Kua Vave Pe Anai — He Mālama ʼe Mole Toe ʼi Ai He Tau!

ʼI TE ʼAHO 24 ʼO TESEPELI 1914, neʼe ko te talavou ʼo te kau solia Pilitania ko Jim Prince neʼe fakalaka ʼi te koga fenua neʼe tapuʼi ai te tau koteʼuhi ke ʼalu ʼo palalau ki te tagata ʼo te solia kelekele ʼo Siamani. “Ko ʼau ko te Siamani. Ko koe ko te Pilitania ʼe ke hifo mai Siamani. He koʼe koa ʼe tou fetauʼaki?” Neʼe fehuʼi age e te Siamani. Hili kiai te ʼu taʼu, neʼe fakahā fakahagatonu leva e Prince: “ ʼO kaku mai pe kia ʼaho nei ʼe mole heʼeki ʼau maʼu pe la te tali ki te fehuʼi ʼaia.”

Lolotoga te vāhaʼa makehe ʼo te taʼu 1914, ko te kau solia ʼo te ʼu foʼi tau Pilitania pea mo Siamani neʼe nātou feʼofaʼofani ai, ʼo nātou ʼaka fitipolo ai, ʼo kaku ʼosi ki tanatou fefoaki meʼa ʼofa ʼi te Po tapu. Neʼe ko te faʼahiga tokalelei ʼaia neʼe mole ko he meʼa neʼe kua tukupau foki, ia muʼa ʼo te lao. Ko te ʼu senelale neʼe mole nātou loto foki nātou ke mahino tanatou ʼu hahaʼi ki te faʼahi ʼaē ko te “fili” neʼe mole ko te manu aga fakalialia ia ʼaē neʼe lau. Ki muli age neʼe tala fēnei e te tagata solia Pilitania ko Albert Moren: “Ka na pau la neʼe toe hoholo atu la te kiʼi mānava ʼaia ʼo ʼuhiga mo te tau ki he tahi age vāhaʼa, ʼe mahino papau ai neʼe feala pe ke liliu ʼo faigataʼa ʼaupito ia te toe kamata ʼo te tau.”

Ko te kiʼi fakasiʼisiʼi faka temi ʼo te tau ʼaia ʼe ina fakahā neʼe tokolahi leva ia nātou ʼaē neʼe nātou leleiʼia age te tokalelei ʼi te tau, māʼiape la mo nātou ʼaē neʼe faiva ʼi te faʼahi ʼaia. Ko te kaugamālie ʼo nātou fuli ʼaē neʼe felāveʼi mo te ʼu meʼa fakalialia ʼo te tau ʼe nātou ʼō fuli ki te talatuku faka Sepania ʼaenī: “Tuku noa ke ʼalu ki te tau ia ia ʼaē mole ina ʼiloʼi te ʼuhiga ʼo te tau.” ʼO mole fai he fakaʼāga, ko te sivisivi neʼe fai ʼi te lotolotoiga ʼo te hahaʼi ʼe ina fakaʼasi lelei mai ʼe kaugamālie age pe ia nātou ʼaē ʼe nātou leleiʼia age te tokalelei ʼi te tau. Kae e feafeaʼi te fakaliliu ʼo te fakaʼamu ʼaia ʼa te tokolahi ko he mālama ʼe mole toe hoko anai ai he tau?

ʼI muʼa ʼo te faiga ʼaē ke fakagata te tau, ʼe tonu ke fetogi ni ʼu aga. Ko te faʼufaʼu ʼo te kautahi (UN Educational, Scientific, and Cultural Organization) ʼe ina ʼui fēnei: “Koteʼuhi ko te ʼu tau ʼe kamata ʼi te ʼu fakakaukau ʼa te hahaʼi, ko te tekenaki ʼaē ʼo te tokalelei kua tonu foki leva ia ke lagaʼi ʼi tanatou ʼu ʼatamai.” Kae ko te sosiete ʼo te temi nei, ʼaē ʼe tuputupu ai te heʼe falala pea mo te loto fehiʼa, ʼe ʼāʼāsili age pe te agamālohi, ʼi te tokalelei.

Kae, ko te ʼAtua totonu pe ʼaē neʼe ina fakapapau mai ʼe ʼi ai pe anai he ʼaho ko te tokalelei ʼe tohi pe anai ʼi te ʼatamai ʼo te kau agatonu. ʼAki tana polofeta ʼaē ko Isaia, neʼe ina tala fēnei: “ ʼE ina [te ʼAtua] fakahā anai tana fakamāu ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu puleʼaga pea mo fakatokatokaʼi meʼa fuli ʼo ʼuhiga mo ni ʼu hahaʼi e tokolahi. Pea ʼe tonu anai ke nātou tuki ʼanatou ʼu heletā ko he ʼu huo laga pea mo ʼanatou ʼu tao ko he ʼu pipi tuʼusi meʼa. ʼE mole toe hiki anai te heletā ʼa he puleʼaga ki he tahi age puleʼaga, pea ʼe mole nātou toe akoʼi anai te tau.”—Isaia 2:4.

