Kan “Sunmiydad ni Rib Fel’ Rogon”

“Kan Sunmiyeg ni rib fel’ rogon.”​—PSALM 139:14, NW.

1. Mang fan ni boor e girdi’ ni ma lemnag ni ke sum e pi n’en u fayleng nrib fel’ yaan nbochan Got?

FAYLENG e ke sug ko tin nrib fel’ rogon ni kan sunmiy. Kar bad u uw? Boch e girdi’ e yad ma lemnag ni ra dab ni sap ngak e En Tasunmiy maku rayog ni ngan pirieg e fulweg ko re n’ey. Boch e girdi’ e ke michan’rad ni ra ngan darifannag e En Tasunmiy ma mo’maw’ ni ngad nanged fan e pi n’en ni bay u fayleng. Ke mich u wan’rad ni pi n’en ni bay u fayleng e kaygi yoor ma ri boor mit, ma rayog ni ngam mog ni kaygi pag fel’ngin ni nga yugu ra sumgad rorad. Kaygi yoor e girdi’, nib muun ngay boch e scientist, e be dag ni fare palpalth’ib e bay e En ni Sunmiy nib gonop, mab gel gelngin.a

2. Mang e ke k’aring David ni nge pining e sorok ngak Jehovah?

² David ni pilung nu Israel e bagayad e piin ni ke mich u wan’ ni En Tasunmiy e bay rogon ni ngan pining e sorok ngak nbochan e tin Ke sunmiy. Yugu aram rogon ndawori sum girdien e science u nap’an David, ma boor ban’en ni ke guy ni ke sunmiy Got u tooben i yan. Kemus ni nge yaliy David rogon ni kan sunmiy downgin ma ra gin nga gelngin Got ni ma sunmiy ban’en. Yoloy ni gaar: “Gu be pining e sorok ngom, yi gur e ngan mudugdag ngom; urngin e tin ni ga ma rin’ e dabiyog ni nge tamilangan’uy riy, ma rib fel’. Gu manang u lan ngorongoreg ni polo’.”​—Psalm 139:14.

3, 4. Mang fan ni ra bagadad mab ga’ fan ni ngari fal’eg i lemnag e maruwel rok Jehovah?

³ I gel e michan’ rok David nbochan ni ma fal’eg i lemnag ban’en nib fel’ rogon. Chiney, ma pi n’en ni yima fil u skul nge girdien e radio nge TV e ke sug ko pi n’en ni ma kirebnag e michan’ u murung’agen rogon ni sum e girdi’. Rogon ni nge yog ngodad e michan’ ni bod David, e ku thingar da fal’eged i lemnag ban’en nib gel. Bay e riya’ riy nfaanra ngad paged boch e girdi’ ngar lemgad ni pa’dad, ni ba ga’ ni murung’agen e tin nib ga’ fan ban’en ni bod rogon ni riyul’ ni bay nge maruwel rok e En Tasunmiy.

⁴ Maku, ngan fal’eg i lemnag e maruwel rok Jehovah e ra gelnag e t’ufeg rodad ni fan ngak maku ra gelnag e pagan’ rodad ko tin ni ke micheg ni bay yib. Maku, rayog ni nge k’aringdad ni ngarda filed murung’agen Jehovah ma ngad pigpiggad ngak. Ere ngad guyed ko uw rogon ni ke micheg e science e ngiyal’ n’ey nriyul’ e thin rok David ni “kan sunmiydad nib fel’ rogon.”

Rogon ni Ma Sum Dowdad

5, 6. (a) Uw rogon ni ke tabab e yafas rodad ni gad gubin? (b) Mang e ma rin’ e buoy rodad?

⁵ “Gubin yang rog ni gur e msunumiy; i gur e mu chamiyeg u yal rok e chitinag.” (Psalm 139:13) Gadad gubin mad sumgad u lan e yal rok e chitiningdad u taareb e cell ni ba achichig nga ba point ni be er u tungun ere thin ney. Re cell ney ni rib achichig e ri boor ban’en ni bay riy​—ni bod bochi naun nib achig ni boor e maruwel nib ga’ fan ni yibe rin’ riy! Ma ga’ nrib papey. Tomren l’agruw e pul, ma ke sum e yungin nib ga’ fan u dowam. Reb riy e buoy rom. Tomren ni kan gargelnagem ma buoy rom e rayog ni nge klinnag e racha’ rom​—nge chuweg e yub nge ran nde t’uf riy me tay e tin ni ba ga’ fan. Fa gali buoy rom, e faanra dariy e m’ar riy, ma ra klinnag e ran ni ma par ko racha’ rom​—ni yu 45 e minit—​ra reb e piilal ma gonap’an lal e quart e ran ni bay rok!

