Tonatou Maʼuli

Ko Taku Falala Ki Te ʼAtua Neʼe Tokoni Mai Kia ʼAu

NEʼE FAKAMATALA E BENJAMIN IKECHUKWU OSUEKE

ʼI taku ʼosi kamata taku fai faka mafola temi katoa, neʼe ʼau ʼalu ʼo fakasiosio ki taku ʼu mātuʼa. ʼI tana sio mai kia ʼau, neʼe puke toku kofu e taku tāmai, pea mo kalaga: “Koʼeni te tagata kaihaʼa!” Neʼe ina toʼo tana toki ʼo tāʼi ʼau ʼaki tona faʼahi lafalafa. ʼI tanatou logo ki te logoaʼa, neʼe ʼōmai te hahaʼi ki tomatou ʼapi. Koteā ʼaē neʼe ʼau kaihaʼa? Tuku muʼa ke ʼau fakamahino atu.

NEʼE ʼau tupu ʼi te taʼu 1930, ʼi te kiʼi kolo ko Umuariam, ʼi te potu saute-esite ʼo Niselia, pea ko ʼau te ʼuluaki ʼi te ʼu fānau e toko fitu. Ko ia ʼaē neʼe lahi ʼi toku ʼu tokolua, neʼe mate ʼi tona taʼu 13. Ko taku ʼu mātuʼa neʼe nā kau ʼi te lotu Anglicane. Neʼe gāue kele taku tāmai, pea ko taku faʼe neʼe ko te fafine fai fakatau. Neʼe haʼele lalo ki te lapalasi fakatauʼaga meʼa ʼaē neʼe tuʼu ia kilometa e 30, moʼo totogi mai te tini lolo, pea neʼe liliu mai ʼi te kua afiafi. Pea ʼi te uhu māfoatā, neʼe haʼele lalo ki te taulaga saliote afi ia kilometa e teitei 40, moʼo fakatau ai te lolo. ʼI te agamāhani ko te falā ʼaē neʼe ina maʼu ai neʼe ina totogi ʼaki tamatou meʼa kai, pea mo toe liliu mai ʼi te ʼaho pe ʼaia. Neʼe ina fai te faʼahi ʼaia lolotoga taʼu e 15, ʼo kaku ki tana mate ʼi te taʼu 1950.

Neʼe ʼau kamata taku ako ʼi te kolo, ʼi te faleako neʼe puleʼi e te Lotu Anglican, kae moʼo fakaʼosi taku ako ʼi te faleako veliveli, neʼe tonu ke ʼau nofo ʼi te ʼapi lue ʼe tuʼu mamaʼo mo te kolo ia kilometa e 35. Neʼe mole he gāue ʼo taku ʼu mātuʼa moʼo tokoni ki te hoko atu ʼo taku ako, koia neʼe ʼau kamata kumi ai haku gāue. ʼI te kamata neʼe ʼau taupau te ʼapi ʼa te tagata leʼo saliote afi ʼi Lagos, ʼi te potu uesite ʼo Niselia, ʼosi ʼaia pea neʼe ʼau gāue maʼa te tagata ʼe gāue maʼa te puleʼaga, ʼi Kaduna, ʼi te potu noleto ʼo Niselia. ʼI te kolo ʼo Bénin, te lotomalie ʼo te potu uesite ʼo Niselia, neʼe ʼau gāue pilō maʼa te avoka, pea ki muli age neʼe ʼau gāue ʼi te fale tuʼusi ʼakau. Mai ai neʼe ʼau folau ki te fenua ko Cameroun ʼi te taʼu 1953 ʼo nofo ʼi te ʼapi ʼo toku tēhina mataʼi tama, neʼe tokoni mai ke ʼau maʼu haku gāue ʼi te gāueʼaga kausu. Ko toku totogi ʼi te māhina fuli neʼe ko te hivageau tupu. Neʼe kinakina taku ʼu gāue, kae neʼe ʼau fiafia pe, he neʼe ʼau lava totogi taku meʼa kai.

Ko Te Tagata Masiva ʼe Ina Foaki Mai Te ʼu Koloā Fakalaumālie

Ko Silvanus Okemiri, ʼaē neʼe ma kaugā gāue, neʼe ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe lahi te ʼu temi faigamālie neʼe ina fakaʼaogaʼi moʼo fakamatala mai te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ako ʼi te Tohi-Tapu, kae ma lolotoga huo te vao pea mo taʼotaʼo ʼaki te ʼu tafaʼaki ʼo te ʼu fuʼu kausu. Neʼe ʼau fakalogo ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼui mai, kae neʼe mole ʼau maʼuliʼi. Pea ʼi te ʼiloʼi e toku tēhina mataʼi tama taku fai palalau mo te kau Fakamoʼoni, neʼe ina faigaʼi ke ina fakagata taku ʼu felogoi ʼaia. Neʼe ina fai mai te fakatokaga ʼaenī: “Benji, tuku tau ʼalu kia Okemiri. ʼE ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea ʼe masiva. Ko ʼaē ʼe fakatahi mo ia ʼe liliu anai ohage ko ia.”

