Neʼe Mole Līʼakina Mātou e Sehova

KO TE FAKAMATALA ʼA NASHO DORI

Ko Mbreshtan ʼe ko he kiʼi kolo moʼugaʼia ʼi te Potu Toga ʼo Alepania, ʼe mole mamaʼo ʼi Kelesi. Neʼe ʼau tupu ʼi te kolo ʼaia ʼi te taʼu 1907. ʼI toku taʼu nima, neʼe ʼau kamata ʼalu ʼo ako ʼi te faleako ʼi Kelesi, kae ʼi te hūfi ʼo Alepania e te kau solia Italia lolotoga te ʼUluaki Tau Faka Malamanei neʼe mole kei feala leva haku ʼalu ʼo ako. ʼI te hili ʼo te tau ʼaia, neʼe ʼau toe ʼalu ʼo ako ka neʼe ʼau ako ʼi te lea faka Alepania.

LOGOPE la neʼe mole mālohi te tauhi lotu ʼo taku ʼu mātuʼa, ka neʼe nā mulimuli ki te ʼu talatisio ʼo te ’Ēkelesia Orthodoxe ʼo Alepania. Ko taku kui neʼe ko te patele ʼi Mbreshtan, koia neʼe ʼau gāue ai ʼi te ʼēkelesia pea neʼe ʼau kau ki te ʼu gāue tāfito ʼo te ’Ēkelesia Orthodoxe. Neʼe hage kia ʼau ʼe mole he ʼuhiga ʼo te ʼu toʼotoʼoga faka lotu, pea neʼe kua ʼau fiu ʼi te malualoi ʼo te lotu.

ʼO mulimuli ki te agaʼi fenua ʼo te koga meʼa ʼaia, neʼe fili e taku ʼu mātuʼa he taʼahine ke ʼohoana mo ʼau. Ko Argjiro neʼe nofo ʼi te kolo ʼo Grabova, ʼaē ʼe ōvi mai ki tomatou kolo, pea neʼe ma ʼohoana ʼi te taʼu 1928, ʼi tona taʼu 18.

ʼE ʼAu Ako Te Moʼoni ʼo Te Tohi-Tapu

ʼI te temi ʼaia neʼe ʼau ʼui age ki toku tēhina mataʼi tama neʼe haʼu mai Amelika ʼe ʼau meo ʼo ʼuhiga mo te ’Ēkelesia Orthodoxe. Neʼe ina tali fēnei mai: “ ʼI Amelika, ʼo ōvi mai ki toku ʼapi, ʼe ʼi ai te kūtuga ʼe mole ʼi ai honatou ʼēkelesia, kae ʼe nātou ako te Tohi-Tapu.” Neʼe ʼau leleiʼia te manatu ʼaē ko te ako ʼo te Tohi-Tapu ka mole ʼau ako ʼi he ʼēkelesia. Koia neʼe ʼau kole age ki ai ke ina fakamomoli mai haku ʼu tohi faka Tohi-Tapu.

Neʼe kua galo kia ʼau tamā fai palalau pea hili kiai te taʼu katoa, neʼe ʼau maʼu te fakamolimoli mai Milwaukee, ʼi Wisconsin. ʼI loto ʼo te fakamolimoli ʼaia, neʼe ʼi ai te tohi La Harpe de Dieu ʼi te lea faka Alepania pea mo Te Tule Leʼo ʼi te lea faka Keleka. Neʼe ʼau fuli te tohi pea neʼe ʼau tokagaʼi te talanoa ʼo ʼuhiga mo te ʼēkelesia moʼoni. Ko te faʼahi ʼaia neʼe tupu ai toku lotomamahi. ‘ ʼE mole ʼau fia gāue mo he ʼēkelesia,’ ko taku ʼui ʼaia ʼi toku loto tokotahi. Koia neʼe mole ʼau lau fakalelei ai te tohi.