⁶ Maku buoy rom e ma ayuweg rogon ni nge dabi pag urngin e mineral nge acid u fithik’ e racha’ rom nge gelngin e racha’ rom ara blood pressure. Maku boor ban’en ni ma rin’ e buoy rom nib ga’ fan, ni bod ni ma fal’eg fare vitamin D nge mang ban’en ni ma ayuweg e yil rom ma ma yibnag fare hormone erythropoietin, ni ma yoornag e red blood cell u lan e yil rom. Arfan ni ke gin e girdi’ ko ‘n’en ni ma rin’ e buoy’!b

7, 8. (a) Mu weliy rogon ni ma ga’ i yan e bitir ndawor ni gargeleg. (b) Uw rogon ma bitir ndawor ni gargeleg e ‘be ilal u meyal’ ndariy be’ ni be guy’?

⁷ “Um guy e yil rog ni be sum, nge rogon ni un chamey nib fel’ rogon u yal rok e chitinag nnap’an ni gu be ilal u yal ndariy be’ ni be guyeg.” (Psalm 139:15) Fa bin som’on e cell e ke mang l’agruw, me yoor i yan. Ngemu’ me thil thil fapi cell boch e ra mang e cell ko thamtham, ma boch e ra mang cell ko ufin, ma boch e ra mang cell ko biyach, nge ku boch ban’en. Ra ba mit e cell ma ra par nga taabang nge mang tissues me ngal’ ni bang u dowey nib ga’ fan ara organ. Ni bod ni, nap’an e bin dalip e wik u tomren ni kam sum u meyal, me sum e yil rom. U tomren medlip e wik ni kam sum ma gonap’an taareb e inch n’umngim, me sum fa 206 i yil rom, ni kab achichig ma dawori el el.

⁸ Re n’ey ni yima ngat ngay e ma buch ni aram rogon u lan e yal rok e chitinam, ndabin guy nga owchey ni faan gowa kan k’eyag nib toar nga fithik’ e but’. Tin riyul’ riy, e ka boor ban’en ni ma buch u nap’an ni be ga’ e bitir i yan u lan e yal ko chitiningin ndawori nang e girdi’. Ni bod ni, mang e ma k’aring e genes ko fapi cell rom nge mang bang u dowam nib thil thil? Sana boch nga ram ma ra nang girdien e science, machane rogon e bin migid e thin ni yog David, ni En ke Sunmiydad​—ni Jehovah—​e ri manang urngin e pi n’ey.

9, 10. Uw rogon ma rogon ni sum yu yang u downgin e bitir e ‘kan yoloy’ nga ‘babyor’ rok Got?

⁹ “Ma dawor ni gargelegeg ma ga be guyeg. Pi rran ni kam sunumiy ni fan ngog e gubin ni goo bay u lan e birom e babyor u m’on ndawori tabab reb e pi rran nem.” (Psalms 139:16) Fa bin som’on e cell rom e bay ban’en riy ni ra gagiyegnag urngin ban’en u dowam. Re n’ey e ra gagiyegnag rogon ni ngam ga’ i yan u lan mereb e pul u yal rok e chitinam u m’on ni nge gargelnagem nge mada’ ko ngiyal’ ni ke pag reliw’ e duw rom. U lan e pi duw ney, ma ke thil thilyeg boch ban’en u dowam, ma fare n’en u lan fa bin som’on e cell e ir e be gagiyegnag e pi n’en ney.

¹⁰ Dariy ban’en ni manang David u murung’agen fapi cell nge genes, maku dariy e microscope ara masin nrayog ni ngan guy riy ban’en ni rib achichig. Machane ri manang ni u m’on ni sum yu yang u downgin ma kan yarmiy urngin ban’en riy. Sana manang David boch ko uw rogon ni ma sum e bitir, ma arfan ni ke weliy ni urngin ban’en e thingari buch ni be yan u rogon e n’en ni kan yarmiy nge ngal’an. I weliy rogon e re n’ey ni urngin e pi n’ey e ‘kan yoloy’ nga ‘babyor’ rok Got.