ʼI te kamata ʼo te taʼu 1954, neʼe ʼau toe liliu ki toku fenua, he neʼe mole kei feala haku hoko atu te gāue kinakina ʼo te sosiete ʼaē neʼe ʼau gāue ai. ʼI te temi ʼaia, neʼe fefeka te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te Lotu Anglican ʼo ʼuhiga mo te ʼu aga ʼaē ʼe tonu ke fai. Talu mai taku kei veliveli, neʼe akoʼi ʼau ke ʼau fehiʼa ki te ʼu aga heʼeʼaoga. Kae neʼe fakahaʼuhaʼu pea neʼe ʼau fehiʼa ki te malualoi ʼa te hahaʼi ʼo te lotu, he neʼe nātou ʼui mālohi ʼe nātou mulimuli ki te ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu, kae neʼe mole ʼalutahi tonatou maʼuli mo tanatou ʼu felau ʼaia. (Mateo 15⁠:⁠8) Neʼe ʼau tau kē mo taku tāmai, ʼo faigataʼa ʼaupito ai tamā ʼu felogoi, pea ʼi te tahi po neʼe ʼau mavae ʼi tomatou ʼapi.

Neʼe ʼau ʼalu ki Omoba, ko te kiʼi kolo veliveli, ʼe ʼi ai tana taulaga saliote afi. Pea neʼe ʼau toe felāveʼi ai mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ko Priscilla Isiocha, ʼaē neʼe ma feʼiloʼiʼaki ʼi te kolo ʼaē neʼe ʼau nofo ai, neʼe ina tuku mai te tohi “ Cette bonne nouvelle du Royaume ” pea mo te tohi Après Harmaguédon, Dieu établira un monde nouveau.a Neʼe ʼau foimo lau te ʼu tohi ʼaia, he neʼe kua ʼau ʼiloʼi papau kua ʼau maʼu te moʼoni. ʼI te lotu ʼaē neʼe ʼau kau kiai, neʼe mole mātou ako te Tohi-Tapu, kae neʼe mātou ako tāfito te ʼu talatisio faka tagata. Kae ko te ʼu tohi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe lahi ai te ʼu vaega Tohi-Tapu.

Ki muli age, mole katoa kiai he māhina, neʼe ʼau fehuʼi age ki te tēhina pea mo te tuagaʼane ko Isiocha, peʼe ko te ʼaho fea ʼaē ʼe fai ai tanatou ʼu fono. ʼI taku ʼuluaki fono mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe mole ʼau mahino ki he meʼa. Neʼe talanoa Te Tule Leʼo ki te tau ʼa ‘Koke ʼo Makoke,’ ʼaē ʼe talanoa kiai te tohi faka polofeta ʼa Esekiele. (Esekiele 38⁠:​1, 2) Neʼe lahi te ʼu kupu neʼe mole ʼau mahino kiai, kae neʼe malave ʼaupito kia ʼau te agalelei ʼa te hahaʼi, ʼo ʼau toe ʼalu ai ki tanatou ʼu fono ʼi te ʼAhotapu ʼo te vāhaʼa ki tuʼa atu. Lolotoga te lua fono, neʼe ʼau logo ʼe nātou talanoa ʼo ʼuhiga mo te fai faka mafola. Pea neʼe ʼau fehuʼi age kia Priscilla peʼe ko ʼafea ʼaē ʼe nātou ʼolo ai ʼo fai faka mafola. ʼI te tolu ʼAhotapu, neʼe ʼau kaugā ʼolo mo nāua, ʼo ʼau ʼave taku kiʼi Tohi-Tapu. Neʼe mole ʼi ai haku kato fai faka mafola pea mo haku ʼu tohi faka Tohi-Tapu. Kae neʼe ʼau liliu ko he kaugā fagona pea neʼe ʼau tohi taku kiʼi pepa tānaki gāue ʼi te fakaʼosi ʼo te māhina!

