Thil ko Ngongol ko “Kristiano” Ba Fel’ u Wan’ Got?

SUSUN ni kam mog ngak reb e girdi’ nib salap i yoloy yaan ban’en ni nge yoloy yaam. Faani mu’, me ri yib e falfalan’ ngom nib gel; ya rib taabrogon yaan fare sasing ngom. Ma ga lemnag pi fakam, nge pi fak pi fakam, nge pi fak fakrad ni yad ra yaliy fare sasing ni rib gel e falfalan’ rorad ngay.

Me yan in e duw nga tomren, me yib reb e bitir rom ma ke lemnag ni dabun yaan piyan lolugem u sasing ni rib buch’uw yaan, ma aram me yog ni ngan yoornag boch piyan lolugem. Ma reb e dabun yaan pethngum, me yog ni ngan thilyeg yaan pethngum u sasing. Nge boch ban’en ni “ngan thilyeg nge fel’” e ki yib ko tin baaray e bitir rom ni nra yib ko tin baaray e duw, ma fare sasing rom e ri dakuriy ban’en ni ra dag ni ka bod yaam. Faanra ga ra nang ni ra buch ban’en ni aram rogon, ma mang e ga ra lemnag? Dariy e maruwar riy ni ra yib e puwan’ ngom nib gel.

Be kireban’dad, ya murung’agen e chi yat ko re sasing ney e, kan puluweg ko chep ko pi galesiya ney ni yad be yog ni yad e Kristiano. Tin ni buch kakrom e be dag ni tomren ni yim’ e pi apostal rok Kristus, ma fare lem fa ngongol ko tin riyul’ e Kristiano e tabab ni nge thil, nrogon ni yog e Bible.​—Matthew 13:24-30, 37-43; Acts 20:30.a

Riyul’, rib manigil ni ngan tay fan e thin u Bible min puluweg ko yalen nge ngiyal’ ni yiba’ riy. Rib gel e thil riy ni faanra yira thilyeg e machib u Bible nge puluw ko lem ni ma lemnag e girdi’. Machane, ereram e n’en ni ke buch. Am mu lemnag, bod e tin ni baaray, boor yang kan thilyeg boch ban’en riy.

Fare Galesiya e Ke Chagil ko Pi Am

I machibnag Jesus ni fare pilung nra tay, ara Gagiyeg Rok, e ra yib u tharmiy, ma ra taw ko ngiyal’ ni be finey, ma ra yib e re gagiyeg nem nge kirebnag urngin e gagiyeg ko girdi’ me gagiyegnag ga’ngin e fayleng. (Daniel 2:44; Matthew 6:9, 10) Dabi gagiyeg nib chag ko am ko girdi’. Yog Jesus ni gaar: “Gin suwog e dariy u roy u fayleng”. (John 17:16; 18:36) Pi gachalpen Jesus, ngiyal’ nem ni ur pared u tan e motochiyel, ma ur palognaged yad ko politics.

Yugu aram rogon, tomren aningeg e chibog ko ngiyal’ ni pilung Constantine u Roma, boor e tin ni ur rogned ni yad e Kristiano e ke ngochngochan’rad i sonnag e ngiyal’ nra yib Kristus riy nge ngiyal’ nra mudugil fare Gagiyeg rok Got. Ngiyal’ nem i yib, ma ke thil e lem rorad u morngaagen e politics. Fare babyor ni Europe​—A History e yog ni gaar: “U m’on ku Constantine, ma pi Kristiano e daanra lemnaged ni ngar feked gelngirad ko am ni ngar ga’naged e michan’ rorad. Tomren Constantine, Pi Kristiano nge pi girdien e politics e ra peth nga taabang.” Ma fare Kristiano ni kan ni biechnag e kan fanay u “palpalthib”, ara “katolic,” teliw ko piyu Roma.

Fare encyclopedia ni Great Ages of Man e yog ni bochan e fare mabgol ni ke tay e Pi Galesiya-Pi Am, “ngiyal’ ko A.D. 385, ni kari mus ni 80 e duw u tomren fa bin tomur e gafgow ntay ngak e pi Kristiano, ma fare Galesiya e tabab ni nge li’ piin de michan’rad ngak, ma pi ga’ ko galesiya rorad e bay mat’awrad ni bod gelngin e pi pilung.” Ma aram fan ni tabab reb e ngiyal’ ni fare sayden e fek lon e towasar ni nge mang e re n’en ra thilyeg laniyan’ e girdi’, ma fapi cha’ ni bay e liw rorad nge gelngirad, ma yad ma gaweg e mat’aw ni yad e ga’ ko pi galesiya e kar feked lon e piin ni tamachib nib sobutan’rad ko tin som’on e raay e duw. (Matthew 23:9, 10; 28:19, 20) H. G. Wells ni ir e ma weliy morngaagen e kakrom e yoloy morngaagen “ga’ngin e thil u thilin” e Kristiano u lan fa bin aningeg e chibog “nge machib rok Jesus u Nazareth.” Pi n’ey ni “kari thil nib ga’ ” e ku bay ban’en ni ke bucheg ko machib u morngaagen Got nge Kristus.