11. Mang e ra dugliy yaadad?

¹¹ Ngiyal’ ney, e kan nang ni rarogom nge yaam e kam fek ko gallabthir rom nge pi labthir rorow​—ni bod n’umngim, yaam, nge raen lan owchem nge piyan lolugem nge boch ban’en nri boor—​ni yira nang nbochan e genes rom. Ra reb e cell rom ma bokum biyu’ e genes riy, ma ra reb e gene ma bang ko chain ni kan ngongliy ko DNA (deoxyribonucleic acid). Fare yaram u rogon ni nge sum yu yang u dowam e ‘kan ta’ rogon’ ko DNA rom. Gubin ngiyal’ ni ma yoor ara ma ki’ nge l’agruw e cell rom​—ni nge ngongliy e cell nib beech ara nge thilyeg e cell ni ke kireb—​ma DNA rom e ra powiy e n’en ni ngan rin’, ma aram e rayog ni ngam par ni gab fas ma dabi thil yaam. Re n’ey e be dag gelngin nge gonop rok e En ni Sunmiydad ni bay u tharmiy!

Lem Rodad

12. Mang boch e kanawo’ nib thil e girdi’ riy ko gamanman?

¹² “Got, rib mo’maw’ ni nggu nang fan e lem rom; ya pire’ ni ba’! Ra nggu theeg ma pire’ ko yan’. Ra gu od, ma ku gu bay rom.” (Psalm 139:17, 18a) Gamanman e kun sunmiyrad nrib fel’ rogon, ma boch i yad e bay ban’en nrayog ni ngar rin’ed ndabiyog ni nge rin’ e girdi’. Machane ke pi’ Got ngak e girdi’ e lem ni kab fel’ nde chugur ko gamanman. Yog reb e babyor ko science ni, “Boor e kanawo’ ni taareb rogon e girdi’ riy ko gamanman nge woldug, machane ba thil rogon ni gad ma non nge rogon ni gad ma lemnag ban’en. Maku ba thil rogon ni gad ma lemnag rarogodad: Uw rogon ni kan ngongliy dowdad? Uw rogon ni kan ngongliy yaadad?” Ireray e pi deer ni ki fal’eg i lemnag David.

13. (a) Uw rogon me yog rok David ni nge fal’eg i lemnag e lem rok Jehovah? (b) Uw rogon ni ngad leked e tin ni ke rin’ David?

¹³ N’en ni th’abi ga’ fan, e gad ba thil ko gamanman u rogon ni gad ma fal’eg i lemnag e lem rok Got.c Re tow’ath ney e reb e kanawo’ ni kan ngongliydad riy ni “bod yaan Got.” (Genesis 1:27) I fanay David e re tow’ath ney nib fel’ rogon. I fal’eg i lemnag e mich riy ni bay e Got nge pi fel’ngin ni be m’ug ko pi n’en u fayleng ni immoy u tooben. Maku David e immoy boch e babyor rok ni bang ko fare babyor nib thothup, ni bay e thin ni yog Got riy u murung’agen nge maruwel rok. Pi babyor nib thothup ney e ke ayuweg David ni nge nang fan e lem rok Got, nge rarogon, nge tin nib m’agan’ ngay. N’en ni ke k’aring David ni nge pining e sorok ngak e en ni ke Sunmiy e aram e i fal’eg i lemnag e Thin rok Got, nge tin ni kan sunmiy, nge rogon ni i ayuweg Got.

Mang e Pi N’en ni Ba’ ko Michan’

14. Mang fan ni de t’uf ni ngad nanged urngin ban’en u murung’agen Got me mich Got u wan’dad?

¹⁴ Nap’an ni be lemnag David e tin kan sunmiy nge Thin rok Got, ma kari guy ni dabiyog ni nge nang urngin e tamilangan’ nge gelngin Got. (Psalm 139:6) Maku arrogon gadad. Dabiyog ni ngad nanged fan urngin ban’en u murung’agen urngin ban’en ni ke sunumiy Got. (Eklesiastes 3:11; 8:17) Machane ke gaman e tamilangan’ ni ‘dag’ Got u lan e Bible nge tin ni bay u fayleng ni nge ayuweg e piin ni be gay e tin riyul’ ni nge mich Got u wan’.​—Roma 1:19, 20; Hebrews 11:1, 3.

