Te Fakagata ʼo Te Tau

‘ ʼE mātou taʼu 12 pe. ʼE mole feala ke mātou fetogi te hahaʼi fai politike pea mo te tau, kae ʼe mātou fia maʼuʼuli! ʼE mātou atalitali ki te tokalelei. ʼE mātou maʼuʼuli anai koa ʼi te temi ʼaē ka fakatuʼu ai te tokalelei?’​—Ko te ʼu tamaliki ʼo te CM2

‘ ʼE mātou fia ʼolo ʼo ako pea ʼe mole mātou fia matataku naʼa puke mātou ʼi tamatou ʼolo ki ʼomātou ʼu kaumeʼa pea mo tomatou famili. ʼE ʼau fakaʼamu ʼe logo mai anai te puleʼaga. ʼE mātou fakaʼamu ki he maʼuli ʼe lelei age, pea mo fakaʼamu ki te tokalelei.’​—Ko Alhaji, ʼe taʼu 14

KO TE ʼu palalau malave loto ʼaia ʼe hā ai te ʼamanaki moʼoni ʼaē ʼe maʼu e te hahaʼi tūpulaga ʼaē neʼe maʼuli mamahi lolotoga ni ʼu taʼu, ʼuhi ko te ʼu tau ʼa te hahaʼi ʼo tonatou fenua. Ko tanatou fakaʼamu pe e tahi ke nātou maʼuʼuli ohage ko te hahaʼi fuli. Kae ʼe faigataʼa te fakahoko ʼo he ʼu fakaʼamu. ʼE feala anai koa ʼi he ʼaho ke tou sisio ki he malamanei ʼe mole kei ʼi ai te tau?

Mole heʼeki faʼa fualoa, neʼe faiga lahi e te ʼu fenua ʼo te malamanei ke nātou fakatokatoka ʼihi ʼu fetauʼaki ʼo te ʼu kūtuga, ʼo nātou fakakinauʼi te ʼu kūtuga ʼaē ʼe fefakafeagaiʼaki ke nātou sinie he pepa ʼo te tokalelei. Ko ʼihi ʼu fenua neʼe nātou fekauʼi te ʼu solia ʼaē ʼe nātou taupau te tokalelei, moʼo fakahoko te faʼahi ʼaia. Kae neʼe tokosiʼi te ʼu fenua neʼe nātou loto kiai, pea neʼe mole feʼauga hanatou falā moʼo taupau te ʼu fenua tai, ʼaē ʼe faigafua ai te fetauʼaki ʼa te ʼu kūtuga ʼuhi ko te lahi ʼo te fehiʼa pea mo te mole fefalalaʼaki ʼa te hahaʼi. ʼI te agamāhani ʼe toe hoko te ʼu fetauʼaki hili pe he ʼu vāhaʼa peʼe ko he ʼu māhina ʼi te ʼosi sinie ʼaē ke fakagata te tau. Ohage ko tona fakahā lelei e te Kautahi Faka Malamanei Ki Te ʼu Kumi ʼo Te Tokalelei ʼo Stockholm, “ ʼe faigataʼa te fakatuʼu ʼo te tokalelei mo kapau ʼe kei loto pea mo fealagia ki te hahaʼi ke hoko atu tanatou fetauʼaki.”

Pea ko te ʼu fetauʼaki ʼaia ʼaē ʼe mole feala ke fakatokatoka pea mo hoko ʼi te ʼu fenua tokolahi, ʼe ina fakamanatuʼi ki te kau Kilisitiano te ʼu lea faka polofeta ʼa te Tohi-Tapu. ʼE talanoa te tohi ʼo Apokalipesi ki te temi faigataʼa ʼo te hisitolia, pea ʼi te temi ʼaia ko te tagata ʼaē ʼe heka ʼi te hōsi fakatātā ʼe ina “too [anai] te tokalelei mai te kelekele.” (Apokalipesi 6⁠:⁠4) Ko te fakakikite ʼaia ʼo ʼuhiga mo te hoholo ʼo te tau, ʼe kau ki te fakaʼiloga ʼaē ʼe ina fakahā ai e tou maʼuʼuli nei ʼi te temi ʼaē ʼe ʼui e te Tohi-Tapu ko “te u aho fakamuli.”a (2 Timoteo 3⁠:⁠1) Kae ʼe fakapapau mai e te Folafola ʼa te ʼAtua ʼe hoa anai ki te ʼu ʼaho fakamuli ʼaia ia te temi tokalelei.