Ko Te ʼEkenaki ʼo Te Tokalelei ʼi Te ʼAtamai

ʼE feala koa ke hoko he fetogi feiā ʼi te manatu? ʼE mole feala koa ʼi he ʼaho ke akoʼi e te hahaʼi te hāofaki ʼo te tokalelei ʼi te faka kolōliaʼi ʼaē ʼo te tau? Koutou fakatokagaʼi muʼa te faʼifaʼitaki ʼa Wolfgang Kusserow. ʼI te taʼu 1942 ko te kau Nasi neʼe nātou tuʼusi te kia ʼo te Siamani ʼaia ʼaē neʼe kei taʼu 20 koteʼuhi neʼe ‘fakafisi ki te akoʼi ʼo te tau.’ He koʼe neʼe ina fili ke mate? ʼI te moʼi pepa neʼe faitohi ai, neʼe ina hiki ai he ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu ohage la, “ ʼE tonu ke ke ʼofa ki tou kāiga ohage pe ko tau ʼofa kia koe totonu” pea, “Ko nātou fuli ʼaē ʼe nātou toʼo te heletā ʼe mamate pe anai ʼaki te heletā.” (Mateo 22:39; 26:52) Pea neʼe ina toe fehuʼi fakahagatonu age ʼo fēnei: “Neʼe haga koa totatou ʼAtua ʼo fakatohi te ʼu meʼa fuli ʼaenī maʼa te ʼu fuʼu ʼakau?”

Ko te folafola ʼa te ʼAtua, ʼaē ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu, “ ʼe ina fakalogoʼi tana gāue” pea mo tokoni ki te Fakamoʼoni ʼa Sehova kei talavou ke ina haga kumi te tokalelei, peʼe koteā pe tona ʼu ikuʼaga. (Hepeleo 4:12; 1 Petelo 3:11) Kae ko Wolfgang Kusserow neʼe mole ko ia pe ʼaē neʼe ina haga kumi te tokalelei. ʼI te tohi (The Nazi Persecution of the Churches 1933-45), ko J. S. Conway ʼe talanoa ki te ʼu pepa ʼāfea ʼa te kau Nasi ʼe nātou fakamoʼoni ki te faʼahi ʼaē ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe nātou fakafisi ki te toʼo ʼo te ʼu mahafu tau. Ohage ko tona fakahā fakalelei mai e Conway ko tanatou lotomālohi ʼaē ʼo agatonu tuʼumaʼu pe neʼe ko tona faka ʼuhiga pe ko tanatou ʼō ki te matehi ʼo nātou totonu.

Ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou haga aipe ʼo mulimuli ki te tokalelei, ʼo mole fakalogo pe ki tanatou ʼu lanu peʼe ko tonatou hifoʼaga. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe nātou ako ʼi te Tohi-Tapu ko te ʼu kaugana ʼo te ʼAtua ʼe tonu ke nātou tuki tanatou ʼu heletā ke liliu ko ni ʼu huo laga. Ko Alejandro, ko te kiʼi talavou ʼo Alasatine ʼaē neʼe folau leva ki Iselaele ʼi te taʼu 1987, neʼe feala pe kia ia tokotahi ke ʼō ki te faʼahi ʼaia.

Ia taʼu e tolu neʼe maʼuli ʼi te kiʼi fale faka sutea kae ako ʼi te faleako lahi pea mo gāue ʼi te ʼu otele mo te ʼu fale kai kehekehe. ʼI te temi ʼaia, neʼe ina kamata lau te Tohi-Tapu pea mo lolotoga kumi he ʼamanaki ki te maʼuli. ʼO hilifaki atu ki te ʼatu meʼa ʼaia, neʼe fakatalitali ia ki he mālama ʼe fiafia ai anai te hahaʼi ʼi te tokalelei pea mo te faitotonu. Ko Alejandro—te sutea—neʼe gāgāue ia ia tafa ʼa te kau Sutea pea mo te kau Alape kae neʼe mole pe la ina leleiʼia he faʼahi.

