ʼE Tou Lava Ako Mai Te ʼUluaki Taumatuʼa
NEʼE vakavakaʼi e te ʼAtua ia te kele. Neʼe ina teuteuʼi ke liliu ko he nofoʼaga ʼa te tagata. Neʼe sio ko meʼa fuli neʼe lelei. ʼI tana ʼosi fai te gāue ʼaia, pea ina ʼui ko te meʼa ʼaia “neʼe lelei ʼaupito.” (Senesi 1:12, 18, 21, 25, 31) Kae ʼi muʼa ʼo tana ʼui kua lelei ʼosi, neʼe ʼui e te ʼAtua neʼe ʼi ai te meʼa neʼe “mole lelei.” ʼAua naʼa faka ʼuhiga leva ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe fai e te ʼAtua ʼe mole lelei. Kae neʼe mole heʼeki katoa tana fakatupu. Neʼe ʼui e Sehova: “ ʼE mole lelei ke nofo tokotahi te tagata. ʼE ʼau fai anai hona tokoni ke liliu ko hona fakakatoa.”—Senesi 2:18.
Neʼe fakatuʼutuʼu e Sehova ke maʼu e te tagata te maʼuli heʼegata ʼi te faʼahi ʼo te maʼuli mālōlō, te fiafia, pea mo te maʼuli mahu ʼi te palatiso ʼi te kele. Ko te tāmai ʼo te hahaʼi fuli neʼe ko Atama. Ko tona ʼohoana ia Eva, neʼe liliu ko “te faʼe ʼo te hahaʼi maʼuli fuli pe.” (Senesi 3:20) Logola ko te kele ʼi te temi nei, kua nofoʼi e te ʼu lauʼi miliona ʼo tona hōloga, kae kua nātou mamaʼo ʼaupito mai te maʼuli haohaoa.
Kua ʼiloʼi e te hahaʼi te hisitolia ʼo Atama mo Eva. Kae koteā tona ʼaoga kia tatou? Koteā te ako ʼe tou maʼu mai te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ki te ʼuluaki taumatuʼa?
“Neʼe Ina Fakatupu Ia Nāua e Tagata Mo Fafine”
ʼI te temi ʼaē neʼe fakatoʼo ai e Atama te ʼu higoa ki te ʼu manu, neʼe ina fakatokagaʼi ʼe nātou taki toko lua, kae ko ia neʼe mole hona hoa. Koia neʼe fiafia ʼi tana sio ki te fakatupu matalelei ʼaē neʼe faʼu e Sehova mai tona hui vakavaka. ʼI tana mahino ʼaē neʼe ko he koga makehe ʼoʼona, neʼe ʼui fēnei e Atama: “Ko ia ʼaenī ko te hui ʼo toku hui pea mo te kakano ʼo toku kakano. ʼE fakahigoaʼi anai ia ia ko te Fafine, koteʼuhi mai te tagata neʼe toʼo mai ai ia ia nei.”—Senesi 2:18-23.
Neʼe ʼaoga ke ʼi ai “he tokoni” ʼo te tagata. Kua ina maʼu leva ʼi te temi ʼaia. Ko Eva neʼe ko te hoa neʼe feʼauga lelei mo Atama—moʼo taupau te ʼōloto pea mo te ʼu manu, mo fakatupu hana fānau, pea mo foaki age ki ai he ʼu fakaloto mālohi ʼi te faʼahi ʼo te fakakaukau pea mo he tokoni ʼi tona ʼuhiga kaumeʼa moʼoni.—Senesi 1:26-30.
Neʼe foaki e Sehova ia meʼa fuli neʼe fia fai kiai te taumatuʼa. ʼI tana ʼaumai ia Eva ki tona ʼohoana pea mo tapuakiʼi tanā fakatahi, neʼe fakatuʼu ai e te ʼAtua te ʼu toʼotoʼoga ʼo te fai ʼohoana pea mo te famili ʼaē neʼe fakatafito mai ai te sosiete fakatagata. ʼE ʼui fēnei e te fakamatala ʼo Senesi: “ ʼE mavae anai te tagata mai tana tāmai pea mo tana faʼe, pea ʼe tonu anai ke pipiki ki tona ʼohoana, pea ʼe tonu anai ke nā liliu ko he kakano e tahi.” Pea ʼi te ʼosi tapuakiʼi e Sehova te ʼuluaki taumatuʼa pea mo ʼui age ke nā fanaunau, neʼe ina fakahā lelei age ʼe tonu ke tupu he tamasiʼi ʼi he famili ʼe tokaga anai ki ai, ʼaki he tāmai pea mo he faʼe moʼona taupau.—Senesi 1:28; 2:24.
