Te Fakamatala Moʼoni ʼo Te Tupu ʼa Sesu

KOUTOU manatu ki he meʼa maʼuhiga neʼe hoko ʼi te hisitolia ʼo tokotou fenua. ʼE lahi te ʼu fakamatala ʼaē ʼe fai ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaia, pea neʼe fai e te ʼu tagata tohi hisitolia kehekehe. Koia, ʼe feafeaʼi anai mo kapau ʼe ʼui atu e he tahi, neʼe mole hoko ʼi he temi te meʼa ʼaia, pea ʼe ko he fagana pe ia? Peʼe feafeaʼi anai mo kapau ʼe ʼui atu e he tahi, ʼe hala te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe ʼui atu e tokotou famili ʼo ʼuhiga mo te tupu ʼo takotou kui pea mo te kamata ʼo tona maʼuli? ʼI te ʼu ʼaluʼaga ʼaia e lua, ʼe lagi koutou ʼita anai ʼi takotou logo ki te ʼu meʼa ʼaia. ʼE mahino papau ia, ʼe mole koutou hoko tui anai ki te ʼu palalau ʼaia ʼaē ʼe fai atu!

Kae ia ʼaho nei, ko te hahaʼi fakamahino Tohi-Tapu ʼe nātou fakafisi ki te ʼu fakamatala ʼa te ʼu Evaselio ʼa Mateo pea mo Luka ʼo ʼuhiga mo te tupu ʼa Sesu. ʼE nātou ʼui ʼe nā fefakafeagaiʼaki pea ʼe mole feala ke nā ʼalutahi, pea ʼe maʼu ai te ʼu loi pea mo te ʼu hala ʼi te faʼahi ʼo te hisitolia. ʼE moʼoni koa te faʼahi ʼaia? ʼI muʼa ʼo tatatou faka tui ki te faʼahi ʼaia, ʼe lelei ke tou vakaʼi muʼa e tatou totonu te ʼu fakamatala ʼo te ʼu Evaselio. ʼI tatatou fai te faʼahi ʼaia, tou vakaʼi ai te meʼa ʼaē ʼe feala ke ʼaoga kia tatou ʼi te temi nei.

Te Fakatuʼutuʼu ʼo Tanā ʼu Tohi

Moʼo kamata, ʼe lelei ke tou manatuʼi pe koteā te fakatuʼutuʼu ʼo te ʼu fakamatala faka Tohi-Tapu ʼaia. ʼE mole ko he ʼu fakamatala ʼo te maʼuli ʼo he tagata, kae ʼe ko he ʼu Evaselio. ʼE maʼuhiga te kehekehe ʼaia. ʼI te fakamatala ʼo te maʼuli ʼo he tagata, ko te tagata faitohi ʼe ina tohi te tuʼuga pasina moʼo fakahā ki te kau lautohi pe neʼe liliu feafeaʼi te tagata ʼaia ʼo ʼiloa. Koia, ʼi te ʼu tohi ʼaē ʼe fakamatala ai te maʼuli ʼo he tagata, ʼe lahi te ʼu pasina ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi moʼo talanoa ki tona famili, tona ʼaho tupu, pea mo te temi ʼaē neʼe kei tūpulaga ai. Kae ʼe mole feiā te ʼu Evaselio. ʼI te ʼu Evaselio e fā, ʼe ko Mateo pea mo Luka ʼāteaina pe ʼaē ʼe nā talanoa ki te tupu ʼa Sesu pea mo tana kei veliveli. Kae neʼe mole nā fakatuʼutuʼu ke nā fakahā pe neʼe feafeaʼi te liliu ʼa Sesu ko he tagata ʼiloa. Koutou manatuʼi, neʼe fakamoʼoni e te kau tisipulo ʼa Sesu, neʼe maʼuli ia Sesu ʼi tona ʼuhiga laumālie ʼi selo ʼi muʼa ʼo tana haʼu ki te kele. (Soane 8:​23, 58) Koia, neʼe mole tokaga tāfito ia Mateo pea mo Luka ki te temi ʼaē neʼe kei veliveli ai ia Sesu moʼo fakamahino pe koʼe neʼe liliu ia Sesu ko he tagata makehe. Kae neʼe nā fakamatala te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼalutahi pea mo te fakatuʼutuʼu ʼo tanā ʼu Evaselio.

