Ko Te Tui ʼa Noe ʼe Ina Tauteaʼi Te Malamanei

KUA koutou logo koa ki te fakamatala ʼo ʼuhiga mo Noe, ko te tagata neʼe manavasiʼi ki te ʼAtua pea neʼe ina faʼu te aleka moʼo hāofaki ai te hahaʼi lolotoga te tulivio lahi? Logola kua ʼāfea te fakamatala ʼaia, kae kua logo kiai te lauʼi miliona hahaʼi. Kae ko te meʼa ʼaē ʼe mole mahino kiai te tokolahi, heʼe ko te maʼuli ʼo Noe ʼe ʼi ai tona ʼaoga kia tatou ʼi te temi nei.

He koʼe koa ʼe tonu ke tou tokaga ki te fakamatala kua hili kiai taʼu e lauʼi afe? ʼE ʼi ai koa he pikipikiga ʼo te maʼuli ʼo Noe pea mo tatou? Kapau koia, ʼe lava fua lelei feafeaʼi kia tatou tana faʼifaʼitaki?

Ko Te Mālama ʼi Te Temi ʼo Noe

ʼE fakafuafua e te Tohi-Tapu neʼe tupu ia Noe ʼi te taʼu 2 970 ʼi muʼa ʼo totatou temi—ko taʼu e 126 ʼi te ʼosi mate ʼa Atama. ʼI te temi ʼo Noe, neʼe fonu te agamālohi ʼi te kele, pea ko te tokolahi ʼi te hōloga ʼo Atama neʼe nātou muliʼi te faʼifaʼitaki ʼo tanatou kui. Koia, “neʼe sio ia Sehova ko te agakovi ʼa te tagata kua lahi ʼaupito ʼi te kele, pea ko te ʼu fakakaukau fuli ʼo tona loto neʼe kovi tuʼumaʼu pe ia.”—Senesi 6:5, 11, 12.

Neʼe mole ʼita pe Sehova ʼuhi ko te agatuʼu ʼa te hahaʼi. ʼE ʼui fēnei mai ʼi te tohi ʼo Senesi: “Ko te ʼu foha ʼo te ʼAtua moʼoni neʼe nātou tokagaʼi te ʼu ʼofafine ʼo te tagata, ʼe nātou finemui; pea neʼe nātou toʼo maʼa nātou tonatou ʼu ʼohoana, ia nātou fuli ʼaē neʼe nātou filifili . . . Neʼe nonofo te kau Nefilime ʼi te kele ʼi te ʼu ʼaho ʼaia, ʼo toe feiā aipe ki muli age, pea ʼaki te ʼu felāveʼi fakasino ʼa te ʼu foha ʼo te ʼAtua pea mo te ʼu ʼofafine ʼa te tagata, neʼe tupu ai te ʼu tama; neʼe ko te ʼu tagata mālolohi ʼo te temi muʼa, te ʼu tagata ʼiloa.” (Senesi 6:2-4) Mokā fakatatau te ʼu vaega ʼaia pea mo te palalau ʼa te ʼapositolo ko Petelo, ʼe hā ʼaki ai “ko te ʼu foha ʼo te ʼAtua moʼoni” neʼe ko te ʼu ʼaselo talagataʼa. Ko te kau Nefilime neʼe ko te fānau ʼaia ʼa te ʼu fafine ʼo te kele pea mo te kau ʼaselo agatuʼu ʼaē neʼe nātou kofuʼi tonatou ʼu sinoʼi tagata.—1 Petelo 3:19, 20.

Ko te kupu “Nefilime,” ko tona faka ʼuhiga ko “he ʼu hahaʼi fakatupu tūkia,” heʼe nātou faka tūkia te hahaʼi. Neʼe nātou agamālohi, pea ko te agahala ʼo tanatou ʼu tāmai mānumānu ʼe fakatatau ki te ʼu aga fakalialia ʼaē neʼe fai ʼi Sotoma mo Komola. (Suta 6, 7) Ko nātou ʼaia neʼe nātou agamālohi ʼaupito ʼi te kele.