“Ki Te Paki ʼo Te ʼAtua”
Ko Atama neʼe ko he foha haohaoa ʼo te ʼAtua, neʼe ina fai ki Tona ‘paki pea ke hage ko ia.’ Kae “ko te Atua e laumalie,” koia neʼe mole feala ia ke tatau te agaaga ʼo tonā sino. (Senesi 1:26; Soane 4:24) ʼE nā tatau ʼi te ʼu kalitate, koia ʼaē ʼe māʼoluga ai te tagata ʼi te ʼu manu. Ei, ko te ʼu kalitate ʼaē neʼe ʼai ki te tagata talu mai te kamata, ʼe ko te ʼofa, te agapoto, te mālohi pea mo te faitotonu. Neʼe ina toe maʼu mo te loto faʼitaliha pea mo te fealagia ʼaē ke ina leleiʼia te ʼu meʼa fakalaumālie. ʼAki tona leʼo ʼo loto, neʼe feala ai ke ina fakakeheʼi te meʼa ʼaē ʼe lelei mai te meʼa ʼaē ʼe kovi. Neʼe maʼu e te tagata te fealagia fakakaukau, ʼo feala hana metitasioʼi te tupuʼaga ʼo te maʼuli ʼo te tagata, ʼo ina fakatuputupu tana mahino ʼaē ki tona Tupuʼaga, pea mo tana ʼu felogoi mo Ia. ʼAki te ʼu faʼahi fuli ʼaia, neʼe feala kia Atama ke ina fakahoko tana gāue ʼaē neʼe fakatoʼo age e te ʼAtua, ko te tokaga ki te kele.
Neʼe Agahala Ia Eva
ʼE mahino ia, neʼe foimo fakahā e Atama kia Eva te tapu e tahi ʼaē neʼe fai age e Sehova: Neʼe feala ke nā kai ki te fuaʼi ʼakau ʼo te ʼakau fuli ʼi te ʼōloto, gata pe ki te fuʼu ʼakau e tahi—te fuʼu ʼakau ʼo te ʼiloʼi ʼo te meʼa ʼaē lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi. Neʼe mole tonu ke nā kai kiai. Kapau ʼe nā talagataʼa, pea ʼi te ʼaho pe ʼaia ʼe nā mamate ai anai.—Senesi 2:16, 17.
Mole tuai pea neʼe lagaʼi te fehuʼi ʼo ʼuhiga mo te fuaʼi ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi. Neʼe ʼalu age te gata kia Eva, neʼe fakaʼaogaʼi e te laumālie fakapulipuli. Neʼe hage ʼe agalelei, pea neʼe fehuʼi age e te gata: “ ʼE moʼoni koa neʼe ʼui atu e te ʼAtua ke ʼaua naʼa koulua kai ki te ʼakau fuli pe ʼaē ʼi te ʼōloto?” Neʼe tali age e Eva, ʼe gafua ke nā kai ki te fua ʼo te ʼakau fuli pe gata pe ki te fuʼu ʼakau e tahi. Kae neʼe fakafihiʼi e te gata te ʼAtua, ʼo ina ʼui fēnei ki te fafine: “ ʼE moʼoni ia ʼe mole koulua mamate anai. Heʼe ʼiloʼi e te ʼAtua, ko te ʼaho pe ʼaē ʼe koulua kai ai, ʼe ava moʼoni anai tokolua ʼu mata pea ʼe koulua hage anai ko te ʼAtua, ʼo ʼiloʼi te lelei pea mo te kovi.” Neʼe mole kei tatau leva te sio ʼa te fafine ki te fuʼu ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi. “Ko te ʼakau neʼe lelei ki te kai pea neʼe ko he meʼa neʼe holi kiai te ʼu mata.” ʼI te kua kākāʼi katoa ʼo Eva, neʼe ina maumauʼi ai leva te lao ʼa te ʼAtua.—Senesi 3:1-6; 1 Timoteo 2:14.
