ʼE Tonu Ke Tou Manatuʼi Feafeaʼi Ia Sesu Kilisito?

Ko Sesu Kilisito “ ʼe kau ʼi te kau tagata ʼaē neʼe lahi tokotahi tona maʼuhiga ʼi te hisitolia ʼo te tagata.”​—“The World Book Encyclopedia.”

ʼI TE agamāhani ʼe fakamanatuʼi ia te ʼu gāue ʼaē neʼe fakahoko e te ʼu tagata lalahi. Koia, he koʼe leva ʼe tou manatuʼi ia te ʼaho tupu ʼa Sesu kae ʼe mole ko tana ʼu gāue ʼaē neʼe ina fai? ʼI te Keletiate, tokolahi ia te hahaʼi ʼe nātou lava fakamatala ia te ʼu meʼa neʼe hoko ʼi te temi ʼaē neʼe tupu ai ia Sesu. Ko te toko fia ʼe nātou manatuʼi pea mo faiga ke nātou maʼuliʼi ia tana ʼu faiakonaki makehe ʼaē ʼe maʼu ʼi te Akonaki ʼi te Moʼuga?

ʼE moʼoni, neʼe maʼuhiga ia te tupu ʼa Sesu, kae ko tana ʼu gāue ʼaē neʼe ina fai pea mo tana ʼu faiakonaki ʼaē neʼe faka maʼuhigaʼi tāfito e tana ʼu ʼuluaki tisipulo. Koia, ʼe mahino ia ko te ʼAtua neʼe mole ina loto ʼi he temi ke faka maʼuhigaʼi ia te ʼaho tupu ʼo Sesu kae meʼa noaʼi leva ia tona maʼuli ʼi tona ʼuhiga tagata fakapotopoto. Kae ko Kilisito neʼe galoʼi māmālie ʼaki ia te Po Tapu ʼaē neʼe fio mo te ʼu fagana ʼo te Nativitātē.

ʼE malaga ia te tahi fehuʼi maʼuhiga ʼo ʼuhiga mo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaē ʼe fai ʼi te Po Tapu. Kanapaula neʼe toe liliu mai ia Sesu ki te kele ʼi te temi nei, koteā ʼapē ia tana manatu ʼo ʼuhiga mo te fakaʼaogaʼi ʼo te Po Tapu moʼo fakatau koloā? Kua hili nei kiai taʼu e lua afe, neʼe ʼalu ia Sesu ki te fale lotu ʼo Selusalemi. Neʼe ʼita ʼaupito ki te hahaʼi faifakatau ʼaē neʼe nātou fakaʼaogaʼi ia te ʼu lafeti faka lotu Sutea moʼo fakatau ia tanatou ʼu koloā. Neʼe ina ʼui fēnei: “Koutou too kehe ia mea fuli aeni i heni pea aua tautou gaohi te api o taku Tamai ko he api faikoloa.” (Soane 2:13-16) ʼE ʼasi mai, neʼe mole tali tuʼa tahi e Sesu ke fio ia te fakatau koloā pea mo te lotu.

ʼI Sepania, tokolahi ia te kau Katolika fakamalotoloto ʼe nātou tuʼaniaʼi ʼo ʼuhiga mo te kua fakaʼaogaʼi lahi ʼo te Po Tapu moʼo fakatau koloā. Kae ko te faʼahi ʼaia ʼe kua faigataʼa ia tona līaki, ʼuhi ko te ʼu haʼuʼaga ʼo te ʼu faʼahiga toʼotoʼoga ʼo te Po Tapu. ʼE ʼui fēnei e te tagata fai sulunale ko Juan Arias: “Ko te hahaʼi ʼo te lotu faka Kilisitiano ʼaē ʼe nātou ʼui ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe fai ʼi te Po Tapu, ʼe ‘faka pagani’ pea ʼe mole fai tāfito maʼa te lotu, kae ki te ʼu fakafiafia pea mo te kai mo te ʼinu, ʼi te agamāhani ʼe mole nātou ʼiloʼi māʼiape la mo te haʼuʼaga ʼo te Nativitātē . . . neʼe kua fakapipiki kiai ia te ʼu totoʼoga [ʼo te laʼā] ʼaē ko te lafeti faka pagani Loma.”—El País, ʼaho 24 ʼo Tesepeli 2001.

