʼe ʼi ai te Folafola, pea neʼe nofo te Folafola mo te ʼAtua, pea ko te Folafola neʼe ʼatua. ʼI [te] kamataʼaga neʼe nofo ia mo te ʼAtua.” (Soane 1⁠:​1, 2, MN) Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe mole he kamataʼaga ʼa Sehova, koia ko te ʼui ʼaē neʼe nofo te Folafola mo te ʼAtua “ ʼi te kamataʼaga,” ʼe lagi faka ʼuhiga ki te temi ʼaē neʼe kamata fakatupu ai e te ʼAtua te ʼu meʼa. (Pesalemo 90⁠:⁠2) Ko Sesu “te ʼuluaki-tupu ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fakatupu.” Koia, neʼe kua tupu ia kae neʼe heʼeki fakatupu te ʼu ʼaselo pea mo te ʼatulaulau.​—⁠Kolose 1⁠:​15, MN; Apokalipesi 3⁠:⁠14.

⁶ ʼO mulimuli ki te fakafuafua ʼo ʼihi hahaʼi popoto, neʼe tupu te ʼatulaulau kua hili kiai teitei taʼu e 12 miliale. Kapau ʼe totonu te ʼu fakafuafua ʼaia, pea neʼe fakatahi te ʼAlo ʼuluaki tupu ʼo te ʼAtua mo tana Tāmai, talu mai he ʼu temi ʼe heʼegata, ʼi muʼa ʼo te fakatupu ʼo Atama. (Vakaʼi ia Mikea 5⁠:⁠2) Neʼe nā feʼofani ʼaupito. Ko te ʼAlo ʼuluaki tupu neʼe fakatātā ki te poto, pea neʼe ina ʼui fēnei ʼi muʼa ʼo tana tupu tagata: “Neʼe ʼau liliu ko ia ʼaē neʼe ʼofa tāfito ki ai [Sehova] ʼi te ʼaho mo te ʼaho, ʼo ʼau fiafia ʼi ʼona muʼa ʼi te temi fuli pe.” (Tāʼaga Lea 8⁠:30) ʼE mahino papau ia, ko te ʼu lauʼi taʼu ʼaē neʼe fakatahitahi lelei ai mo te Matapuna ʼo te ʼofa neʼe malave lahi ai ki te ʼAlo ʼo te ʼAtua. (1 Soane 4⁠:⁠8) Neʼe ʼiloʼi ai e te ʼAlo pea mo mulimuli ai ki te ʼu manatu ʼo tana Tāmai, mo te ʼu meʼa ʼo tona loto, pea mo tana ʼu aga, pea neʼe mole he tahi kehe neʼe ina lava fai te faʼahi ʼaia.​—⁠Mateo 11⁠:⁠27.

Tona Maʼuli ʼi Te Kele Pea Mo Tona Famili

7. He koʼe neʼe tonu ke haʼu te ʼAlo ʼuluaki tupu ʼo te ʼAtua ki te kele?

⁷ Neʼe lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe tonu ke ako e te ʼAlo ʼo te ʼAtua, he neʼe fakatuʼutuʼu e Sehova ke liliu tona ʼAlo ko he Pelepitelo Lahi manavaʼofa, ʼe feala ke “tali mamahi mo tatou i otatou vaivai.” (Hepeleo 4⁠:15) Moʼo fakahoko te faʼahi ʼaia, neʼe tonu ke tupu tagata te ʼAlo ʼi te kele. ʼI tona ʼuhiga tagata kakano pea mo toto, neʼe hoko ai kia Sesu te ʼu ʼaluʼaga pea mo te ʼu fakaneke ʼaē ki muʼa atu, neʼe mamata kiai mai selo. ʼI te temi leva ʼaia, neʼe ina logoʼi tonu te ʼu meʼa ʼaē ʼe logoʼi e te tagata. ʼI ʼihi temi neʼe logo gaʼegaʼe, mo fia ʼinu pea mo fia kai. (Mateo 4⁠:2; Soane 4⁠:​6, 7) Tahi ʼaē meʼa, neʼe ina kātakiʼi te ʼu faʼahiga faigataʼaʼia pea mo te ʼu mamahi fuape. Neʼe ina “ako te fakalogo” pea neʼe liliu ai ʼo katoa moʼo fakahoko tona tuʼulaga Pelepitelo Lahi.​—⁠Hepeleo 5⁠:​8-10.

