Tonatou Maʼuli

Neʼe Foaki e Sehova “Te Mālohi ʼAē ʼe Laka Age ʼi Te Mālohi Māhani”

NEʼE FAKAMATALA E HELEN MARKS

Neʼe ko te ʼaho vevela ʼaia ʼi te 1986. Neʼe ko ʼau tokotahi pe ʼaē neʼe atalitali ke vakavakaʼi taku ʼu pasikete ʼi te malaʼe vakalele ʼe mole logoaʼa ʼo Eulopa. Neʼe ko te malaʼe ʼo Tirana, te kolo muʼa ʼo Alepania, pea ʼi te temi ʼaia neʼe ko he puleʼaga aga fefeka ʼaē neʼe ina puleʼi te fenua. ʼI taku pasikete neʼe ʼi ai te ʼu tohi faka Tohi-Tapu neʼe tapu ʼi te fenua ʼaia, neʼe ʼau fakahū fakafūfū ki te fenua ʼaē neʼe ʼui ʼe ko “te ʼuluaki puleʼaga ʼi te malamanei ʼaē ʼe mole tui ki te ʼAtua.”

NEʼE ʼau lotolotolua pea mo tuʼania ʼi taku sio ʼaē ki te kamata huke e te ofisie taku pasikete. Kapau neʼe ʼau fai he ʼu palalau peʼe ʼau fai he meʼa neʼe fakatupu mahalohalo ai ʼo ʼuhiga mo ʼau, pea neʼe feala ke kapu ʼau ʼi te fenua pea ko nātou ʼaē neʼe atalitali mai ʼi tuʼa ʼe pilisoniʼi anai nātou peʼe ʼave anai nātou ʼo faka gāue ʼi te lotoʼā. Meʼa lelei, heʼe ʼi taku kole age peʼe ina fia fai hana foʼi kamu pea mo he ʼu foʼi kato, neʼe agalelei ai te ofisie. Kae he koʼe koa neʼe hoko te faʼahi ʼaia ki he finematuʼa neʼe kua taʼu 60 vaelua? He koʼe neʼe ʼau fakafisi ki he maʼuli fīmālie kae ʼau faiga ke tuputupu te gāue ʼo te Puleʼaga ʼi he kolo neʼe lagolago ki te faʼahi faka politike ʼo te Marxisme-Leninisme?

Neʼe ʼAu Mahamahaki Pea Neʼe Lahi Taku ʼu Fehuʼi

Hili ʼaho e lua ʼi taku ʼosi tupu ʼi te 1920 ʼi Ierápetra, ʼi Kelete, neʼe mate taku tāmai ʼi te mahaki ʼo te ʼatefēfē. Neʼe masiva taku faʼe pea neʼe mole poto lautohi pea mo faitohi. Neʼe ko ʼau te muli ʼo te ʼu fānau e toko fā, pea neʼe ʼau mata mahaki he neʼe ʼau kau ʼi te jaunisse. Neʼe ʼui age e te hahaʼi ʼo tomatou vāhaʼa fale ke tokaga tāfito taku faʼe ʼo fakaʼaogaʼi te falā maʼa te toko tolu ʼaē ʼe mālolohi, kae ke ina tuku ʼau ke ʼau mate. ʼE ʼau fiafia he neʼe mole mulimuli taku faʼe ki te tokoni ʼaia.