Pea neʼe koteā te fakatuʼutuʼu ʼo tanā ʼu Evaselio? Ko te kupu “evaselio” ʼe faka ʼuhiga ki he “logo lelei.” Ko te toko lua ʼaia neʼe tatau tanā logo​—ko Sesu te Mesia ʼaē neʼe fakapapauʼi mai, peʼe ko Kilisito; neʼe mate moʼo totogi te ʼu agahala ʼo malamanei; pea neʼe fakatuʼuake ki te maʼuli ʼi selo. Kae ko te ʼu tagata faitohi ʼaia, neʼe kehekehe tonā maʼuli ʼāfea pea neʼe nā faitohi ki he ʼu hahaʼi kehekehe. Ko Mateo neʼe ko te tagata tānaki tukuhau, pea neʼe ina tohi tana Evaselio maʼa te kau Sutea. Ko Luka neʼe ko te tōketā, pea neʼe faitohi kia “Teofile lelei ʼaupito”​—ʼaē neʼe lagi maʼu tuʼulaga—​ʼo toe fakaaʼu tana Evaselio ki te tokolahi ʼo te hahaʼi Sutea pea mo te hahaʼi Senitile. (Luka 1:⁠1-3) Ko te ʼu tagata ʼaia e lua neʼe nā fakamatala te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki te hahaʼi ʼaē neʼe nā faitohi ki ai. Koia, ʼe faka maʼuhigaʼi e Mateo te ʼu lea faka polofeta ʼo te ʼu tohi faka Hepeleo ʼaē neʼe fakahoko e Sesu. Kae ʼi te tahi faʼahi, ʼe mulimuli pe ia Luka ki te hisitolia māhani ʼo te maʼuli ʼo Sesu ʼaē neʼe mālama lelei kiai te hahaʼi Senitile.

Koia, ʼe mole tou punamaʼuli ai ʼi te kehekehe ʼo te ʼu tohi ʼaia e lua. Kae ʼe mole nā fefakafeagaiʼaki, ohage ko tona ʼui e ʼihi hahaʼi fakamahino Tohi-Tapu. Ko te ʼu tohi ʼaia ʼe nā ʼalutahi, pea mo nā fefakakatoaʼaki, ʼo maʼu ai he ʼu fakamatala moʼoni ʼo ʼuhiga mo Sesu.

Ko Te Tupu ʼa Sesu ʼi Petelehemi

Ko Mateo pea mo Luka, ʼe nā fakamatala te milakulo fakaofoofo ʼaē neʼe hoko ʼo ʼuhiga mo te tupu ʼa Sesu​—neʼe fānauʼi e he taupoʼou. ʼE fakahā mai e Mateo ko te milakulo ʼaia neʼe ina fakahoko te lea faka polofeta neʼe fai e Isaia ʼi he ʼu sēkulō ʼi muʼa atu. (Isaia 7:​14; Mateo 1:​22, 23) ʼE fakamahino mai e Luka, neʼe tupu ia Sesu ʼi Petelehemi koteʼuhi neʼe fakatotonu e Sesale ke tohi te hahaʼi, koia neʼe maʼua ai kia Sosefo pea mo Malia ke nā ʼolo ki te kolo ʼaia. (Vakaʼi te talanoa ʼi te pasina 7.) Ko te tupu ʼa Sesu ʼi Petelehemi neʼe ko he faʼahi maʼuhiga. Ko he ʼu sēkulō ʼi muʼa atu, neʼe fakakikite e te polofeta ko Mikea, ʼe tupu anai te Mesia ʼi te kiʼi kolo veliveli ʼaia ʼaē ʼe ōvi ki Selusalemi.​—Mikea 5:⁠2.