ʼI te taʼu 1929, neʼe ʼau hū ki te solia pea neʼe fekauʼi ʼau ki te kolo ʼo Tirana, te kolo tāfito ʼo Alepania. ʼI te koga meʼa ʼaia, neʼe ʼau felāveʼi ai mo Stathi Muçi, ʼaē ʼe ina lau te Tohi-Tapu ʼi te lea faka Keleka. “ ʼE ke fia ʼalu ki te ʼēkelesia?” ko taku fehuʼi age ʼaia ki ai. “Kailoa,” ko tana tali mai ʼaia. “Kua ʼau mavae mai te ʼēkelesia. ʼE ʼau kau ki te kūtuga ʼaē ʼe nātou ako te Tohi-Tapu ʼi te malamanei katoa.” Neʼe ʼau ʼalu mo te tahi tagata solia mo Stathi ki te fono ʼi te ʼAhotapu. ʼI te fono ʼaia, neʼe ʼau ako ai ko te ʼēkelesia moʼoni ʼe mole ko he fale peʼe ko he lotu, kae ʼe faʼufaʼu te ʼēkelesia moʼoni e te kau kaugana fakanofo ʼa Kilisito. ʼI te temi nei kua ʼau mahino leva ki te meʼa ʼaē neʼe talanoa kiai te tohi La Harpe de Dieu.

Neʼe mavae ia Nasho Idrizi pea mo Spiro Vruho mai Amelika ʼo nā liliu ki Alepania ʼi te ʼu taʼu 1920, pea neʼe nā faka mafola te ʼu moʼoni ʼo te Tohi-Tapu ʼaē neʼe nā ako ʼi te faʼahi ʼaia. Neʼe ʼau kamata ʼalu ki te ʼu fono ʼi Tirana, mo te kiʼi kūtuga ʼaē ʼe nātou ako te Tohi-Tapu. ʼO mole tuai pea neʼe ʼau mahino ai kua ʼau maʼu te kautahi ʼa Sehova. Koia ʼi te ʼaho 4 ʼo ʼAukusito 1930, neʼe ʼau papitema ʼi te vaitafe ʼe ōvi mai ki Tirana.

ʼI taku toe liliu ʼaē ki Mbreshtan, neʼe hoko atu taku gāue ʼaē ko te gaohi sūlie. Ka neʼe ʼi ai te meʼa ʼe maʼuhiga age, neʼe ʼau kamata fakahā te ʼu moʼoni ʼo te Tohi-Tapu ʼaē neʼe ʼau ako ki te hahaʼi. Neʼe ʼau ʼui age kia nātou: “ ʼE mole tatau ia Sesu Kilisito mo te ʼu fakatātā ʼo te ʼēkelesia. ʼE maʼuli ia!”

Te Fai Faka Mafola Logope La Te Fakafeagai

Ko Ahmed Bey Zogu neʼe ina faigaʼi ke ina maʼu te pule ʼi te taʼu 1925, ʼo ina fakanofo ia ia totonu ko te Hau ko Zog 1 ʼi te taʼu 1928, pea neʼe pule ia ʼo aʼu ki te taʼu 1939. Ko tana minisi ʼaē ʼe gāue ki te maʼuli faʼitaliha ʼo te tagata, neʼe ina tali ke fakagafua tamatou gāue faka Kilisitiano. Kae, neʼe mātou felāveʼi mo te ʼu fihifihia. Neʼe hoko te faʼahi ʼaia ʼuhi ko te tagata ko Musa Juka, te minisi ʼo te fenua, ʼaē neʼe felogoi lelei mo te tuʼi tapu ʼo Loma. Neʼe fakatotonu e Juka ko te ʼu lotu pe e tolu ʼe tonu ke tali​—⁠ko te lotu Mahometa, te lotu Orthodoxe, pea mo te lotu Katolika Loma. Neʼe faigaʼi e te kau polisi ke nātou toʼo tamatou ʼu tohi pea mo fakagata tamatou gāue faka mafola, kae neʼe mole he fua ʼo tanatou faiga ʼaia.

ʼI te lolotoga ʼo te ʼu taʼu 1930, neʼe ʼau tautau ʼalu ʼo ʼaʼahi ia Berat, ko he kolo lahi ʼi Alepania ʼe nofo ai ia Mihal Sveci ʼaē ʼe ina takitaki tamatou gāue faka mafola. Neʼe mātou fakatuʼutuʼu ke mātou ʼolo ʼo fai faka mafola ʼi te fenua. ʼI te tahi ʼaho neʼe fekauʼi ʼau ki te kolo ko Shkodër ke ʼau ʼalu ʼo faka mafola ai ia vāhaʼa e lua, pea neʼe lahi te ʼu tohi neʼe ʼau tufa ʼi te kolo ʼaia. ʼI te taʼu 1935 neʼe mātou lue te kā ke mātou ʼolo ai ʼo fai faka mafola ʼi te kolo ko Këlcyrë. Pea neʼe fakatuʼutuʼu ke fai he faka mafola ʼi Alepania, ʼi te ʼu kolo ʼo Përmet, ʼi Leskovik, ʼi Ersekë, ʼi Korçë, ʼi Pogradec, pea mo Elbasan. Neʼe ʼosi tautonu tamatou fai faka mafola ʼi Tirana ʼo feala ai hamatou kau ki te Fakamanatu ʼo te mate ʼo Kilisito.