Neʼe loto e taku faʼe ke mālōlō te laumālie ʼo taku tāmai ʼi selo, koia neʼe ʼalu tuʼumaʼu ai ki te tānuma, ʼo ina tau kole he ʼu misa ki te patele Orthodoxe. Kae neʼe totogi kovi te ʼu misa ʼaia. ʼE kei ʼau manatuʼi te tahi Po Tapu neʼe momoko kovi, pea neʼe ma toe liliu mai te tānuma mo taku faʼe, kae ʼau haʼele ʼi ʼona tafa. Neʼe mātou foaki ki te patele te gataʼaga ʼo te falā ʼaē neʼe kei toe. Neʼe teuteuʼi e taku faʼe te ʼu lauʼakau maʼa mātou, pea neʼe ʼalu ki te tahi kogafale, neʼe mole kai pea neʼe tagi ʼi tona lotomamahi ʼaupito. Ki muli age, ʼaki he lototoʼa, neʼe ʼau ʼalu ki te patele ʼo fehuʼi age pe koʼe neʼe mate taku tāmai, pea he koʼe neʼe tonu ki taku faʼe ʼaē ʼe masiva ke ina totogi te patele. ʼI tana ufiufi, neʼe ina fanafana fēnei mai: “Neʼe toʼo ia ia e te ʼAtua, pea ʼe ko te ʼaluʼaga ʼaia ʼo te maʼuli. Kae ʼe ke maʼu anai he loto fīmālie.”

Neʼe faigataʼa kia ʼau taku faka ʼalutahi ia tana tali ʼaia pea mo te faikole ʼaē ʼo te Tāmai ʼi Selo, ʼaē neʼe ʼau ako ʼi te faleako. ʼE kei ʼau manatuʼi te ʼu ʼuluaki palalau matalelei pea mo maʼuhiga ʼo te faikole ʼaia: “Ko tamatou Tamai e i Selo, Ke tapuha tou Huafa; Ke aumai tau pule, ke fai tou finegalo i te kelekele o hage ko Selo.” (Mateo 6:9, 10) Kapau ko te finegalo ʼa te ʼAtua neʼe tonu ke fai ʼi te kele, pea koteā te tupuʼaga ʼo tatatou mamahi ʼaupito feiā?

Neʼe ʼau kamata maʼu te tali ki taku fehuʼi ʼaia ʼi te 1929, ʼi te ʼalu age ki tomatou ʼapi ia Emmanuel Lionoudakis, te tuagaʼane fai faka mafola temi katoa ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.a ʼI te fehuʼi age e taku faʼe te meʼa ʼaē neʼe loto ki ai, neʼe mole gū ia Emmanuel kae neʼe ina tuku age te kiʼi pepa neʼe tohi ai te logo faka Tohi-Tapu. Neʼe tuku mai e taku faʼe te kiʼi pepa ke ʼau lau. Neʼe kei ʼau taʼu nima pea neʼe mole ʼau mahino lelei ki te logo ʼaia. ʼI tana manatu ʼaē neʼe mole feala ke palalau te tuagaʼane, neʼe tali fēnei age e taku faʼe: “Meʼa fakaʼofaʼofa foki! ʼE mole feala hau palalau pea ʼe mole ʼau poto ʼi te lautohi.” Pea neʼe ina tuku ai ke ʼalu.

Hili ni ʼu taʼu, neʼe ʼau maʼu te tali ki taku fehuʼi. Ko toku tokolua lahi, ia Emmanuel Paterakis, neʼe ina maʼu mai te tēhina pe ʼaia te kaupepa lahi Où sont les morts ?, neʼe tā e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.b ʼI taku lau te kaupepa ʼaia, neʼe ʼau fiafia ʼi taku ʼiloʼi ʼaē neʼe mole toʼo e te ʼAtua taku tāmai. Neʼe ʼau mahino ai ko te mate ʼe ko te fua ʼaia ʼo te agahala pea ʼe atalitali taku tāmai ke fakatuʼuake ia ia ke maʼuli ʼi te palatiso ʼi te kele.

“ ʼE Fua Kovi Anai Te Tohi ʼAia Kia Koutou!”

Neʼe avahi toku ʼu mata e te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu. Neʼe mātou maʼu te Tohi-Tapu ʼāfea ʼo taku tāmai pea neʼe mātou kamata ako, pea ʼi ʼihi temi ʼaki te mālamagia ʼo te foʼi sela, neʼe mātou ako te tohi ʼaia ia tafa ʼo te cheminée. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe ko ʼau tokotahi te taʼahine ʼo te kolo ʼaē neʼe ina ako te Tohi-Tapu, neʼe mole faka kau ʼau ki te ʼu gāue ʼaē neʼe fai e te kiʼi kūtuga ʼa te kau Fakamoʼoni. Lolotoga te temi, neʼe ʼau manatu moʼoni ko te lotu ʼaia ʼe ina tali pe te hahaʼi tagata, kae neʼe ʼau faihala.