ʼE fakamahino e te Tohi-Tapu ia Pesalemo 46⁠:9, ke lava fakatuʼu te tokalelei moʼoni ʼe tonu ke fakagata te tau, ʼo mole gata pe ʼi ʼihi fenua, kae ʼi te kele katoa. Tahi ʼaē meʼa, ʼe toe fakahā lelei mai ʼi te pesalemo ʼaia te maumauʼi ʼo te ʼu mahafu ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te temi ʼo te Tohi-Tapu​—te nahau pea mo te tao. Ko te ʼu mahafu ʼaē ʼe maʼu lahi ia ʼaho nei ʼe tonu ke toe maumauʼi mo kapau ʼe tou fia maʼuʼuli ʼi te tokalelei.

Kae ʼi tona ʼuhiga moʼoni, ʼe tupu te ʼu fetauʼaki, ʼuhi ko te fehiʼa pea mo te mānumānu kae mole ko te ʼu pulu pea mo te ʼu fana. Ko te loto mānumānu ʼe ko te tupuʼaga tāfito ʼaia ʼo te ʼu tau, pea ʼi te agamāhani ko te fehiʼa ʼe iku ki te agamālohi. Moʼo taʼaki te ʼu manatu kovi ʼaia, ʼe tonu ki te hahaʼi ke nātou fetogi tanatou faʼahiga manatu. ʼE tonu ke akoʼi nātou ke nātou maʼuli ʼi te tokalelei. Koia, ʼe ʼui fakalelei e te polofeta ʼo te temi muʼa ko Isaia, ʼe pulihi anai te ʼu tau mokā ‘ ʼe mole toe ako e te hahaʼi te tau.’​—Isaia 2⁠:⁠4.

Kae ʼi te temi nei ʼe tou maʼuʼuli ʼi he mālama ʼe ina akoʼi ki te hahaʼi lalahi pea mo te ʼu tamaliki te tau kae mole ko te tokalelei. Meʼa fakaʼofaʼofa heʼe māʼia pe la mo te ʼu tamaliki ʼe akoʼi nātou ke nātou matehi te hahaʼi.

Neʼe Akoʼi Nātou Ke Nātou Matehi

ʼI tona taʼu 14, ko Alhaji neʼe mavae ʼi te solia. Neʼe taʼu hogofulu pe ʼi te temi ʼaē neʼe puke ai ia ia e te ʼu kūtuga agatuʼu pea mo nātou akoʼi kia ia ke tau ʼaki te fana AK-47. Hili tana hū fakakinau ki te solia, neʼe ʼalu ʼo kaihaʼa te meʼa kai pea mo tutu te ʼu ʼapi. Neʼe ina toe matehi mo te ʼu hahaʼi pea mo lāvevea ʼihi ʼuhi ko ia. Ia ʼaho nei, ʼe faigataʼa kia Alhaji ke ina galoʼi te tau pea mo maʼuli ohage ko te hahaʼi fuli. Ko Abraham, ko te tahi tamasiʼi solia, neʼe toe akoʼi mo ia ke ina matehi te hahaʼi pea neʼe mole ina fia tuku tana fakaʼaogaʼi tana fana. Neʼe ina ʼui fēnei: “Kapau ʼe nātou ʼui mai ke ʼau ʼalu ki he faʼahi, kae mole ʼau ʼave taku fana, pea ʼe mole ʼau ʼiloʼi pe koteā te meʼa ʼaē ka ʼau fai, pea ʼe feafeaʼi anai haku maʼu haku meʼa kai.”

Ko te ʼu tamaliki solia e 300 000 tupu​—ko te ʼu tama pea mo te ʼu taʼahine​—ʼe kei lolotoga kau ki te ʼu tau pea mo mamate ʼi te hoholo ʼaia ʼo te ʼu fetauʼaki ʼa te ʼu kūtuga ʼaē ʼe hoko ʼi te malamanei katoa. Neʼe fakamahino fēnei e te tagata takitaki ʼo te kūtuga agatuʼu ʼo ʼuhiga mo te ʼu tamaliki: “ ʼE nātou fakalogo ki te ʼu fakatotonu; ʼe mole nātou tuʼania ke nātou toe liliu ki tonatou ʼohoana peʼe ko tonatou famili; pea ʼe mole nātou matataku.” Kae ko te ʼu tamaliki ʼaia ʼe nātou loto pea ʼe tonu ke nātou maʼu he maʼuli ʼe lelei age.

ʼI te ʼu fenua ʼaē ʼe lolotoga tuputupu ʼi te faʼahi faka ekonomika, ʼe lagi faigataʼa takita fakakaukauʼi te maʼuli fakaʼofaʼofa ʼo te ʼu tamaliki solia. Kae māʼia pe la ʼi te ʼu fenua ʼaia, ʼe akoʼi ki te fānau te tau ʼi tonatou loto fale. ʼO feafeaʼi?

