Piin Be Yip’ Fan E Piin Nth’abi Gel Ni Yad Be Yog E Thin E Ngiyal’ Ney

1. Mang fan nde yib angin e n’en ni ke nameg e pilung nu Syria nge Israel ni ngar rin’ew?

BA NGIYAL’ u thilin e duw ni 762 B.C.E. nge 759 B.C.E., me cham e pilung nu Israel nge Syria ko fare ganong rok Judah. Mang fan ni kar rin’ew e re n’em? Ya yow baadag ni ngar longobiyew yu Jerusalem mi yow chuweg Ahaz ko Pilung, mi yow tay be’ nga lon, ni be’ u reb e ganong ni gathi ganong rok David ni Pilung. (Isa. 7:5, 6) Susun ni manang e pilung nu Israel ndabi yib angin e n’en ni ke lemnag ni nge rin’. Ya ke micheg Jehovah ni bay be’ ni owchen David ni ir e ra mang pilung ndariy n’umngin nap’an. Ma gad manang ni gubin ban’en ni ma micheg Got e dariy reb ni ma yan i aw nib m’ay fan.​—Josh. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Mu weliy rogon ni ke lebug e Isaiah 7:14, 16 u nap’an e (a) bin meruk e chibog B.C.E. (b) bin som’on e chibog C.E.

² Som’on e, gowa ra fel’ e n’en ni lemnag fa gal pilung nu Syria nge Israel. Ya kemus ni taab yay nni mahl mi yad li’ 120,000 e salthaw rok Ahaz! Mus ngak Maaseyah nib “moon ni fak Ahaz ni Pilung” ni kun li’ nge yim’. (2 Kron. 28:6, 7, BT) Machane, be guy Jehovah e n’en ni be buch. Dawori pagtalin e n’en ni ke micheg ngak David. Ere, ke l’og Isaiah ni profet ni nge weliy boch e thin nra pi’ e athamgil nga lanin’uy.

³ I yog Isaiah ni gaar: “Ba’ ba rugod ni ke diyen. Bayi gargel ni bochi pagel ma bayi tunguy fithingan ni Immanuel. Ra dawori taw ko ngiyal’ nem, ma nam ko gali pilung nem ni yow be k’aring e marus ngom [Syria nge Israel] e kan n’ag.” (Isa. 7:14, 16) Gin som’on ko re yiiy ney e ke lebug u nap’an nni gargeleg fare Messiah. (Matt. 1:23) Machane, bochan nde cham fa “gali pilung” nu Syria nge Israel ko fare ganong nu Judah u nap’an e bin som’on e chibog C.E., me ere dabisiy ni ke lebug e re yiiy ney ni murung’agen Immanuel u nap’an Isaiah.

⁴ Tomuren ni yog Isaiah e pi thin ney me diyen leengin nge gargeleg bochi pagel min tunguy Maher-shalal-hash- baz ngak. Dabisiy nre tir ney e aram faanem i “Immanuel” ni weliy Isaiah murung’agen.a Kakrom e rayog ni ngan tunguy reb e ngachal ngak reb e bitir u nap’an ni ka fin nni gargeleg, ni sana bochan e nge puguran ngan’uy ban’en ni ke buch nib ga’ fan, machane, rayog ni nge pining e gallabthir nge girdien e tabinaw yugu reb e ngachal nib thil ngak. (2 Sam. 12:24, 25) Dariy e mich riy ni un pining fare ngachal ni Immanuel ngak Jesus.​—Mu beeg e Isaiah 7:14; 8:3, 4.

5. Mang e n’en nib kireb ni rin’ Ahaz ni Pilung?

⁵ Nap’an ni be fal’eg i lemnag yu Syria nge yu Israel rogon ni ngar longobiyed yu Jerusalem, maku bay reb e nam ni be nameg e re nam nem. Aram fare nam nu Assyria. Rogon ni bay ko Isaiah 8:3, 4 e ra fek yu Assyria urngin e “machaf nge chugum nu Damaskus ngu Samaria” u m’on ni nge cham ko fare ganong nu Judah ni bay ko yimuch. Susun ni nge pagan’ Ahaz ko n’en ni yog Got u daken Isaiah, machane de rin’, ya ke fal’eg e m’ag u thilrad piyu Assyria. Wenegan ni yib riy e munmun me gafgownag e pilung nu Assyria fare ganong nu Judah. (2 Ki. 16:7-10) Rib gel e kireban’ ko n’en ni rin’ Ahaz ni ir e i yog e thin u Judah! Ere, ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Faanra bay ban’en nib ga’ fan ni nggu dugliy, ma ma pagan’ug ngak Got fa ma pagan’ug ko girdi’?’​—Prov. 3:5, 6.