Ko te fiafia ʼaē neʼe maʼu e toku tokolua lahi ʼi te gāue fai faka mafola neʼe ko he faʼifaʼitaki lelei kia ʼau. Mole tuai pea neʼe tokagaʼi e te kau polisi tomatou famili, ʼo nātou ʼaʼahi tuʼumaʼu mātou ʼi te ʼaho mo te po moʼo kumi ia Emmanuel pea mo te ʼu tohi. ʼE ʼau manatuʼi lelei te ʼaho ʼaē neʼe haʼu ai te patele moʼo fakalotoʼi mātou ke mātou toe liliu ki te lotu. ʼI te fakahā age e Emmanuel ʼi te Tohi-Tapu ko te huafa ʼo te ʼAtua ko Sehova, neʼe faʼao e te patele te Tohi-Tapu, mo fakahā ia muʼa ʼo toku tokolua, pea ina kalaga fēnei: “ ʼE fua kovi anai te tohi ʼaia kia koutou!”

ʼI te 1940 ʼi te fakafisi ʼa Emmanuel ke solia, neʼe puke ia ia ʼo ʼave ki te tau ʼi Alepania. Neʼe mole kei mātou maʼu he logo mai ia ia, pea neʼe mātou manatu kua mate. Kae hili taʼu e lua, pea fokifā pe neʼe mātou maʼu tana tohi mai te fale pilisoni, ʼe kei maʼuli! Ko te vaega faka Tohi-Tapu neʼe ina tohi ai neʼe mole galo kia ʼau ʼo aʼu ki te temi nei: “ ʼO ʼuhiga mo Sehova, ko tona ʼu mata ʼe taka ʼi te kele katoa, ke ina fakahā tona mālohi kia nātou ʼaē ʼe katoa tonatou loto kia te ia.” (2 Fakamatala 16:9) Neʼe ʼaoga ʼaupito kia mātou te fakaloto mālohi ʼaia!

ʼI tana pilisoni, neʼe kole e Emmanuel ki ʼihi tēhina ke nātou ʼaʼahi ʼau. Mole tuai, pea neʼe fakatuʼutuʼu ke fai he ʼu fono fakafūfū ʼi te fale ʼi te tuʼa kolo. Neʼe mole mātou ʼiloʼi neʼe leʼoleʼo mātou! ʼI te tahi ʼAhotapu, neʼe ʼatakai mātou e te kau polisi mo tanatou ʼu fana. Neʼe fakaheka mātou ki te kamio neʼe tuku avaava pea ʼave mātou ʼo fakahāhā ʼi te kolo katoa. ʼE kei ʼau manatuʼi pe te fakalainoaʼi pea mo te vāʼi ʼo mātou e te hahaʼi, kae ʼaki tona laumālie ko Sehova neʼe ina foaki mai kia mātou te loto tokalelei.

Neʼe ʼave mātou ki te tahi kolo pea neʼe tuku mātou ki te ʼu kogafale pilisoni, ko ʼihi neʼe fakapōʼuli pea mo ʼuli. Ko te fale mamaʼo ʼi toku kogafale pilisoni neʼe ko te pākete neʼe fakamaʼa tuʼa tahi ʼi te ʼaho fuli. Neʼe fakatūʼa ʼau ke ʼau pilisoni ia māhina e valu, he neʼe ʼui ko ʼau te “fafine faiako” ʼo te kūtuga. Kae neʼe fakatuʼutuʼu e te tuagaʼane ʼi te fale pilisoni ʼaia ke tokoni mai tana avoka, pea neʼe faka ʼāteaina ai mātou.