Ohage la ko José mai te potu saute mo esite ʼo Sepania. Neʼe ko he tūpulaga neʼe ina leleiʼia te ako ʼo te faʼahiga faigaoʼi ohage la ko te kalate. Ko te koloā maʼuhiga ʼaē neʼe ina maʼu neʼe ko te heletā neʼe toʼo maʼa ia e tana tāmai ʼi te Po Tapu. Pea neʼe ina leleiʼia te ʼu gaoʼi viteo, tāfito te ʼu gaoʼi agamālohi. ʼI te ʼaho 1 ʼo ʼApelili 2000, neʼe ina faʼifaʼitaki te tau ʼa te tama toʼa neʼe sio ki ai ʼi te ʼu gaoʼi viteo. ʼAki he toe agamālohi lahi, neʼe ina matehi tana tāmai, mo tana faʼe pea mo tona tuagaʼane ʼaki pe te heletā ʼaē neʼe foaki age e tana tāmai kia ia. Neʼe ina fakamahino fēnei ki te kau polisi: “Neʼe ʼau fia maʼuli tokotahi ʼi te malamanei; neʼe mole ʼau loto ke tokaga taku ʼu mātuʼa kia ʼau.”

ʼO ʼuhiga mo te ʼu fua ʼo te ʼu gaoʼi agamālohi, neʼe ʼui fēnei e te tagata faitohi pea mo pule ʼi te solia ko Dave Grossman: “ ʼI te temi nei ʼe mole kei logoʼi e te hahaʼi he meʼa ʼi tonatou loto, kua liliu ko he meʼa fakafiafia te fakamamahiʼi ʼo he tahi: ʼe mole kei nātou ʼofa, kae kua nātou fiafia ʼi tanatou manatu ʼaē ʼe nātou kau ki te fakamamahi ʼo he tahi. ʼE akoʼi mai kia tatou ke tou matehi, pea ʼe tou ako ke tou leleiʼia te meʼa ʼaia.”

Ko Alhaji pea mo José neʼe nā ako toko lua ke nā matehi te ʼu hahaʼi. Neʼe mole nā fia matehi he ʼu hahaʼi, kae neʼe mole kei lelei tanā ʼu fakakaukau ʼuhi ko te ako ʼaē neʼe fai kia nāua. Ko te ako ʼaia​—ʼaē ʼe fai ki te fānau pea mo te hahaʼi lalahi​—ʼe ko te kamataʼaga ʼaia ʼo te agamālohi pea mo te tau.

ʼE Nātou Ako Te Tokalelei Kae Mole Ko Te Tau

ʼE mole feala ke fakatuʼu te tokalelei fualoa mo kapau ʼe kei akoʼi ki te hahaʼi ke nātou matehi. Kua hili kiai ni ʼu sēkulō, neʼe tohi fēnei e te polofeta ko Isaia: “Kanapaula neʼe ke tokagaʼi moʼoni [te] ʼu fakatotonu [ʼa te ʼAtua]! Pea ko tou tokalelei ʼe liliu anai ohage ko he liuʼa.” (Isaia 48⁠:​17, 18) Ka maʼu e te hahaʼi te ʼatamai mālama totonu ʼo ʼuhiga mo te Folafola ʼa te ʼAtua pea mo nātou ako ke nātou manako ki te lao ʼa te ʼAtua, pea ʼe nātou fehiʼa ki te agamālohi pea mo te tau. Māʼia pe la ʼi te temi nei, ʼe tonu ke vakaʼi e te ʼu mātuʼa te ʼu gaoʼi ʼo tanatou ʼu fānau ke mole nātou uga ki te agamālohi. ʼE toe feala ki te hahaʼi lalahi ke nātou ako ke nātou tauʼi tanatou fehiʼa pea mo te holi fakavale. Neʼe maʼu e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova te ʼu faʼifaʼitaki e tokolahi ʼe hā ai te mālohi ʼa te Folafola ʼa te ʼAtua ke ina fetogi te ʼu hahaʼi.​—Hepeleo 4⁠:⁠12.

Tou vakaʼi te faʼifaʼitaki ʼo Hortêncio. Neʼe kei tūpulaga ʼi te temi ʼaē neʼe fakakinauʼi ai ia ia ke liliu ʼo solia. ʼE ina fakamahino neʼe ko te fakatuʼutuʼu ʼo te solia ke “ina akoʼi mai kia mātou te holi ʼaē ke mātou matehi te hahaʼi pea ke mole mātou matataku ʼi te matehi.” Neʼe kau ki te fetauʼaki loaloaga ʼa te ʼu kūtuga ʼi Afelika. ʼE ina ʼui fēnei: “Ko te tau neʼe ina fetogi toku maʼuli. ʼI te temi nei ʼe kei ʼau manatuʼi ia meʼa fuli ʼaē neʼe ʼau fai. ʼE ʼau lotomamahi lahi ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē neʼe fakakinauʼi ai ʼau ke ʼau fai.”

