Tonatou Maʼuli

ʼE Au Fakaʼaogaʼi Kātoa “Te Mauli Nei”!

NEʼE FAKAMATALA E TED BUCKINGHAM

Neʼe kua taʼu ono taku gāue pionie pea kua māhina ono taku ʼohoana mo te hoko fokifā mai kiā au te mahaki faka māʼimoa ko te poliomyélite. Neʼe au maʼu te mahaki ʼaia ʼi te taʼu 1950, ʼi toku taʼu 24. ʼI te ʼu māhina ʼaia e hiva neʼe au nofo ai ʼi lōpitali, neʼe feala ai haku fakakaukau ki toku maʼuli. ʼAki toku mahaki foʼou ʼaenī, ʼe feafeaʼi anai tomā ka haʼu ʼo ʼoku pea mo toku ʼohoana ko Joyce?

ʼI TE taʼu 1938, ko taku tāmai ʼaē neʼe mole ko he tagata tauhi lotu neʼe ina toʼo te tohi Gouvernement (Puleʼaga).a Ko te ʼu tokakovi faka politike pea mo te ʼamanaki tau ʼaē neʼe lagi tupu ai tana toʼo te tohi ʼaia. ʼE au ʼiloʼi neʼe mole ina lau te tohi, kae neʼe lau te tohi ʼaia e taku faʼē ʼaē neʼe tauhi lotu lelei. Neʼe ina leleiʼia atu aipe te logo ʼo te tohi ʼaia. Neʼe mavae ʼi te Lotu ʼo Pilitania pea logola te fakafeagai ʼo taku tāmai, neʼe liliu ko te Fakamoʼoni agatonu ʼa Sehova ʼo aʼu ki tona mate ʼi te taʼu 1990.

Neʼe ʼave au e taku faʼē ki tana ʼuluaki fono faka Kilisitiano ʼi te Fale ʼo Te Puleʼaga ʼi Epsom, ʼi te potu saute ʼo Lonitoni. Neʼe fakatahitahi te kokelekasio ʼi te fale koloā ʼāfea, pea neʼe mātou fakalogo ki te puke leʼo neʼe puke ai te akonaki ʼa J. F. Rutherford, te tēhina ʼaē neʼe ina takitaki te gāue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia. Neʼe malave te akonaki ʼaia ia au.

Neʼe kua tuʼutāmakiʼia tomatou maʼuli he neʼe lahi te ʼu tuki pulu neʼe fai e te kau Siamani ki te kolo ʼo Lonitoni. Koia ʼi te taʼu 1940, neʼe fakatotonu ai e taku tāmai ke mavae tomatou famili ki he koga meʼa ʼe fīmālie age—ʼi Maidenhead, ko te kiʼi kolo ʼe tuʼu ia kilometa e 45 ʼi te potu uesite ʼo Lonitoni. Neʼe fua lelei te fetogi nofoʼaga ʼaia, ohage pe ko te fakaloto mālohi lahi ʼaē neʼe mātou maʼu ʼi te ʼu toko 30 tēhina mo tuagaʼane ʼo te kokelekasio. Ko Fred Smith, ko te tēhina neʼe papitema ʼi te 1917, neʼe tokaga kiā au pea mo ina akoako au ke au liliu ʼo faiva ʼi te fai faka mafola. ʼE au fakafetaʼi lahi kiā ia ʼi tana faʼifaʼitaki mo tana tokaga ʼofa mai kiā au.

Ko Te Kamata ʼo Te Gāue Temi Kātoa

ʼI te ʼaho momoko ʼo Malesio ʼo te taʼu 1941, neʼe au papitema ʼi toku taʼu 15 ʼi te vaitafe ʼo Thames. ʼI te hoholo ʼo te temi, ko toku taʼokete ko Jim neʼe hū ki te kau gāue fai faka mafola temi kātoa. ʼI te temi nei, ko ia mo tona ʼohoana ko Madge, ʼe nā nonofo ʼi Birmingham, kae neʼe fualoa tana kau ki te gāue kiā Sehova ʼi Pilitania kātoa, ʼi te gāue feʼaluʼaki ʼi te ʼu kokelekasio mo te ʼu tisitilike. Ko toku tuagaʼane veliveli ko Robina mo tona ʼohoana ko Frank ʼe kei nā kaugana agatonu aipe kiā Sehova.