Kan Thilyeg Rarogon Got

Kristus nge pi gachalpen e ra machibnaged ni kari mus ni “taareb e Got ni ir e Chitamangidad,” ni ir e ba thil ko urngin e got ya bay fithingan ni aram, Jehovah, ma ran pirieg ni 7,000 yay ko tin som’on e Bible. (1 Korinth 8:6; Psalm 83:18) Jesus e Got e ir e sunmeg; me ir e “bin ni m’on i Fak, ni ir e ba tolang ngak urngin ban’en,” rogon ni yog fare Bible ni Catholic Douay Version u Kolose 1:15. Ere, bochan ni kan sunmeg nib girdi’, i yog Jesus ni gaar: “En Chitamangiy e ka ba ga’ ngog.”​—John 14:28.

Machane ngiyal’ ko bin dalip e chibog, ma boch e ga’ ko teliw, ni yad baadag e machib ni Trinitas ku Plato nu Greek, e ra tababgad ni ngar thiliyeged e machib u morngaagen Got ni nge puluw ko machib ko Trinitas. Ma bin migid e chibog ni yib, ma re machib ney ni dariy u Bible e tolangnag Jesus ni nge taarebrogon ngak Jehovah, me fal’eg rogon fare Kan ni Thothup Rok Got, ara gelngin, nge mang ba girdi’.

Ere bochan e pi galesiya nem ni kar feked e machib ko Trinitas, yog fare New Catholic Encyclopedia ni gaar: “Re machib ney ni ‘dalip Ni’ u fithik’ Taareb e Got’ e de mudugil, ma de yib i mang bang ko yafos ko Kristiano ma de mang bang ko michan’ rorad, nge m’on ko tomren e bin aningeg e chibog. Machane ireray e re machib ni ir e som’on ni ka nog ni machib ko Trinitas. Pi Apostal kakrom, dariy ban’en ni ka ar lemnaged ni aram rogon.”

Taab rogon ko re n’em, ma ki yog e The Encyclopedia Americana ni gaar: “Piin ni i michan’rad ko Trinitas u lan fa bin aningeg e chibog e dar folgad nga rogon e machib ko tin som’on e Kristiano u morngaagen e ngongol rok Got; machane ke gel e thil ko re machib ney.” Fare babyor ni The Oxford Companion to the Bible e yog u morngaagen e Trinitas ni ir reb fapi “machib ni ka fini sum.” Machane, fare Trinitas e gathi ka ri mus ni ereram e machib ni kan fek nga lan e pi galesiya.

Kan Thilyeg Rarogon fare Yaal

Ngiyal’ ney ma boor e girdi’ ni ke michan’rad ni girdi’ e bay e yaal rorad ni ra magay nib fas u nap’an nra yim’ downgirad. Machane gamanang ni re machib ko galesiya ney e kur puthuyed buchuw nga tomur? Jesus e fil e thin riyul’ u Bible ni piin ni kar m’ad e “dariy e chi n’en ni yad manang,” ni bod rogon ni yad be mol. (Eklesiastes 9:5, New World Translation; John 11:11-13) Ran sulweg e yafas ko ngiyal’ nran ni faseg e yam’​—‘ngan od biyay’ ko yam’. (John 5:28, 29) Faanra bay e Yaal, ni dabi yim, ma dariy fan e fas ko yam’ ni ngan tay, ya faanra dabinim’ ma dariy e yam’.

Jesus e ki dag e machib u Bible u morngaagen e fas ko yam’ ni faani faseg e girdi’ ko yam’. Ni bod e n’en ni buch ku Lazarus, i yim’ ni ke gaman aningeg e rran. Ma faani faseg Jesus ko yam’, me yib Lazarus nga wen nib fas, ma be’ ni be pogofan. Dariy e yaal ni darma yim’ ni keb u tharmiy ni ke sul nga fithik’ i dow u nap’an ni fas Lazarus ko yam’. Ya faanra aram rogon ni darma yim’ e yaal, ma ku dariy fan rok Jesus ni nge faseg ko yam’!​—John 11:39, 43, 44.