Neʼe mole he tahi neʼe ina fai haku ako Tohi-Tapu, kae ʼi te ʼu temi fuli pe ʼaē neʼe ʼalu ai ki te famili Isiochas, neʼe ʼau ako ai te ʼu folafola ʼo te tui pea mo te ʼu folafola fakaloto mālohi mai te Tohi-Tapu, pea mo ʼau toʼo ai haku ʼu tohi faka Tohi-Tapu. ʼI te ʼaho 11 ʼo Tesepeli ʼo te taʼu 1954, ʼi te fakatahi faka tisitilike ʼi Aba, neʼe ʼau papitema ai moʼo fakahā kua ʼau foaki toku maʼuli kia Sehova. Ko toku tahi tēhina mataʼi tama ʼaē neʼe ʼau nofo ai pea mo ako gāue ai, neʼe mole ina toe foaki mai haku meʼa kai pea mo akoako ʼau, pea neʼe mole ina foaki mai haku vaega falā ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue ʼaē neʼe ʼau fai maʼa ia. Neʼe mole ʼau ʼita kia ia, kae neʼe ʼau fakafetaʼi heʼe kua ʼau felogoi lelei mo te ʼAtua. ʼAki taku felogoi ʼaia, kua ʼau tokalelei pea mo maʼu he loto fīmālie. Ko te ʼu tēhina pea mo tuagaʼane ʼo te kolo neʼe nātou tokoni mai kia ʼau, ko te famili Isiochas neʼe nātou ʼaumai taku meʼa kai, pea ko ʼihi neʼe nātou foaki mai haku falā ke feala haku kamata haku kiʼi gāue faifakatau. ʼI te vaelua ʼo te taʼu 1955, neʼe ʼau totogi taku lelue ʼe mole faʼa totogi kovi, pea ʼi Malesio ʼo te taʼu 1956, neʼe ʼau toʼo te selevisi pionie katoa. Mole fualoa kiai, pea neʼe ʼau huʼi fuli toku ʼu maʼua. Neʼe mole lahi te falā ʼaē neʼe ʼau maʼu ʼi taku kiʼi gāue, kae neʼe kua feala taku taupau toku maʼuli. Neʼe ʼau faka feʼauga ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe foaki mai e Sehova.

Neʼe Lau e Taku Tāmai ʼe ʼAu “Kaihaʼa” Toku ʼu Tēhina Mo Tokolua

Neʼe kua ʼau maʼu toku ʼapi, pea ko te ʼuluaki meʼa ʼaē neʼe ʼau fia fai ko te tokoni ʼi te faʼahi fakalaumālie ki toku ʼu tēhina mo tokolua. Ko taku tāmai, ʼuhi ko tana ʼu manatu faka lotu pea mo tana mahalohalo kovi, neʼe fakafeagai ki taku liliu ko he Fakamoʼoni. ʼE feafeaʼi anai haku tokoni ki toku ʼu tēhina mo tokolua ke nātou ʼiloʼi te moʼoni faka Tohi-Tapu? Neʼe ʼau kole ki taku tāmai ke ʼau tokoni ʼi te faʼahi faka paʼaga ki toku kiʼi tēhina muli ko Ernest, pea neʼe ina tali ke haʼu ʼo nofo mo ʼau. Neʼe ʼāsili ai te fakafeagai ʼo taku tāmai, he neʼe tali vave te moʼoni e Ernest pea neʼe papitema ʼi te taʼu 1956. Kae ko toku tokolua ʼaē kua ʼohoana, neʼe toe haʼu mo ia ki te moʼoni pea mo tona ʼohoana. ʼI taku fakatuʼutuʼu ʼaē ke haʼu toku lua tokolua ko Felicia ʼo nofo mo ʼau ʼi te ʼu temi mālōlō, neʼe tuku e taku tāmai ke haʼu kae neʼe mole faʼa loto kiai. Mole tuai, pea papitema mo Felicia ʼo liliu ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova.

ʼI te taʼu 1959, neʼe ʼau ʼalu ki taku ʼu mātuʼa ko te ʼaumai ʼo Bernice, toku tolu tokolua, ke haʼu ʼo nofo mo Ernest. Neʼe ko te ʼaho ʼaia ʼaē neʼe ʼohofiʼi ai ʼau e taku tāmai, ʼo ʼau ina lau ʼe ʼau kaihaʼa tana fānau. Neʼe mole ina ʼiloʼi neʼe ko nātou totonu ʼaē neʼe nātou filifili ke nātou tauhi kia Sehova. Pea neʼe fakapapau ia taku tāmai ʼe mole ina tuku anai ia Bernice ke ma ʼolo. Kae neʼe tokoni mai ia Sehova, heʼe ʼi te taʼu ki muli age, neʼe haʼu ia Bernice ʼo nofo mo Ernest ʼi te ʼu temi mālōlō ʼo te ako. Ohage pe ko tona ʼu tēhina, neʼe ina tali te moʼoni pea neʼe papitema ai.