BA THIL E N’EN NI RIN’ BE’ NIB BEECH NI YIB NI NGE YOG E THIN

6. Mu weliy e n’en nib thil ko gagiyeg ni tay Ahaz nge gagiyeg ni tay Hezekiah.

⁶ I yim’ Ahaz ko duw ni 746 B.C.E., ma aram me yan Hezekiah ni fak nga lon. Ngiyal’ nem e rib gel e gafgow ni be tay piyu Judah, ma kar talgad ndakurur liyorgad ngak Jehovah. Ere, nap’an ni mang Hezekiah e pilung, ma mang e som’on ni rin’? Gur, ke guy rogon ni nge yoor e salpiy ko fare nam nu Judah? Danga’, ya Hezekiah e ir be’ nib t’uf Jehovah rok, ere ir e ba fel’ ni nge yog e thin ko re nam nem. Som’on e sulweg e bin riyul’ e liyor nga rogon, me guy rogon ni ngki fel’ e tha’ u thilin Jehovah nge girdien e re nam nem bayay. Nap’an ni nang Hezekiah e n’en nib m’agan’ Got ngay ni nge rin’, me fol riy. Rib fel’ ni ngan folwok ko n’en ni ke rin’!​—2 Kron. 29:1-19.

7. Mang nib ga’ fan ni nge micheg e bin nib beech e pilung ngak e pi Levite nra ayuwegrad?

⁷ Ba milfan ko pi Levite ni ngar ayuweged e girdi’ ni ngar pigpiggad ngak Jehovah bayay. Ere, ke piningrad Hezekiah me yog ngorad nra ayuwegrad. Am lemnag gelngin e felfelan’ ni ke tay e pi Levite ni ur moyed ko re muulung nem u nap’an nra rung’aged lungun fare pilung ni ke gaar: “Gimed e piin ni ke mel’egmed Somol ni nguum urfiyed e incense ngak mi gimed gafaliy e girdi’ ngar liyorgad ngak.” (2 Kron. 29:11, BT) Arrogon, kan tay chilen ngorad ni ngar sulweged e bin riyul’ e liyor nga rogon!

8. Ku mang boch ban’en ni rin’ Hezekiah ni nge ayuweg e girdi’ ni be gagiyegnagrad ni ngkur liyorgad ngak Jehovah bayay, ma mang angin ni ke yib riy?

⁸ Ke pining Hezekiah e girdi’ nu Judah ngu Israel ni ngar madnomnaged fare madnom ko Paluk’af, ma tomuren mi yad madnomnag fare Madnom ko Flowa Ndariy e Is Riy u lan medlip e rran. Rib gel e felfelan’ ni tay e girdi’ u nap’an e re madnom nem, ere kun ulul ngay u lan medlip e rran. Be gaar e Bible: “Fare binaw nu Jerusalem e ri sugnag e felfelan’, ya dariy ban’en ni aray rogon ni kaan rin’ ni ka nap’an e pi rran rok Solomon ni Pilung, nib moon ni fak David.” (2 Kron. 30:25, 26, BT) Dabisiy ni ke pi’ e re madnom nem e athamgil nga laniyan’ urngin e girdi’! Be tamilangnag e 2 Kronicles 31:1, BT ni gaar: “Tomren ni ke m’ay fare madnom, ma gubin e girdi’ nu Israel ni ranod nga lan gubin e pi binaw nu Judah ngar biliged e yu raba’ i malang, mi yad th’ab nga but’ e pi pow rok Ashera ni fare got nib pin, mi yad gothey e pi altar nge yungin tagil’ e tayfan rok e piin ndar nanged Got.” Ere, ke sul fare nam nu Judah ngak Jehovah. Re n’ey e ke ayuwegrad ni ngar fal’eged rogorad ko pi magawon ni bayi yib ngorad.