8. Koteā ʼaē ʼe tou ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo te kamata ʼo te maʼuli ʼa Sesu ʼi te kele?

⁸ E feafeaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko kia Sesu ʼi te kamata ʼo tona maʼuli ʼi te kele? ʼE mole lahi te talanoa ʼa te Tohi-Tapu ki te temi ʼaē neʼe kei veliveli ai. ʼI tona fakahagatonu, ʼe ko Mateo pe ia pea mo Luka ʼaē neʼe nā fakamatala te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi tona fānauʼi ake. Neʼe ʼiloʼi e te kau faitohi ʼo te ʼu Evaselio neʼe maʼuli Sesu ʼi selo ʼi muʼa ʼo tana haʼu ki te kele. Neʼe ko te temi tāfito ʼaia, ʼi muʼa ʼo tana tupu tagata, ʼaē neʼe maʼu ai e Sesu tona ʼulugaaga. Kae ko Sesu neʼe ko he tagata moʼoni. Logola tona haohaoa, kae neʼe ko te kiʼi toe meamea neʼe lahilahi ake ʼo tamasiʼi, pea neʼe ko te tūpulaga neʼe liliu ko he tagata lahi, pea lolotoga te temi ʼaia, neʼe lahi ai te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ako. (Luka 2⁠:​51, 52) ʼE fakahā mai e te Tohi-Tapu pe neʼe kamata feafeaʼi te maʼuli ʼo Sesu ʼi te kele pea neʼe malave te faʼahi ʼaia kia te ia.

9. (a) He koʼe ʼe tou ʼui ko Sesu neʼe tupu ʼi te famili masiva? (b) Neʼe feafeaʼi te ʼu ʼaluʼaga ʼaē neʼe lahilahi ake ai Sesu?

⁹ ʼE tou ʼiloʼi papau neʼe tupu Sesu ʼi he famili masiva. ʼE hā te faʼahi ʼaia ʼi te mōlaga ʼaē neʼe ʼave e Sosefo pea mo Malia ki te fale lotu hili kiai teitei ʼaho e 40 ʼi tona ʼosi fānauʼi. Neʼe mole nā ʼave he matuʼaʼi akeno moʼo fai ʼaki he holokoseta, pea mo he lupe pe ko he kulukulu maʼa te sakilifisio ki te agahala, kae neʼe nā ʼave “he hoai lupe, pe ko he hoai kulukulu.” (Luka 2⁠:24) ʼE ʼui e te Lao ʼa Moisese, neʼe fakatuʼutuʼu te mōlaga ʼaia maʼa te kau māsisiva. (Levitike 12⁠:​6-8) ʼAki te temi, neʼe kaugamālie te fānau ʼa te taumatuʼa masiva ʼaia. Neʼe lagi maʼu e Sosefo pea mo Malia tana ʼu fānau e toko ono, ʼi te ʼosi tupu faka milakulo ʼa Sesu. (Mateo 13⁠:​55, 56) Koia, neʼe lahilahi ake Sesu ʼi he famili kaugamālie pea mo masiva.