ʼI te 1990 ko tona kaumeʼa neʼe lolotoga akoʼi te Tohi-Tapu mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe ina fakaafe leva ia Alejandro ki te fakatahi ʼaho tahi ʼi Haifa. ʼI tana punamaʼuli ʼaē ʼi tana sio ki te toko 600 Sutea mo Alape neʼe faifaitahi mo fakafiafia ʼi te fakatahi, neʼe manatu leva ʼi tona loto, ‘ko te ala moʼoni ʼaenī ʼaē ʼe tonu ke maʼuliʼi e te hahaʼi,’ lolotoga māhina e ono, neʼe liliu ia ko he Fakamoʼoni pea ʼi te temi nei ko te lahi ʼo tona temi ʼe ina fakaʼaoga moʼo faka mafola ʼo te logo ʼaē ʼo te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te tokalelei.

ʼE Feafeaʼi Anai Te Foaki Mai e Te ʼAtua Ia Te Tokalelei

ʼI meʼa fakalave loto foki te taʼi ʼu faʼifaʼitaki ʼaia, ʼe ko te ʼu aga ʼe makehe ia ʼi te ʼu agamāhani ʼo te malamanei. Logo aipe la ko te tuʼu ʼaenī ʼe ina faka maʼuhiga ia te tokalelei, kae ʼe ina toe haga pe foki ʼo fakavai te ʼu aka ʼo te tau. ʼE koutou fia maʼuli anai ʼi he kolo ʼe ko te hahaʼi ʼo te kolo ʼaia ʼe nātou fakaʼaogaʼi mai te 7 ki te 16 ki te teau ʼo te falā ʼaē ʼe nātou maʼu ki te ʼu fana pea mo te ʼu faʼahiga meʼa moʼo hāofaki ʼo te loto fale? Ei, ko te meʼa ʼaia neʼe fai e te ʼu puleʼaga ʼo ʼuhiga mo te ʼu falā ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e te solia ʼi te ʼu taʼu pe ʼaenī kua hili. ʼO mole fakapuna’maʼuli, ko te ʼu lea fakakikite ʼaē ʼa Isaia ʼe nātou fakahā ko te ʼu tagata ʼe mole nātou tuki anai tanatou ʼu heletā ke liliu ko he ʼu huo laga ʼo kaku pe ki te temi ʼaē ʼe ko te ʼAtua ‘ ʼe ina fakatokatoka anai meʼa fuli ʼo ʼuhiga mo te ʼu hahaʼi tokolahi.’ ʼE feafeaʼi anai tana fakahoko te faʼahi ʼaia?

Ko te meʼa gāue tāfito moʼo fakatokatokaʼi meʼa fuli ʼe ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ko Sehova. Neʼe kua fakakikite pe e te polofeta ʼaē ko Taniela ko ‘te ʼAtua ʼo te lagi ʼe ina fakatuʼu anai he puleʼaga ʼe mole anai toe fakagata.’ Ko te Puleʼaga ʼaia, ʼo ina toe hoko atu, “ ʼe ina molomoloki pea mo fakagata anai te ʼatu puleʼaga fuli ʼaia, pea ko ia tonu ʼe tuʼu anai ia ʼo mole ʼiloʼi hona gataʼaga.” (Taniela 2:44) Ko te ʼu palalau ʼaia ʼe nātou fakahā mai ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe ina fakatuʼu ke mafola anai tana pule ʼi te fuga kele katoa. ʼI tana haga anai ʼo pulihi te ʼu tuʼakoi, ko te Puleʼaga ʼe ina molehi anai ʼo mole toe ʼaoga ia te ʼu fakafifihi. ʼO toe hoholo atu, mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko tona ʼu hahaʼi ʼe ko he “ ʼu hahaʼi neʼe akoʼi e Sehova,” ko tanatou tokalelei “ ʼe mahu anai.” (Isaia 54:13) ʼE mole tou punamaʼuli la ʼi te ʼui mai e Sesu ke tou faikole ki te ʼAtua: “Ke haʼu tou puleʼaga”!—Mateo 6:10.

Ko Te Toʼo Kehe ʼo Te ʼu Fakafeagai Faka Lotu

Ko te ʼAtua ʼe ina toe haga pe foki ʼo toʼo kehe te ʼu fakafeagai faka lotu ki te tokalelei. Ko te lotu neʼe ko te tupuʼaga ia ʼo te tau loaloaga ʼaki te ʼu mahafu tau ʼi te hisitolia—ko te ʼu tau faka lotu, peʼe “Tau Maʼoniʼoni,” ʼaē neʼe fakatupu e te Tuʼi Tapu ko Ulipano 2 ʼi te taʼu 1095 ʼo totatou temi.a ʼI totatou sēkulō ko te kau takitaki lotu neʼe nātou lagolago mālohi ki te uga ʼaē ʼo te hahaʼi ki te ʼu tau, māʼiape la mo kapau ko te ʼu tau ʼaia neʼe ʼāteaina pe ki te ʼu meʼa faka puleʼaga.