‘ ʼE ʼAu Ako Te Meʼa Fakalilo’

ʼI Sepetepeli 1957, neʼe ʼau kamata taku selevisi pionie makehe, ʼo ʼau fakaʼaogaʼi ʼi te māhina fuli, te ʼu hola e 150 ʼi te fai faka mafola. ʼI te telituale lahi ʼo Etche, ʼi Akpu-na-abuo, neʼe ʼau kaugā gāue mo te tēhina ko Sunday Irogbelachi. ʼI te ʼuluaki fakatahi faka silikosikilipisio ʼaē neʼe fai ai, neʼe papitema ai te toko 13 ʼo tomatou kūtuga. ʼI meʼa fakafiafia ʼi te temi nei tamatou sio ki te ʼu kokelekasio e 20 ʼi te foʼi kolo ʼaia.

ʼI te taʼu 1958, neʼe ʼau felāveʼi mo te tuagaʼane ko Christina Azuike, ko te pionie katoa, ʼo te kokelekasio ʼo Aba ʼi te Potu Esite. Neʼe ʼau leleiʼia tana faʼafai, pea ʼi Tesepeli ʼo te taʼu ʼaia neʼe ma ʼohoana ai. ʼI te kamata ʼo te taʼu 1959, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau tagata taupau feʼaluʼaki, moʼo ʼaʼahi pea mo fakaloto mālohiʼi te ʼu kokelekasio ʼo totatou ʼu tēhina mo tuagaʼane fakalaumālie. Talu mai ai ʼo aʼu ki te taʼu 1972, ko ʼau mo toku ʼohoana neʼe kua ma teitei ʼaʼahi te ʼu kokelekasio fuli ʼo te hahaʼi ʼa Sehova ʼi Niselia, ʼi te potu esite pea mo te lotomalie ʼo te potu uesite.

Neʼe vaha mamaʼo te ʼu kokelekasio, pea neʼe ma feʼoloʼaki ʼi te ʼu lelue. ʼI te ʼu māhina ʼaē neʼe ma ʼaʼahi ai te ʼu kokelekasio ʼi te ʼu kolo lalahi, neʼe lue te takisi e te ʼu tēhina moʼo ʼave ʼo māua ki te tahi kokelekasio. ʼI te tahi ʼu ʼaʼahi, ko te ʼu kogafale ʼaē neʼe ma nonofo ai, neʼe mole he lauʼi simā kae neʼe ko te kele pe, pea neʼe mole he tuʼapatu. Neʼe ma momoe ʼi te ʼu moeʼaga neʼe fāliki ʼaki te ʼu lau palema, ko ʼihi palepale neʼe faʼu ʼaki te mohuku pea neʼe ʼaofi ʼaki te kie, pea ko ʼihi leva neʼe mole ʼi ai he moeʼaga. Neʼe mole faigataʼa kia māua peʼe lahi peʼe mole faʼa lelei te meʼa kai. Neʼe kua ma ako ki muʼa atu te maʼuli faka feʼauga ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe maʼuhiga tāfito, ʼo leleiʼia ai e te ʼu tēhina mo tuagaʼane, heʼe ko he meʼa kai pe neʼe nātou fai, neʼe ma kai. ʼI te temi ʼaia, ko ʼihi kolo neʼe mole heʼeki ʼi ai he hila, koia neʼe ma ʼave tuʼumaʼu mo māua tomā mālama. Logola te ʼu faigataʼaʼia ʼaia, neʼe lahi tomā ʼu temi fakafiafia mo te ʼu kokelekasio.

Lolotoga te ʼu taʼu ʼaia, neʼe mahino ai kia māua te maʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaenī ʼa te ʼapositolo ko Paulo: “Kapau ʼe tou maʼu te meʼa kai pea mo te meʼa kofu, ʼe tou faka feʼauga anai ki te ʼu meʼa ʼaia.” (1 Timoteo 6⁠:​8, MN ) ʼI te ʼu faigataʼaʼia, neʼe ako ai e Paulo te meʼa fakalilo neʼe tokoni kia ia ke haga fiafia. Neʼe koteā te meʼa ʼaia? Neʼe ina fakamahino fēnei: “Ei ʼe ʼau ʼiloʼi te maʼuli ʼi te masiva, ei ʼe ʼau ʼiloʼi te maʼuli ʼi te mahu. Ia meʼa fuli pea mo te ʼu ʼaluʼaga fuli, neʼe ʼau ako te meʼa fakalilo ʼaē ko te mākona ʼo feiā aipe mo te pakupaku, mo te maʼuli ʼi te mahu pea mo te maʼuli ʼi te masiva.” Neʼe ma ako te meʼa fakalilo ʼaia. Neʼe toe ʼui fēnei e Paulo: “ ʼE ʼau maʼu te mālohi kia meʼa fuli, ʼuhi ko ia [te ʼAtua] ʼaē ʼe ina foaki mai te mālohi.” (Filipe 4⁠:​12, 13, MN ) Neʼe hoko moʼoni te ʼu palalau ʼaia kia māua! Neʼe ma maʼuli faka feʼauga, neʼe lahi tamā ʼu gāue faka Kilisitiano, pea mo tokalelei tamā fakakaukau.

