Fare Magawon e Chiney ni De Taabrogoy

“Ba tamilang uwan’mad e pi thin nriyul’ ney ni kan sunmiy e girdi’ ni taabrogorad, ma ke pi’ e En ni sunmiyrad ngorad Mat’awon ni dabkun thiliyeg, nib muun ngay e Yafas, nge Puf rogoy ni nge yog e felfelan’ ngorad.”​—Rogon ni weliy e Independence, ma United States e ke gel ko duw ni 1776.

“Urngin e girdi’ e kan gargelnagrad nib puf rogorad e taabrogon mat’awrad nni pi’ ngorad.”​—Rogon ni weliy fare Rights of Man and of the Citizen, ma France’s National Assembly e ke gel ko duw 1789.

“Urngin e girdi’ e kan gargelnagrad nib puf rogorad ma taabrogorad ni bay rogorad ni ngan tayfarad ma bay mat’awrad.”​—Rogon ni weliy e Human Rights, ma fare U.N. General Assembly e ke gel ko 1948.

DARIY e maruwar riy. Ma tafinaynag e girdi’ u ga’ngin yang u fayleng rogon ni nge taabrogorad ko mat’awrad. Ma bochan ni fare lem ni nge taabrogon e girdi’ e thingarni weliy biyay nge biyay ma biney e be micheg ni dawori yog e re n’ey ngorad’, ma ma kireban’ e girdi’ ngay.

Bay be’ nrayog ni nge gelnag e thin rok ni nge gaar ra fel’ urngin ban’en e chiney ya ke chuchugur ni nge m’ay fa bin reliw e chibog? Rriyul’ ni urngin e girdi’ ni ma par u Meriken nge France, ara girdi’ ni nam rorad e bang ko ulung ni United Nations ni bay 185 e nam ni ma un ngay ma yibe yog ni kan gargelnagrad ma riyul’ ni ke felfelan’rad ya taabrogorad, fa?

Yugu demtrug, ni fare lem ni nge taabrogon urngin e girdi’ e ba tamilang ma “de t’uf ni ngan weliy fan,” machane fare mat’awon ko “Yafas, nge Puf Rogoy nge tafinay ni nge yog e Felfelan riy ngorad” e de taabrogorad riy. Susun, rayog ni ngad dogned ni taabrogon e par ko girdi’ e chiney ya reb e bitir nu Africa nib m’ar e susun ni nge un ko girdi’ ni 2,569 ni nga ranod ngak taareb e togta, ma bitir nu Europe e kemus ni 289? Ara uw rogon ni ngad dogned ni taabrogon mat’awrad ma yad ba puf rogon nge rogon ni nge yog e felfelan’ ngorad ya sagonapan dalip ko taab guruy ko piin ni pagal nge 2/3 ko piin ni ppin nu India e yad be ilal iyan ni dar nanged e yol, machane yu yang ni bod yu Japan, nge Germany, nge Great Britain, e chuchugur ni nge urngin e bitir riy e ba mudugil nrayog ni ngar uned ko skul?

Rayog ni ngan nog ni girdi’ ni ma par ko pi nam u Central American ni ra bagayad ma kemus ni $1,380 e salpiy ni ma yib ngak e taareb e “tolingirad nge mat’awon” e yafas ko urngin e girdi’ nfaanra ngan taarebnag ko girdi’ nu France, ni ra bagayad ma ke gaman $24,990 e salpiy ni ma yib ngak? Uw rogon ni ngan nog ni girdi’ e taabrogon e yafas rorad nfaanra piin ni bitir ni ppin ni kafin ni gargeleg u Africa e yibe sananag ni nap’an ni ke gaman 56 e duw rorad ma kar m’ad’, ma piin ni bitir ni ppin nu North America ni kafin ni gargeleg e yibe sananag ni nap’an ra gaman 79 e duw rorad ma fini ra m’ad’?

Fare magawon ko girdi’ ni de taabrogoy e yima yog ni bay boch e yaan riy nib thil thil rogon, ma urngin e ba kireb. Fare magawon ni taabrogon e par ko girdi’ nge rogon ni ngar ayuweged yad nge fel’ fithik’ i dowrad nge skul rorad e ba muun ngay. Yu ngiyal’, ma bochan nib thil thil e am, nge nam, ara teliw e aram e n’en ni ri be magawonnag e girdi’ ni dabi yog e ta’fan nge puf rogoy ngorad. Yugu demtrug ko yibe weliy murung’agen rogon ni nge taabrogon e girdi’, ma gad be par ko reb e fayleng ni bay e magawon riy ni de taabrogoy. Bod e gechig ni kan tay ngak e girdi’​—“fare n’en ni ke n’igin ni ke yoor e girdi’ ni rib gafgow,” rogon e pi thin nni weliy—​fare magawon ni de taabrogoy e ke yib ngak urngin mit girdi’ ni demtrug ko uw rogon e par rorad. Fare gafgow ni ma yib ngak e girdi’ nbochan ni yad ba gafgow, nge ba m’ar, ma dar uned ko skul, ma dariy e maruwel rorad, nge boch e girdi e yad ba laniyan’ e bod ni gowa kan rogoy ban’en nga gum’irchaey ko amith.

“Kan sunmiy urngin e girdi’ ni taabrogorad.” Aram e lem nrib manigil! Rib gel e kireban’ ni ma yib riy ya tin nib riyul’ u murung’agen e yafas ko girdi’ e chiney e ke aw nib math keru’!

[Picture Credit Line on page 3]

UN PHOTO 152113/​SHELLEY ROTNER