10. Koteā ʼaē ʼe hā mai neʼe manavasiʼi ia Malia mo Sosefo ki te ʼAtua?

¹⁰ Neʼe taupau Sesu e te ʼu mātuʼa neʼe nā manavasiʼi ki te ʼAtua pea mo nā tokaga fakalelei kia te ia. Ko tana faʼe, ia Malia, neʼe ko he fafine makehe. Koutou manatuʼi, ʼi te fakaʼalofa ʼa te ʼaselo ko Kapeliele kia ia, neʼe ina ʼui fēnei: “ ʼAlofa atu, kia koe ʼaē ʼe ʼofainaʼi ʼaupito, ʼe kau mo koe ia Sehova.” (Luka 1⁠:​28, MN) ʼO toe feiā mo Sosefo neʼe ko he tagata lotu. ʼI te taʼu fuli, neʼe haʼele ia kilometa e 150 ki Selusalemi ki te Pāsikate. Neʼe toe ʼalu ai mo Malia, logope la neʼe gata pe kia nātou tagata te fakamaʼua ʼaia. (Ekesote 23⁠:17; Luka 2⁠:41) ʼI te tahi lakaga, neʼe kumi fakalelei e Sosefo pea mo Malia ia Sesu, ʼi tona taʼu 12, pea neʼe nā maʼu atu ʼi te fale lotu ʼi te lotolotoiga ʼo te kau faiako. Neʼe ʼui fēnei e Sesu ki tana ʼu mātuʼa ʼaē neʼe loto tuʼania: “Pe mole koulua iloi e tonu ke au nofo i te api o taku Tamai?” (Luka 2⁠:49) Ko te fakaʼaogaʼi e Sesu te kupu “Tamai,” neʼe lagi faka ʼuhiga ki te ʼofa ʼa Sehova pea mo tana agalelei, he neʼe lagi fakahā age kia te ia ʼe ko Sehova tana Tāmai moʼoni. Tahi ʼaē meʼa, ko Sosefo neʼe lagi ko he tāmai neʼe ina taupau lelei ia Sesu. ʼE mahino ia neʼe mole fili ia e Sehova he tagata aga fefeka peʼe agakovi moʼo taupau Tona ʼAlo ʼofaina!

11. Koteā te gāue ʼaē neʼe ako e Sesu, pea ʼi te temi muʼa, koteā te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou fai ʼi te gāue ʼaia?

¹¹ Lolotoga te ʼu taʼu ʼaē neʼe nofo ai ʼi Nasaleti, neʼe ako e Sesu te gāue tufuga ʼakau, ʼaki tana tāmai tauhi ko Sosefo. Neʼe poto lelei Sesu ʼi te gāue ʼaia, koia neʼe fakahigoa ai ko “te tufugaʼakau.” (Maleko 6⁠:⁠3) ʼI te ʼu temi muʼa, neʼe ʼaoga te ʼu tagata tufuga ʼakau ki te ʼu laga fale, moʼo faʼu he ʼu meʼa kehekehe (ohage ko he ʼu laupapa, he ʼu kiʼi hekaʼaga, mo te ʼu hekaʼaga loloa) pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki he fale tauhi manu. ʼI tana tohi Dialogue avec Tryphon, ko Justin le Martyr, ʼi te lua sēkulō ʼo totatou temi, neʼe ina tohi fēnei ʼo ʼuhiga mo Sesu: “Neʼe māhani ʼi te gāue tufuga ʼakau ʼi tana nofo mo te hahaʼi, ʼo ina faʼu te ʼu huo fuli kele pea mo te ʼu ʼakau toho.” Neʼe faigataʼa te gāue ʼaia, heʼe ʼi te temi muʼa, neʼe mole ʼalu te tagata tufuga ʼakau ʼo totogi mai tana moʼi papa. Neʼe tonu ke ʼalu ʼo filifili he fuʼu ʼakau, pea ina tuʼusi ʼo ina ʼaumai ki tona fale gaohi papa. Koia neʼe ʼiloʼi ai e Sesu te faigataʼa ʼo te maʼuli, mo te talaga mo te hahaʼi faifakatau, pea mo te fakaʼaogaʼi fakalelei ʼo te falā.

12. Koteā ʼaē ʼe hā mai ai neʼe ʼuluaki mate Sosefo ia Sesu, pea koteā ʼaē neʼe tonu ke fai e Sesu?

¹² Neʼe ko Sesu te muʼa ʼo te fānau, pea neʼe lagi tonu ai ke tokaga mo ia ki te famili, he neʼe lagi ʼuluaki mate Sosefo ia ia.b Neʼe ʼui fēnei e te nusipepa Le Phare de la Tour de Sion ʼo te ʼaho 1 ʼo Sanualio 1900: “ ʼE ʼui e te talatisio neʼe mate Sosefo kae neʼe kei tūpulaga Sesu, pea neʼe gāue ki muli age ʼi te gāue tufuga ʼakau moʼo taupau tona famili. ʼE fakamoʼoni te faʼahi ʼaia ʼi te Tohi-Tapu, heʼe fakahigoa ia Sesu ko te tufuga ʼakau, pea ʼe talanoa ki tana faʼe pea mo ʼona tēhina, kae mole talanoa ia kia Sosefo. (Maleko 6⁠:⁠3) . . . ʼE mahino ia, ko te ʼu taʼu ʼaia e hogofulu-ma-valu ʼo te maʼuli ʼo totatou ʼAliki, mai te temi ʼaē neʼe hoko ai te meʼa [ʼaē ʼe fakamatala ia Luka 2:​41-​49] ki te temi ʼaē neʼe papitema ai, neʼe ina fakahoko ai te ʼu maʼua ʼo te maʼuli.” Ko Malia pea mo tana fānau, ʼo kau ai mo Sesu, neʼe nātou maʼuli mamahi he neʼe mate tona ʼohoana pea mo tanatou tāmai.