Ko He Maʼuli Foʼou

ʼI te faka ʼāteaina ʼo Emmanuel, neʼe liliu ʼo taupau feʼaluʼaki, ʼo ina kamata ʼaʼahi te ʼu kokelekasio ʼi Ateni. Neʼe ʼau ʼalu kiai ʼi te 1947. Neʼe ʼau felāveʼi ai mo te kau Fakamoʼoni ʼe tokolahi age—te ʼu tagata mo te ʼu fafine pea mo te ʼu tamaliki. Pea ʼi Sūlio ʼo te taʼu 1947, neʼe ʼau papitema moʼo fakahā kua ʼau foaki toku maʼuli kia Sehova. Neʼe ʼau fakaʼamu tuʼumaʼu ke ʼau gāue misionea pea neʼe ʼau kamata kau ki te ako ʼo te lea Fakapilitānia ʼaē neʼe fai ʼi te pōʼuli. ʼI te 1950, neʼe ʼau pionie. Neʼe haʼu taku faʼe ke ma nonofo fakatahi, pea neʼe ina tali mo ia te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu. Neʼe ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova agatonu ʼo aʼu ki tona mate ia taʼu e 34 ki muli age.

ʼI te taʼu aia, neʼe ʼau felāveʼi mo John Marks (Markopoulos), ko te tagata mai Amelika, neʼe fakaʼapaʼapaʼi pea neʼe ina leleiʼia te ʼu meʼa fakalaumālie. Neʼe tupu ia John ʼi te potu saute ʼo Alepania, pea ʼi tana ʼosi mavae ʼo ʼalu ki Amelika, neʼe liliu ai ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI te 1950, neʼe nofo ʼi Keleka moʼo faiga ke ina maʼu te pepa fakagafua ke hū ki Alepania—koteʼuhi ʼi te temi ʼaia neʼe ko te kolo neʼe puleʼi faka fefeka e te puleʼaga Kominisi. Logola neʼe mole heʼeki toe felāveʼi ia John mo tona famili talu mai te taʼu 1936, kae neʼe mole fakagafua ke hū ki Alepania. Neʼe malave kia ʼau tana faiva ʼi te gāue kia Sehova pea mo tana ʼofa lahi ki te ʼu tēhina Neʼe ma ʼohoana ʼi te ʼaho 3 ʼo ʼApelili 1953. Pea neʼe ʼau ʼalu mo ia ki tomā ʼapi foʼou ʼi New Jersey, ʼi Amelika.

Moʼo tokoni ki tomā maʼuli pea ke feala hamā kau ki te fai faka mafola ʼi te temi katoa, neʼe ʼi ai tamā kiʼi fale gāue ʼi New Jersey, neʼe ma teuteuʼi ai te ʼu meʼa ʼinu kafe maʼa te kau gelu. Neʼe ma gāue pe ʼi te ʼu temi vevela, ʼo kamata ʼi te māfoatā uhu ʼo aʼu ki te hola 9 uhu. ʼI te mole lahi ʼo tamā ʼu koloā pea mo tamā fakamuʼamuʼa te ʼu gāue fakalaumālie, neʼe lahi ai tomā temi ki te fai faka mafola. Hili ni ʼu taʼu, neʼe kole mai ke ma ʼolo ki te ʼu kolo kehekehe ʼaē neʼe ʼaoga lahi ai he kau fai faka mafola. ʼI te ʼu kolo ʼaia, ʼaki te tokoni ʼa Sehova, neʼe ma tokoni ki te hahaʼi ʼaē neʼe nātou fia ʼiloʼi te moʼoni, mo fakatuʼu he ʼu kokelekasio, pea mo tokoni ki te laga ʼo te ʼu Fale ʼo te Puleʼaga.