Neʼe mole feala koa ke tekeʼi e Eva te agahala ʼaia? Kailoa ia! Koutou fakafuafua age muʼa mo kapau neʼe ko koutou. ʼE ʼalu kehe ʼosi te fakamatala ʼa te gata mo te meʼa ʼaē neʼe ʼui e te ʼAtua pea mo Atama. ʼE feafeaʼi anai kia koutou mo kapau ʼe koutou logo ki he matāpule ʼe ina tukugakoviʼi he tahi ʼe koutou ʼofa pea mo falala ki ai, ʼo ina ʼui atu ʼe aga fakakākā? Neʼe mole tonu ke fai e Eva te aga ʼaia, kae neʼe tonu ke maliu kehe, ʼo fakafisi ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe lau age e te gata. Pea tahi, ko ai te gata moʼo fakafihiʼi te agatonu ʼa te ʼAtua pea mo te ʼu palalau ʼo tona ʼohoana? Kapau neʼe fakaʼapaʼapa ia Eva ki te ʼuhiga pule, neʼe tonu ke kumi tokoni ʼi muʼa ʼo hana fai he tonu. ʼE tonu ke tou fai feiā mo kapau ʼe tala mai he ʼu meʼa ʼe mole ʼalutahi mo te ʼu fakatotonu ʼa te ʼAtua. Kae neʼe tui ia Eva ki te ʼu palalau ʼo te Fakahala, neʼe fia pule ia kia ia totonu ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi. Neʼe holi ʼaupito ki te faʼahi ʼaia he neʼe mole ina līaki te manatu ʼaia. Neʼe faihala ʼaupito ʼi tana taupau te holi kovi ʼaia, kae mole ʼui ke ina toʼo ʼi tana fakakaukau peʼe felogoi mo tona ʼohoana!—1 Kolonito 11:3; Sakopo 1:14, 15.
Neʼe Fakalogo Ia Atama Ki Tona ʼOhoana
Neʼe fakalotoʼi leva e Eva ia Atama ke nā kau fakatahi ki tana agahala. He koʼe neʼe lotovaivai ʼo mulimuli ki tona ʼohoana? (Senesi 3:16, 17) Neʼe tau ia Atama mo te fihifihia ʼo ʼuhiga mo tana agatonu. ʼE fakalogo anai koa ki tona Tupuʼaga, ʼaē neʼe ina foaki age ia meʼa fuli, ʼo kau ai mo tona hoa, ia Eva? ʼE kumi anai koa e Atama te takitaki ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē ʼe tonu ke ina fai? Peʼe lagolago anai ia ki te agahala ʼo tona ʼohoana? Neʼe ʼiloʼi lelei e Atama neʼe mole feala ke iku te meʼa ʼaē neʼe fakaʼamu kiai tona hoa ʼi tana fia kai ki te fuaʼi ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi. Neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo ʼaki te takitaki ʼa te ʼAtua: “Pea e mole ko Atama ae nee kakaʼi, kae ko te fafine, i tona kakaʼi, nee hokosia mai te hala.” (1 Timoteo 2:14) Koia neʼe filifili e Atama ʼaki tona loto katoa ke fakafeagai kia Sehova. ʼE hā mai neʼe lahi age tana tuʼania naʼa mavete mo tona ʼohoana, ʼi hana tui ki te fealagia ʼa te ʼAtua ke ina fakatokatoka te ʼaluʼaga ʼaia.
Koia ko te meʼa ʼaē neʼe fai e Atama neʼe ko he fakamate. ʼE toe hage pe ko hana fakapogi te hākoga fuli ʼaē neʼe fakagafua e Sehova ke ina fakatupu ʼaki tona manavaʼofa, koteʼuhi ko nātou fuli ʼaia kua tuku holo age te tūʼa ʼaē ko te mate. (Loma 5:12) ʼUhi pe ko tanā manatu kia nāua, neʼe nā talagataʼa pea hoko ai te tuʼutāmaki lahi!