Ere faanra aram rogon, ma uw e sum e re lem ney riy ni darma’ yim’ e-yaal? Fare babyor ni The Westminster Dictionary of Christian Theology e yog ni re lem ney “e yib ko lem ko girdi’ nu Greek ko bin ni ke yib ko thin u lan e Bible.” Fare babyor ni The Jewish Encyclopedia e weliy ni gaar: “Fare machib nra par nib fas e yaal u tomren ni ke yim’ e ke mus ni sum ko lem ko girdi’ ara girdien e teliw. Ma gathi bogi michan’, aram fan ni de fil fare Babyor nib Thothup e n’en ni aray rogon.”

Boor yay, ni reb e machib ni googsur e ra i yoor i yan, ma ke riyul’ e re n’ey nrogon ni be dag fare machib ni yibe tay u morngaagen e yaal ni dabi yim’. Ke bing e kanawo’ ko fare machib ni googsur u morngaagen e gafgow ni dariy n’umngin nap’an u fithik’ e nifiy.b Machane, i yog e Bible ni “denen e ma pi’ puluwoy - ni yam’”​—gathi gafgow ni dariy n’umngin nap’an. (Roma 6:23) Ere, ran weliy morngaagen fare fas ko yam’, yog fare King James Version ni gaar: “Ma aram me pi’ e day pi yam’ ni ba’ riy; ma yam’ nge gin ni ma par e piin kar m’ad riy e kur piew e yam’ ni ba’ rorow.” Ma kub taab rogon, ni ki yog fare Douay Bible ni “fare day . . . nge pi yam’ nge gin ni ma par e pi yam’ riy e kur pied e yam’ ni ba’ rorad.” Arrogon, rogon ni ka nog, piin ni bay u tafen e yam’ e kar m’ad, ‘yibe mol’, nrogon ni ke yog Jesus.​—Revelation 20:13.

Ri be michan’num ni re machib ney u morngaagen e gafgow ni dariy n’umngin nap’an e ra n’igin e girdi’ ni ngar chugurgad ngak Got? Ri danga’. U fiti laniyan’ e piin nib fel’ e ngongol rorad ma ba gel e t’ufeg rorad, ma pi thin ney e rib togopuluw ko lem rorad! Ma reb riy, u Bible, ma be weliy ni “Got e t’ufeg” mus ni ran gafgownag e gamanman, ma ri dabun.​—1 John 4:8; Proverbs 12:10; Jeremiah 7:31; Jonah 4:11.

Kan Kirebnag Fare “Yaan” ko Ngiyal’ Ney

Fare yaan ni kan kirebnag u morngaagen Got nge rarogon e Kristiano e ka be ulul e ngiyal’ ney. Reb e professor ko teliw e weliy morngaagen e magawon ni ke buch u lan e galesiya rok ni Protestant ni reb e “morngaagen gelngin e Thin nib Thothup nge machib ni be togopuluw nga gelngin e machib ko girdi’, nge thilin e yul’yul’ ni be tay e pi galesiya ko pilung ni tay Jesus ni be togopuluw ko thil ni kan tay ko ngongol ko Kristiano ko fare kan ni thothup u lan e pi duw. Baaray e n’en ni kan weliy u morngaagen: Mini’ e cha’ ni ma yog e pi n’en ni yima fal’eg u lan e pi galesiya . . . Thin nib Thothup fa gelngin e lem ko girdi e ngiyal’ ney?”

Rib kireban’, “ya fare gelngin e lem ko girdi’ ko ngiyal’ ney” e ka be gel. Yigoo gad manang ni, aray rogon, boor e pi teliw e kar thiliyeged mat’awrad u boor ban’en ya nge yog nra m’uggad ni badke kar cheggad ya boor ban’en ni yad manang. Ni mus ko rarogon e ngongol, pi teliw e kari mom gubin ban’en rorad, ni bod ni kan nog ko bin nib m’on e article. Machane, dariy e maruwar riy ni yog e Bible ni ngongol ni darngal, par ni gathi kan mabgol pumoon ni ma darngalnag e pumoon e rib gel e denen riy u mit Got ma mit i girdi’ nem e “dabiyog ngorad e gin nsuwon Got.”​—1 Korinth 6:9, 10; Matthew 5:27-32; Roma 1:26, 27.