Kua ʼiloʼi fuli pe e te hahaʼi te po ʼaē neʼe tupu ai ia Sesu, pea ʼe fakatafito kiai te ʼu fakatātā ʼo te Nativitate. Kae ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko moʼoni ʼe kehekehe mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou sio kiai ʼi te ʼu fakatātā ʼaia. Ko te tagata fai hisitolia ko Luka, ʼaē ʼe talanoa ki te fakatotonu ʼa Sesale ʼaē neʼe ina taki ia Sosefo pea mo Malia ke nā ʼolo ki Petelehemi, ʼe toe talanoa foki ki te ʼu tagata tauhi manu ʼaē neʼe nonofo ʼi tuʼa mo tanatou ʼu faga manu ʼi te po maʼuhiga ʼaia. ʼI tanatou vakaʼi te ʼu faʼahi ʼaia e lua, tokolahi te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe nātou ʼui, neʼe mole feala ke tupu ia Sesu ʼi te māhina ʼo Tesepeli. ʼE nātou fakahā, ʼe mole fakapotopoto te ʼui ʼaē neʼe fakalotoʼi e Sesale te hahaʼi Sutea agamālohi ke nātou ʼolo ʼi te temi momoko ki te kolo ʼaē neʼe nātou tutupu ai, he neʼe feala ke tupu ʼaki ai te ʼita ʼa te hahaʼi ʼaē neʼe kua agatuʼu. ʼO toe feiā aipe, ʼe mole fakapotopoto te ʼui ʼaē, neʼe nonofo ʼi tuʼa te ʼu tagata tauhi manu pea mo tanatou ʼu faga manu ʼi te temi nive ʼaia.​—Luka 2:​8-​14.

Koutou fakatokagaʼi ʼi henī, neʼe mole fili e Sehova ke ina fakahā te tupu ʼo tona ʼAlo ki te kau takitaki lotu popoto ʼo te temi ʼaia ʼaē neʼe maʼu tuʼulaga, kae neʼe ina fakahā ki te hahaʼi gāue ʼaē neʼe nonofo ʼi tuʼa. Ko te kau Sekelipa pea mo te kau Faliseo, neʼe mole nātou fakatahi mo te ʼu tagata tauhi manu, he neʼe mole nātou mulimuli ki ʼihi faʼahiga fakatuʼutuʼu ʼo te lao ʼuhi ko tanatou gāue. Kae neʼe foaki e Sehova te pilivilesio lahi ki te ʼu tagata ʼaia, he neʼe tala age kia nātou e te ʼu ʼaselo, te kua tupu ʼa te Mesia ʼi Petelehemi, ʼaē neʼe talitali ki ai te hahaʼi ʼa te ʼAtua talu mai ni ʼu sēkulō. ʼE ko te ʼu tagata ʼaia, ka mole ko te ʼu “hau ʼe toko tolu” ʼaē ʼe hā ʼi te ʼu fakatātā, ʼaē neʼe nātou ʼaʼahi ia Malia pea mo Sosefo, pea mo nātou mamata ki te kiʼi tamasiʼi ʼaē neʼe takoto ʼi te kaiʼaga manu.​—Luka 2:​15-​20.

ʼE Faka Maʼuhigaʼi e Sehova Te Hahaʼi Agavaivai ʼAē ʼe Nātou Kumi Te Moʼoni

ʼE faka maʼuhigaʼi e Sehova te hahaʼi ʼaē ʼe nātou ʼoʼofa kia te ia pea mo nātou loto fakamalotoloto ke nātou sio ki te fakahoko ʼo tana ʼu fakatuʼutuʼu. ʼE hā liuliuga te faʼahi ʼaia ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te temi ʼaē neʼe tupu ai ia Sesu. Hili te māhina katoa ʼi te ʼosi tupu ʼa Sesu, ʼi te temi ʼaē neʼe ʼave ia ia e Sosefo pea mo Malia ki te fale lotu ʼo mulimuli ki te Lao Faka Moisese, neʼe nā momoli ai “he taluaʼi kulukulu peʼe ko he taluaʼi lupe kei mui.” (Luka 2:​22-​24) ʼI tona fakahagatonu, neʼe ʼui e te lao ʼe tonu ke momoli te matuʼaʼi akeno, kae neʼe feala pe ke momoli te ʼu manulele ʼaia mo kapau neʼe masiva ʼaupito te hahaʼi. (Levitike 12:​1-8) Koutou fakakaukauʼi muʼa te faʼahi ʼaenī. Ko Sehova, te Tuʼi ʼAliki ʼo te ʼatulaulau, neʼe mole ina filifili he famili maʼu koloā, kae neʼe ina filifili te famili masiva ke lahilahi ake ai tona ʼAlo ʼofaina pea mo ʼulu tokotahi. Kapau ʼe koutou maʼu fānau, ko te faʼahi ʼaia ʼe feala ke ina fakamanatuʼi atu, ko te meʼa ʼofa tāfito ʼaē ʼe feala ke koutou fai ki takotou fānau​—ʼaē ʼe maʼuhiga age ʼi te ʼu koloā fakasino pea mo te ʼu ako lalahi​—ʼe ko he famili ʼe ina fakamuʼamuʼa te ʼu meʼa fakalaumālie.