Neʼe au gāue ʼi te sosiete faʼu mutuʼi meʼa, ko taku gāue ko te fakaʼau ʼo te falā. ʼI te tahi ʼaho neʼe pāui au e te pule takitaki gāue, he neʼe ina fia tuku mai taku gāue lelei, ke au liliu ko te pule gāue ki te ʼu faifakatau ʼaē neʼe fai maʼa te sosiete. Kae neʼe au fakakaukauʼi te faʼifaʼitaki ʼo toku tēhina, pea neʼe au fakafisi age ʼaki he aga fakaʼapaʼapa, pea mo fakamahino age te tupuʼaga ʼo taku fakafisi ki te gāue. Neʼe au punamaʼuli he neʼe ina vikiʼi au ki taku fia fai te taʼi gāue faka Kilisitiano maʼuhiga ʼaia. Koia ʼi te hili ʼo te fakatahi faka tisitilike ʼi Northampton ʼi te taʼu 1944, neʼe au kamata ai taku gāue fai faka mafola temi kātoa.

Ko te ʼuluaki telituale neʼe fekauʼi mai ke au ʼalu kiai, neʼe ko te kolo ko Exeter, ʼi te faʼahi ʼo Devon. Neʼe mole heʼeki faʼa fualoa te toe laga ʼo te kolo ʼaia ʼi te ʼu tuki pulu ʼi te temi tau. Neʼe au kogafale tahi mo te ʼu pionie e lua neʼe kua nonofo ai, ko Frank mo Ruth Middleton pea neʼe nā agalelei kiā au. Neʼe ko toku taʼu 18 pe ʼaia pea neʼe mole au faʼa poto lelei ʼi te fai fō mo te kuka, kae neʼe faifai leva pea neʼe au poto he neʼe akoako au.

Ko toku kaugā fai faka mafola, neʼe ko Victor Gurd, ko te Ilelani kua taʼu 50 pea neʼe fai faka mafola talu mai te ʼu taʼu 1920. Neʼe ina akoʼi au ke au poto ʼi te vaevae lelei ʼo toku temi, mo fakatuputupu taku fia ʼiloʼi ʼo te Tohi-Tapu, pea ke au mahino ki te maʼuhiga ʼo te ʼu fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu. Lolotoga te ʼu taʼu ʼaia neʼe au akoako ai te faʼufaʼu ʼo toku maʼuli, neʼe tō lelei te faʼifaʼitaki ʼaē neʼe tuku mai e Victor.

Taku Fakafisi Ki Te Kau Ki Te ʼu Meʼa ʼo Te Mālama

Neʼe kua vave ʼosi te tau, kae neʼe kei kumi pe e te kau takitaki ʼo te fenua ia he kau tūpulaga ki te hū solia. Neʼe fakamāuʼi au ʼi te taʼu 1943 ʼi Maidenhead, ʼaē neʼe au fakahā fakalelei ai ke faka ʼāteaina au heʼe ko au ko te tagata faka mafola Evaselio. Logola neʼe mole tali taku tagi, kae neʼe au fakatotonu ke au hiki ki Exeter moʼo fakahoko ai taku gāue fai faka mafola. Pea neʼe ko te kolo ʼaia ʼaē neʼe pāui au ki te telepinale. ʼI toku fakatūʼā kiā māhina e ono ki te ʼu gāue fakakinau, neʼe ʼui mai e te tuʼi fakamāu neʼe ina fakaʼamu age ke loaloaga age toku temi tūʼā. Hili te ʼu māhina ʼaia e ono, neʼe toe pilisoniʼi au kiā māhina e fā.

Neʼe fakahigoaʼi au ko Sehova e te kau leʼo ʼo te fale pilisoni, he neʼe ko au tokotahi te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te fale pilisoni. Logola neʼe mata faikehe toku fakahigoaʼi ko Sehova mokā hoko te ʼu temi pāui, kae neʼe ko he pilivilesio te kalagaʼi ʼo te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te ʼaho fuli! Neʼe feala ai ki te tahi kau pilisoni ke nātou ʼiloʼi ʼe tupu toku pilisoniʼi heʼe ko au ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe au fakafisi ki te hū solia. Ki muli age, neʼe mā pilisoni tahi mo Norman Castro, pea neʼe fetogi ai leva te higoa ʼaē neʼe tau fakatoʼo mai kiā au—ʼo fakahigoaʼi ia māua ko Moisese mo Alone.

