Te Misitelio ʼo Te Mahaki

ʼE liligi ia Owmadji. ʼE tuʼania ia Hawa, tana faʼe, heʼe mole kei feʼauga te vai ʼo tona sino, pea mole heʼeki faʼa fualoa ʼi tona kolo neʼe mate feiā te kiʼi toe ʼo tona tēhina mataʼi tama. Ko te kui fafine ʼo Owmadji, te faʼe ʼo te ʼohoana ʼa Hawa, neʼe ina fia ʼave ia Owmadji ki te tagata faifakalauʼakau ʼo tona telepi. Neʼe ina ʼui age, “ ʼe mahaki te toe ʼuhi ko te laumālie kovi. Neʼe mole ke fia foaki age he meʼa fakamanamana moʼona puipui, pea ʼi te temi nei kua hoko te ʼu fihifihia kia ia!”

ʼE LAHI te ʼu fenua ʼe hoko māhani ai te faʼahi ʼaia. Ko te toko teau miliona hahaʼi ʼe nātou faka tui ʼe ko te ʼu laumālie kovi ʼaē ʼe tupu ai te ʼu mahaki. ʼE moʼoni koa te faʼahi ʼaia?

Te Fakatupu ʼo Te Misitelio

ʼE mole lagi koutou faka tui ko te ʼu laumālie fakapulipuli ʼe feala ke nātou fakatupu he ʼu mahaki. Ei, ʼe lagi koutou feʼekeʼaki pe koʼe ʼe manatu feiā ʼihi, he neʼe kua fakahā e te hahaʼi popoto ko te ʼu mahaki ʼe tupu mai te ʼu virus pea mo te ʼu bactéries. Kae koutou manatuʼi, neʼe mole ʼiloʼi e te hahaʼi te ʼu faʼahi ʼaia. Neʼe hoki ʼiloʼi te ʼu faʼahi ʼaia ʼi te 17 sēkulō, ʼi te ʼosi faʼu e Antonie van Leeuwenhoek te masini moʼo fakaʼaʼata te ʼu kiʼi meʼa veliveli ʼosi, ʼo hoki feala ai ke sio te tagata ki te ʼu kiʼi meʼa veliveli ʼaia. Kae ʼaki te ʼu meʼa ʼaē neʼe maʼu e Louis Pasteur ʼi te 19 sēkulō, neʼe kamata mahino ai te hahaʼi popoto ki te pikipikiga ʼo te ʼu virus mo te ʼu bactéries pea mo te mahaki.

Lolotoga he temi fualoa neʼe mole ʼiloʼi e te hahaʼi te ʼu tupuʼaga ʼo tatatou mahaki, pea neʼe tupu ai he ʼu manatu faikehe, ʼo aʼu ki tanatou ʼui ʼaē ko te tupuʼaga ʼo te ʼu mahaki fuli ʼe ko te ʼu laumālie kovi. ʼE ʼi ai te fakamahino ʼe fai e The New Encyclopædia Britannica ʼo ʼuhiga mo te haʼuʼaga ʼo te manatu ʼaia. ʼE ʼui ai ko te hahaʼi faifaitoʼo ʼo te temi muʼa, neʼe nātou faigaʼi ke nātou faitoʼo te hahaʼi ʼaki te aka ʼa te ʼu ʼakau pea mo te ʼu lauʼakau kehekehe pea mo he tahi ʼu meʼa. ʼI ʼihi temi neʼe ʼi ai te ʼu fua ʼo te ʼu faitoʼo ʼaia, pea neʼe hilifaki kiai e te tagata faifaitoʼo te ʼatu toʼotoʼoga ke mole ʼiloʼi e te hahaʼi te faitoʼo moʼoni. Neʼe ina fai feiā ke ʼolo tuʼumaʼu age te hahaʼi mokā nātou mahahaki. Neʼe liliu ai te ʼu faitoʼo ko he ʼu meʼa faka misitelio, pea neʼe uga te hahaʼi ke nātou kumi tokoni ki te ʼu laumālie.

ʼE lahi te ʼu fenua ʼe kei fakaʼaogaʼi ai te ʼu faʼahiga faitoʼo faka talatisio. ʼE ʼui e te tokolahi ko te ʼu mahaki ʼe fakatupu e te ʼu laumālie ʼo te ʼu kui ʼaē kua mamate. Kae ʼe ʼui e ʼihi ʼe ko he tautea ʼaia mai te ʼAtua he neʼe tou agahala. Tatau aipe peʼe kua ʼiloʼi e te hahaʼi te tupuʼaga faka natula ʼo te ʼu mahaki, kae ʼe kei nātou mataku fakavale ki te ʼu laumālie.

ʼE fakaʼaogaʼi e te hahaʼi faifakalauʼakau te mataku ʼaia moʼo fakapōpulaʼi te hahaʼi. Koia koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou tui kiai? ʼE tou toe lelei anai koa mo kapau ʼe tou kumi tokoni ki te ʼu laumālie? Koteā te meʼa ʼaē ʼe ʼui e te Tohi-Tapu?