ʼI te fale lotu, neʼe faka maʼuhigaʼi e Sehova tana tahi ʼu kaugana ʼe toko lua neʼe agatonu pea mo agavaivai. Ko te ʼuluaki e higoa ko Ana, ʼe ko te fafine vitua neʼe taʼu 84 pea “neʼe mole puli ia ʼi he ʼaho ʼi te fale lotu.” (Luka 2:​36, 37) Ko te tahi ʼe ko te matuʼa agatonu ʼe higoa ko Simeone. Neʼe nā fiafia ʼaupito ʼi te pilivilesio lahi ʼaē ʼe tuku age e te ʼAtua kia nāua ʼi muʼa ʼo tonā mate​—ke nā sio mata kia ia ʼaē ka liliu anai ko te Mesia ʼo te fakapapau. Pea neʼe fai e Simeone te lea faka polofeta ʼo ʼuhiga mo te kiʼi tamasiʼi. Neʼe foaki e te lea faka polofeta he ʼamanaki, kae neʼe ʼi ai pe tona faʼahi neʼe fakatupu lotomamahi. Neʼe fakakikite e te matuʼa ʼaia, ʼe hoko mai anai he ʼaho, ko te faʼe finemui ʼaia ko Malia, ʼe lotomamahi ʼaupito anai ʼo ʼuhiga mo tana tama ʼofaina.​—Luka 2:​25-​35.

ʼE Tuʼutāmakiʼia Te Tamasiʼi

Ko te fakakikite ʼa Simeone neʼe ina fakamanatuʼi, ʼe fehiʼa anai te hahaʼi ki te tamasiʼi ʼaia. ʼI tana kei veliveli, neʼe kua kamata fehiʼaʼinaʼi. ʼE fakamahino mai te faʼahi ʼaia e te Evaselio ʼa Mateo. Kua hili ni ʼu māhina, pea kua nofo ia Sosefo, mo Malia pea mo Sesu ʼi te ʼapi ʼi Petelehemi. Logope la neʼe mole nātou ʼamanaki kiai, kae ʼaʼahi nātou e te ʼu matāpule. Tatau aipe pe koteā te ʼu meʼa ʼaē ʼe hā ʼi te ʼu fakatātā ʼo te Nativitate, kae ʼe mole fakahā mai e Mateo pe neʼe toko fia te ʼu tagata ʼaia, pea ʼe mole ina fakahigoaʼi nātou ko “he ʼu tagata poto,” pe ko te ʼu “hau ʼe toko tolu.” ʼE ina fakaʼaogaʼi ai te kupu Keleka maʹgoi, ʼaē ʼe faka ʼuhiga ki te hahaʼi ʼe nātou fai fakakikite ʼaki te ʼu fetuʼu. Ko te faʼahi ʼaia ʼe tokoni mai kia tatou ke tou mahino ai, ko te ʼaʼahi ʼaia neʼe ko he meʼa kovi, he ko te fai fakakikite ʼaki te ʼu fetuʼu ʼe ko he faʼahi ʼe tapuʼi e te Folafola ʼa te ʼAtua, pea neʼe mole fai e te kau Sutea agatonu.​—Teutalonome 18:10-​12; Isaia 47:13, 14.

Ko te ʼu tagata fai fakakikite ʼaia neʼe nātou muliʼi te fetuʼu neʼe haʼu mai te potu hahake pea neʼe nātou ʼave he ʼu meʼa ʼofa maʼa “ia ʼaē kua tupu ko te hau ʼo te kau Sutea.” (Mateo 2⁠:⁠2) Kae ko te fetuʼu ʼaia neʼe mole ina taki nātou ki Petelehemi. Neʼe ina taki nātou ki Selusalemi pea ki te ʼapi ʼo Helote Lahi. ʼI te temi ʼaia, neʼe ko te tagata ʼaē neʼe fonofono tāfito moʼo fakafeagai kia Sesu pea mo fakatupu mamahi kia te ia. Ko te tagata fia maʼu tuʼulaga ʼaia, neʼe kua ina matehi te tokolahi ʼo tona ʼu kāiga ʼaē neʼe feala ke nātou fakatupu kovi ki tona ʼuhiga hau.a Neʼe ʼita ʼi tana logo ʼaē neʼe tupu ia ia ʼaē ka liliu anai ko “te hau ʼo te kau Sutea,” koia neʼe ina fekauʼi ai te ʼu tagata fai fakakikite ke nātou maʼu te Tamasiʼi ʼaia ʼi Petelehemi. ʼI tanatou fagona kiai, neʼe hoko te meʼa faikehe. Ko te “fetuʼu” ʼaē neʼe ina taki nātou ki Selusalemi, neʼe hage ʼe gaūgaūe!​—Mateo 2:​1-9.