Ko te meʼa kai fakalaumālie ʼaē neʼe tufa mai kia mātou, neʼe tokoni kia mātou ke mātou mālolohi ʼi te faʼahi fakalaumālie, koia neʼe mole he temi neʼe mātou manatu ai kua līʼakina ia mātou e Sehova. ʼI te taʼu 1930 ʼo aʼu ki te taʼu 1939, neʼe ʼau maʼu tuʼumaʼu Te Tule Leʼo ʼi te lea faka Keleka. Tahi ʼaē meʼa, neʼe ʼau fakatuʼutuʼu ke ʼau lau te Tohi-Tapu ʼi he hola katoa ʼi te ʼaho fuli, pea ko te meʼa ʼaia neʼe ʼau fai ia taʼu e 60 ʼi te kei lelei ʼo toku ʼu mata. Mole heʼeki faʼa fualoa, kua maʼu te Tohi-Tapu katoa ʼi te lea faka Alepania, pea ʼe ʼau fiafia ʼi taku ako te lea faka Keleka ʼi te temi ʼaē neʼe kei ʼau veliveli ai. Ko ʼihi kau Fakamoʼoni Alepania neʼe nātou ako foki te lea faka Keleka ʼi muʼa ʼo te Lua Tau Faka Malamanei, ke feala ai hanatou lau te Tohi-Tapu katoa.

Neʼe papitema ia Argjiro ʼi te taʼu 1938. Pea ʼi te taʼu 1939 neʼe tupu tamā ʼu tamaliki e toko fitu. Kae meʼa fakaʼofaʼofa foki, heʼe ko te toko tolu ʼi tamā ʼu tamaliki ʼaia e toko fitu neʼe mamate ka kei nātou liliki.

Te ʼu Mamahi Lolotoga Te Lua Tau Faka Malamanei

ʼI ʼApelili ʼo te taʼu 1939, ʼi te kamata ʼo te Lua Tau Faka Malamanei, neʼe ʼohofi e te kūtuga Fasciste Italia ia Alepania. Mole tuai pea neʼe tapuʼi te gāue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, kae ko tomatou kiʼi kūtuga fai faka mafola ʼaē e toko 50, neʼe hoko atu pe tamatou gāue fai faka mafola. Neʼe toʼo tamatou ʼu tohi pea mo te ʼu kaupepa e 15 000 pea neʼe maumauʼi ʼi te lolotoga ʼo te Lua Tau Faka Malamanei.

Neʼe ʼi ai te koga fale laulahi ʼa Jani Komino ʼe pipiki ki tona ʼapi neʼe tānaki ai te ʼu tohi. ʼI te ʼiloʼi e te kau solia Italia neʼe tā te ʼu tohi ʼi Amelika, neʼe nātou ʼiʼita. Neʼe nātou ʼui fēnei: “ ʼE koutou lagolago ki te kau Amelika! ʼE fakafeagai ia Amelika ki Italia!” Neʼe puke ai te ʼu tēhina tūpulaga faiva ʼaē ko Thomai pea mo Vasili Cama, pea ʼi tanatou ʼiloʼi ʼaē ko te ʼu tohi ʼaē neʼe tufa ʼe haʼu mai ia Komino, neʼe toe puke foki mo ia. Mole tuai pea pāuiʼi ʼau e te kau polisi ʼo nātou fakafehuʼi ʼau.

Neʼe nātou fehuʼi mai: “ ʼE ke ʼiloʼi te ʼu tagata ʼaenī?”

Neʼe ʼau tali age: “Ei.”

“ ʼE ke gāue mo nātou?”

Pea neʼe ʼau tali age: “Ei. Ko mātou ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼE mole mātou fakafeagai ki te ʼu puleʼaga. ʼE mole mātou kau ki te ʼu meʼa ʼo te malamanei.”

“Neʼe ke tufa te ʼu tohi ʼaenī?”