ʼI te ʼu taʼu ʼaenī kua hili, tokolahi te kau fai sulunale Sepania pea mo te ʼu tohi encyclopédies, neʼe nātou talanoa ki te ʼu haʼuʼaga faka pagani ʼo te Po Tapu, ʼo feiā mo te ʼu fakatau koloā ʼaē ʼe hoko ai. ʼO ʼuhiga mo te ʼaho ʼo te Po Tapu, ʼe ʼui fakahagatonu fēnei ʼi te tohi Enciclopedia de la Religión Católica: “Neʼe fetogi e te Lotu Katolika ia te ʼu lafeti faka pagani ʼaki te ʼu lafeti faka Kilisitiano, koia neʼe ina fakatuʼutuʼu ai ke fai ia te Po Tapu ʼi te ʼaho ʼaia. . . . ʼI Loma ʼi te temi ʼaia, ko te kau pagani neʼe nātou fakaʼaogaʼi ia te ʼaho 25 ʼo Tesepeli moʼo fai ia te lafeti ʼo te natalis invicti, ko te ʼaho tupu ʼo te ‘laʼā ʼaē neʼe mālo.’

ʼE toe ʼui fēnei ʼi te tohi Enciclopedia Hispánica: “Ko te ʼaho 25 ʼo Tesepeli ʼe mole ko te ʼaho tupu ʼaia ʼo Sesu, kae neʼe ko te ʼaho ʼaē neʼe fakahū ai ki te lotu faka Kilisitiano ia te ʼu toʼotoʼoga ʼo te lafeti ʼo te laʼā ʼaē neʼe fai ʼi Loma.” Koteā ʼaē neʼe fai e te kau Loma ʼi te hopo ake ʼo te laʼā ʼi te temi momoko?’ Neʼe nātou kakai pea mo ʼiʼinu, mo fakafiafia pea mo fefoaʼaki ia tanatou ʼu meʼa ʼofa. Pea ko te kau takitaki lotu neʼe mole nātou fia pulihi ia te lafeti maʼuhiga ʼaia, koia neʼe nātou fakahū ai te lafeti ʼaia ki “te lotu faka Kilisitiano,” ʼo nātou fakahigoaʼi leva ʼe ko te ʼaho tupu ʼaia ʼo Sesu kae mole ko te ʼaho tupu ʼo te laʼā.

ʼI te kamata, ʼi te fā pea mo te nima sēkulō, neʼe faigataʼa ia te pulihi ʼo te tauhi ʼo te laʼā pea mo tona ʼu toʼotoʼoga. Ko “Sagato” Aukusitino (354-430 ʼo totatou temi) neʼe ina fakaloto mālohiʼi tona ʼu tēhina mo tuagaʼane fakalaumālie ke ʼaua naʼa nātou fakamanatuʼi ia te ʼaho 25 ʼo Tesepeli ohage ko tona fai e te kau pagani ʼaē ko te ʼaho tupu ʼo te laʼā. ʼO feiā mo te temi nei, ko te ʼu toʼotoʼoga ʼāfea ʼa te kau Loma ʼe kei mulimuli mālohi kiai ia te hahaʼi.

Ko Te Lafeti Lelei Moʼo Fakatau Ni ʼu Meʼa

Lolotoga ia te ʼu sēkulō, neʼe lahi ia te ʼu meʼa neʼe fai moʼo fakaliliu ia te Po Tapu ʼe ko he toʼotoʼoga faka malamanei ʼe maʼuhiga ʼaupito moʼo fai ni ʼu fakafiafia pea mo ni ʼu fakatau koloā. Koia ko te ʼu agaaga ʼa ʼihi lafeti ʼo te temi momoko, tāfito ia te ʼu lafeti ʼaē neʼe fai ʼi te potu noleto ʼo te Eulopa, neʼe nātou faʼifaʼitakiʼi māmālie ia tona faʼahiga fai ʼaē e te kau Loma.a Pea ʼi te 20 sēkulō, ko te hahaʼi faifakatau faiva neʼe nātou fai ia te ʼu agamāhani ʼe feala ai anai hanatou maʼu koloā.

Neʼe koteā tona fua? Kua faka maʼuhigaʼi age ia te ʼaho tupu ʼo Kilisito ʼi tona ʼuhigaʼi tagata. Pea māʼiape la mo te higoa ʼo Kilisito ʼe kua teitei pulihi ʼi te Po Tapu. ʼE ʼui ʼi te sulunale Sepania El País: “[Ko te Po Tapu] ʼe ko he lafeti faka malamanei, peʼe ko he lafeti faka famili, pea ʼe kehekehe tona faʼahiga fai e te hahaʼi.”