Faani yoloy Paul e pi thin ney u lang, ma re tayim nem ko Greco-Roman nib liyegrad e ba sug ko ngongol nib kireb. I yog rok Paul ni nge yog ni gaar: ‘Arrogon, Got e n’igin Sodom nge Gomorrah ni nge ngal’ ni awat ni bochan e ngongol ko darngal ni ur ted, machane ngiyal’ n’em e ke pag 2,000 duw ni ke yan! Ma re n’em e ri dariy ban’en ni ra fel’ riy ko ngiyal’ ney. Machane, de lemnag ni aram rogon; ya dabun ni nge kirebnag e thin riyul’ u lan e Bible.​—Galatia 5:19-23.

Mu Sap ko Fa Bin Som’on e “Yaan”

Nap’an ni non Jesus ngak fapi ga’ ko teliw nu Jew, me yog Jesus ngorad ni ‘pigpig ni yad be tay e m’ay fan ya yad be machibnag e motochiyel rok e girdi’ ni gowa thin rok Got.’ (Matthew 15:9) Pi ga’ ko teliw nem e ra fal’aged ban’en ni aram rogon ko Motochiyel rok Jehovah u daken Moses nri taabrogon ko n’en ni rin’ e ga’ ko Kristendom, ma ku yad be rin’ e chiney, ko fare machib rok Kristus​—kar puoged fare “maachaw” ko yalen nga daken fare thin nriyul’. Machane ke chuweg Jesus urngin e pi machib ni googsur nem ya nge fel’ rogon fapi girdi’ nib yul’yul gum’ercha’rad. (Mark 7:7-13) Jesus e weliy e thin riyul’, ndemuturug ko ra gilbuguwan fa danga’. Thin rok Got e ir e ke mang gelngin ni gubin ngiyal’.​—John 17:17.

Uw fene ga’ e thil ni ke tay Jesus ngak e piin ni yad badke yad e Kristiano! Rib riyul’, ni ke yiinag e Bible ni: “Girdi’ e bay ur gaweged e thin nib biech mi yad cha’riy . . . yad ra ulunguy e pi sensey ni fan ko pi n’en ni yad baadag ni ngar rung’aged; ma aram, e bay ra pied keru’rad ko thin riyul’ mi yad motoyil ko yat ko girdi.” (2 Timothy 4:3, 4, The Jerusalem Bible) Tiney e “yat ko girdi’,” ni ka’ad rung’aged boch, e ri ma kirebnag e michan’ rodad, ma gathi bod e thin riyul’ rok Got ni ma gelnigey, ma ma thapegdad ko yafas ni dariy n’umngin nap’an. Ireray fare thin riyul’ ni be ayuwegnem e Pi Mich rok Jehovah ni ngam fil.​—John 4:24; 8:32; 17:3.

[Footnotes]

[Box/​Picture on page 7]

Rogon ni Sum fare Ngochol ni Kristiano

Gonapan e lich nifen e ragag e duw nga tomren ni ke yim’ Jesus, ma pi tapigpig rok e yimnangrad ni aram e yad be fol ko “Fare Kanawo’.” (Acts 9:2; 19:9, 23; 22:4) Ya mang fan? Ya bochan ni rogon kanawoen e yafas rorad e ba mudugil rogon nga daken e michan’ ngak Jesus Kristus, ni ir “fare kanawo’ nge fare tin riyul’, nge fare yafas.” (John 14:6) Ma aram, me yan i ba ngiyal’ u tomuren e 44 C.E., u lan yu Syria u Antioch, ma pi gachalpen Jesus “e bochan angin nge gelngin Got mi piningrad ni Kristiano.” (Acts 11:26) Re ngochol ney e rib pay ni garer i yan, nga un i pining niki mada’ ngak e pi tayugang ni ra uned i pining. (Acts 26:28) Re ngochol ni biech nem e thiliyeg rogon kanawoen e par ko yafas rok e pi Kristiano, ni yigi par ni ko wod rogon kanawoen e par ko yafas rok Kristus.​—1 Peter 2:21.

[Pictures on page 7]

Bochan e machib ni yad be machibnag boor e girdi’, ma Pi Mich Rok Jehovah e yad ma n’igin e girdi ni ngar sapgad ko Thin Rok Got, ni aram fare Bible

[Picture Credit Line on page 4]

Bin dalip e sasing nga ba’ ni gilay’ rom: United Nations/​Photo by Saw Lwin