“Neʼe Heʼe Mele ʼi Te Lotolotoiga ʼo Te ʼu Hahaʼi ʼo Tona Temi”

ʼI te kua mālohi fau ʼo te agakovi neʼe fakatotonu ai e te ʼAtua ke ina fakaʼauha te malamanei. Kae ʼe ʼui fēnei e te Tohi-Tapu: “Neʼe leleiʼia e Sehova ia Noe . . . Ko Noe neʼe ko te tagata faitotonu. Neʼe heʼe mele ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu hahaʼi ʼo tona temi. Neʼe haʼele ia Noe mo te ʼAtua moʼoni.” (Senesi 6:8, 9) Neʼe feafeaʼi te ‘haʼele [ʼa Noe] mo te ʼAtua’ ʼi he mālama ʼe mole kei tui ki te ʼAtua pea kua tonu pe ke fakaʼauha?

ʼE mahino ia, neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe ako e Noe ʼi tana tāmai ko Lameki, neʼe ko te tagata tui pea neʼe maʼuli ʼi te temi ʼo Atama. ʼI tana foaki age te higoa ko Noe (ko tona faka ʼuhiga “Mālōlō,” peʼe “Faka Fīmālie”), neʼe fakakikite fēnei e Lameki: “Ko ia ʼaenī ʼe ina ʼaumai anai he fakaloto fīmālie ki tatatou gāue, pea mo te mamahi ʼo totatou ʼu nima ʼuhi ko te kele ʼaē neʼe fakamalaʼia e Sehova.” Neʼe hoko te fakakikite ʼaia ʼi te temi ʼaē neʼe toʼo ai e te ʼAtua te malaʼia ʼaē neʼe tuku ki te kele.—Senesi 5:29; 8:21.

Logola ʼe manavasiʼi te ʼu mātuʼa ki te ʼAtua kae lagi ko te fānau ʼe mole nātou ʼoʼofa anai ki te ʼAtua, heʼe tonu ki te tagata takitokotahi ke ina tofa tona vāhaʼa mo te ʼAtua. Ko Noe neʼe ‘haʼele mo te ʼAtua’ he neʼe tokaga ke ʼalutahi tuʼumaʼu tona maʼuli mo te ʼofa ʼo te ʼAtua. Ko te meʼa ʼaē neʼe ako e Noe ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua, neʼe tupu ai tana fia tauhi kia te Ia. Neʼe mole fetogi te tui ʼa Noe ʼi te fakahā age te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ‘ke ina pulihi te kakano fuape ʼi he tulivio.’—Senesi 6:13, 17.

ʼI tana falala ʼaē ʼe hoko moʼoni anai te fakaʼauha fakamataku ʼaia, neʼe fakalogo ia Noe ki te fakatotonu ʼaenī ʼa Sehova: “Faʼu maʼa koe he aleka ʼaki he ʼakau pulu. ʼE ke faʼu anai te ʼu kogafale ʼi te aleka ʼaia, pea ʼe ke vali anai ia loto pea mo tuʼa ʼaki te pulu kula.” (Senesi 6:14) Neʼe mole faigafua te fakamāʼopoʼopo ʼo te ʼu meʼa gāue fuli moʼo faʼu te aleka. Kae “neʼe fai e Noe ia meʼa fuli, ʼo mulimuli pe ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe fakatotonu age e te ʼAtua. Pea neʼe ina fai ʼo mulimuli pe kiai.” (Senesi 6:22) Neʼe fakahoko e Noe tana gāue ʼaia ʼaki te tokoni ʼo tona hoa pea mo tona ʼu foha ko Semi, mo Kami, pea mo Safeti pea mo tonatou ʼu hoa. Neʼe tapuakina e Sehova te taʼi tui ʼaia. ʼE ko he ʼu faʼifaʼitaki lelei ki te ʼu famili ʼo te temi nei!

Neʼe tonu ke faʼu feafeaʼi te aleka? Neʼe takitaki e Sehova te gāue ʼa Noe ke ina faʼu te toe vaka ʼe maʼanu anai ʼi te vai, pea ʼe laufata tolu te foʼi vaka lahi ʼaia, pea e meta 133 tona loa, pea e meta 22 tona laulahi, pea māʼoluga ia meta e 13. (Senesi 6:15, 16) Ko te foʼi vaka ʼaia neʼe teitei tatau mo te ʼu faʼahiga sitima lalahi ʼo totatou temi.