ʼE ʼasi mai, ko te toʼotoʼoga ʼaia kua lahi tona fai ʼi Sepania pea mo ʼihi fenua ʼo te malamanei. Ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe toʼo ki te Po Tapu kua ʼāsili age tonatou totogi kovi, kae ko te ʼiloʼi ʼaē ʼo Kilisito kua pulinoa ia. ʼIo, kua hage ia ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe fai ʼi te ʼaho ʼo te Po Tapu ko te ʼu toʼotoʼoga ʼaē neʼe fai ʼi te temi ʼo te kau Loma—ʼaē ko te fakafiafia, mo te kai pea mo te ʼinu, pea mo te fefoakiʼaki ʼo te ʼu meʼa ʼofa.

Kua Tupu Ia Te Tamasiʼi Maʼa Tatou

Kapau ʼi te Po Tapu ʼe mole faka maʼuhigaʼi ia Kilisito, pea ʼe fakamanatuʼi feafeaʼi e te kau Kilisitiano ia te tupu ʼa Kilisito pea mo tona maʼuli? Ia taʼu e fitugeau ʼi muʼa ʼo te tupu ʼa Sesu, neʼe fakakikite fēnei e Isaia ʼo ʼuhiga mo ia: “Kua tupu te tamasiʼi maʼa tatou, kua foaki mai te foha maʼa tatou; pea ko te pule fakaʼaliki ʼe hili anai ki tona fugaʼuma.” (Isaia 9:6) He koʼe neʼe ʼui e Isaia ʼe maʼuhiga anai ia te tupu ʼa Sesu pea mo tana ʼu gāue? Koteʼuhi ʼe liliu anai ia Sesu ko te pule mālohi. ʼE fakahigoaʼi anai ko te ʼAliki ʼo Te Tokalelei, pea ʼe mole ʼi ai anai he gataʼaga ki te tokalelei ʼo tona temi hau. Pea tahi, ʼe “totonu pea mo . . . faitotonu” ia te takitaki ʼa Sesu.—Isaia 9:7.

Ko te ʼāselo ko Kapeliele neʼe ina tala kiā Malia ia te fakakikite ʼa Isaia ʼo ʼuhiga mo te tupu ʼa Sesu. Neʼe fakakikite fēnei e Isaia: “E lahi anai pea e fakahigoa anai ko te Alo o te Matuaki-Maoluga, e foakiʼage anai kia te ia e te Aliki-Atua te afioʼaga o Tavite tana tamai. E pule anai ki te api o Sakopo o talu ai, pea e mole he gataʼaga anai o tona Puleaga.” (Luka 1:32, 33) ʼE ʼasi mai, neʼe tupu tāfito ia Sesu moʼo fai ia te gāue ʼaē ka fakahoko anai e Kilisito ʼi tona ʼuhiga Hau fakanofo ʼo te ʼAtua ʼi te Puleʼaga. Ko te pule ʼa Kilisito ʼe fua lelei anai ki te hahaʼi fuli, pea ʼe koutou kau ai ʼo feiā mo te hahaʼi ʼaē ʼe koutou ʼoʼofa ai. ʼIo, neʼe fakahā e te ʼāselo ʼaki tana tupu ʼe ina foaki anai ia te “tokalelei ki te kele kia nātou ʼaē ʼe leleiʼia [e te ʼAtua].”—Luka 2:14, Parole vivante.

Ko ai anai ʼe mole fia maʼuli ʼi he mālama tokalelei pea mo faitotonu? Kae ke tou maʼu ia te tokalelei ʼo te pule ʼa Kilisito, ʼe tonu ke leleiʼia tatou e te ʼAtua pea mo tou felogoi lelei mo ia. Neʼe ʼui e Sesu ko te ʼuluaki meʼa ʼaē ke tou fai ke feala ai hatatou felogoi mo te ʼAtua, ʼe tonu ke tou ako ia te ʼAtua pea mo Kilisito. Neʼe ʼui fēnei e Sesu: “Ko te faka ʼuhiga ʼaenī ʼo te maʼuli heʼegata, ke nātou ako ke nātou ʼiloʼi ia koe, te ʼAtua moʼoni pe e tahi, pea mo ia ʼaē neʼe ke fekauʼi mai, ia Sesu Kilisito.”—Soane 17:3, MN.