ʼE Mātou Gāue Faka Famili ʼi Te ʼu Kokelekasio

ʼI te fakaʼosi ʼo te taʼu 1959, neʼe tupu ai tama ʼuluaki tama ia Joel, pea ʼi te taʼu 1962, neʼe tupu tamā lua tama ko Samuel. Neʼe ma hoko atu mo Christina tamā gāue feʼoloʼaki, ʼo ʼolo fakatahi mo tamā ʼu tama ʼo ʼaʼahi te ʼu kokelekasio. ʼI te taʼu 1967, neʼe hoko ai te tau faka sivile. Neʼe pupunu te ʼu faleako ʼuhi ko te feʼaluʼaki ʼa te ʼu vakalele tau. Ko toku ʼohoana neʼe faiako ʼi muʼa ʼo tana kau fakatahi mo ʼau ki te gāue feʼaluʼaki, koia lolotoga te tau, neʼe ina akoʼi tamā ʼu tama ʼi tomā ʼapi. ʼI tona taʼu ono, neʼe kua poto ia Samuel ʼi te lautohi pea mo te faitohi. ʼI tana hū ako ʼi te ʼosi ʼo te tau, neʼe kua ʼatamai age ia ʼi te ʼu tamaliki ʼo tona kalasi.

ʼI te temi ʼaia, neʼe mole ma faʼa mahino lelei ki te ʼu faigataʼaʼia ʼo te akoʼi ʼo te fānau, ʼi tama gāue feʼaluʼaki. Kae ʼi te taʼu 1972, neʼe fua lelei leva kia mātou, te hinoʼi māua ke ma pionie makehe. Neʼe feala ai leva ke ma nonofo ʼi he koga meʼa e tahi, ke feala hamā taupau fakalelei te maʼuli fakalaumālie ʼo tomā loto fale. Neʼe ma akoʼi ki tamā ʼu tama ʼi tanatou kei liliki, te maʼuhiga ʼaē ke nātou mulimuli ki te ako mai ʼa te ʼAtua ke tou maʼuʼuli faka feʼauga. ʼI te taʼu 1973, neʼe papitema ai ia Samuel, pea ʼi te taʼu ʼaia neʼe toʼo ai e Joel tana selevisi pionie katoa. Neʼe ʼohoana tamā ʼu tama mo te ʼu tuagaʼane agalelei, pea ʼi te temi nei ʼe nā akoʼi e nāua tonā ʼu kiʼi famili ʼi te moʼoni.

Te ʼu Faigataʼaʼia ʼAē Neʼe Hoko ʼi Te Tau Faka Sivile

ʼI te temi ʼaē neʼe hoko ai te tau faka sivile, neʼe ʼau kaugā ʼolo mo toku famili, ʼo fai taku gāue taupau faka silikosikilipisio ʼi te kokelekasio ʼi Onitsha. ʼAki te tau ʼaia, neʼe mahino ai kia mātou ʼe mole ʼaoga hamatou tānaki he ʼu koloā peʼe mātou falala kiai. Neʼe ʼau sio ki te feholaki ʼa te hahaʼi ʼi tanatou fia maʼuʼuli, ʼo nātou līaki tonatou ʼu koloā ʼi te ala.

