Neʼe Kau Ki Te Famili ʼo Kaifa

ʼI ʼihi temi, ʼaki te ʼu fekumi ʼe fai e te kau alekeolosia ʼe natou fakamoʼoni ai neʼe maʼuli moʼoni he tahi ʼe talanoa ki ai ʼi te Tohi-Tapu. Ohage la ʼi te taʼu 2011, neʼe tohi e te ʼu tagata fekumi Iselaele ia te ʼu fakamoʼoni ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga ʼaia. Neʼe natou maʼu ia te falemaka neʼe faʼu kua hili ki ai taʼu ʼe 2 000, ko te puha neʼe fai ʼaki te ʼu maka neʼe togi fakamataleleiʼi, pea neʼe hiki ki te puha ʼaia ia te ʼu hui ʼo he tahi neʼe kua mate.

Neʼe tohi ʼi te puha ʼaia: “Miriam, te ʼofafine ʼo Yeshua, foha ʼo Kaifa, te pelepitelo ʼo Maasia mai Beth ʼImri.” Neʼe ʼi ai te pelepitelo pule Sutea neʼe kau ki te fakatagaʼi pea mo te matehi ʼo Sesu, pea neʼe higoa ko Kaifa. (Soa. 11:48-50) ʼE ui e te tagata faihisitolia ko Flavius Josèphe, ʼe higoa ia te pelepitelo pule ʼaia ko “Joseph, ʼae neʼe toe higoaʼi ko Kaifa.” Neʼe ko te puha ʼo he tahi ʼo tona famili. Kaʼe ki muʼa atu, neʼe maʼu ia te tahi puha, neʼe tohi ai te higoa pea neʼe ui ko te puha ʼo te pelepitelo pule ʼae neʼe ina fakahigoaʼi pe ia ia totonu ko “Yehosef, foha ʼo Kaifa,”a ʼe fakamahalo ko Miriam, neʼe famili mo Kaifa.

Ohage ko tona ui e te kautahi fekumi (Israel Antiquities Authority), neʼe natou toe maʼu ia te puha ʼo Miriam ʼae neʼe kaihaʼa. ʼI tanatou sivisivi ia te meʼa ʼae neʼe tohi ʼi te puha ʼaia, neʼe natou mahino ai leva neʼe ko te puha totonu ʼaia ʼo Miriam.

ʼE toe maʼu ʼi te puha ʼaia ia te tahi manatu foʼou. ʼE talanoa kia Maasia, ʼae neʼe ko te 24 kalasi fakaʼosi ʼo te kau pelepitelo ʼae neʼe fefakahoahoaʼaki ʼi te gaue ʼi te fale lotu ʼo Selusalemi. (1 Klk. 24:18) Ohage ko tona ui e te kautahi ʼaia, ko te meʼa ʼae neʼe tohi ʼi te puha, ʼe ha ʼaki ai “neʼe kau ia te famili ʼo Kaifa ki te kalasi ʼo Maasia.”

Neʼe toe tohi ʼi te puha ʼaia ia te kupu Beth ʼImri. ʼE feala ke tou fakaʼuhiga kia faʼahi ʼe lua. ʼE ui fenei e te kautahi fekumi (Israel Antiquities Authority): “ ʼUluaki, ʼe fakaʼuhiga ia te Beth ʼImri ki te higoa fakafamili ʼo te pelepitelo, te ʼu foha ʼo Imele. (Eseta. 2:36, 37; Nee. 7:39-42) Neʼe ko te hologa ʼo te ʼu pelepitelo ʼae neʼe kau ki te kutuga Maasia. Lua, ʼe toe fakaʼuhiga ki te koga meʼa ʼae neʼe maʼuli ai ia Miriam mo tona famili katoa.” Koia, ʼaki te puha ʼo Miriam, ʼe fakamoʼoni ai ki te ʼu fakamatala ʼe maʼu ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ʼu hahaʼi neʼe natou maʼuʼuli moʼoni.