13. ʼI te temi ʼaē neʼe kamata ai e Sesu tona minisitelio, he koʼe neʼe mole he tahi kehe neʼe ina maʼu tona ʼatamai mālama, mo tana fakasiosio tonu, pea mo te ʼu meʼa loloto ʼaē neʼe ina logoʼi ʼi tona loto?

¹³ ʼE hā lelei mai, neʼe mole maʼuli fīfīmālie pe ia Sesu. Kae neʼe sio totonu ki te faʼahiga maʼuli ʼa te hahaʼi. ʼI te taʼu 29 ʼo totatou temi, neʼe hoko mai leva kia Sesu te temi ʼaē ke ina fakahoko ai te fekau fakaʼatua ʼaē neʼe tonu ke ina fai. ʼI te taʼu ʼaia, neʼe papitema ai pea neʼe fakatupu ko te Foha fakalaumālie ʼa te ʼAtua. ‘Neʼe ava te lagi kia te ia,’ ʼo lagi ina manatuʼi ai tona maʼuli ʼaē ʼi selo ʼi muʼa ʼo tana tupu tagata, mo tana ʼu manatu pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼi tona loto ʼi te temi ʼaia. (Luka 3⁠:​21, 22) Koia, ʼi te kamata e Sesu tana minisitelio, neʼe mole he tahi age neʼe ina maʼu te ʼatamai mālama ʼaē neʼe ina maʼu, mo te fakasiosio tonu, pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼi tona loto. ʼE tou mahino ai pe koʼe neʼe lahi age te fakamatala e te hahaʼi faitohi ʼo te ʼu Evaselio te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te minisitelio ʼo Sesu. Kae neʼe mole feala ke nātou fakamatala te ʼu palalau pea mo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fai e Sesu. (Soane 21⁠:25) Kae ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou tohi, ʼe nātou faka fealagia mai ke tou mahino ki te manatu ʼa te tagata ʼaē ʼe lahi tokotahi ʼo te ʼu temi fuli.

Neʼe Feafeaʼi Te ʼUlugaaga ʼo Sesu

14. Koteā te ʼu fakamatala ʼaē ʼe fai e te ʼu Evaselio ʼe hā ʼaki ai ko Sesu ʼe ko he tagata ʼofa lahi pea ʼe loloto te ʼu meʼa ʼaē ʼi tona loto?

¹⁴ ʼE fakahā mai e te ʼu Evaselio te ʼulugaaga ʼo Sesu, neʼe ko he tagata ʼofa lahi pea neʼe loloto te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina logoʼi ʼi tona loto. Neʼe lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina logoʼi ʼi tona loto: neʼe ʼofa ki te kilia (Maleko 1⁠:​40, 41); neʼe tagi ʼi te aga fefeka ʼa te hahaʼi (Luka 19:​41, 42); neʼe ʼita tonu ʼuhi ko te hahaʼi fetogi paʼaga mānumānu (Soane 2⁠:​13-17). Ko Sesu neʼe ko he tagata lotomahino, neʼe tagi pea neʼe mole ina tāʼofi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina logoʼi ʼi tona loto. ʼI te mate ʼo tona kaumeʼa ʼofaina ko Lasalo, neʼe sio Sesu ki te tagi ʼa Malia, te tuagaʼane ʼo Lasalo, pea neʼe malave ʼaupito kia te ia, ʼo tagi ai mo ia ʼi muʼa ʼo te hahaʼi.​—⁠Soane 11⁠:​32-36.

15. Neʼe hā feafeaʼi te ʼofa ʼa Sesu ʼi tana faʼahiga manatu ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi pea mo tana gaohi nātou?