ʼI te ʼāsili kovi ʼo te tau, neʼe kumi te ʼu tagata mālolohi ke nātou kau ki te tau. Ko te tokolahi ʼo te ʼu tēhina ʼaē neʼe nātou fakafisi kiai, neʼe gaohi koviʼi ia nātou. Neʼe mole feala hamatou feʼoloʼaki faʼitaliha. Ko te hoge meʼa kai neʼe fakatupu ai te ʼu maveuveu lahi ʼi te fenua. Neʼe hiki te totogi ʼo te kilo mānioka, mai te falā 9 ki te 1 400 tupu, pea ko te ipu māsima mai te 800 tupu ki te 4 400 tupu. Neʼe mole kei ʼi ai he huʼa pipi, he meʼa vali pane, pea mo te suka. Moʼo taupau maʼuli, neʼe mātou vau te leosi mata, ʼo fio ʼaki te kiʼi moʼi māhoaʼa. Ko te tahi ʼu meʼa neʼe mātou kai, neʼe ko te ʼu ʼelekihi, te kiliʼi mānioka, te ʼu lau kaute, te vao, pea mo te ʼu lau kehekehe ʼaē neʼe mātou maʼu. Neʼe totogi kovi ʼaupito te kanoʼi manu, koia neʼe ʼau gaohi ai te ʼu pili ke kai e tamā ʼu tama. Kae logola te kovi ʼaupito ʼo te ʼu ʼaluʼaga, neʼe foaki tuʼumaʼu mai e Sehova te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga kia mātou.

Kae ʼaki te tau, neʼe hoko foki mo te hoge fakamataku ʼi te faʼahi fakalaumālie. Ko te tokolahi ʼo te ʼu tēhina mo tuagaʼane neʼe nātou mavae mai te ʼu kolo ʼaē neʼe fetauʼaki, ʼo nātou feholaki ki te vao matuʼa peʼe ki te tahi ʼu kolo, pea ʼi tanatou feholaki ʼaia neʼe lahi tanatou ʼu tohi faka Tohi-Tapu neʼe puli ai. Tahi ʼaē meʼa, ʼaki te ʼu tapu ʼaē neʼe fai e te ʼu kautau ʼo te puleʼaga, neʼe mole feala ai he fakahū mai ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu foʼou ki Biafra. Logola neʼe faiga mālohi ia te ʼu kokelekasio ke nātou fai te ʼu fono, kae neʼe faigataʼa te maʼuli fakalaumālie ʼo te ʼu tēhina ʼuhi ko te mole kei maʼu ʼo he takitaki mai te filiale.

Te Kātakiʼi ʼo Te Hoge Fakalaumālie

Ko te ʼu tagata taupau feʼoloʼaki neʼe nātou faiga mālohi ke nātou hoko atu tanatou ʼu ʼaʼahi ʼo te ʼu kokelekasio. Mai tona ʼuhiga ʼaē neʼe kua lahi te ʼu tēhina neʼe nātou mavae ʼi te ʼu kolo, neʼe ʼau faiga ai ke ʼau maʼu nātou ʼi te ʼu potu fuli. ʼI te tahi lakaga, neʼe ʼau tuku toku ʼohoana pea mo taku ʼu tama ʼi te koga meʼa neʼe nātou hāo ai, pea neʼe ʼau ʼalu tokotahi lolotoga vāhaʼa e ono, ʼo fekumiʼaki te ʼu tēhina ʼi te ʼu kolo kehekehe pea mo te ʼu faʼahi fuli ʼo te tuvao.

Lolotoga taku gāue ʼi te kokelekasio ʼi Ogbunka, neʼe fakahā mai ʼe ʼi ai te kau Fakamoʼoni e tokolahi ʼi te kolo ʼo Isuochi, ʼi te tisitilike ʼo Okigwe. Pea neʼe ʼau kole ki te tagata ʼave logo ke ʼalu ʼo fakahā ki te ʼu tēhina ʼi te kolo ʼaia, ke nātou fakatahitahi ʼi te gāueʼaga cajous ʼaē ʼe tuʼu ʼi te kolo ʼo Umuakwu. Ko ʼau mo te tēhina kua matuʼa, neʼe ma ʼolo lelue ki te gāueʼaga ʼaia ia teitei kilometa e 15, ʼaē neʼe fakatahitahi ai te teitei toko 200 kau Fakamoʼoni, ʼo kau ai te ʼu fafine pea mo te ʼu fānau. Neʼe tokoni mai te tuagaʼane pionie ke ʼau maʼu te tahi kau Fakamoʼoni e teitei toko teau tupu, neʼe nātou nonofo ʼi te tuvao ʼo Lomara.

Neʼe kau te tēhina ko Lawrence Ugwuegbu ʼi te ʼu tēhina lototoʼa ʼaē neʼe nonofo ʼi te kolo ʼo Owerri, ʼaē neʼe hoko ai te tau. Neʼe ina fakahā mai ʼe lahi te kau Fakamoʼoni ʼi te potu fenua ʼo Ohaji. Neʼe mole feala hanatou feʼoloʼaki faʼitaliha, he neʼe nofoʼi te koga meʼa e te kau solia. Neʼe ma ʼolo mo te tēhina ʼi te pōʼuli pea neʼe ma felāveʼi ai mo te toko 120 kau Fakamoʼoni ʼi te foʼi fale ʼo te tēhina. Neʼe ma fakaʼaogaʼi te faigamālie ʼaia moʼo ʼaʼahi te tahi kau Fakamoʼoni ʼi te ʼu nofoʼaga ʼaē neʼe nātou fenonoʼi ai.