ʼI gāue fakamataku leva! Neʼe tonu ke tāʼaga te ʼu fuʼu ʼakau ʼe lauʼi afe, mo toho mai ki te faʼahi ʼaē ʼe faʼu ai te aleka, pea mo tuʼusi ʼi te ʼu foʼi ʼakau ʼaia he ʼu lauʼi papa mātolu pea mo he ʼu pou. Pea ke faʼu he esafotasi papa, pea mo he ʼu faʼo, pea mo natu he pulu kula moʼo tāʼofi te hū ʼa te vai ki te vaka, pea ke ʼi ai mo he ʼu kesi pea mo he ʼu meʼa fai gāue, pea mo te tahi ʼu meʼa. Moʼo fakahoko te gāue ʼaia, lagi neʼe felogoi ia Noe mo ni hahaʼi faifakatau pea lagi neʼe ina fakatau hona ʼu koloā ke maʼu ai hana ʼu meʼa gāue. Neʼe tonu ke poto ʼi te gāue tufuga ʼakau moʼo fakatuʼu fakalelei te ʼu koga papa pea mo te ʼu pou, pea mo faʼu te vaka ke mālohi. Pea koutou fakakaukauʼi age muʼa—lagi neʼe faʼu te vaka ia taʼu e 50 peʼe 60!

Neʼe tonu ke toe tokaga ia Noe ki te tānaki ʼo he meʼa kai feʼauga maʼa nātou pea mo te faga manu. (Senesi 6:21) Neʼe tonu ke ina fakamāʼopoʼopo te ʼu manu pea mo faʼu honatou nofoʼaga ʼi te aleka. Neʼe fai fuli e Noe te ʼu meʼa ʼaē neʼe fakatotonu age e te ʼAtua, pea neʼe iku te gāue. (Senesi 6:22) Neʼe tapuakina e Sehova te gāue ke hoko katoa.

“Te Tagata Faka Mafola Faitotonu”

Neʼe mole gata pe ki te faʼu ʼo te aleka, neʼe tala e Noe te fakatokaga ʼa te ʼAtua pea neʼe tauhi agatonu ki ai, ko he “tagata faka mafola faitotonu.” Kae ko te hahaʼi “neʼe mole nātou fakatokagaʼi he meʼa ʼo aʼu ki te haʼu ʼa te tulivio pea ʼave ai ia nātou fuli.”—2 Petelo 2:5, MN; Mateo 24:38, 39, MN.

ʼI te temi ʼaia neʼe mole kei tui te hahaʼi ki te ʼAtua pea neʼe nātou fai te ʼu aga heʼeʼaoga, koia ʼe tou mahino ai ki te manukinukiʼi pea mo te fakalainoaʼi ʼo te famili ʼo Noe e te hahaʼi ʼo tonatou temi. ʼE lagi neʼe ʼui e te hahaʼi kua nātou vavale. Kae neʼe tokaga fakalelei aipe ia Noe ʼo fakaloto mālohiʼi pea mo tokoni ki tona famili ʼi te faʼahi fakalaumālie, he neʼe mole nātou mulimuli ki te ʼu agamālohi, te ʼu aga heʼeʼaoga pea mo agatuʼu ʼa te hahaʼi ʼo tonatou temi ʼaē neʼe mole tui ki te ʼAtua. ʼI te ʼu palalau pea mo te ʼu aga ʼa Noe, neʼe ina fakahā tana tui pea mo tauteaʼi ai te mālama ʼo te temi ʼaia.—Hepeleo 11:7.

ʼE Hāofaki Nātou ʼi Te Tulivio

ʼI muʼa ʼo te to ʼo te ua, neʼe ʼui age e te ʼAtua kia Noe ke nātou fehūfi fuli ki te aleka. ʼI te ʼosi fehūfi ʼo te famili ʼa Noe pea mo te ʼu manu, “neʼe māpunuʼi e Sehova te matapā,” kae ina tuku ʼi tuʼa te hahaʼi vāvā. ʼI te hoko mai ʼo te Tulivio, ko te kau ʼaselo talagataʼa neʼe nātou huʼi tonatou ʼu sinoʼi tagata pea neʼe nātou hāo ʼi te fakaʼauha ʼaia. Kae neʼe feafeaʼi ki te hahaʼi? Ko te ʼu meʼa maʼuli fuli ʼi te kele ʼaē neʼe mole hū ki te aleka, ʼo kau ai mo te ʼu Nefilime, neʼe nātou mamate fuli. Ko Noe pea mo tona famili pe neʼe maʼuʼuli.—Senesi 7:1-23.

