Thin Rok Jehovah e Ba Fas

Tin ni Baga’ Fan ko Babyor rok Ezra

BABYOR rok Ezra e ke tabab ko gin ni mus Fa Bin L’agruw e Kronicles riy. En ni yoloy, e Ezra ni prist, ke tababnag fare chep u daken e thin rok Cyrus ni Pilung nu Persia ni be pi’ mat’awun piyu Jew ni ka yad bay u Babylon ni ngar sulod ko binaw rorad. Tin tomur e thin ko fare chep e murung’agen e n’en ni rin’ Ezra ni fan ni nge biechnag e piin ni kar alitnaged yad nbochan e girdi’ ni ma par ko fare binaw. Fare babyor e be weliy boch ban’en ni buch u lan nap’an 70 e duw​—ni tabab ko duw 537 nge mada’ ko duw 468 B.C.E.

Nap’an ni yoloy Ezra fare babyor, mab tamilang e n’en ni be nameg: ni aram e nge dag ko uw rogon ni ke lebuguy Jehovah e tin ni Ke micheg ni nge ayuweg e girdi’ Rok ngar chuwgad u Babylon mar sulweged nga rogon e bin riyul’ e liyor u Jerusalem. Arfan, ni kemus ni i changar Ezra ko n’en ni i buch ni ba’ rogon ko re n’en ney. Fare babyor rok Ezra e be weliy rogon ni kan toy fare tempel biyay nge rogon ni kan gelnag e liyor ngak Jehovah nyugu demtrug rogon e togopuluw nge rogon ni dawori flont e girdi’ rok Got. Fare chep e ri baga’ fan ngodad ya bochan e gadad e ku gad be par u ngal’an ni ngan sulweg ban’en nga rogon. Boor e girdi’ e yad be yan ko “fare burey rok Jehovah,” ma fayleng ni ga’ngin e ke chuchugur ni nge “sug ko tamilangan’ ko flaab rok Jehovah.”​—Isaiah 2:2, 3; Habakkuk 2:14.

KAN TOY FARE TEMPEL

(Ezra 1:1–6:22)

Bochan e thin rok Cyrus ni ngan pag e girdi’, ma sagonap’an 50,000 e girdi’ ni Jew ni kar sulod nga Jerusalem ni Governor Zerubbabel ara Sheshbazzar e ke pow’iyrad. Pi cha’ nem ni kar sulod ko binaw rorad e kar ted e altar ko gin ni immoy riy ma ra tababgad ni ngar pied e maligach ni fan ku Jehovah.

Bin migid e duw me fal’eg piyu Israel fare def ko naun rok Jehovah. Pi toogor rorad e ma magawonnag e maruwel rorad ma tomur riy e ke yog rorad ni ngar feked i yib e thin ko pilung ni be motochiyelnag ni ngan taleg e maruwel. Gali profet ni Haggai nge Zakariah e kar piew e athamgil nga laninyan’ e girdi’ ni ngar ul’ulgad ko maruwel rorad ko fare tempel nyugu aram rogon ni yibe talegrad. Bochan e marus ko girdi’ ni ngar togopuluwgad ko thin ni ke yog yu Persia u daken Cyrus ni dab ni thiliyeg ma dar chuchugurgad ngorad. Kan fal’eg i yaliy min nang e thin ni yog Cyrus u “murung’agen e naun rok Got u Jerusalem.” (Ezra 6:3) Me mon’og fare maruwel nge ni m’ay.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

1:3-6​—Gur, piyu Israel ni dar sulod ko binaw rorad e ke war e michan’ rorad? Boch i yad e sana dar sulod nga Jerusalem ya bochan chogowen e chugum ara darur ma tayed fan e liyor nib riyul’, machane gathi aram rogon urngin e girdi’. Bin som’on, e yira milekag u lan aningeg ara lal e pul u m’on ni ngan taw nga Jerusalem ni 1,000 e mile palogen. Maku, ngan yan ni par nga binaw ni kan n’ag ni 70 e duw ma ngan toy boch e naun riy nib t’uf e girdi’ nib gel gelngirad. Ere, dariy e maruwar riy ni bochan e magawon, ni bod e m’ar, nge pilibthir, ma ngan ayuweg e tabinaw, ma de yog rok boch e girdi’ ni ngar sulod ko binaw rorad.