Ko te tēhina ko Isaak Nwagwu neʼe feala ke tuʼutāmaki tona maʼuli ʼi tana tokoni mai ke ʼau maʼu te ʼu tēhina. Neʼe ina feʼāveʼaki ʼau ʼi te vaka ʼi te Vaitafe ʼo Otamiri, ke ʼau felāveʼi mo te toko 150 tupu kau Fakamoʼoni ʼi Egbu-Etche. ʼI te kolo ʼaia, neʼe ʼui mai e te tahi tēhina: “ ʼE ko te ʼaho lelei tokotahi ʼaenī ʼo toku maʼuli! Neʼe mole ʼau manatu ʼe kei ʼau maʼuli anai ke ʼau toe sio ki he tagata taupau faka silikosikilipisio. Kapau ʼe ʼau mate ʼi te temi nei ʼuhi ko te tau, ʼe ʼau mate fīmālie anai.”

Neʼe feala hoku puke e te kau solia ke ʼau kau ki te tau, kae neʼe hāofaki tuʼumaʼu pe ʼau e Sehova. ʼI te tahi hoʼatā, ʼi taku liliu ki toku ʼapi ʼi taku ʼosi fono mo te teitei toko 250 ʼu tēhina, neʼe puke ʼau e te kau solia ʼi tanatou tāʼofi te ala. Neʼe nātou fehuʼi mai: “He koʼe ʼe mole ke kau mo mātou ki te solia?” Neʼe ʼau fakamahino age kia nātou ko ʼau ko te misionea ʼe ʼau faka mafola te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Kae neʼe ʼau sio ʼe mole nātou fia tuku age ʼau. Neʼe ʼau fai fakavilivili taku kole fakalogologo, pea neʼe ʼau ʼui age ki te kapiteni: “Fakalelei age, kae ʼe ʼau loto ke koutou tuku age ʼau ke ʼau ʼalu.” Neʼe fakapunamaʼuli tana tali mai, he neʼe ina ʼui fēnei: “Neʼe ke ʼui mai ke mātou tuku koe ke ke ʼalu?” ʼO ʼau tali: “Ei tuku ʼau ke ʼau ʼalu.” Neʼe ina ʼui mai: “ ʼE feala tau ʼalu.” Pea neʼe mole he tahi ʼi te kau solia ʼaē neʼe gū.​—Pesalemo 65⁠:​1, 2.

ʼE ʼAu Maʼu Te Tahi ʼu Tapuakina ʼAki Te Maʼuli Faka Feʼauga

ʼI te ʼosi ʼo te tau ʼi te 1970, neʼe ʼau hoko atu aipe taku gāue ʼi te silikosikilipisio. Neʼe ko he pilivilesio haku lava tokoni ki te toe fakatuʼutuʼu ʼo te ʼu kokelekasio. Pea neʼe ma pionie makehe mo Christiana ʼo aʼu ki te 1976, pea neʼe toe hinoʼi ʼau ke ʼau tagata taupau faka silikosikilipisio. ʼI te vaelua ʼo te taʼu, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau tagata taupau faka tisitilike. Hili kiai taʼu e fitu, neʼe fakaafe ʼau mo toku ʼohoana ke ma ʼolo ʼo gāue ʼi te filiale ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo Niselia, pea ʼe ma nonofo ai nei. ʼI henī ʼi te filiale, ʼe ko he meʼa fakafiafia tuʼumaʼu kia māua hamā toe sisio ki te ʼu tēhina mo tuagaʼane, ʼaē neʼe ma felāveʼi mo nātou lolotoga te tau faka sivile pea mo te tahi ʼu temi, pea ʼe kei nātou tauhi agatonu kia Sehova.

Lolotoga ni ʼu taʼu, ko Christiana neʼe lagolago lelei pea mo agatonu kia ʼau. Neʼe ʼau lava hoko atu taku gāue, ʼuhi ko tana fiafia pea mo tana lotomālohi, logola te ʼu mahaki ʼaē neʼe ina kātakiʼi talu mai te 1978. Neʼe ma sio ki te moʼoni ʼa te ʼu palalau ʼa te tagata tohi pesalemo: “Ko Sehova totonu ʼe tokoni anai ki ai ʼi tona takotoʼaga mahaki.”​—Pesalemo 41⁠:⁠3.