Ko Noe mo tona famili neʼe nātou nonofo ʼi te aleka ʼi te taʼu katoa pea mo ʼaho e hogofulu. Neʼe nātou maʼumaʼua ki te fafaga pea mo te faka ʼinu ʼo te ʼu manu, pea ki te fakamaʼa ʼo te ʼu ʼotaʼota, ʼo nātou mulimuli ki te temi ʼaē neʼe nonofo ai ʼi te aleka. ʼE fakahā lelei e te tohi ʼo Senesi te temi ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe hoko ʼi te Tulivio, ohage pe ko he sulunale ʼo he vaka, ʼo tou sio ai ki te moʼoni ʼo te fakamatala.—Senesi 7:11, 17, 24; 8:3-14.

ʼI tanatou nonofo ʼi te aleka, ʼe mahino ia neʼe fai palalau ia Noe mo tona famili ki te ʼu meʼa fakalaumālie pea mo nātou fakafetaʼi ki te ʼAtua. ʼE hā lelei mai, ko te hāofaki ʼo Noe pea mo tona famili, neʼe ina faka fealagia ke tou ʼiloʼi te hisitolia ʼo te malamanei ʼi muʼa ʼo te tō ʼo te Tulivio. Neʼe nātou nonofo mo te ʼu talatisio moʼoni ʼaē neʼe tala gutu pea mo te ʼu tohi faka hisitolia, pea neʼe ʼaoga te ʼu meʼa ʼaia kia nātou lolotoga te Tulivio.

ʼE ko he meʼa fakafiafia kia Noe pea mo tona famili ia te toe tuʼu ʼo ʼonatou vaʼe ki te kele! Ko te meʼa ʼaē neʼe ina ʼuluaki fai, neʼe ina fakatuʼu te ʼaletale pea neʼe ina fai te gāue faka pelepitelo maʼa tona famili, ʼo ina momoli te ʼu sakilifisio ki tonatou Hāofakiʼaga.—Senesi 8:18-20.

“He Hage Ko Te Temi o Noe”

Neʼe ʼui fēnei e Sesu Kilisito: “He hage ko te temi o Noe, e feia anai te haele mai o te Foha o te tagata.” (Mateo 24:37) Ia ʼaho nei, ko te kau Kilisitiano ko te kau fai faka mafola ʼo te faitotonu, heʼe nātou fakaloto mālohiʼi te hahaʼi ke nātou fakahemala. (2 Petelo 3:5-9) Kapau ʼe tou mulimuli ki te manatu ʼaia, ʼe feala pe ke tou feʼekeʼaki pe neʼe koteā te ʼu manatu ʼa Noe ʼi muʼa ʼo te Tulivio. Neʼe manatu koa ʼe mole he ʼuhiga ʼo tana fai faka mafola? Neʼe piko koa ʼi ʼihi temi? ʼE mole talanoa te Tohi-Tapu ki te faʼahi ʼaia. ʼE ʼui mai pe e te Tohi-Tapu neʼe fakalogo ia Noe ki te ʼAtua.

ʼE koutou sio koa ki te ʼaoga ʼo te maʼuli ʼo Noe kia tatou? Logola te ʼu fakafeagai pea mo te ʼu faigataʼaʼia kae neʼe fakalogo kia Sehova. Ko te tupuʼaga ʼaia ʼo te ʼui e Sehova ʼe faitotonu ia Noe. Neʼe mole ʼiloʼi e te famili ʼo Noe pe ko te temi fea ʼaē ka fakatō ai e te ʼAtua te Tulivio, kae neʼe nātou tui ʼe hoko moʼoni anai. Ko te tui ʼa Noe ki te ʼu palalau ʼa te ʼAtua, neʼe tokoni kia ia ke ina kātakiʼi te ʼu taʼu faigataʼa pea mo te ʼu temi ʼaē neʼe hage ai ʼe mole fua tana fai faka mafola. ʼE ʼui fēnei: “Aki te tui, ko Noe, i te fai o he fakatokaga fakaʼatua kia te ia, o uhiga mo mea nee heeki mo siomata ki ai, nee teki o fakalogo kia te ia, nee ina faù he aleka ki te haofaki o tona lotofale. Nee ina tautea te malama-nei pea nee liliu ko he tagata e ina mau te tofia o te susitisia aki te tui.”—Hepeleo 11:7.