ʼI taku ʼio age, neʼe nātou ʼai te ʼu seini ki toku ʼu nima, pea nātou ʼave ʼau ki te fale pilisoni ʼi te ʼaho 6 ʼo Sūlio 1940. ʼI te fale pilisoni neʼe ʼau felāveʼi ai mo te toko nima mai toku kolo​—⁠ko Josef Kaci, Llukan Barko, Jani Komino, pea mo te tautēhina Cama. ʼI te fale pilisoni neʼe mātou felāveʼi mo te toko tolu kau Fakamoʼoni​—⁠ko Gori Naçi, Nikodhim Shyti, pea mo Leonidas Pope. Neʼe tuku ia mātou toko hiva ki te koga fale e tahi ʼi te fale pilisoni ko tona lahi ko meta e 1,8 ki te 3,7!

Hili kiai ni ʼu ʼaho, pea haʼi fakatahi ia mātou ʼo ʼave ki Përmet. ʼI te ʼu māhina e tolu ki muli mai, neʼe ʼave mātou ki te fale pilisoni ʼi Tirana pea neʼe toe hilifaki ki tomatou tūʼa te ʼu māhina e valu, ka mole nātou toe vakaʼi te tupuʼaga ʼo tomatou faka lākahalaʼi.

Moʼo fakaʼosi, neʼe ʼave mātou ki te telepinale ʼo te solia. Neʼe fakatūʼa māua mo te Tēhina ko Shyti kia māhina e 27, ko te Tēhina ko Komino neʼe fakatūʼa kia māhina e 24, pea neʼe fakamavae te ʼu Tēhina ʼaē ʼi te hili pe ʼo te ʼu māhina e 10. Neʼe ʼave mātou ki te fale pilisoni ʼi Gjirokastër, ʼaē neʼe tokoni ai te Tēhina ko Gole Flloko ki tomatou faka ʼāteaina mai te fale pilisoni ʼi te taʼu 1943. Ki muli mai neʼe ʼolo tomatou ʼu famili ki te kolo ko Përmet, ʼaē neʼe ʼau liliu ai ko te tagata taupau ʼi te kiʼi kokelekasio.

Kae logope la te kua tapuʼi ʼo tamatou gāue pea mo te hoko mai ʼo te Lua Tau Faka Malamanei ʼi te ʼu fenua ʼi ʼomātou tafaʼaki, neʼe hoko atu pe tamatou fai ia meʼa fuli ʼaē neʼe feala ke mātou fai, moʼo fakahoko ʼomātou maʼua ʼaē ko te faka mafola ʼo te logo ʼo te Puleʼaga. (Mateo 24:14) ʼI te taʼu 1944 neʼe pilisoniʼi te toko 15 kau Fakamoʼoni. Kae, ʼi te ʼu temi faigataʼa ʼaia, neʼe mole līʼakina mātou e Sehova.

Te Fehuʼi ʼo ʼUhiga Mo Tanatou ʼĀteaina Mai Te Malamanei

Logope la te ʼosi ʼo te tau ʼi te taʼu 1945, neʼe ʼāsili kovi tomatou ʼu faigataʼaʼia. Neʼe fakamālohiʼi te vote ʼi te ʼaho 2 ʼo Tesepeli 1946. Ko ʼaē neʼe mole vote, neʼe faka ʼuhigaʼi ia ia ko he tahi ʼe fakafeagai ki te puleʼaga. Neʼe kamata fai e tomatou kokelekasio ʼi Përmet te fehuʼi ʼaenī: “Koteā koa te meʼa ʼaē ʼe tonu ke mātou fai?”

Neʼe ʼau tali fēnei age: “Kapau ʼe koutou falala kia Sehova, ʼe mole tonu ke koutou fehuʼi mai pe koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke koutou fai. Kua koutou ʼiloʼi lelei pe ko te hahaʼi ʼa Sehova ʼe ʼāteaina mai te ʼu meʼa ʼo te malamanei. ʼE mole nātou kau ʼi te malamanei.”​—⁠Soane 17:⁠16.

ʼI te hoko mai ʼo te ʼaho vote, neʼe ʼōmai te ʼu tagata fakafofoga ʼo te puleʼaga ki tomatou ʼapi. Neʼe nātou kamata palalau mai ʼo nātou ʼui fēnei: “ ʼE mātou ʼōmai ʼo ʼinu kafe pea mo fai palalau. ʼE ke ʼiloʼi koa pe koteā ʼaē ʼe fai ʼi te ʼaho ʼaenī?”

“Ei, ʼe fai te vote ʼi te ʼaho ʼaenī,” ko taku tali age ʼaia.

“Foimo ʼalu fakavilivili, naʼa ke tuai ki te vote,” ko te ʼui mai ʼaia ʼa te tahi tagata.