Neʼe au mavae mai te fale pilisoni ʼo Exeter ki Bristol pea ki muli age neʼe ʼave au ki te fale pilisoni ʼo Winchester. Neʼe mole faʼa lelei tuʼumaʼu ia te ʼu ʼaluʼaga ʼaē neʼe hoko kiā au, kae neʼe tokoni mai ke ʼaua naʼa au fakamaʼuhiga fau ia au. ʼI tamā kei nonofo ʼi Winchester, neʼe au fiafia mo Norman ʼi te fakahoko ia te toʼotoʼoga ʼo te ʼAho Fakamanatu. Neʼe fai te akonaki e te tēhina ko Francis Cooke, ʼaē neʼe ina ʼaʼahi ia māua ʼi te fale pilisoni.

Te ʼu Fetogi ʼi Te ʼu Taʼu Neʼe Hoa Ki Te ʼOsi ʼo Te Tau

ʼI te fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi Bristol ʼi te taʼu 1946, ʼaē neʼe fakahā ai te tohi faka Tohi-Tapu “ Que Dieu soit reconnu pour vrai ! ” (Ke ʼIloʼi Te ʼAtua ʼe Moʼoni), neʼe au felāveʼi ai mo te tuagaʼane finemui, ko Joyce Moore, neʼe pionie mo ia ʼi Devon. Neʼe mā fakatahi, pea hili kiai taʼu e fā pea neʼe mā ʼohoana ʼi Tiverton, ʼaē neʼe au nofo ai ʼo aʼu ki te taʼu 1947. Neʼe mā nonofo ʼi te kogafale, neʼe mā lue ʼi te vāhaʼa ki te euro e 1. Neʼe mā maʼuli fiafia ai!

Lolotoga tomā ʼuluaki taʼu ʼohoana, neʼe mā toe hiki ki te potu saute ki Brixham, ko he kolo ʼo te ʼuafu neʼe kamata ai te faʼahiga gelu ʼaē ʼe toho e te ʼu vaka te ʼu kupega lalahi. Kae neʼe mole mā nonofo fualoa ai, he neʼe au maʼu te mahaki ʼaē ko te poliomyélite ʼi tamā ʼolo ki te fakatahi ʼi Lonitoni. Neʼe au tō ki te koma. Ki muli age, neʼe fakamavae au ʼi te lōpitali—hili te ʼu māhina e hiva, ohage ko taku fakamatala ʼi te kamata. Kua māʼimoa toku nima mataʼu mo toku ʼu vaʼe lualua ʼo aʼu mai ki te temi nei, pea kua au haʼele mo te toko. Ko toku ʼohoana neʼe ko toku hoa gāue tuʼumaʼu pe ʼaia pea mo ina fakaloto mālohiʼi au, tāfito la ʼi tana faiga ʼaē ke ina hoko atu tana gāue fai faka mafola temi kātoa. Koteā leva ʼaē ka hoko kiā māua? Kae neʼe mahino leva kiā au ko te nima ʼo Sehova neʼe mole nounou fau ʼi he temi.

ʼI te taʼu ʼaē neʼe hoa mai kiai, neʼe mā kau ki te fakatahi neʼe fai ʼi Wimbledon, ʼi Lonitoni. ʼI te temi ʼaia, neʼe mole kei au haʼele mo he toko. Neʼe mā felāveʼi ʼi ai mo Pryce Hughes, ʼaē neʼe ina takitaki te gāue ʼi Pilitania. Neʼe fakamālo mai aipe pea mo ina ʼui fēnei mai: “ ʼE mātou loto ke ke kau ki te ʼaʼahi ʼo te ʼu kokelekasio!” Neʼe ko he fakaloto mālohi lahi ʼaupito neʼe fai mai kiā au! Kua feala koa haku fakahoko ia te gāue ʼaia? Ko Joyce mo au neʼe mā tuʼania ki te faʼahi ʼaia, kae hili te vāhaʼa e tahi ʼo te ako ʼo hilifaki kiai mo te falala kātoa kiā Sehova, neʼe mā toe liliu ki te potu saute-uesite ʼo Pilitania, ki te koga meʼa ʼaia neʼe hinoʼi au ke au liliu ko te taupau ʼo te siliko. Neʼe ko toku taʼu 25 pe ʼaia, kae ʼe kei au manatuʼi pea mo fakafetaʼi ki te agalelei mo te faʼa kātaki ʼo te kau Fakamoʼoni ʼaia ʼaē neʼe nātou tokoni lahi mai kiā au.