Kae ʼe mole tou ʼiloʼi papau pe neʼe ko he mālama moʼoni ʼi te lagi pe ko he misi pe ia. Kae ʼe tou ʼiloʼi papau, ko te “fetuʼu” ʼaia neʼe mole haʼu mai ia Sehova. Ko te fetuʼu ʼaia neʼe ina taki te ʼu tagata pagani ʼaia ki te potu tonu ʼaē neʼe nofo ai ia Sesu​—ko he kiʼi tamasiʼi pelepelegesi, neʼe feala pe ke tuʼutāmakiʼia, pea neʼe puipui pe e te tagata tufuga ʼakau pea mo tona ʼohoana. ʼE mahino ia, ko te ʼu tagata fai fakakikite ʼaē neʼe kākāʼi e Helote, ʼe nātou fakahā anai ki te hau agakovi te potu ʼaē ʼe nofo ai te kiʼi tamasiʼi, ke iku ai mo tona matehi. Kae neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova te moemisi moʼo uga te ʼu tagata ʼaia ke nātou liliu ʼi he tahi ala. Koia, ko te “fetuʼu” neʼe ko he meʼa neʼe fakaʼaogaʼi e te fili ʼo Sehova ko Satana, ʼaē neʼe faiga ke ina fai ia meʼa fuli moʼo matehi te Mesia. Koia, ʼe mata faikehe kia tatou tatatou sio ki te “fetuʼu” pea mo te ʼu tagata fai fakakikite ʼi te ʼu fakatātā ʼo te Nativitate, heʼe ʼui e te hahaʼi neʼe fekauʼi nātou e te ʼAtua!​—Mateo 2:​9-​12.

Kae ʼe mole tuku ai e Satana tana ʼu fakatuʼutuʼu. Ko tana tagata gāue ko Helote, neʼe ina fakatotonu ke matematehi te ʼu kiʼi tamaliki fuli ʼaē mole heʼeki taʼu lua. Kae ʼe mole feala ke mālo ia Satana mokā ina tauʼi ia Sehova. ʼE fakahā mai e Mateo, neʼe kua fualoa te ʼiloʼi e te ʼAtua te matematehi fakamataku ʼaia ʼo te ʼu kiʼi tamaliki. Neʼe toe fakaiku noaʼi e Sehova te fakatuʼutuʼu ʼa Satana, ʼo ina fakaʼaogaʼi tana ʼaselo moʼo fakatokagaʼi ia Sosefo ke hola mo tona famili ki Esipito ke nātou hāo ai. ʼE fakahā mai e Mateo, hili kiai te kiʼi temi pea toe mavae mai ai ia Sosefo mo tona famili ʼo nonofo ʼi Nasaleti, ʼaē neʼe lahilahi ake ai ia Sesu mo tona ʼu tēhina mo tuagaʼane.​—Mateo 2:​13-​23; 13:55, 56.

Te Tupu ʼa Sesu​—Tona Faka ʼUhiga Kia Koutou

ʼE koutou punamaʼuli koa ʼi te fakanounou ʼaia ʼo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te tupu ʼa Sesu pea mo tana kei veliveli? Ko te tokolahi ʼo te hahaʼi ʼe nātou punamaʼuli ki te faʼahi ʼaia, heʼe mahino kia nātou, ko te ʼu fakamatala ʼa te Tohi-Tapu ʼe ʼalutahi pea mo totonu, tatau aipe pe koteā ʼaē ʼe lau e ʼihi moʼo fakafeagai kiai. ʼE nātou punamaʼuli ʼi tanatou ʼiloʼi ʼaē, neʼe kua ʼosi tala fakatomuʼa ʼi he ʼu sēkulō ʼi muʼa atu te ʼu meʼa ʼaē neʼe tonu ke hoko. Pea ʼe nātou toe punamaʼuli foki ʼi tanatou sio ki te kehekehe ʼo te ʼu meʼa ʼaē ʼe talanoa kiai te ʼu Evaselio, pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe hā ʼi te ʼu fakatātā pea mo te ʼu fakamatala ʼaē ʼe fai ʼi te Po Tapu.