¹⁵ Neʼe hā tāfito te ʼofa ʼa Sesu ʼi te ʼu manatu ʼaē neʼe ina maʼu ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi pea mo tana gaohi nātou. Neʼe tokoni ki te kau masiva pea mo nātou ʼaē neʼe maʼuli taʼomia, ʼo tokoni kia nātou ke nātou ‘maʼu he fīmālie ki ʼonatou nefesi.’ (Mateo 11⁠:​4, 5, 28-30). Neʼe mole maʼumaʼua fau moʼo fakafimālie ia ia ʼaē neʼe maʼuli mamahi, ohage ko te fafine ʼaē neʼe haʼu fakalogologo ʼo kapa ki tana kofu, he neʼe maligi te toto ʼo te fafine ʼaia, peʼe ko te tagata kivi mo kainono ʼaē neʼe mole fia fakalogologo. (Mateo 9⁠:​20-22; Maleko 10⁠:​46-52) Neʼe kumi e Sesu te meʼa ʼaē ʼe lelei ʼi te hahaʼi pea neʼe ina vikiʼi nātou; tahi ʼaē meʼa neʼe ina fakatonutonuʼi te hahaʼi kapau neʼe ʼaoga te faʼahi ʼaia. (Mateo 16⁠:23; Soane 1⁠:47; 8⁠:44) ʼI te temi ʼaia, neʼe mole lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe feala ke fai e te hahaʼi fafine, kae neʼe faka maʼuhigaʼi nātou e Sesu pea neʼe fakaʼapaʼapa kia nātou. (Soane 4:​9, 27) Kua mahino ai kia tatou pe koʼe neʼe fia tauhi te ʼu fafine kia te ia ʼaki tanatou ʼu koloā.​—⁠Luka 8⁠:⁠3.

16. Koteā ʼaē ʼe hā ai neʼe fakapotopoto te manatu ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli pea mo te ʼu koloā?

¹⁶ Neʼe maʼuli fakapotopoto ia Sesu. Neʼe mole ina fakamuʼamuʼa te ʼu koloā. ʼE hā mai neʼe mole koloaʼia. Neʼe ina ʼui ʼe “mole . . . he faahi ke hili ki ai tona ulu.” (Mateo 8⁠:20) Kae neʼe ʼi ai te ʼu meʼa neʼe fai e Sesu ke fiafia ai te hahaʼi. ʼI te tahi ʼaho neʼe ʼalu ki te kātoaga ʼo te fai ʼohoana​—⁠pea ʼi te ʼu lakaga ʼaia ʼe fai ai te ʼu mahōlō, mo te ʼu hiva, pea mo te ʼu fakafiafia​—⁠koia neʼe mole ʼalu ki te kātoaga ʼaia moʼo fakagata te ʼu fakafiafia ʼaē neʼe fai ai. Neʼe ina fakahoko ai tana ʼuluaki milakulo. ʼI te temi ʼaē neʼe kua ʼosi ai te vino, neʼe ina fakaliliu te vai ko he vino lelei, ko he meʼa ʼinu ʼe ina “fakafiafia te loto ʼa te tagata.” (Pesalemo 104⁠:15; Soane 2⁠:​1-11) Neʼe hoko atu ai te fakafiafia, pea neʼe mole fakaufiufi ai ki te taumatuʼa ʼaē neʼe ʼohoana. Kae neʼe hā tana fakapotopoto he neʼe lahi tāfito te ʼu lakaga ʼaē neʼe gāue kinakina ai ʼi tana minisitelio.​—⁠Soane 4⁠:⁠34.

17. He koʼe ʼe mole tou punamaʼuli ko Sesu neʼe ko he Tagata Faiakonaki Faiva, pea koteā ʼaē neʼe hā ʼi tana ʼu faiakonaki?

¹⁷ Ko Sesu neʼe ko te Tagata Faiakonaki Faiva. Neʼe maʼu ʼi tana ʼu akonaki te ʼu moʼoni ʼo te maʼuli, pea neʼe ina ʼiloʼi lelei te ʼu faʼahi ʼaia. (Mateo 13⁠:33; Luka 15⁠:⁠8) Neʼe makehe tana faʼahiga faiakonaki​—⁠neʼe mātala lelei, mo faigafua, pea mo ʼaoga. Neʼe maʼuhiga ʼaupito te meʼa ʼaē neʼe ina akoʼi ki te hahaʼi. Neʼe hā ʼi tana ʼu faiakonaki tana loto moʼoni ʼaē ke ʼiloʼi lelei e te hahaʼi ʼaē neʼe fagono kia te ia, te ʼu manatu ʼa Sehova, mo te ʼu meʼa ʼaē ʼi tona loto, pea mo tana ʼu aga.​—⁠Soane 17⁠:​6-8.