ʼI te palalau age ʼa te tahi tagata solia kia Hortêncio ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu, neʼe malave ki tona loto. Neʼe punamaʼuli ʼi te fakapapau ʼa te ʼAtua ia Pesalemo 46⁠:9 ke ina fakagata te ʼu tau fuli pe. ʼI tana ako lahi ia te Tohi-Tapu, neʼe veliveli ai tana fia tau. Mole tuai, ko ia pea mo tona ʼu kaumeʼa e lua neʼe fakamavae ʼi te solia, pea mo nātou foaki tonatou maʼuli kia Sehova ʼAtua. ʼE ʼui fēnei e Hortêncio: “Neʼe tokoni mai te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu ke ʼau ʼofa ki toku ʼu fili. Neʼe mahino kia ʼau ʼe ʼau agahala kia Sehova mo kapau ʼe ʼau kau ki te tau, heʼe ʼui e te ʼAtua ʼe mole tonu ke tou matehi totatou kāiga. Moʼo fakahā te ʼofa ʼaia, neʼe tonu ke ʼau fetogi taku faʼahiga fakakaukau pea ke ʼaua naʼa ʼau sioʼi te hahaʼi ohage ko hoku ʼu fili.”

Ko te ʼu meʼa moʼoni ʼaia ʼe nātou fakahā mai ko te ako ʼo te Tohi-Tapu ʼe ina fakaloto mālohiʼi te tokalelei. ʼE mole fakapunamaʼuli te faʼahi ʼaia. Neʼe ʼui e te polofeta ko Isaia ʼe ʼi ai te pikipikiga ʼi te ako ʼaē ʼe haʼu mai te ʼAtua pea mo te tokalelei. Neʼe ina fakakikite fēnei: “Ko tou ʼu foha fuli ʼe nātou liliu anai ko he ʼu hahaʼi neʼe akoʼi e Sehova, pea ko te tokalelei ʼo tou ʼu foha ʼe mahu anai.” (Isaia 54⁠:13) Neʼe toe fakakikite e te polofeta ʼaia, he temi ʼe ʼōmai anai te hahaʼi fuli ʼo te ʼu puleʼaga ki te tauhi maʼa ʼo Sehova ʼAtua ke akoʼi nātou ʼi tona ʼu ala. Pea koteā ʼaē ka hoko? “ ʼE tonu anai ke nātou tuki tanatou ʼu heletā ke liliu ko he ʼu huo fuli kele pea mo tanatou ʼu tao ke liliu ko he ʼu pipi moʼo pakimaga. Pea ʼe mole hiki anai he heletā e he fenua ki he tahi fenua, pea ʼe mole nātou toe ako anai te tau.”​—Isaia 2⁠:​2-4.

ʼO mulimuli ki te lea faka polofeta ʼaia, ʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova te gāue ko te akoʼi ʼo te hahaʼi, pea kua nātou tokoni ai ki te ʼu lauʼi miliona hahaʼi ke nātou tauʼi te fehiʼa ʼaē ʼe ko te tupuʼaga tāfito ʼo te fetauʼaki ʼa te tagata.

Ko He Fakamoʼoni ʼo ʼUhiga Mo He Mālama Tokalelei

ʼO hilifaki ki te ako ʼaē ʼe foaki e te ʼAtua, neʼe toe fakatuʼu e Sehova he “puleʼaga,” ʼe ina lava fakahoko te tokalelei ʼi te malamanei katoa. Ko te Hau ʼaē neʼe fili e te ʼAtua, ia Sesu Kilisito, ʼe fakahigoaʼi e te Tohi-Tapu ko te “ ʼAliki ʼo te Tokalelei.” ʼE ina toe ʼui papau mai “ ʼe mole toe gata anai te mahu ʼo te pule fakaʼaliki pea mo te tokalelei.”​—Isaia 9⁠:​6, 7.

Koteā te fakamoʼoni ʼe tou maʼu ʼe ina fakahā mai ʼi te temi hau ʼo Kilisito, ʼe ina pulihi anai te ʼu tau fuli pe? ʼE toe ʼui fēnei e te polofeta ko Isaia: “Ko te faiga lahi ʼa Sehova totonu ʼo te atu kautau ʼe ina fakahoko anai.” (Isaia 9⁠:⁠7) ʼE loto ia te ʼAtua pea ʼe feala kia ia ke ina taupau te tokalelei ʼo talu ai. Neʼe falala katoa ia Sesu ki te fakapapau ʼaia. Koia la ʼaē neʼe ina akoʼi ai tana kau tisipulo ke nātou faikole ke haʼu te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼo ina fakahoko tona finegalo ʼi te kele. (Mateo 6⁠:​9, 10) Ka fakahoko anai te kole ʼaia, pea ʼe pulihi anai te tau ʼi te kele.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 7]

Ko te ako ʼo te Tohi-Tapu ʼe tokoni ki te fakatuʼu ʼo te tokalelei moʼoni