ʼE Ma Tokoni Ki Te ʼu Tuagaʼane

Kae mole tuai, pea neʼe foaki mai te fealagia fakafiafia kia māua. Neʼe loto e te ʼu tēhina takitaki ke nātou maʼu he ʼu logo mai te ʼu tēhina ʼaē neʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu fenua ʼo Balkans, ʼaē neʼe tapuʼi ai tamatou gāue. Lolotoga ni ʼu taʼu, neʼe mole maʼu e te fale tautēhina faka malamanei he ʼu logo mai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te ʼu fenua ʼaia, neʼe mole hanatou meʼa kai fakalaumālie, pea neʼe fakafeagai mālohi kia nātou. Tokolahi ia nātou ʼaia neʼe leʼoleʼo tuʼumaʼu, pea neʼe ʼave ʼihi ki te ʼu fale pilisoni peʼe ki te ʼu lotoʼā fakamamahi. Neʼe ʼaoga lahi kia nātou he ʼu tohi faka Tohi-Tapu, mo he takitaki pea mo he fakaloto mālohi. Ohage la, neʼe mātou maʼu mai Alepania te tohi neʼe fai fakafūfū, neʼe ʼui fēnei ai: “Koutou faikole ki te ʼAliki maʼa mātou. Neʼe faʼao te ʼu tohi ʼi te ʼu ʼapi fuli. ʼE mole nātou fakagafua ke mātou ako. Ko te toko tolu kua pilisoni.”

Koia, ʼi Novepeli ʼo te taʼu 1960, neʼe ma folau māhina e ono moʼo ʼaʼahi ʼihi ʼo te ʼu fenua ʼaia. Ke feala ke fai tamā gāue, neʼe ma ʼiloʼi neʼe ʼaoga ke ma maʼu “te mālohi ʼaē ʼe laka age ʼi te mālohi māhani,” mo te lototoʼa ʼaē ʼe foaki e te ʼAtua, mo te mālohi, pea mo te poto fakakaukau. (2 Kolonito 4:7, MN ) Neʼe ma ʼuluaki ʼolo ki Alepania. Neʼe ma toʼo te kā ʼi Palesi pea kamata ai tamā folau. ʼI tamā ʼosi aʼu ki Loma, neʼe ko John pe ʼaē neʼe ina maʼu tona pepa moʼo hū ki Alepania. Neʼe tonu ke ʼau ʼalu ki Ateni, ʼi Keleka, ʼo atalitali ai.

Neʼe hū ia John ki Alepania ʼi te fakaʼosi ʼo te māhina ʼo Fepualio ʼo te taʼu 1961 pea neʼe nofo ai ʼo aʼu ki te fakaʼosi ʼo Malesio. ʼI Tirana neʼe felāveʼi ai mo te ʼu tēhina e toko 30. Neʼe nātou fiafia lahi ʼi tanatou maʼu te tahi ʼu tohi pea mo he fakaloto mālohi! Neʼe mole he tahi neʼe ina ʼaʼahi nātou lolotoga taʼu e 24.

Neʼe loto mālohi ia John ʼi tana sio ki te nofo agatonu pea mo te faʼa kātaki ʼa te ʼu tēhina ʼaia. Neʼe ina ʼiloʼi neʼe tokolahi neʼe puli tanatou gāue pea mo pilisoni he neʼe mole nātou kau ki te ʼu gāue ʼo te puleʼaga Kominisi. Neʼe malave ki tona loto, heʼe ko te ʼu tēhina e toko lua ʼe nā taʼu 80, neʼe nā foaki age ia tola e 100 maʼa te gāue fai faka mafola. Neʼe nā tānaki lolotoga ni ʼu taʼu ʼi tanā kiʼi posio ʼaē neʼe foaki age e te puleʼaga.

Ko te ʼaho fakamuli ʼaē neʼe nofo ai ia John ʼi Alepania neʼe ko te ʼaho 30 ʼo Malesio 1961, te ʼaho Fakamanatu ʼo te mate ʼa Sesu. Neʼe fai e John te akonaki ʼo te Fakamanatu ki te toko 37 hahaʼi ʼi te fono. ʼI te ʼosi ʼo te akonaki, neʼe ʼave fakavilivili e te ʼu tēhina ia John ki te matapā ʼi muli pea nātou taki ia ia ki te ʼuafu ʼo Durrës, ʼo ina toʼo ai te vaka fakatau meʼa Tulikia neʼe ʼalu ki Pirée (Piraiévs), ʼi Keleka.