Neʼe ʼau tali age: “Kailoa, neʼe mole ʼau fakatuʼutuʼu ke ʼau ʼalu ʼo vote. Kua mātou ʼosi vote mātou kia Sehova.”

“Fai pe kiai, kae kapau koia ʼaia, pea ke haʼu ʼo vote ki te kūtuga fakafeagai.”

Neʼe ʼau fakamahino age ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou ʼāteaina katoa mai te ʼu meʼa ʼo te malamanei. ʼI te kua ʼiloʼi lelei ʼo tamatou ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaia, neʼe lahi te ʼu fihifihia neʼe hoko kia mātou. Neʼe fakatotonu mai ke fakagata tamatou ʼu fono, koia neʼe kamata ai tamatou fakatahi fakafūfū.

Neʼe Mātou Toe Liliu Ki Tomatou Kolo

ʼI te taʼu 1947 neʼe ʼau toe liliu mo toku famili ki Mbreshtan. Mole tuai, pea ʼi te hoʼatā momoko ʼo Tesepeli, neʼe pāui ʼau ki te pilō ʼo te polisi ʼo te Sigurimi (police secrète). Neʼe fehuʼi mai e te polisi: “ ʼE ke ʼiloʼi pe koteā te tupuʼaga ʼo taku pāuiʼi koe?”

Neʼe ʼau tali fēnei age: “E lagi neʼe koutou logo ki he ʼu faka lākahala ʼo ʼuhiga mo ʼau. Kae ʼe ʼui mai e te Tohi-Tapu ʼe fehiʼaʼinaʼi mātou e te malamanei, koia ʼe mole ʼau punamaʼuli ai ki te ʼu lākahala ʼaē ʼe fai mai kia mātou.”​—⁠Soane 15:​18, 19.

Neʼe ina pupulaʼi ʼau ʼo ina ʼui fēnei: “Tuku tau palalau mai ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu naʼa ʼau tā koe.”

Neʼe mavae te polisi mo tana ʼu tagata, kae neʼe ina fakatotonu mai ke ʼau ʼalu ʼo nofo ʼi tuʼa ʼi te momoko. ʼOsi ʼaia pea ina pāuiʼi ʼau ki tona pilō pea ina fakatotonu mai ke fakagata tamatou ʼu fono ʼaē ʼe fai ʼi toku ʼapi. Neʼe ina fehuʼi mai: “Ko te toko fia ʼe nonofo ʼi tou kolo?”

“Ko te toko teau ʼuafulu,” ko taku tali age ʼaia.

“Koteā tanatou lotu?”

“Ko te kau Alepania ʼe nātou kau ʼi te lotu Orthodoxe.”

“Kaeā koe?”

“Ko ʼau ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova.”

“Ko te toko teau ʼuafulu hahaʼi ʼaia ʼe nātou lotu tahi, kae ʼe ke ʼalu koe ʼi te tahi lotu?” Pea neʼe ina fakatotonu mai ke ʼau ʼalu ʼo tutu he ʼu foʼi sela ʼi te ʼēkelesia. ʼI taku ʼui age ʼaē ʼe mole ʼau ʼalu anai ʼo fai te faʼahi ʼaia, neʼe ina kamata tā ʼau ʼaki te kauʼi ʼakau. ʼI te hola tahi māfoatā pea ina tuku ʼau ke ʼau ʼalu ki toku ʼapi.

Neʼe Mole Kei Mātou Maʼu Te ʼu Tohi

ʼI te ʼosi ʼo te Lua Tau Faka Malamanei, neʼe mātou toe kamata maʼu Te Tule Leʼo ʼi te meli, kae neʼe mole fualoa tamatou maʼu te ʼu nusipepa. Pea, ʼi te tahi po ʼi te hola hogofulu, neʼe pāuiʼi ʼau e te kau polisi. Neʼe nātou ʼui mai kia ʼau: “Kua kaku mai te nusipepa ʼi te lea faka Keleka, pea ʼe mātou loto ke ke fakamahino mai pe koteā ʼaē ʼe fakamatala ʼi te nusipepa ʼaia.”

Neʼe ʼau ʼui age: “ ʼE mole ʼau ʼiloʼi lelei te lea faka Keleka. ʼE ʼiloʼi lelei age e toku vāhaʼa fale. Lagi ʼe feala ke tokoni atu kia koutou.”

“Kailoa, ʼe mātou loto ke ke fakamahino mai te faʼahi ʼaia,” ko te ʼui age ʼaia ʼa te polisi pea mo ina tohoʼi mai ki tuʼa he ʼu nusipepa ʼo Te Tule Leʼo ʼi te lea faka Keleka.