Kae ko te meʼa ʼaē ʼe tou punamaʼuli tāfito ai, ʼe ko te mole tokagaʼi e te hahaʼi te ʼu meʼa tāfito ʼo te ʼu Evaselio mokā nātou fakahoko te ʼu talatisio fuli ʼaē ʼe fai ʼi te Po Tapu. Ohage la, ʼe mole nātou manatuʼi pe la te Tāmai ʼa Sesu​—mole ko Sosefo, kae ko Sehova ʼAtua. Koutou fakakaukauʼi age muʼa te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina logoʼi ʼi tona loto ʼi tana foaki tona ʼAlo ʼofaina ke taupau e Sosefo pea mo Malia. Koutou fakakaukauʼi age muʼa te lotomamahi ʼa te ʼAtua ʼi tana tuku tona ʼAlo ke maʼuli ʼi he mālama, neʼe fonofono ai te hau agakovi ke ina matehi ia ia ʼi tana kei veliveli! ʼE ko he ʼofa lahi ki te malamanei ʼaē neʼe ina uga ia Sehova ke ina fai te sakilifisio ʼaia.​—Soane 3:​16.

ʼE mole kei maʼuhiga te ʼuhiga moʼoni ʼo Sesu ʼi te ʼu lafeti ʼaē ʼe fai ʼi te Po Tapu. Kae ʼe mole maʼu he fakamatala neʼe fakatotonu ai e Sesu ki tana kau tisipulo ke nātou fakamanatuʼi tona ʼaho tupu; pea ʼe mole he talanoa ʼe ina ʼui ai neʼe fai te faʼahi ʼaia e tana kau tisipulo.

Neʼe mole ko tona ʼaho tupu ʼaē neʼe ina fakatotonu ki tana kau tisipulo ke nātou fakamanatuʼi, kae ko tona ʼaho mate, pea mo tona maʼuhiga ki te malamanei. (Luka 22:​19, 20) Neʼe mole loto e Sesu ke tou manatuʼi ia ia ko he kiʼi tamasiʼi ʼe takoto ʼi he kaiʼaga manu, he kua fetogi ʼaupito tona ʼaluʼaga talu mai ai. Hili kiai taʼu e 60 tupu ʼi tana ʼosi mate, neʼe hā ia Sesu ki te ʼapositolo ko Soane, ʼi tona ʼuhiga Hau mālohi kua teuteu ki te tau. (Fakahā 19:11-​16) ʼI te ʼaho nei, ʼe ʼaoga ke tou ʼiloʼi ia Sesu ʼi tona ʼuhiga Pule ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼaē ʼi selo, he ko ia te Hau ʼaē ka ina fetogi anai te malamanei.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Talanoa ʼo te pasina 7]

Neʼe Faihala Koa Ia Luka?

NEʼE lava feafeaʼi ke tupu ia Sesu ʼi Petelehemi, ʼaē ʼe tuʼu mamaʼo ia kilometa e 150 ʼi Nasaleti, te kolo ʼaē neʼe lahilahi ake ai ia Sesu pea neʼe fakahigoa ia ia e te hahaʼi ko te tagata Nasalea? ʼE fakamahino fēnei mai e Luka: “Pea ʼi te ʼu ʼaho ʼaia [ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu], neʼe fai ai te fakatotonu ʼa Sesale Aukusito ki te hahaʼi fuli ʼo te kele ke nātou tohi ia nātou; (neʼe hoko te ʼuluaki tohi ʼaia ʼo te hahaʼi ʼi te temi ʼaē neʼe kovana ai ia Kiliniusi ʼi Silia;) pea neʼe ʼolo te hahaʼi fuli, ʼo tahi ʼalu ʼo tohi ia nātou ʼi tona kolo totonu.”​—Luka 1:1; 2:​1-3.