Neʼe ʼau fiafia ʼi tana tau lelei mai. ʼI te temi ʼaia neʼe feala leva ke ma hoko atu tamā folau. Neʼe ma folau ai ki te ʼu fenua e tolu ʼo te kau Balkans ʼaē neʼe tapuʼi ai tamatou gāue—neʼe feala ke ma tuʼutāmaki ai, he neʼe ma ʼolo mo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu, mo te ʼu masini tā tohi, pea mo te tahi ʼu meʼa gāue. Neʼe ma maʼu te pilivilesio ʼaē ke ma felāveʼi mo te ʼu tēhina pea mo tuagaʼane neʼe nātou tali lelei ke fakamavae ʼi tanatou gāue, mo puli tonatou ʼāteaina pea mo tonatou maʼuli maʼa Sehova. Neʼe fakaloto mālohi ʼaupito tanatou faiva pea mo tanatou ʼofa lahi ʼaia. Neʼe ma toe ōfo ʼi te foaki e Sehova “te mālohi ʼaē ʼe laka age ʼi te mālohi māhani.”

ʼI te kua fua lelei ʼo tamā foli ʼaia te ʼu kolo fuli, neʼe ma toe liliu ki Amelika. ʼI te ʼu taʼu ʼaē neʼe hoa kiai, neʼe mātou faiga ke momoli ʼi he ʼu ʼaluʼaga kehekehe ni ʼu tohi ki Alepania, pea mo maʼu te ʼu tānaki gāue ʼo tomatou ʼu tēhina ʼo te fenua ʼaia.

Neʼe ʼAu Tautau Folau ʼi Te ʼu Tuʼutāmaki

Neʼe fakalaka te ʼu taʼu, pea neʼe mate ia John ʼi te 1981, ʼi tona taʼu 76, pea kua ʼau vitua ʼi te temi nei. Ko taku fakafotu, ia Evangelia, pea mo tona ʼohoana, ia George Orphanides, neʼe nā tali lelei ke ʼau nofo mo nāua ʼi tonā ʼapi, pea mo nā tokaga lelei kia ʼau talu mai ai. Neʼe nā logoʼi mo nāua te tokoni ʼa Sehova ʼi tanā gāue ʼi Soudan ʼi te temi ʼaē neʼe tapuʼi ai te gāue.c

Ki muli age, neʼe toe faiga ke fai he fakatuʼutuʼu ke faka felogoi ai mo te ʼu tēhina ʼi Alepania. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe maʼuli ai te famili ʼo toku ʼohoana, neʼe kole mai peʼe ʼau lotolelei ke ʼau ʼalu ki te fenua ʼaia. Neʼe ʼau tali lelei te faʼahi ʼaia!

Neʼe ʼau faiga lolotoga te ʼu māhina, pea ʼi te māhina ʼo Maio 1996, neʼe foaki mai e te pilō ʼo te puleʼaga ʼo Alepania ʼaē ʼe tuʼu ʼi Ateni te pepa fakagafua ke ʼau hū kiai. Neʼe fakatokagaʼi mai e te ʼu hahaʼi ʼo te puleʼaga, kapau ʼe hoko he meʼa ʼe kovi, pea ʼe mole tonu ke ʼau manatu ʼe fai mai anai he tokoni mai tuʼa. ʼI taku fakaōvi ki te tagata gāue ʼi te vakalele, moʼo totogi taku pepa folau ki Alepania, neʼe punamaʼuli. Neʼe mole tāʼofi ʼau e te mataku, pea neʼe ko ʼau tokotahi pe ʼaē neʼe neʼe ʼalu ʼi te vakalele ʼo Ateni ki Tirana, he neʼe ko te vakalele e tahi ʼi te ʼu vāhaʼa fuli. Neʼe ko te ʼu tagata matutuʼa Alepania pe e toko tolu neʼe heheka ʼi te vakalele; neʼe nātou ʼōmai ki Keleka ke faitoʼo ai nātou.