Te ʼu Ikuʼaga ʼo Te Agahala
Ko te ʼuluaki faʼahi ʼaē neʼe nā logoʼi ʼi tanā agahala, neʼe ko te ufiufi. Neʼe mole nā feleleʼi fakafiafia kia Sehova ke nātou fai palalau, kae neʼe nā fenonoʼi. (Senesi 3:18) Neʼe kua nā maumauʼi tanā felogoi mo te ʼAtua. ʼI te fehuʼi age ʼaē pe koteā te meʼa neʼe nā fai, neʼe mole nā fakahemala, logope neʼe nā mahino toko lua ki tanā maumauʼi te lao ʼo te ʼAtua. ʼI tanā kai ki te fuaʼi ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi, neʼe nā līaki te ʼofa fakaʼatua.
Pea neʼe fakahā age e te ʼAtua ʼe mamahi lahi anai ʼi te temi fai fānau. ʼE holi mālohi anai ia Eva ki tona ʼohoana, pea ko te tagata ʼe ina puleʼi anai ia ia. Ko tana faiga ʼaē ke ina maʼu te faʼifaʼitaliha neʼe mole hoko ia ohage ko te meʼa ʼaē neʼe fakaʼamu kiai. Kia Atama, kua tonu leva ke gāue kinakina moʼo kai ki te fua ʼo te kele. Neʼe mole kei feala ke kai fīmālie ʼi Eteni, kae kua tonu leva ke gāue kinakina ke ina maʼu te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki te maʼuli, ʼo aʼu ki te temi ʼaē ka nā toe liliu ai ki te efu ʼaē neʼe toʼo mai ai nāua.—Senesi 3:16-19.
Pea neʼe kapu ia Atama mo Eva mai te ʼōloto ʼo Eteni. Neʼe ʼui fēnei e Sehova: “Koʼeni te tagata kua hage ko he tahi ia tāua, he kua ina ʼiloʼi te lelei pea mo te kovi, pea koʼeni, ke ʼaua naʼa kapa tona nima ʼo toʼo moʼoni te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli pea mo ina kai pea mo maʼuli ki he ʼu temi heʼegata . . .” ʼE fakatokagaʼi mai e te tagata faiako ko Gordon Wenham, “ko te ʼu palalau ʼaia ʼe tuku fakakoga,” pea ʼe tonu ke tou fakakaukauʼi tona faʼahiga fakaʼosi e te ʼAtua—neʼe lagi ina ʼui, “tuku ke ʼau kapu ia ia ʼi te ʼōloto.” ʼI te agamāhani, ʼe fakahā e te tagata faitohi ʼo te Tohi-Tapu te manatu katoa ʼa te ʼAtua. Kae ʼe toe ʼui fēnei e Wenham, “ko te mole fakahā ʼo te fakaʼosi ʼo te ʼu palalau, ʼe hā ʼaki mai neʼe vave te tonu ʼaē neʼe fai e te ʼAtua. Neʼe heʼeki ʼosi tana ʼu palalau kae kua fakamavae nāua ʼi te ʼōloto.” (Senesi 3:22, 23) ʼAki te potu ʼaia, neʼe lagi gata aipe te ʼu felogoi ʼa te taumatuʼa mo Sehova.
Neʼe mole mamate moʼoni ia Atama mo Eva ʼi te ʼaho katoa ʼaia. Kae neʼe nā mamate ʼi te faʼahi fakalaumālie. ʼI tanā mavae mai te Matapuna ʼo te maʼuli, neʼe nā hifohifo māmālie ʼo aʼu ki tanā mamate. Koutou fakafuafua age te ʼuluaki mamahi ʼaē neʼe tau mo nāua ʼi te mate ʼo tanā lua tama, ia Apele, ʼaē neʼe fakapogi e tanā ʼuluaki tama ko Kaino!—Senesi 4:1-16.