ʼI te ʼu gāue faka teokalatike fuli, neʼe au fakatokagaʼi mo Joyce ko te ʼaʼahi ʼo te ʼu kokelekasio neʼe ina fakaōvi lahi ia māua ki te ʼu tēhina mo te ʼu tuagaʼane. Neʼe mole ʼi ai hamā motokā, koia ʼaē neʼe mā feʼoloʼaki ai ʼi te saliote afi peʼe ko te kā. Logope neʼe siʼisiʼi te gāue ʼuhi ko toku mahaki, kae neʼe mā fakaʼaogaʼi kātoa tomā pilivilesio ʼo aʼu ki te taʼu 1957. Neʼe ko he maʼuli lelei, kae ʼi te taʼu ʼaia neʼe ʼi ai te tahi fetogi.

Te Gāue Misionea

Neʼe mā fakafiafia toko lua ʼi tamā maʼu te fakaafe ke mā kau ki te 30 kalasi ʼo Kileate. Kua au poto pe ʼi te fakaʼaluʼalu ʼo taku gāue ʼo mulimuli ki toku mahaki, koia ko Joyce mo au neʼe mā tali fakafiafia ia te fakaafe ʼaia. Neʼe mā ʼiloʼi ʼaki te meʼa ʼaē kua hoko kiā māua, ʼe foaki tuʼumaʼu e Sehova ia te mālohi mo kapau ʼe tou faiga ke tou fai tona finegalo. Neʼe fakalaka vave te ʼu māhina e nima ʼaē neʼe lahi ai te ʼu meʼa neʼe mātou ako ʼi te Faleako Faka Tohi-Tapu ʼo Kileate ʼo Te Watchtower, ʼaē neʼe tuʼu ʼi South Lansing, ʼi New York ʼi Amelika. Ko nātou tāfito ʼaē neʼe kau ki te ako neʼe ko te ʼu taumātuʼa neʼe kau ki te gāue feʼaluʼaki. ʼI te fehuʼi mai ʼaē peʼe ʼi ai he tahi ʼe lotolelei ke ʼalu ʼo gāue misionea ʼi te fenua matāpule, neʼe mā kau kiā nātou ʼaē neʼe ʼio ki te pāui ʼaia. Neʼe hinoʼi māua ke mā ʼolo kifea? Ki Ouganda, ʼi te Potu Esite ʼo Afelika!

ʼI te temi ʼaia, neʼe tapu ai te gāue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Ouganda, koia neʼe ʼui mai ai ke au hū ki te fenua ʼo kumi ai haku gāue papālagi. Hili te fagona loaloaga ʼi te saliote afi pea mo te folau vaka, neʼe mā tau ki Kampala, ʼi Ouganda. ʼI tanatou sisio kiā māua, neʼe mole fiafia te kau gāue ʼo te ʼu pilo ʼaē ʼe nātou fakagafua te hū ki te fenua, koia neʼe nātou fakagafua mai pe ke mā nonofo pe ʼi he ʼu kiʼi māhina. Pea neʼe fakatotonu mai leva ke mā mavae ʼi te fenua. ʼO mulimuli ki te ʼu fakatotonu mai te Kolesi Pule, neʼe mā ʼolo ki te Potu Noleto ʼo Rhodésie (ʼi te temi nei ko Zambie). Neʼe mā fiafia lahi ʼi tamā felāveʼi mo te toko fā ʼo tamatou kau ako ʼo Kileate—ko Frank mo Carrie Lewis, mo Hayes pe mo Harriet Hoskins. ʼI tamā nonofo ai, mole faʼa fualoa pea neʼe fakatotonu mai ke mā ʼolo ki te Potu Saute ʼo Rhodésie (ʼi te temi nei ko Zimbabwe).

Neʼe mā ʼolo ʼi te saliote afi pea ko tamā hoki sisio ʼaia ki te ʼu foʼi vaitafe ʼo te ʼu Chutes Victoria ʼi muʼa ʼo tamā aʼu ki Bulawayo. Neʼe mā nonofo ai lolotoga te kiʼi temi mo te famili McLuckie, ʼaē neʼe ko te ʼu ʼuluaki Fakamoʼoni ʼaia neʼe nonofo ʼi te fenua. Neʼe maʼu tomā faigamālie ke mātou feʼiloʼiʼaki lelei lolotoga te ʼu taʼu e 16 ki muli mai.