18, 19. (a) Koteā te ʼu lea fakatātā ʼaē neʼe fai e Sesu ʼo ʼuhiga mo tana Tāmai? (b) Koteā ʼaē ka tou talanoa kiai ʼi te alatike ʼaē ka hoa mai?

¹⁸ ʼI te agamāhani mokā fai e Sesu he ʼu lea fakatātā, ʼe talanoa ai ki tana Tāmai ʼaki he ʼu kupu taulekaleka neʼe mole feala hakita galoʼi. ʼE feala hakita palalau ki te manavaʼofa ʼo te ʼAtua kae ʼe mole tatau ia mokā kita fakatātā ia Sehova ki he tāmai ʼe fakamolemole gafua, ʼe ʼofa lahi ʼi tana sio ki te toe liliu mai ʼo tona foha, pea ʼe ‘lele ʼo fāʼufua ki te kia ʼo tona foha pea mo fekita kia te ia.’ (Luka 15⁠:​11-24) Neʼe mole ina tali te aga fefeka ʼa te kau takitaki lotu he neʼe nātou meʼa noaʼi te hahaʼi, kae neʼe fakamahino e Sesu ko tana Tāmai ʼe ko he ʼAtua ʼe faigafua takita fakaōvi kia te ia, pea neʼe ina leleiʼia age te faikole ʼa te tagata tānaki tukuhau agavaivai ʼi te faikole ʼa te Faliseo ʼaē ʼe laupisi kia ia. (Luka 18⁠:​9-14) Neʼe ʼui e Sesu ko Sehova ʼe ko he ʼAtua ʼe ina gaohi fakalelei te hahaʼi, pea ʼe ina ʼiloʼi te temi ʼaē ʼe tō ai he kiʼi misi ki te kele. Neʼe fakaloto fīmālieʼi fēnei e Sesu tana kau tisipulo: “Aua tautou tuania; e koutou mauhigaʼage i te atu misi fuape.” (Mateo 10⁠:​29, 31) ʼE mahino papau ia, neʼe ʼofolele ai te hahaʼi “ki tana akonaki” pea neʼe nātou fia ʼolo ai kia te ia. (Mateo 7⁠:​28, 29) Koia, ʼi te tahi lakaga, ko “he hahai tokolahi” neʼe nātou nonofo mo Sesu ia ʼaho e tolu, kae neʼe mole nātou ʼave pe la hanatou meʼa kai!​—⁠Maleko 8⁠:​1, 2.

¹⁹ ʼE tou fakafetaʼi kia Sehova ʼi tana fakahā ʼi tana Folafola te manatu ʼa Kilisito. Kae ʼe lava feafeaʼi hatatou maʼu pea mo fakahā te manatu ʼa Kilisito ʼi totatou vāhaʼa mo te hahaʼi? ʼE tou talanoa anai kiai ʼi te alatike ʼaē ka hoa mai.

[Nota ʼi te lalo pasina]

ʼE Kei Koutou Manatuʼi Koa?

• He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou ʼiloʼi te “manatu a Kilisito”?

• Neʼe fakakaugā Sesu mo ai ʼi muʼa ʼo tana tupu tagata?

• Lolotoga tona maʼuli ʼi te kele, koteā te ʼu ʼaluʼaga pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko tonu kia Sesu?

• Koteā ʼaē ʼe fakahā mai e te ʼu Evaselio ʼo ʼuhiga mo te ʼulugaaga ʼo Sesu?

[Paki ʼo te pasina 10]

Neʼe lahilahi ake Sesu ʼi he famili kaugamālie pea mo masiva

[Paki ʼo te pasina 12]

Neʼe punamaʼuli te hahaʼi faiako ki te ʼatamai pea mo te ʼu tali ʼaē neʼe fai e Sesu ʼi tona taʼu 12