2:43​—Mini’ piyu Nethinim? Yad e girdi’ ni gathi piyu Israel ni kar pigpiggad u lan e tempel ni pi sib. Boch i yad e pi fak piyu Gibeon u nap’an Joshua ma boch i yad e aram e girdi’ ni “David nge pi fak e pilung e kar pied ngak piyu Levi ni ngar pigpiggad ngorad.”​—Ezra 8:20.

2:55​—Mini’ e pi fak e pi tapigpig rok Solomon? Yad e girdi’ ni gathi yad piyu Israel ni kan pi’ ngorad e maruwel nib ga’ fan ni fan ko pigpig ku Jehovah. Sana yad e piin ni tayol u lan e tempel ara boch e maruwel nib tolang boch e liw riy.

2:61-63​—Gur, fare Urim nge fare Thummim, ni kan fanay u nap’an nib t’uf e fulweg ni yib rok Jehovah, e immoy rok e piin ni kar sulod ko binaw rorad? Piin ni ka rogned ni yad bang ko tabinaw ko prist machane de yog rorad ni ngar daged e babyor ni be micheg ni aram rogon e rayog ni ngar fanayed fare Urim nge Thummim me m’ug nib riyul’ e n’en ni ka rogned. Kemus ni ke yog Ezra nrayog ni buch boch ban’en ni aram rogon. Tomur riy, ma dakuriy e thin nu Bible ni be weliy murung’agen e Urim nge Thummim. Rogon ni ke mich u wan’ piyu Jew e fare Urim nge fare Thummim e yan nga bayang u nap’an ni kan gothey fare tempel ko 607 B.C.E.

3:12​—Mang fan ni ke yor “fapi pilibthir ni pumoon ni ra guyed e bin som’on e naun” rok Jehovah? Keb ngan’rad feni fel’ fare tempel ni toy Solomon. Fare def ko fare tempel nib biech ni immoy u p’eowcherad e “dariy fan u [owcherad]” ni ra ngan taareb rogonnag ko tin kakrom. (Haggai 2:2, 3) Rayog rorad ni ngar sulweged e flaab ko fare tempel kakrom? Dabisiy ni kari kireban’rad, mar yorgad.

4:8–6:18​—Mang fan nni yoloy e pi verse ney ko thin ni Aramaic?—Baga’ ni pi n’en ni bay riy e aram e pi babyor rok e girdien e am ni fan ngak e pi pilung nge fulweg rorad. Me abweg Ezra e pi babyor nem ni kan yoloy ko thin ni Aramaic, ni ireray e thin ni yima fanay ni fan ko fol chuway’ nge pi n’en ni bay rogon ko am e ngiyal’ nem. Yu yang u Bible ni kan yoloy ko thin ni ka nog e Semitic ngay e Ezra 7:12-26; nge Jeremiah 10:11 nge Daniel 2:4b–7:28.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:2. N’en ni ke yiiynag Isaiah ni sogonap’an 200 e duw nga m’on riy e ke riyul’. (Isaiah 44:28) Pi yiiy ni bay ko Thin rok Jehovah e dabi aw nib m’ay fan.

1:3-6. Pi Mich rok Jehovah e ngiyal’ ney ni dabiyog ni ngar fanayed boor e tayim rorad ko machib ara yan nga bang nib gel e ayuw nib t’uf riy e yad be ayuweg ma yad be pi’ e athamgil nga laniyan’ e piin ni rayog rorad ni ngar uned ngay. Yad ma pi’ boch e ayuw ni lem rorad ni fan ni nge ul’ul e maruwel ni ngan machibnag e thin ko Gil’ilungun ma ngan fil ban’en ngak yugu boch e girdi’. Yad bod piyu Israel kakrom ni ra mageygad u Babylon.

4:1-3. Tin ni ka ba’ e girdi’ nib yul’yul’ e dar folgad ko thin ni ka nog ngorad ni ngar chaggad ko girdi’ ngar liyorgad ko got ni googsur. (Exodus 20:5; 34:12) Girdi’ ni yad be pigpig ku Jehovah e ngiyal’ ney e ku darur uned ko liyor ni kan athukuy boor mit e liyor riy.