15. Mu dag ko uw rogon nib peth e michan’ rodad nge tha’ rodad ngak Got.

¹⁵ Michan’ e gathi kemus ni nge mich u wan’uy ni yafas nge palpalth’ib e Got e i yib rok. Ya ba muun ngay ni ngan pagan’uy ngak Jehovah Got ni ir be’​—ni baadag ni ngad nanged murung’agen ma ngad ayuweged ni nge par ni gad ba chuchugur ngak. (James 4:8) Rayog ni ngad lemnaged e michan’ nge pagan’ ni ma tay be’ ngak e chitamangin ni ma t’ufegey. Faanra be’ ni be maruwar laniyan’ ko riyul’ nra ayuwegem e chitamam u nap’an ni keb e magawon ngom, ma sana dabiyog ni ngam ayuweg nge mich u wan’ nrayog ni ngan pagan’uy ngak e chitamam. Machane, faanra boor e mich riy ni bay ni be dag ni riyul’ ni ba fel’ daken e chitamam, ma ra pagan’um ni dabi pagem. Ere, gad ra nang Jehovah u daken e fol Bible, ma ngad lemnaged e tin ni ke sunumiy, nge rogon ni ke fulweg taban e meybil rodad e ra k’aringdad ni ngad pagedan’dad ngak. Ra k’aringdad ni ngad filed boch u murung’agen ma ngad pininged e sorok ngak ni manemus u fithik’ e t’ufeg nge yul’yul’. Ireray e n’en ni th’abi fel’ nrayog ni nge nameg be’.​—Efesus 5:1, 2.

Mu Gay e Ayuw Rok e En Ke Sunmiydad!

16. Mang e rayog ni ngad filed ko tha’ u thilin David nge Jehovah nib fel’?

¹⁶ “Got, mu guy lanin’ug ngam nang; mu skengnigeg ngam nang e lem rog. Ma gguy ko bay e sabanban riy fa dariy, ma ga pow’iyeg u daken fa bin dabi m’ay e kanawo’.” (Psalms 139:23, 24) Manang David ni ri manang Jehovah murung’agen​—urngin ban’en ni be lemnag, nge thin ni ke yog, ara tin ni ke rin’ e manang e En ni Sunmiy. (Psalm 139:1-12; Hebrews 4:13) Bochan ni ri manang Got murung’agen David ma ke ayuweg e re n’em ni ngari pagan’ ngak. Ni bod e bitir ni ba pagan’ u nap’an ni bay u pa’ e gallabthir rok. Rib ga’ fan u wan’ David ni Jehovah e ka mang fager rok me athamgil ni nge ayuweg e fager rorow ni aram e nga i fal’eg i lemnag murung’agen e maruwel rok Got ma be meybil Ngak. Riyul’ ni boor ko pi psalm rok David​—nib muun ngay e Psalm 139—​e meybil ni ma un e musik ngay. Fal’eg i lemnag nge meybil e ku ra ayuwegdad nge yog ni ngad chuchugurgad ngak Jehovah.

17. (a) Mang fan ni ba adag David ni nge yaliy Jehovah gum’irchaen? (b) Rogon ni gad ma fanay mat’awdad i dugliy ban’en e mang e ra rin’ ko yafas rodad?

¹⁷ Bochan ni kan ngongliydad ni bod yaan Got, ma kan pi’ mat’awdad nrayog ni ngad dugliyed ban’en. Rayog ni ngad mel’eged e tin nib kireb ara tin nib fel’. Bochan e re puf rogon nem ma ke mil fan ngodad ni ngad ngongolgad nrogon. Dabun David ni ngan ta’ ni ir be’ nib kireb. (Psalm 139:19-22) Baadag ni nge dabi oloboch. Arfan, ni nap’an ni be fal’eg i lemnag David feni yoor e tamilangan’ rok Jehovah, me wenig David ngak Got ni nge yaliy laniyan’ ma nge pow’iy ko kanawoen e yafas. Motochiyel rok e fan ngak urngin e girdi’; ere kub t’uf ni ngad mel’eged e tin nib mat’aw ban’en. Ma fonownagdad Jehovah ni ngad folgad rok. Gad ra rin’ ni aram rogon ma gad fel’ u wan’ ma gad ra tow’ath riy. (John 12:50; 1 Timothy 4:8) Ngan fol rok Jehovah ni gubin e rran e ra ayuwegdad ni nge gapas lanin’dad, ni mus nga nap’an ni keb e magawon nib gel ngodad.​—Filippi 4:6, 7.