ʼE Mā Mulimuli Ki Te ʼu Fetogi

Hili te ʼu vāhaʼa e lua ʼo te akoako ke mā fakamāmāhani mo te telituale Afelika, neʼe hinoʼi au ke au liliu ko te taupau ʼo te tisitilike. Ka kita fagonogono ʼi te tuvao ʼo Afelika, ʼe tonu ke kita feʼāveʼaki hata meʼa ʼinu, mo hata meʼa kai, hota ʼu mutuʼi meʼa matuʼu, mo te meʼa fakahāhā ʼata, mo te masini hila, pea mo te tahi ʼu meʼa ʼaoga. Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe faʼofaʼo ki te kamio mālohi moʼo fetuku te ʼuta ʼaia mo māua ʼi te ʼu koga meʼa tokakovi.

Neʼe au gāue mo te ʼu tagata taupau ʼo te ʼu kokelekasio, kae neʼe tokoni ia Joyce ki tonatou ʼu ʼohoana mo tanatou fānau ʼaē neʼe ʼōmai fakatahi mo mātou. Neʼe fakagaʼegaʼe te haʼele ʼi te ʼu koga meʼa vaoa ʼo te fenua, tāfito la ʼi te vela ʼo te ʼaho, kae neʼe au tokagaʼi ʼi te ʼaele ʼo te fenua, neʼe lelei ia ki toku mahaki, pea neʼe au fakafetaʼi lahi ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia.

Ko te hahaʼi neʼe māsisiva. Logola tanatou pipiki mālohi ki te ʼu talatisio mo te ʼu meʼa fakatemonio, pea mo lahi tonatou ʼu ʼohoana, kae neʼe nātou fakaʼapaʼapa lahi ki te Tohi-Tapu. ʼI ʼihi koga meʼa, neʼe fai te ʼu fono ʼi te malumalu ʼo te ʼu lalo fuʼu ʼakau, pea ʼi te pōʼuli, neʼe mātou fakamālama ʼaki te ʼu mālama taki. Neʼe mā ōfo tuʼumaʼu mokā mātou ako te Tohi-Tapu ʼi te lalo lagi fetuʼuʼia, ʼaē ʼe kau ki te ʼu meʼa fakaofoofo ʼaē neʼe faʼu e te ʼAtua.

Ko te fakahā ʼo te ʼu ʼata ʼo te Sosiete Watch Tower ʼi te ʼu nofoʼaga Afelika neʼe ko he ʼu lakaga ʼe galo gataʼa. ʼI he kokelekasio, ʼe lagi ko ʼana kau Fakamoʼoni e toko 30, kae ʼi te ʼu taʼi lakaga ʼaia pea ko he meʼa ʼe tautau hoko, ʼe feala pe ke kau kiai he toko 1 000 peʼe laka atu!

ʼI te ʼu fenua ʼaia, ʼe kita mahaki gafua ai, kae ʼi te temi fuli pe ʼe mole tonu ke kita lotovaivai. Ko Joyce mo au neʼe mā tahi poto ʼi te tokaga ki tona mahaki—ko au neʼe au tau fiva ʼuhi ko te paludisme, pea ko Joyce neʼe tau mahaki ʼuhi ko te ʼu mikolope ʼaē ko te amibe.

Ki muli age, neʼe fakatotonu mai ke mā ʼolo ʼo gāue ʼi te pilo ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Salisbury (ʼi te temi nei ko Harare), ʼaē neʼe ko he pilivilesio kiā māua ke mā gāue fakatahi mo te tahi ʼu kaugana agatonu ʼa Sehova, ohage ko Lester Davey, mo George pea mo Ruby Bradley. Neʼe fakanofo au e te puleʼaga ke au gāue ki te fakatapuʼi ʼo te fai ʼohoana, ʼo feala ai kiā au ke au fakahoko te ʼu fai ʼohoana ʼo te ʼu tēhina Afelika, pea mo fakamālohiʼi ai te ʼu noʼo ʼo te ʼu fai ʼohoana faka Kilisitiano ʼi te ʼu kokelekasio. Hili kiai te ʼu taʼu, neʼe au maʼu te tahi pilivilesio makehe. Neʼe tonu ke au ʼaʼahi te ʼu kokelekasio fuli ʼaē ʼe mole palalau ki te lea faka Bantou ʼi te fenua. Lolotoga te ʼu taʼu e hogofulu tupu, ko Joyce mo au neʼe mā feʼiloʼiʼaki mo te ʼu tēhina ʼi tamā gāue feʼaluʼaki, pea neʼe mā fiafia ʼi tanatou tuputupu fakalaumālie. ʼI te temi ʼaia neʼe mā toe ʼaʼahi foki mo te ʼu tēhina ʼi Botswana pea mo Mosapike.