ʼI te tau pe ʼa te vakalele ki te fenua, neʼe ʼave ʼau ki te kogafale neʼe lauʼatea neʼe fakaʼaogaʼi ko te douane. Ko te kiʼi tēhina pea mo te tokolua ʼo toku ʼohoana, logola neʼe mole ko he ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova, kae neʼe nā lotolelei ke nā tokoni mai ke ʼau felāveʼi mo ʼihi ʼo te ʼu tēhina ʼo te fenua. Neʼe fakatotonu age kia nāua ke nā fakahā ki te pule ʼo te kolo taku haʼu. Koia, neʼe leʼoleʼohi ʼau e te kau polisi. Pea neʼe ʼui mai e toku famili ke ʼau nofo ʼi tonatou ʼapi kae nātou ʼolo ʼo kumi te ʼu tēhina e toko lua ʼe nā nonofo ʼi Tirana ke ʼau felāveʼi mo nāua.

ʼI te temi ʼaia, neʼe ko tēhina e toko hiva neʼe ʼiloʼi ʼi Alepania. Neʼe nātou nonofo tokakaga ʼuhi ko te ʼu taʼu ʼaē neʼe tapuʼi ai te gāue, mo tanatou fakatagaʼi, pea mo tanatou leʼoleʼohi. Neʼe hā lelei ʼi tonatou ʼu fofoga tanatou tuʼania. ʼI te kua falala ʼa te ʼu tēhina ʼaia ʼe lua kia ʼau, neʼe nā ʼuluaki fehuʼi fēnei: “ ʼE ʼifea te ʼu Tule Leʼo?” Lolotoga ni ʼu taʼu neʼe ko tanatou ʼu tohi ʼāfea pe e lua—neʼe mole pe la hanatou Tohi-Tapu.

Neʼe nā fakamatala lelei te ʼu fakatuʼutuʼu fefeka ʼa te puleʼaga moʼo fakafeagai kia nātou. Neʼe nā talanoa ʼo ʼuhiga mo te tēhina ʼofaina neʼe ina fakatotonu ʼe mole vote heʼe mole kau ki te ʼu meʼa faka politike. Pea ʼi te puleʼi e te Puleʼaga ia meʼa fuli pe, neʼe mole kei foaki he meʼa kai ki tona famili. Neʼe pilisoniʼi tana ʼu fānau ʼaē neʼe kua ʼohoana pea mo tonatou famili fuli, logola neʼe mole nātou lotu tahi mo te tēhina ʼaia. Neʼe fakahā ki muli age, ko ʼihi ʼo te famili ʼa te tēhina ʼaia, ʼi tanatou matataku, neʼe nātou matehi ia ia ʼi te po ʼi muʼa ʼo te vote, ʼo nātou lī tona sino ki te vai keli, pea nātou ʼui neʼe mataku ʼaupito te tēhina pea neʼe ina fakamate pe ia ia.

Neʼe fakaʼofaʼofa ʼaupito te masiva ʼo te ʼu tēhina ʼaia. Kae ʼi taku fia foaki ʼaē kia nātou takitahi ia tola e 20, neʼe nātou fakafisi mai, ʼo nātou ʼui fēnei: “ ʼE mātou fia fai pe ki te meʼa kai fakalaumālie.” Neʼe maʼuʼuli te ʼu tēhina ʼofaina ʼaia lolotoga ni ʼu taʼu ʼi te puleʼaga fefeka, neʼe ina lava fakalotoʼi te hahaʼi tokolahi ke mole kei tui ki te ʼAtua. Kae ohage ko te kau Fakamoʼoni ʼi te tahi ʼu fenua, neʼe mālohi te faʼa kātaki pea mo te tui ʼa te ʼu tēhina. Neʼe feala kia Sehova ke ina foaki kia nātou “te mālohi ʼaē ʼe laka age ʼi te mālohi māhani,” ʼi te ʼu ʼaluʼaga faigataʼa ʼaupito, pea neʼe malave lahi kia ʼau ʼi taku mavae ʼi Alepania hili vāhaʼa e lua.