ʼO ʼuhiga mo te tuʼulaga ʼaē ʼo te ʼu ʼēkelesia faka Kilisitiano ʼi te higoa pe, lolotoga te ʼUluaki Tau Faka Malamanei, neʼe tohi fēnei e te tagata fai hisitolia ʼaē ko Paul Johnson: “Ko te ʼu takitaki lotu neʼe nātou lavā, pea ki te tokolahi ia nātou ʼaia neʼe mole nātou faʼa lototoʼa, moʼo fakamuʼamuʼa ia te tui faka Kilisitiano ki te puleʼaga. Ko te kaugamālie ia neʼe nātou fili nātou te ala ʼo te faigafua ʼo nātou haga nātou ʼo fakatahiʼi te tui faka Kilisitiano pea mo te tauhi ki te puleʼaga. Ko te ʼu tagata solia lotu ʼo te ʼu ʼatu tauhi fuli neʼe uga nātou ke nātou fematehiʼaki ʼi te huafa ʼo tanatou Hāofakiʼaga.”

Ko te ʼu lotu neʼe lahi age tanatou fai ʼo ʼuhiga mo te fakatupu ʼo te ʼu tau ʼi te lagaʼi ʼaē ʼo te tokalelei. Koia, ko te Tohi-tapu ʼe ina fakatatau te lotu hāla ohage ko he “fafine paomutu” ʼaē ʼe ina fai te ʼu meʼa fakalialia mo te ʼu tuʼi ʼo te malamanei. (Fakahā 17:1, 2) Ko te ʼAtua ʼe ina tukugakoviʼi tāfito ia ia ko ia te tupuʼaga ʼaē ʼo te liligi ʼo te toto ʼi te ʼu tau fakalialia neʼe hoko ʼi te fuga kele. (Fakahā 18:24) Ko tona ikuʼaga, ko Sehova ʼe ka ina haga ʼo molehi ia te fakafeagai ʼaia ki te tokalelei ʼo talu ai ʼosi.—Fakahā 18:4, 5, 8.

Kae māʼiape la ʼaki te pulihi ʼaē ʼo te ʼu meʼa kehekehe ʼaia ʼaē ko te politike pea mo te lotu hāla, ko te tokalelei ʼe mole feala anai ke tuʼumaʼu aipe mo kapau mole fakaʼauha ia te tupuʼaga tāfito ʼo te tau—ia Satana te Tevolo. Ko te gāue fakaʼosi ʼaia ʼaē ka fakahoko anai e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi tana fakatuʼutuʼu ʼaē moʼo foaki ia te tokalelei katoa ʼi te fuga kele. Ko te tohi faka Tohi-Tapu ʼaē ko te Fakahā ʼe ina fakamahino mai ko Satana ʼe ina “ ʼohofi anai” pea “ ʼe haʼihaʼi anai” pea mo “lī . . . ki te vanu” koia “ ʼe mole toe feala anai ki ai ke ina fakahēʼi te ʼu puleʼaga.” ʼOsi ʼaia pea ʼe katoa anai tona fakaʼauha.—Fakahā 20:2, 3, 10.

Ko te fakapapau ʼaē ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te fakagata ʼaē ʼo te tau ʼe mole ko he moemisi ia. Ko te fakatuʼutuʼu ʼa Sehova ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te tokalelei ʼe kua māuʼia ia. Ko tona Puleʼaga kua fakanofo ia ʼi te lagi pea kua nofo teuteu ia ke ina fakahoko te ʼu meʼa fuli moʼo foaki ia te tokalelei ʼi te potu fuape. Kae ʼi te moʼi temi pe ʼaia, ko te toko miliona Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼaē ʼe nātou lagolago ki te puleʼaga ʼaia ʼaē ʼi selo, kua nātou akoʼi ia te nofo ʼi te tokalelei.

ʼI te fakahagatonu, koia, kua tou mahino ki he ʼu tupuʼaga ʼaē ke tou tui ki te faʼahi ʼaē ko te ʼu tau ʼe mole ko he meʼa ia ʼe mole feala hona fakagata. Kae, ʼe feala pe ke tou fakatalitali ki te ʼaho kua ōvi mai pe ʼi te temi ʼaē ʼe haga ai leva Sehova ʼo fakagata te ʼu tau ʼo talu ai ʼosi. (Pesalemo 46:9) ʼE tou sio pe anai ki ai heʼe kua vave hoko mai pe te mālama ʼaē ʼe mole toe ʼi ai anai he tau.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 7]

ʼE feala hakotou maʼuli ʼi he mālama foʼou ʼe mole ʼi ai he tau