ʼE tokolahi te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe nātou fakafihiʼi te ʼu vaega ʼaia ʼo nātou ʼui ʼe ko he faihala mamafa pe ko he loi pe ia. ʼE nātou ʼui ko te tohi ʼaia ʼa te hahaʼi pea mo te nofo kovana ʼa Kiliniusi neʼe hoko ʼi te taʼu 6 pe ko te taʼu 7 ʼo totatou temi. Kapau koia ʼaia, pea ʼe feala ke tou loto mahalohalo ai ʼo ʼuhiga mo te fakamatala ʼa Luka, heʼe mahino mai kia tatou, neʼe tupu ia Sesu ʼi te taʼu 2 ʼi muʼa ʼo totatou temi. Kae ko te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼaia ʼe nātou meʼa noaʼi ia faʼahi maʼuhiga e lua. ʼUluaki, ʼe ʼui e Luka neʼe ʼi ai te ʼu tohi kehekehe ʼo te hahaʼi​—koutou fakatokagaʼi ʼe talanoa ki “te ʼuluaki tohi ʼaia ʼa te hahaʼi.” Neʼe ʼiloʼi pe e Luka, neʼe fai te tahi ʼu tohi ʼo te hahaʼi ki muli age. (Gāue 5:​37) Ko te tahi tohi ʼaia ʼo te hahaʼi ʼe ko ia ʼaē neʼe talanoa kiai te tagata tohi hisitolia ko Josèphe, pea neʼe fai ʼi te taʼu 6 ʼo totatou temi. Lua, ʼe mole maʼua ke tou fetogi te temi tupu ʼa Sesu ʼuhi ko te temi kovana ʼa Kiliniusi. Koteā tona tupuʼaga? Heʼe hā mai, neʼe tuʼa lua te nofo kovana ʼa Kiliniusi. ʼE tokolahi te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe nātou fakamoʼoni, ko tana ʼuluaki nofo kovana neʼe ʼosi ʼi te taʼu 2 ʼi muʼa ʼo totatou temi.

ʼE ʼui e ʼihi hahaʼi sivi Tohi-Tapu, ko te tohi ʼo te hahaʼi, neʼe ko he fakamatala neʼe faʼu pe ia e Luka, ke maʼu ai he tupuʼaga ʼo te tupu ʼa Sesu ʼi Petelehemi, ʼo fakahoko ai te lea faka polofeta ʼo Mikea 5:2. Kapau koia ʼaia, pea ko Luka neʼe ko he tagata neʼe loi ʼi tona loto faʼitaliha, kae ko te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe faigataʼa hanatou ʼui te meʼa ʼaia, heʼe lelei ʼaupito te gāue ʼaē neʼe fai e te tagata tohi hisitolia ko Luka ʼi tana tohi tana Evaselio pea mo te tohi ʼo Gāue.

Koʼeni te tahi faʼahi ʼaē ʼe mole feala ke fakamahino e te hahaʼi sivi Tohi-Tapu: Ko te tohi ʼaia ʼo te hahaʼi neʼe ina fakahoko te lea faka polofeta! ʼI te ono sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe fakakikite e te polofeta ko Taniela, ko te pule ʼe ina “fekauʼi anai he tagata tānaki tukuhau ʼi te puleʼaga katoa.” Ko te faʼahi ʼaia ʼe feala koa ke faka ʼuhiga kia Aukusito ʼi tana fakatotonu ʼaē ke tohi te hahaʼi ʼo Iselaele? Ei, heʼe hoko atu te lea faka polofeta ʼaia ʼaki he tahi fakakikite ʼaē ʼe ina ʼui, ko te Mesia, peʼe ko te “takitaki ʼo te fuakava” ʼe “maumauʼi” anai ʼi te temi pule ʼo ia ʼaē ka hoa ki te pule ʼaia. Ei, neʼe “maumauʼi” ia Sesu, pe neʼe matehi, ʼi te nofo hau ʼo Tipele, ia ia ʼaē neʼe hoa kia Aukusito.​—Taniela 11:20-​22.

[Paki]

Ko Sesale Aukusito (27 I.M.O.T.T.–14 O.T.T.)

Ko Tipele Sesale (14-​37 O.T.T.)

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Musée de Normandie, Caen, France

Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Paki ʼo te pasina 8]

Ko te ʼaselo ʼa Sehova neʼe ina faka maʼuhigaʼi te ʼu tagata tauhi manu agavaivai ʼo ina tala age kia nātou te logo lelei ʼo te kua tupu ʼo Kilisito