Mokā ʼau toe fakakaukauʼi te ʼu taʼu ʼaia ʼo taku gāue faka teokalatike, ʼe ʼau fakafetaʼi ʼaupito kia Sehova ʼo ʼuhiga mo tana ʼu tapuakina fakaofoofo. ʼE feala haku ʼui moʼoni, neʼe ʼau maʼu he fiafia lahi ʼaki te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina foaki mai. ʼE ko he tapuakina lahi taku sio ki toku ʼu tēhina mo tuagaʼane, taku ʼu tama, pea mo tonā ʼu famili ʼe nātou tauhi fuli kia Sehova, ʼo fakatahi mo ʼau pea mo toku ʼohoana. Ei, neʼe foaki mai e Sehova he maʼuli fiafia lahi, pea neʼe ina fakahoko te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe ʼau fakaʼamu kiai.

[Kiʼi nota]

[Talanoa ʼo te pasina 27]

Ko He Fakatuʼutuʼu ʼi Tona Temi Totonu, ʼe Tokoni Ki Te Taupau ʼo Te ʼu Tēhina

ʼI te vaelua ʼo te ʼu taʼu 1960, neʼe malaga te tokakovi ʼi te ʼu lanu kehekehe ʼo te hahaʼi ʼo te potu noleto pea mo te potu esite ʼo Niselia, ʼo tupu ai te ʼu maveuveu, te ʼu agatuʼu, te ʼu fakafeagai ki te lao, pea mo te ʼu agamālohi ʼa te hahaʼi ʼo te ʼu lanu ʼaia. Ko te ʼu tokakovi ʼaia neʼe ko he ʼahiʼahi lahi ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼaē neʼe nātou lotomālohi ke mole nātou kau ki te ʼu tau faka fenua ʼaia. Ko te teitei toko 20 ia nātou neʼe mamate, pea ko te tokolahi neʼe maumauʼi tonatou ʼu koloā.

ʼI te ʼaho 30 ʼo Maio ʼo te taʼu 1967, ko te potu esite ʼo Niselia neʼe liliu ʼo puleʼaga faʼitaliha, pea ʼi te temi nei ʼe ko te Lepupilika ʼo Biafra. Neʼe fakaʼaogaʼi te kautau ʼo te puleʼaga, moʼo tāʼofi katoa te Potu Esite, pea neʼe hoko ai te tau faka sivile fakamataku.

Neʼe fakatagaʼi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼuhi ko tanatou fakafisi ki te tau. Neʼe tā ʼi te ʼu sulunale te ʼu fasituʼu ki te kau Fakamoʼoni, ʼo nātou uga te hahaʼi ke nātou fakafeagai mālohi kia nātou. Kae neʼe tokaga ia Sehova ke maʼu he meʼa kai fakalaumālie e tana ʼu kaugana. ʼO feafeaʼi?

ʼI te kamata ʼo te taʼu 1968, neʼe fekauʼi te tagata sivile ke ʼalu ʼo gāue ʼi te Eulopa, pea ko te tahi neʼe fekauʼi ke gāue ʼi te malaʼe vakalele ʼo Biafra. Ko nāua toko lua neʼe ko te ʼu Fakamoʼoni. ʼAki tanā ʼu gāue ʼaia, neʼe feala ai ke ʼi ai he felogoi ʼo Biafra pea mo te ʼu fenua tai. Logola neʼe feala hanā tuʼutāmaki ai, kae neʼe nā tali ke nā ʼaumai te meʼa kai fakalaumālie ki Biafra. Neʼe nā toe tokoni foki ki te ʼaumai ʼo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki te maʼuli fakasino ʼo te ʼu tēhina ʼaē neʼe faigataʼaʼia. Ko te ʼu tēhina ʼaia e lua, neʼe nā lava fakahoko te gāue maʼuhiga ʼaia lolotoga te temi tau, ʼaē neʼe fakaʼosi ʼi te taʼu 1970. Ki muli age, neʼe ʼui e te tahi ia nāua: “Ko te fakatuʼutuʼu ʼaia neʼe mole feala ki he tagata ke ina fai.”

[Paki ʼo te pasina 23]

ʼI te taʼu 1956

[Paki ʼo te pasina 25]

ʼI te taʼu 1965, mo tamā ʼu tama, ia Joel pea mo Samuel

[Paki ʼo te pasina 26]

ʼE ko he tapuakina hakita tauhi faka famili kia Sehova

[Paki ʼo te pasina 27]

ʼI te temi nei, ko ʼau mo Christiana, ʼe ma gāue ʼi te filiale ʼo Niselia