Neʼe Mā Toe Hiki Ki Te Tahi Fenua

Hili te ʼu taʼu gāue fiafia ʼi te potu saute ʼo Afelika, neʼe hinoʼi ia māua ke mā ʼolo ʼo gāue ʼi te taʼu 1975 ʼi Sierra Leone, ʼi te Potu Uesite ʼo Afelika. Neʼe mā nonofo ʼi te pilo ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ke mā fakamāmāhani ai ki tomā telituale foʼou, kae neʼe mole mā nonofo fualoa ai. Neʼe au toe mahaki pea mo liliu ʼo vaivai ʼaupito ʼuhi ko te paludisme, pea neʼe ʼave leva au ʼo faitoʼo ʼi Lonitoni, ʼo tokoniʼi au ʼi te lōpitali ke ʼaua naʼa au toe liliu ki Afelika. Neʼe mā lotomamahi ki te tonu ʼaia, kae neʼe tali fakafiafia māua e te famili ʼo te Petele ʼo Lonitoni. Ko te ʼu tuʼuga tēhina Afelika ʼi te ʼu kokelekasio ʼo Lonitoni, neʼe nātou faka fealagia mai ke hage kua mā toe liliu ki te fenua. ʼI te toe lelei mai ʼo toku mahaki, neʼe mā toe kau ki te tahi gāue, pea neʼe kole mai ke au gāue ʼi te Selevisi Faifakatau. Neʼe ko he gāue lelei, heʼe ʼaki te ʼu taʼu neʼe lahi te tuputupu.

ʼI te kamataʼaga ʼo te ʼu taʼu 1990, neʼe maʼu e Joyce te mahaki neʼe palalisia ai tona ʼu nima, mo tona ʼu vaʼe pea mo tona moga, pea neʼe mate ʼi te taʼu 1994. Neʼe ko he fafine ʼofa, mo agatonu, neʼe ina tali tuʼumaʼu ke ina fetogi tona ʼu ʼaluʼaga ʼo mulimuli ki te ʼu fetogi ʼaē neʼe hoko kiā māua ʼi tamā gāue. Ke au kātakiʼi te taʼi mamahi ʼaia, neʼe maʼuhiga ke au maʼu he sio fakalaumālie tāsilo pea mo au haga sio ki muʼa. Ko taku faikole kiā Sehova ke tokoni mai ke au fai he polokalama lelei ʼi te gāue pea mo te tauhi, ʼo kau ai mo te fai faka mafola, ʼe tokoni mai ke maʼumaʼua tuʼumaʼu toku ʼatamai.—Tāʼaga Lea 3:5, 6.

Ko te gāue ʼi te Petele ʼe ko he pilivilesio pea ʼe ko he faʼahiga maʼuli lelei ʼaia. ʼE kaugamālie ʼaupito te kau tūpulaga ʼe au gāue fakatahi mo nātou pea ʼe lahi mo te ʼu fiafia ke au vaevae mo ʼihi. Ko te tahi tapuakina, ʼe ko te ʼōmai ʼo te hahaʼi ʼo ʼaʼahi ia te Petele ʼi Lonitoni. ʼI ʼihi temi, ʼe au felāveʼi mo te ʼu kaumeʼa ʼo te ʼu telituale Afelika, pea ʼe au toe manatuʼi ai te ʼu suvenia fakafiafia. Ko te ʼu faʼahi fuli ʼaia ʼe tokoni mai ke au haga fakaʼaogaʼi kātoa “te mauli nei,” pea mo fakatalitali ʼaki he loto falala pea mo ʼamanaki ki “te mauli kahau.”—1 Timoteo 4:8.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 25]

Ko au mo taku faʼē ʼi te taʼu 1946

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko au mo Joyce ʼi tomā ʼaho ʼohoana ʼi te taʼu 1950

[Paki ʼo te pasina 26]

ʼI te fakatahi ʼi Bristol ʼi te taʼu 1953

[Paki ʼo te pasina 27]

Neʼe au gāue mo te kiʼi kūtuga (ʼi ʼoluga) pea mo te kokelekasio (ʼi te faʼahi hema) ʼi te Potu Saute ʼo Rhodésie, ʼi te temi nei ko Zimbabwe