Pea neʼe ʼau ʼui fēnei: “Ko taku Tule Leʼo! ʼE mahino ia, ʼe feala haku fakamahino atu te faʼahi ʼaia. ʼE koutou sio, ko te ʼu nusipepa ʼaenī ʼe haʼu mai Brooklyn, New York. Ko te kolo ʼaia ʼe tuʼu ai te fale lahi ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ko ʼau ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova. Kae koʼeni neʼe nātou faihala ʼi te tuʼasila. Neʼe tonu ke fakamomoli mai te ʼu nusipepa ʼaia kia ʼau, ka mole tonu ke fakamomoli mai kia koutou.”

Neʼe mole nātou foaki mai te ʼu nusipepa, pea talu mai te temi ʼaia ʼo aʼu ki te taʼu 1991, ʼo hili kiai taʼu e 40 tupu, neʼe mole mātou toe maʼu he tohi faka Tohi-Tapu ʼi Alepania. ʼI te lolotoga ʼo te ʼu taʼu ʼaia, neʼe hoko atu pe tamatou fai faka mafola, ʼo mātou fakaʼaogaʼi pe tamatou ʼu Tohi-Tapu. ʼO ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia neʼe pilisoniʼi te toko 20 kau Fakamoʼoni ʼi te taʼu 1949; ko ʼihi neʼe pilisoniʼi ʼi te ʼu taʼu e nima.

Te Tuputupu ʼo Te ʼu Faigataʼaʼia

ʼI te ʼu taʼu 1950, neʼe fakatotonu ki te hahaʼi ke nātou taupau he ʼu pepa ʼe fakahā ai ʼe nātou lagolago ki te solia. Kae neʼe fakafisi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe mole nātou taupau te ʼu faʼahiga pepa ʼaia. ʼUhi ko te faʼahi ʼaia, neʼe toe ʼave ai māua mo te Tēhina ko Komino ʼo pilisoniʼi ʼi te ʼu māhina e lua.

ʼAki te temi, neʼe fakagafua e te puleʼaga te tahi ʼu lotu, pea neʼe mātou maʼu ai te faʼahiga ʼāteaina ke feala ai tamatou fai ʼo tamatou tauhi. Kae, ʼi te 1967 neʼe toe tapuʼi ai te ʼu lotu fuli, ʼo fakatuʼutuʼu katoa ʼi Alepania ko he fenua ʼe mole tui ki te ʼAtua. Neʼe hoko atu pe te faiga ʼa te kau Fakamoʼoni ke nātou fai tanatou ʼu fono, kae neʼe kua faigataʼa ʼaupito. Ko ʼihi ia mātou neʼe mātou tui he tagaʼi kofu ʼi loto ʼo tomatou ʼu kofu, ke feala ai hamatou fufū he Tohi-Tapu veliveli. ʼOsi ʼaia pea mātou ʼolo ki te gāueʼaga ʼo lau ai te Tohi-Tapu.

Neʼe ʼiloʼi ai ko te kau Fakamoʼoni ʼo Tirana ʼe nātou lau te Tohi-Tapu, pea neʼe fakatūʼa ai te toko tolu ia taʼu e nima ʼi te ʼu lotoʼā fakamamahi. Pea, neʼe lotomamahi ai tonatou ʼu famili. Ko ʼihi ia mātou ʼaē neʼe ʼōmai mai te ʼu kolo liliki ʼaē ʼe mamaʼo, neʼe mole ʼave mātou ki te ʼu lotoʼā fakamamahi koteʼuhi neʼe ʼui ʼe mole mātou fakatupu tuʼutāmaki. Kae ʼi tamatou ʼāteaina mai te ʼu meʼa faka politike neʼe holoʼi ai ʼomātou ʼu higoa ʼi te lisi ʼo nātou ʼaē ʼe foaki kiai te ʼu meʼa kai. Koia, neʼe faigataʼa ʼaupito ai te maʼuli. Tahi ʼaē meʼa, neʼe toe mamate tamā ʼu toe e lua. Kae neʼe mole līʼakina mātou e Sehova.