Neʼe ʼau toe maʼu mo te pilivilesio ʼaē ke ʼau ʼalu ki Alepania ʼi te taʼu 1989 pea mo te taʼu 1991. ʼI te kua ʼiloga lelei ʼo te tuputupu ʼo te faʼitaliha ʼo te palalau pea mo te lotu ʼi te fenua ʼaia, neʼe tuputupu vave ai te lahi ʼo te kau atolasio ʼa Sehova. Ko te kau Kilisitiano tokosiʼi ʼi te taʼu 1986 kua nātou tuputupu ʼi te temi nei ʼo nātou toko 2 200 ʼu kaugā fai faka mafola. Neʼe kau ia nātou ʼaia ia Melpo, te kiʼi tokolua ʼo toku ʼohoana. Neʼe ko te fakamoʼoni ʼaia ʼo te tapuakina e Sehova ia te kiʼi kūtuga ʼaia.

ʼAki Te Mālohi ʼa Sehova, Neʼe ʼAu Fiafia ʼi Toku Maʼuli

Ka ʼau toe manatuʼi te temi muʼa, pea ʼe ʼau falala ko tamā gāue, ʼa John pea mo ʼau, neʼe mole vaʼiganoa. Neʼe ma fakaʼaogaʼi tomā mālohi ʼi tomā temi tūpulaga ke ʼi ai hona ʼaoga. Ko tamā gāue ʼi te minisitelio temi katoa neʼe fua lelei age ia ʼi he tahi age gāue neʼe feala ke ma fai. ʼE ʼau fiafia ʼi te hahaʼi tokolahi ʼaē neʼe ma tokoni ke nātou ʼiloʼi te moʼoni ʼa te Tohi-Tapu. ʼI taku kua finematuʼa, ʼe ʼau fakaloto mālohi ʼaki toku loto katoa te kau tūpulaga ke nātou ‘manatuʼi tonatou Tupuʼaga Lahi ʼi te ʼu ʼaho ʼo tonatou temi tūpulaga.’—Tagata Tānaki 12:1.

Logola toku taʼu 81, kae kei feala pe ke ʼau gāue temi katoa moʼo tala te logo lelei. ʼE ʼau ʼala ake ʼi te uhu pea mo ʼau faka mafola ki te hahaʼi ʼaē ʼe atalitali ki te kā, ʼi te tauʼaga motokā, ʼi te ala, ʼi te ʼu fale koloā, peʼe ʼi te ʼu malaʼe ʼaē ʼe mālōlō ai te hahaʼi. Ko te ʼu fihifihia ʼo te temi matuʼa ʼe ina faka faigataʼa te maʼuli, kae ko toku ʼu tēhina mo tuagaʼane fakalaumālie ʼofaina, mo toku foʼi famili fakalaumālie lahi ʼaia, pea mo te famili ʼo toku fakafotu, ʼe ko he toe lagolago lahi moʼoni kia ʼau. Kae neʼe ʼau ako tāfito ai ko “te mālohi ʼaē ʼe laka age ʼi te mālohi māhani ʼe ko te mālohi ia ʼo te ʼAtua kae mole ko te mālohi ʼaē ʼe haʼu mai ia tatou.”—2 Kolonito 4:7, MN.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 25]

ʼI ʼoluga: ko John (ʼi te faʼahi hema), ko ʼau (ʼi te lotomalie), mo toku tokolua ko Emmanuel ʼi toku faʼahi hema pea mo tamatou faʼe ʼi tona faʼahi hema, mo te kau Petelite ʼi Ateni, ʼi te 1950

[Paki ʼo te pasina 25]

ʼI te faʼahi hema: Ko ʼau mo John ʼi tomā fale gāue ʼi New Jersey, ʼi te 1956

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko te fakatahi faka tisitilike ʼi Tirana, ʼi Alepania ʼi te 1995

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko te Petele ʼi Tirana, ʼi Alepania. Neʼe fakaʼosi tona laga ʼi te 1996

[Paki ʼo te pasina 26]

Mo taku fakafotu ko Evangelia Orphanides (ʼi te faʼahi mataʼu) pea mo tona ʼohoana ko George

[Paki ʼo te pasina 26]

ʼI ʼoluga: ko te alatike ʼo “Te Tule Leʼo” ʼo te 1940 neʼe fakaliliu fakafūfū ki te lea faka Alepania