KE FAL’EG FARE PILUNG ROGON U M’ON NI NGE SUM REB E MAGAWON

9. (a) Uw rogon ni kan taleg e n’en ni lemnag piyu Israel ni ngar rin’ed? (b) Mang e ke yag ni nge rin’ Sennacherib u Judah ko som’on?

⁹ Ke gel piyu Assyria ko ganong rok piyu Israel ni bay ko lel’uch, mi yad fek e girdi’ riy ni kalbus ni bod rogon ni yog Isaiah. Re n’ey e taleg e n’en ni lemnag piyu Israel ni ngar rin’ed ni aram e ngar mel’eged be’ ni nge mang pilung u Judah. Machane, mang e n’en ni lemnag piyu Assyria ni ngar rin’ed? Ka ranod ni ngar chamgad nga Judah. “U lan e bin ragag nge aningeg e duw ni ke pilung Hezekiah, me m’ag Sennacherib ni pilung nu Assyria e mahl ko fapi binaw nu Judah ni ka ni yororiy ni fan ko mahl me fek.” Ke gel Sennacherib nga 46 e binaw nu Judah. Faan manga ga be par u Jerusalem e ngiyal’ nem, ma mang e ga ra lemnag? Ke cham e pi salthaw nu Assyria ko pi binaw nu Judah nreb nge reb mi yad gel ngay ni gubin!​—2 Ki. 18:13.

10. Mang fan ni ke pi’ e thin ni bay ko Mikah 5:5, 6 e athamgil nga laniyan’ Hezekiah?

¹⁰ Manang Hezekiah e n’en ni bayi buch. Machane, ke pagan’ ngak Jehovah ma de rus maku de ning e ayuw nga boch e nam ni yad ma meybil nga boch e got ni googsur ni bod e n’en ni rin’ Ahaz ni chitamangin. (2 Kron. 28:20, 21) Dabisiy ni manang e n’en ni yog Mikah ni profet u murung’agen yu Assyria ni gaar: “Ra yib piyu Assyria ra m’aged e mahl ko nam rodad, . . . ma gadad pi’ e piin nth’abi gel ni yad be yog e thin rodad ngar chamgad ngorad. Mi yad maruwel ko sayden rorad ngar feked e nam nu Assyria nge nam rok Nimrod.” (Mik. 5:5, 6) Dariy e maruwar riy ni ke pi’ e pi thin ney e athamgil nga laniyan’ Hezekiah, ya be m’ug riy ni bay barba’ e salthaw ni yugu ba thil ni yad ra gel ngak piyu Assyria.

11. Wuin e ra lebug fare yiiy u murung’agen e tin th’abi gel e girdi’ ni yad be yog e thin?

¹¹ Fare yiiy ni murung’agen e tin th’abi gel e girdi’ ni yad be yog e thin e ke lebug u tomuren ni kan gargeleg Jesus, ni ir e be “gagiyegnag yu Israel. Ga’ rok e ba ulul i yan nge mada’ ko kakrom.” (Mu beeg e Mikah 5:1, 2.) Bin riyul’ riy e ra buch e re n’ey boch nga m’on, u nap’an nra cham be’ ni kan taarebrogonnag ngak piyu “Assyria” ko pi tapigpig rok Jehovah. Mang e re raba’ i salthaw ni Jesus e ir e ba ga’ riy nra fanay Jehovah ni nge gel ko pi toogor rok? Gad ra weliy e fulweg riy boch nga tungun e re article ney. Machane, som’on e ngad weliyed e n’en ni gad ra fil ko n’en ni rin’ Hezekiah u nap’an ni cham piyu Assyria ko fare nam nu Judah.

KE NGONGOL HEZEKIAH U FITHIK’ E GONOP

12. Mang boch ban’en ni rin’ Hezekiah nge piin ur maruwelgad rok ni ngar ayuweged e girdi’ rok Got?

¹² Ba m’agan’ Jehovah ngay ni nge ayuwegdad u boch ban’en ndabiyog ni ngad rin’ed, machane ku baadag ni ngad rin’ed e tin rayog rodad. I yan Hezekiah ko “pi tolang ko salthaw rok” mi yad par nga taabang ngar puruy’naged ni ngar “ninged e lul’ u wuru’ e binaw . . . Me yin’ [Hezekiah] gelngin e yoror ko fare binaw ni ngongliy e yungin ke kireb ko yoror, me toy boch e wulyang ni tagil’ e damit nga daken, me ubung reb e yoror u wuru’,. . . miki yog ni ngan ngongliy e sarey nge shield nib yoor.” (2 Kron. 32:3-5, BT) I fanay Jehovah Hezekiah, nge pi tolang ko salthaw rok, nge boch e profet ni yad ba yul’yul’ ni ngar ayuweged mi yad pow’iy e girdi’ Rok e ngiyal’ nem.