Kua matataku te hahaʼi ʼi Alepania. Kua nātou fesiosioʼaki pe, pea neʼe tohi e te kau polisi te ʼu fakamatala ʼo ʼuhiga mo nātou ʼaē ʼe faiga ke nātou fakahā hanatou ʼu manatu ʼe fakafeagai ki te puleʼaga. Koia neʼe mātou tokakaga ʼo ʼuhiga mo te ʼu fakamatala ʼaē neʼe tohi ʼo ʼuhiga mo tamatou gāue. Neʼe mole feala ke hahaʼi fau tamatou fakatahitahi ke mātou fefakaloto mālohiʼaki ʼi te faʼahi fakalaumālie, koia neʼe mātou fai tamatou ʼu fakatahi ʼo fakagata pe tona hahaʼi ki te toko lua peʼe toko tolu. Kae, neʼe mole tuku tamatou fai faka mafola.

ʼI te faiga ʼaē ʼa te kau polisi ke hoko he ʼu maveuveu ʼi te ʼu tēhina, neʼe logologo e te ʼu polisi ʼe ʼi ai te Fakamoʼoni ʼiloa ʼi Tirana, ʼe ina kākāʼi nātou. Ko te logo ʼaia neʼe ina fakatupu he loto mahalohalo ʼi te ʼu tēhina, pea mo fakatupu kovi ki tamatou logo tahi. ʼUhi ko te mole kei ʼi ai ʼo hamatou ʼu tohi faka Tohi-Tapu, pea mo te mole kei mātou felogoi mo te kautahi fakahāhā ʼa Sehova, ko ʼihi neʼe kua nātou matataku.

Tahi ʼaē meʼa, neʼe logologo e te puleʼaga ko te tagata ʼāfea Kilisitiano ʼi Alepania, ʼaē ko Spiro Vruho neʼe fakamate. Neʼe nātou ʼui fēnei: “ ʼE koutou sio, māʼiape la mo Vruho neʼe maliu kehe mai ia koutou.” Ki muli age neʼe hoki ʼiloʼi ko te Tēhina ko Vruho neʼe fakapogi.

ʼI te taʼu 1975, neʼe ma nonofo mo Argjiro pea mo tamā tama ʼi Tirana lolotoga he ʼu kiʼi māhina. ʼI te temi vote, neʼe fakamatakuʼi mātou e te puleʼaga ʼo te kolo ʼaki te ʼu palalau ʼaenī: “Kapau ʼe mole koutou ʼolo ʼo vote, ʼe mātou fakamavae anai takolua tama ʼi tana gāue.”

Neʼe ʼau tali age: “Ko toku foha kua gāue talu mai ia taʼu e 25. ʼE koutou maʼu te ʼu pepa ʼe tohi ai te ʼu faʼahiga meʼa ʼo ʼuhiga mo ia pea mo tona famili. Neʼe mole ʼau vote talu mai ia taʼu e 40 tupu. ʼI te agamāhani ko te ʼu meʼa ʼaia ʼe mole kau ki ai toku foha. Kapau ʼe mole ko ia ʼaia, pea ʼe mole lelei te tohi ʼo takotou ʼu pepa. Pea kapau ʼe tuʼu te faʼahi ʼaia ʼi takotou ʼu pepa, pea neʼe mole totonu takotou aga ki te puleʼaga, ʼi takotou faka fealagia ʼaē ke gāue toku foha ʼi te ʼu taʼu loaloaga.” ʼI te logo ʼa te puleʼaga ki te faʼahi ʼaia, neʼe ina ʼui mai kapau ʼe mātou liliu ki Mbreshtan, ʼe mole nātou fakahoko anai te faʼahi ʼaia.

Te ʼu Fetogi Fakaofoofo

ʼI te taʼu 1983 neʼe mātou mavae ʼi Mbreshtan ʼo mātou ʼolo ki te kolo ko Laç. Mole tuai, pea mate te tagata takitaki ʼo te fenua ʼi te taʼu 1985. Neʼe pule ia talu mai te ʼuluaki fakamaʼuaʼi ʼo te vote ʼi te taʼu 1946. ʼAki te temi, neʼe maumauʼi ai tona fakatātā, ʼaē neʼe tuʼu ʼi te lotolotoiga ʼo te kolo ko Tirana, pea mo te fakatātā ʼo Staline.

ʼI te lolotoga ʼo te ʼu lauʼi taʼu e hogofulu ʼaē neʼe tapuʼi ai tamatou gāue, neʼe lahi te kau Fakamoʼoni neʼe gaohi koviʼi, pea ko ʼihi neʼe tāmateʼi. Neʼe ʼui e te tagata ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni ʼi te ala: “ ʼI te lolotoga ʼo te temi ʼaē neʼe tuʼu ai te Kominisi, neʼe mātou līaki fuli te ʼAtua. ʼE gata pe ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe nonofo agatonu kia te ia logope la te ʼu ʼahiʼahi pea mo te ʼu mamahi ʼaē neʼe tau mo nātou.”