5:1-7; 6:1-12. Rayog rok Jehovah ni gagiyenag boch ban’en nge fel’ rogon e girdi’ rok.

6:14, 22. Ma fel’ u wan’ Jehovah ma ma taw’athnag e en ma un ko maruwel rok u fithik’ e pasig.

6:21. Bochan ni pi Samaritan ni yad ma par ko binaw rok piyu Jew e ngiyal’ nem nge piin ni kar sulod ko binaw rorad ni kar uned ko ngongol rok e girdi’ nib thil e got rorad e kar guyed e maruwel rok Jehovah ni be mon’og i yan ma ke k’aringrad ni ngar thiliyeged e yafas rorad. Gur, gathi thingarda uned ko maruwel ni ke pi’ Got ngodad u fithik’ e pasig, nib muun ngay fare maruwel ni ngan wereg e thin ko Gil’ilungun?

KE YIB EZRA NGA JERUSALEM

(Ezra 7:1–10:44)

Ke yan wugem e duw ni ka nap’an e tayim ni fare naun rok Jehovah ni kan toy biyay e kan madenomnag. Re duw nem e 468 B.C.E. Ezra ni be un ngak e tin ni ka ba’ ko girdi’ rok Got maku be fek boch e salpiy ni ayuw, e kar chuwgad u Babylon kar bad nga Jerusalem. Mang e n’en ni ke pirieg u rom?

Pi fak e pilung e ka rogned ngak Ezra ni gaar: “Girdi’ nu Israel nge fapi prist nge pi Levite e kar chaggad ngak e girdi’ ko pi nam ma yad ma un ko tin nib kireb ni yad ma rin’.” Maku, “pi fak e pilung nge piin ni migid ko pilung e yad e som’on ni ra uned ko re ngongol ney nib kireb.” (Ezra 9:1, 2) Kari gin Ezra ngay. Min pi’ e athamgil nga laniyan’ ni nge “par nib mudugil laniyan’ nge rin’ ban’en.” (Ezra 10:4, NW) Me yal’uweg Ezra e magawon, me fel’ u wan’ e girdi e tin ni ke rin’.

Fulweg ko Boch e Deer ko Bible:

7:1, 7, 11​—Gur, urngin e pi verse ney e be weliy murung’agen Artaxerxes ni ir e ke taleg e dimow naun? Danga’. Artarxerxes e ba fithingan ara liw ni fan nga l’agruw i pilung nu Persia. Bagayow e sana Guatama ara Bardiya, ni ir e ke yog ni ngan taleg e dimow tempel ko duw ni 522 B.C.E. Fare Artaxerxes ni immoy u nap’an ni ke yib Ezra nga Jerusalem e Artaxerxes Longimanus.

7:28–8:20​—Mang fan ni Boor e pi Jew u Babylon e dubrad ni ngar uned ngak Ezra nga ranod nga Jerusalem? Yugu aram rogon ni ke pag 60 e duw ni ke yan u nap’an ni ke sul e bin som’on e ulung rok piyu Jew ko binaw rorad, ma kemus ni buchuuw e naun u rom. Ngan sul nga Jerusalem e be yip’ fan ni yira tababnag e par ara yafas nib biech mab mo’maw’ ma bay e riya’ riy. Jeruralem e ngiyal’ nem, e mo’maw’ e par riy ma dabi adag piyu Jew ni sana piin ke fel’ rogorad u Babylon. Ma dab ni pagtalin ni bay e riya’ ko milekag nga ram. Piin ni ngar sulod e thingari gel e michan’ rorad ngak Jehovah, ma ngar pasiggad ko bin riyul’ e liyor, nge lem nib mudugil ni ngar uned ko milekag. Ki mada’ ngak Ezra ni ke gelnag ir u daken e ayuw ni ma pi’ Jehovah ngak. Mu daken e n’en ni rin’ Ezra, ma 1,500 e tabinaw​—ni sana ba gaman e 6,000 e girdi’—​ni kar folgad rok. Tomren ni ki rin’ Ezra boch ban’en, ma 38 e pi Levite nge 220 yu Nethinim e kar folgad rok.