Nguun Fol rok e En nib Fel’ ni Sunmiydad!

18. Mang e ke yog David ko pi n’en ni kan sunmiy ni i fal’eg i lemnag?

¹⁸ Nap’an ni kab pagel David, ma ba ga’ ni ma par u wen, ni ma gafaliy e saf. Fapi saf e yad ma lumel nga but’ ngar ked e pan, machane ma sap David nga lang. Nap’an ni ra nep’, ma ma fal’eg David i lemnag ga’ngin nge fan fare palpalth’ib. Yoloy David ni gaar, “Lan e lang e rib gagiyel ni be gilnag buguwan Got! Rib gagiyel ni be dag e n’en ni ke sunumeg! Bin ni ba’ e rran e be weliy murung’agen ngak e bin ni bay yib e rran; bin ni ba’ e nep’ e be weliy murung’agen ngak e bin ni bay yib e nep’.” (Psalm 19:1, 2) Manang David nib t’uf ni nge fal’eg i gay ma nge fol rok e En ni ir e ngongliy urngin ban’en nib fel’ rogon. Ma kub t’uf ni ngad rin’ed ni aram rogon.

19. Mang e rayog ni fil e piin ni fel’ yangaren nge pilibthir ya kan “sunumiyrad nrib fel’ rogon”?

¹⁹ I dag David rogon fare fonow ni pi’ Solomon ngak e pi fel’ yangaren ni gaar: “Mu lemnag e en ni sunumiyem ko ngiyal’ ni ka gab pagel . . . Nguum par ni ba’ madgun Got u wan’um ma ga be fol ko thin rok, ya kari mus fan ni sunmiy Got e girdi’.” (Eklesiastes 12:1, 13) Nap’an ni kab pagel, me nang David ni kan ‘sunumiy nib fel’ rogon.’ Bochan ni i ngongol nib puluw ko re tamilangan’ ney me fel’ rogon riy u n’umngin nap’an e yafas rok. Faanra gadad, ni piin nib fel’ yangaren nge pilibthir, e gad ra pining e sorok ma gad ra pigpig ngak e En Tasunumiydad, ma yafas rodad e ngiyal’ ney nge gabul nge langlath e ra felfelan’. Bible e be micheg ngak e piin ni yad be par nib chuchugur ngak Jehovah ma yad be fol ko motochiyel rok nib mat’aw ni gaar: “Ma bay ku ur mon’oggad i yan nge taw nga nap’an ni ke manna’ lolugrad, ni ngar rogned ni Jehovah e ba mat’aw.” (Psalm 92:14, 15, NW) Ma bay e athap rodad ni ngaud felfelan’gad ko maruwel rok Got nrib fel’ ni manemus.

[Footnotes]

Rayog ni Ngam Weliy?

• Uw rogon ni ma ga’ e bitir u meyal e be dag ni kan “sunmiydad nib fel’ rogon”?

• Mang fan ni thingar da fal’eged i lemnag e lem rok Jehovah?

• Uw rogon nib peth e michan’ rodad nge tha’ u thildad Jehovah?

[Pictures on page 23]

Rogon ni ma ga’ e bitir i yan u meyal e ma fol u rogon ni kan yarmiy

DNA

[Credit Line]

Fare tir u meyal: Lenmart Nilsson

[Picture on page 24]

Bod e bitir ni be pagan’rad ngak ba chitamangiy ni ma t’ufegey, e ku aram rogon ni bay e pagan’ rodad ngak Jehovah

[Picture on page 25]

Ngan fal’eg i lemnag e maruwel rok Jehovah e ke k’aring David ni nge pining e sorok Ngak