ʼI te kua fakagafua mai ʼo tamatou gāue, neʼe ko te toko hiva neʼe nātou foaki tanatou ʼu pepa tānaki gāue ʼi te minisitelio faka Kilisitiano ʼi Sūnio 1991. ʼI Sūnio 1992, ʼi te hili ʼo te māhina e tahi ki te fakagafua ʼo tamatou gāue, ko te toko 56 neʼe kau ki te gāue fai faka mafola. ʼI muʼa ʼo te taʼu ʼaia, neʼe mātou fiafia ʼaupito he neʼe mātou toko 325 ʼi te Fakamanatu ʼo te mate ʼo Kilisito. Talu mai ai, kua tuputupu te kau fai faka mafola ʼo fakalaka ʼi te toko 600, pea ko te toko 3 491 neʼe kau ki te ʼaho Fakamanatu ʼo te mate ʼo Sesu Kilisito ʼi te ʼaho 14 ʼo ʼApelili 1995! ʼI te ʼu taʼu ʼaenī, neʼe ko he meʼa fakafiafia kia ʼau haku sio ki te kau tūpulaga ʼe tokolahi ʼaupito, kua nātou fakahahaʼi te ʼu kokelekasio.

Neʼe nofo agatonu ia Argjiro kia Sehova pea neʼe agatonu kia ʼau ʼi te ʼu taʼu loaloaga ʼaenī. Logope la taku nofo ʼi te fale pilisoni peʼe ko taku feʼaluʼaki ʼi te gāue fai faka mafola, neʼe tokaga fakalelei ia ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki tomā famili pea neʼe mole meo. Neʼe papitema te tahi ʼi tamā ʼu tama mo tona ʼohoana ʼi te taʼu 1993. Ko te meʼa ʼaia neʼe ma toe fiafia ʼaupito ai.

Ki Te Puleʼaga Pe ʼo Te ʼAtua

ʼE ʼau fiafia ʼi taku sio ki te kautahi ʼa Sehova ʼi Alepania kua logo tahi pea mo fiafia ʼi tanatou tuputupu fakalaumālie. Neʼe ʼau logoʼi ʼi toku loto te meʼa neʼe logoʼi e te matuʼa ko Simeone ʼi Selusalemi ʼaē ʼi muʼa ʼo tona mate, neʼe ina maʼu te pilivilesio taulekaleka ʼaē ko te sio ki te Mesia ʼaē neʼe fakapapauʼi mai talu mai fualoa. (Luka 2:​30, 31) ʼI te temi nei mokā ʼe fehuʼi mai pe ko te puleʼaga fea ʼaē ʼe ʼau fia fai kiai, ʼe ʼau ʼui fēnei: “ ʼE mole ʼau fia fai ki te Kominisi peʼe ko te ʼu puleʼaga maʼu koloā. Heʼe ko te hahaʼi peʼe ko te Puleʼaga ʼo te fenua ʼe mole nātou maʼuhiga. ʼE laga e te ʼu puleʼaga te ʼu ala, ʼo nātou ʼaumai te hila ki te ʼu kolo ʼe mamaʼo, pea ʼe nātou foaki he tahi age faʼahiga meʼa. Kae, ko te Puleʼaga ʼo Sehova, tona Puleʼaga ʼaē ʼe ʼi selo, ʼe ko te puleʼaki pe ʼaia e tahi moʼo fakatokatoka ʼo te ʼu fihifihia ʼi Alepania, ʼo feiā aipe mo te ʼu fihifihia ʼo te malamanei katoa.”

Ko te meʼa ʼaē ʼe fai e te kau kaugana ʼa te ʼAtua ʼi te kele katoa moʼo faka mafola ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ʼe mole ko he gāue ʼa he tagata. Ko te gāue ʼaia ʼa te ʼAtua. Ko tatou ko tana ʼu kaugana. Logope la te lahi ʼo te ʼu fihifihia ʼaē neʼe tau mo mātou ʼi Alepania, pea neʼe mole kei mātou felogoi mo te kautahi fakahāhā ʼa Sehova ʼi he temi loaloaga, neʼe mole he temi neʼe ina līʼakina ai mātou. Neʼe nofo tuʼumaʼu tona laumālie mo mātou. Neʼe ina takitaki mātou ʼi te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe mātou fai. Neʼe ʼau sio ki te meʼa ʼaia lolotoga toku maʼuli.