Neʼe tuputupu feafeaʼi te tui ʼa Noe? ʼE mahino ia neʼe ina fakakaukauʼi te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe ina ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo Sehova, pea neʼe mulimuli ki te ʼatamai mālama ʼaia kua ina maʼu ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua. Ei, neʼe palalau ia Noe mo te ʼAtua ʼi te faikole. ʼI tona fakahagatonu, neʼe ‘haʼele [ia Noe] mo te ʼAtua’ he neʼe ina ʼiloʼi lelei ia Sehova.’ ʼI tona ʼuhiga pule famili, neʼe maʼu tuʼumaʼu e Noe te temi moʼo tokaga fakalelei ki tona famili. Neʼe tokaga ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ʼi te faʼahi fakalaumālie ki tona ʼohoana, mo tona ʼu foha e toko tolu, pea mo tonatou ʼu ʼohoana.

Ohage ko Noe, ko te kau Kilisitiano ia ʼaho nei ʼe nātou mahino ko Sehova kua ina vave fakaʼauha te tuʼu ʼaenī ʼe mole tui ki te ʼAtua. ʼE mole tou ʼiloʼi te ʼaho peʼe ko te hola ʼaia, kae ʼe tou ʼiloʼi ko te faʼifaʼitakiʼi ʼo te tui pea mo te fakalogo ʼo te “tagata faka mafola faitotonu” ʼaia ko Noe, ʼe fealagia anai “te hāofaki ʼo te nefesi.”—Hepeleo 10:36-39, MN.

[Talanoa ʼo te pasina 29]

Neʼe Hoko Moʼoni Koa Te Tulivio ʼAia?

Ko te ʼu hahaʼi popoto neʼe nātou tānaki te ʼu fagana ʼo te tulivio e 270 mai te ʼu telepi pea mo te ʼu puleʼaga fuli. ʼE ʼui fēnei e te tagata poto ko Claus Westermann: “ ʼE fakamatala ʼi te malamanei katoa te hisitolia ʼo te tulivio. Ohage ko te fakamatala ʼo te fakatupu ʼo te malamanei, ʼe ko he koga tāfito ʼaia ʼo totatou tofiʼa ʼe tonu ke tou ʼiloʼi. ʼE ko he meʼa fakaofoofo heʼe ʼi te ʼu potu fuli ʼo te kele, ʼe tou maʼu ai te ʼu hisitolia ʼo te tulivio lahi neʼe hoko ʼi te temi muʼa.” Koteā te fakamahino ki te faʼahi ʼaia? ʼE ʼui fēnei e Enrico Galbiati: “Ko te maʼu tuʼumaʼu ʼo te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo te tulivio ʼi te ʼu fenua kehekehe, ʼe ko he fakamoʼoni ʼaia neʼe hoko moʼoni te hisitolia ʼaia, heʼe ko te fakatafitoʼaga ʼaia ʼo te ʼu talatisio.” Kae ʼe maʼuhiga age ki te kau Kilisitiano te talanoa ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te Tulivio, ʼaē ʼe hā ʼaki ai ko he meʼa neʼe hoko moʼoni ʼi te hisitolia ʼo te malamanei.—Luka 17:26, 27.

[Talanoa ʼo te pasina 30]

Ko Te Kau Nefilime ʼe Ko Te Fagana Koa?

Ko te ʼu fagana ʼaē ʼe talanoa ai ki te ʼu ʼatua pea mo te hahaʼi ʼaē neʼe tupu mai ai te ʼu fānau ko te hahaʼi “toʼa” peʼe “koga ʼatua,” neʼe ko he ʼu fakamatala māhani ʼaia ʼi te teolosia ʼa te kau Keleka, te kau Esipito, te kau Ougaritiques, te kau Hourrites pea mo te kau Mesopotamia. Ko te ʼu ʼatua ʼo te ʼu fagana Keleka, neʼe koga tagata pea neʼe nātou talavou ʼaupito. Neʼe nātou kakai, mo ʼiʼinu, mo momoe, mo fai te ʼu felāveʼi fakasino, mo kē, mo fuhu, mo fai fakahala, pea mo fakaʼalikiʼi te hahaʼi fafine. Logola te ʼui ʼaē ʼe nātou maʼoniʼoni, kae neʼe nātou kākā pea mo fai fakapō. ʼO ʼuhiga mo te kau toʼa ohage ko Achille, neʼe ʼui ʼe nātou koga ʼatua pea mo koga tagata, pea neʼe nātou maʼu te mālohi makehe kae ʼe mole nātou tuputupua. Kae ko te fakamatala ʼo Senesi ʼo ʼuhiga mo te kau Nefilime, ʼe tou mahino ai ki te haʼuʼaga ʼo te ʼu taʼi fagana ʼaia.