Kapau ʼe tou ʼiloʼi lelei ia Sesu, pea ʼe tou fia ʼiloʼi anai peʼe ina loto ke fakamanatuʼi feafeaʼi ia ia. ʼE ina loto koa ke tou fakamanatuʼi ia ia, ʼo tou kakai, mo ʼiʼinu, pea mo fefoakiʼaki he ʼu meʼa ʼofa ohage ko tona fai ʼi te ʼu lafeti pagani ʼāfea? ʼE mole feiā te lafeti ʼaē ʼe fai ʼo ʼuhiga mo ia. ʼI te po ʼi muʼa ʼo tona mate, neʼe ina fakahā ki tana ʼu tisipulo te meʼa ʼaē neʼe loto ki ai. “Ko ae e ina maù aku folafola pea e ina taupau ia, e ko ia alâ e ofa ia te au, pea ko ae e ofa ia te au e ofa anai taku Tamai ia te ia, e au ofa anai ia te ia pea e au fakahaʼage anai ia au kia te ia.”—Soane 14:21.

Ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe nātou ako lahi ia te Tohi-Tapu, ʼo feala ai ia tanatou mahino ki te ʼu fakatotonu ʼa te ʼAtua pea mo Sesu. ʼE nātou fiafia anai ʼi te tokoni atu ke koutou maʼu ia he fakasiosio tonu ʼo ʼuhiga mo te ʼu fakatotonu maʼuhiga ʼaia ke feala ai hakotou fakamanatuʼi ia Sesu ohage ko tona faʼahiga fai ʼaē ʼe ina loto kiai.

[Kiʼi nota]

[Talanoa ʼo te pasina 6]

ʼE Tapuʼi Koa ʼi Te Tohi-Tapu Ia Te Fai Lafeti Pea Mo Te Foaki Meʼa ʼOfa?

Te ʼu Meʼa ʼOfa

ʼE mole tapuʼi ʼi te Tohi-Tapu te foaki ʼo he ʼu meʼa ʼofa, pea ʼe ina ʼui ko Sehova ʼe ina foaki te ‘meʼa ʼofa lelei fuli pea mo fai mōlaga haohaoa.’ (Sakopo 1:17) Neʼe fakahā e Sesu ʼe foaki anai e te ʼu mātuʼa ia te ʼu meʼa ʼofa ki tanatou ʼu fānau. (Luka 11:11-13) Ko te ʼu kaumeʼa ʼo Sopo pea mo tona famili neʼe nātou foaki meʼa ʼofa kia Sopo ʼi te temi ʼaē neʼe toe maʼuli fīmālie ai. (Sopo 42:11) Kae ko te ʼu foaki meʼa ʼofa ʼaia, neʼe mole fakatalitali ki he ʼaho lafeti, kae neʼe ko he ʼu meʼa ʼofa neʼe foaki ʼaki ia te ʼofa.—2 Kolonito 9:7.

Te ʼu Fakatahi Faka Famili

Ko te ʼu fakatahi faka famili ʼe lelei moʼo nonoʼo ia te maʼuli faka famili, tāfito la mo kapau ʼe mole kei nātou maʼuʼuli fakatahi. Neʼe kau ia Sesu pea mo tana kau tisipulo ki te kātoaga ʼo te fai ʼohoana ʼi Kana, pea ʼe mahino ia neʼe ko he fakatahi lahi ʼa te famili pea mo te ʼu kaumeʼa. (Soane 2:1-10) Pea ʼi te lea fakatātā ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te foha maumau koloā, neʼe fai e te tāmai ia te kātoaga lahi faka famili maʼa tona foha ʼaē neʼe toe liliu mai, pea neʼe ʼi ai te musika pea mo te ʼu meʼe.—Luka 15:21-25.

He ʼu Meʼa Kai Lelei

ʼI te Tohi-Tapu ʼe ʼui tuʼumaʼu ai ko te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua neʼe nātou kai fakafiafia mo tonatou famili, mo tonatou kaumeʼa, peʼe ko tonatou ʼu tēhina mo tuagaʼane fakalaumālie. ʼI te temi ʼaē neʼe ʼōmai ai te ʼu ʼāselo e toko tolu kia Apalahamo, neʼe ina teuteuʼi te meʼa kai maʼa nātou, ko te moʼi pipi, mo te huʼa pipi, mo te potilo, pea mo te ʼu keke. (Senesi 18:6-8) Neʼe ʼui e Salomone ko te ‘kai, mo te ʼinu, pea mo te fakafiafia’ ʼe ko he ʼu meʼa ʼofa mai te ʼAtua.—Tagata Tānaki 3:13; 8:15.

ʼE ʼasi mai, ʼe loto e te ʼAtua ke tou kai he ʼu meʼa kai lelei mo ʼotatou kaumeʼa pea mo totatou famili, pea ʼe ina leleiʼia ia tatatou foaki meʼa ʼofa. ʼE lahi ia te ʼu faigamālie lolotoga te taʼu ke tou foaki ai he ʼu meʼa ʼofa.