9:1, 2​—Uw feni gel e kireb riy ni ngan mabgol ngak girdien fare binaw? Fare nam ni kan sulweg nga rogon e ke mang ba ayuw ko liyor ku Jehovah nge mada’ ko ngiyal’ ni ra yib fare Messiah. Ngan mabgol ngak e girdi’ ni ki immoy u rom e ra magawonnag e bin riyul’ e liyor. Bochan ni boch e girdi’ e kar mabgolgad ngak e piin ni yad ma liyor ko liyos, ma rayog ni fare nam ni polo’ e ra mang bang ko pi nam nib thil e Got rorad. Dabisiy ni rayog ni nge m’ay e tin riyul’ e liyor u fayleng. Ere, faanra aram rogon ma ra yib fare Messiah ngak mini’? Arfan ni kari gin Ezra ngay u nap’an ni ke guy e n’en ni kan rin’!

10:3, 44​—Mang fan ni kan tuluf e piin ni bitir nge piin leengiy? Faanra kan pag e piin bitir ni ngar pired, ma baga’ ni piin leengiy ni kan tulufrad e yad ra sul ni bochrad. Maku, piin bitir e ba t’uf ni nge ayuwegrad e pi chitiningirad.

Tin Gad Ra Fil Riy:

7:10. Ezra e ke dag ngodad rogon ni ma fil e Thin rok Got nge rogon ni ma fil ngak boch e girdi’ nib manging’. Ma fal’eg rogon gum’irchaen u fithik’ e meybil u m’on ni nge fil e Motochiyel rok Jehovah.

7:13. Baadag Jehovah e pi tapigpig rok nib m’agan’rad ngay ni ngar folgad rok.

7:27, 28; 8:21-23. Kari tay Ezra fan Jehovah, me meybil u fithik’ e yul’yul’ u m’on ni ke un ko milekag nge yan nga Jerusalem ni bay e riya’ riy, mab m’agan’ ngay ni nge tay ir nga thatharen e riya’ ni fan ni nge pining e sorok ngak Got. Ere ke dag ngodad e tin nib fel’ ni ngad folgad riy.

9:2.Thingar da folgad u fithik’ e yul’yul’ ko fare fonow ni ngan mabgol ni “kemus nu lan e ulung rok Somol.”—1 Korinth 7:39, NW.

9:14, 15. Ngan chag ngak e girdi’ nib kireb e ra k’aring e damumuw ngak Jehovah.

10:2-12, 44. Girdi’ ni kar leengiyed e pi ppin nu bang e kar kalgadngan’rad ma ra yal’uweged kanawo’rad nib kireb. Pangirad nge ngongol rorad e ffel’ ni ngan fol riy.

Ma Lebuguy Jehovah e Tin ni Ke Micheg

Uw feni ga’ fan fare babyor rok Ezra ni fan ngodad! Rogon nib puluw nga ngal’an, me lebuguy Jehovah e tin ni ke micheg ni nge chuweg e girdi’ rok u Babylon mar sulweged e bin riyul’ e liyor nga Jerusalem. Gur, gathi ke gelnag e re n’em e michan’ rodad ngak Jehovah nge tin ni ke micheg?

Mu lemnag boch ban’en u lan fare babyor rok Ezra nib fel’ ni ngan fol riy. I dag Ezra rogon ni ngan pigpig ku Got nib fel’ rogon miki dag piyu Israel ni tin ni kar sulod nga Jerusalem kar sulweged e bin riyul’ e liyor nga ram. Maku re babyor ney e be tamilangnag e michan’ rok e girdi’ nu bang ni bay madgun Got u wan’rad nge fare sobut’an’ ni ke dag e piin nib kireb ni kar kalgadngan’rad. Tin riyul’ riy, e thin rok Ezra ni kan thagthagnag e ri be micheg ni “thin rok Got e ba fos ma ba’ gelngin ni ma maruwel.”​—Hebrews 4:12.

[Picture on page 29]

Cyrus

[Picture on page 29]

Fare Cyrus Cylinder ni be weliy murung’agen e motochiyel ni fan ngak e piin ni kar sulod ko binaw rorad

[Credit Line]

Cylinder: Sasing ni kan fek ni bochan e ayuw ni pi’ fare British Museum

[Picture on page 30]

Ga manang ko mang e ke ayuweg Ezra nge mang ba sensey nib manging’?