Pea ʼe mole tou toe maʼu he tahi age ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te ʼuluaki taumatuʼa. Neʼe tupu tanā tolu tama, ko Seti, kae neʼe kua taʼu 130 ia Atama. Hili kiai taʼu e 800, pea mate ia Atama ʼi tona taʼu 930, kae kua maʼu tona ʼu “foha pea mo tona ʼu ʼofafine.”—Senesi 4: 25; 5:3-5.
Ko He Ako Maʼa Tatou
ʼO mole gata pe ʼi tatatou mahino ki te tupuʼaga ʼaē ʼo te maʼuli fakaʼofaʼofa ʼo te tagata ʼi te temi ʼaenī, ʼe tou toe maʼu mo te ako maʼuhiga ʼi te fakamatala ʼaē ʼo te ʼuluaki taumatuʼa. Ko te ʼu faiga fuli ke kita faʼifaʼitaliha mai ia Sehova ʼAtua, ʼe ko he fakatuʼutuʼu vale. Ko nātou ʼaē ʼe popoto moʼoni, ʼe nātou tui kia Sehova pea mo tana Folafola, kae mole nātou mulimuli ki tonatou poto fakatagata. ʼE fakatuʼutuʼu e Sehova te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi, pea ʼe fakatafito te meʼa ʼaē ʼe lelei ki tatatou fakalogo ʼaē kia te ia. ʼE tou maumauʼi tana ʼu lao pea mo lītuʼa ki tana ʼu pelesepeto mokā ʼe tou fai te meʼa ʼaē ʼe kovi.
Neʼe foaki e te ʼAtua pea ʼe kei ina foaki pe te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼe fakaʼamu kiai te tagata—te maʼuli heʼegata, te ʼāteaina, mo te fīmālie, te maʼuli haohaoa, mo te tokalelei, te mahu ia meʼa fuli pea mo te ʼiloʼi ʼo te ʼu meʼa foʼou. Kae ke feala hatatou maʼu te ʼu meʼa fuli ʼaia, ʼe maʼua ke mahino kia tatou ʼe tonu ke tou fakalogo katoa ki tatatou Tāmai ʼe ʼi selo, ia Sehova.—Tagata Tānaki 3:10-13; Isaia 55:6-13.
[Talanoa ʼo te pasina 26]
Atama Mo Eva—Ko He Fagana Koa?
Ko te akonaki ʼo ʼuhiga mo he palatiso kua puli ʼuhi ko te agahala, neʼe faka tui kiai te hahaʼi ʼo te temi muʼa, ohage ko te kau Papiloni, te kau Asilia, te kau Esipito, pea mo ʼihi atu. Ko te meʼa ʼaē ʼe tatau ʼi te ʼu fakamatala, ko te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli ʼaē neʼe feala hana foaki te maʼuli heʼegata ki te hahaʼi ʼaē ka nātou kai kiai. Koia ʼe manatuʼi e te malamanei neʼe hoko te meʼa fakaʼofaʼofa ʼi Eteni.
ʼI te temi nei, tokolahi ʼe nātou ʼui ʼe ko he fagana te fakamatala faka Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Atama mo Eva. Kae ʼe hahaʼi te kau popoto ʼe nātou fakamoʼoni, ko te hahaʼi fuli neʼe ʼōmai mai te famili pe e tahi. Tokolahi te kau teolosia ʼe nātou ʼui ʼe mole tonu ke tou fakafisi ki te ʼu fua ʼo te agahala mai totatou kui e tahi, pea neʼe ina tuku holo mai ki te malamanei. Kapau ʼe nātou tui ʼe mole tou ʼōmai mai he tagata e tahi, pea ʼe tonu anai ke tou ʼui ko te ʼuluaki agahala neʼe fai e totatou ʼu kui e tokolahi. Kae kapau ʼe nātou tui ki te faʼahi ʼaia, pea ʼe nātou fakafisi ko Kilisito, “te Atama muli,” neʼe ina totogi te malamanei. Kae ko Sesu pea mo tana ʼu tisipulo neʼe mole nātou tau mo he fihifihia feiā. Neʼe nātou faka tui ʼe moʼoni te fakamatala ʼo Senesi.—1 Kolonito 15:22, 45; Senesi 1:27; 2:24; Mateo 19:4, 5; Loma 5:12-19.