13. Mang e n’en th’abi ga’ fan ni rin’ Hezekiah ni nge fal’eg rogon e girdi’ rok ko cham ni bayi yib ngorad? Mu weliy rogon.

¹³ N’en ni migid ni rin’ Hezekiah e kab ga’ fan ko n’en ni rin’ u nap’an ni taleg e lul’ u wuru’ fare binaw ara nap’an ni yin’ gelngin e yoror riy. Bochan nri ma lemnag e girdi’ rok, ma aram me kunuyrad nga taabang me pi’ e athamgil nga lanin’rad ni gaar: “Dab mu rusgad ngak fare pilung nu Assyria . . . , Ba gel gelngin e ba’ rodad ko ba’ rok. Ir e gelngin e girdi’ gelngin, machane gadad e bay Somol ni Got rodad nra ayuwegdad nge cham ni pa’dad ko mahl.” Riyul’ ni ke gel e michan’ ko pi girdi’ nem ni bochan e kar nanged nra cham Jehovah ni pa’rad! Nap’an ni kar rung’aged e pi thin ney, me yib ‘gelngin lanin’rad.’ Mu tay fanam i yan riy ni “thin” ni yog Hezekiah e ir e ke pi’ e athamgil nga laniyan’ e pi girdi’ nem. Yad gubin fapi tolang ko salthaw rok, nge Mikah, nge Isaiah ni profet nra pow’iyed e pi girdi’ nem nib fel’ rogon. Ma aram e n’en ni ke yiiynag Jehovah u daken e profet rok nra buch.​—2 Kron. 32:7, 8, BT; mu beeg e Mikah 5:5, 6.

14. Mang e yog Rabshakeh ko girdi’ nu Jerusalem, ma mang e kar rin’ed?

¹⁴ I yan fare pilung nu Assyria i par nga Lachish ni bangi ban’en ni bay ko yimuch ni ngal u Jerusalem me l’og dalip e tamol’og rok nga ranod nga Jerusalem nga rogned ko girdi’ ndab kur tuoged e cham ngak piyu Assyria. Boor e kanawo’ ni maruwel Rabshakeh riy ni ir e en ni i yog e thin ko pi girdi’ nem ni fan e nge m’agan’ piyu Jerusalem ko n’en ni yad be yog. I non ngorad ni thin ni Hebrew, ni be yog ngorad ndab kur folgad rok Hezekiah ya ngar folgad rok piyu Assyria. Ki bannagrad nge yog ngorad nra fekrad nga reb e binaw nra fel’ rogon e par rorad riy. (Mu beeg e 2 Kings 18:31, 32.) Ki yog Rabshakeh ngorad ndabiyog ni nge ayuwegrad Jehovah u pa’ piyu Assyria ni bod rogon e pi got ni ma meybil girdien yugu boch e nam ngay ndabiyog ni nge ayuwegrad. Machane, ba gonop e pi girdi’ nem ya dar motoyilgad ko pi ban ney. Ku aram rogon e n’en ni ma rin’ e pi tapigpig rok Jehovah e ngiyal’ ney.​—Mu beeg e 2 Kings 18:35, 36.

15. Mang e ba t’uf ni nge rin’ e girdi’ nu Jerusalem, ma uw rogon ni ayuweg Jehovah e pogofan rorad?

¹⁵ Yugu aram rogon ni ke damumuw Hezekiah ko n’en ni ke buch, machane de ning e ayuw nga yugu reb e nam, ya ke ning e ayuw ngak Jehovah u daken Isaiah ni profet. I yog Isaiah ngak ni gaar: “Ri dabi yib [Sennacherib] nga lan e re binaw ney ara pag taareb e gan e gat’ing nge yib nga lan.” (2 Ki. 19:32) Kemus ni n’en nib t’uf ni nge rin’ piyu Jerusalem e dab ra rusgad ya ra cham Jehovah ni pa’rad. Ma aram e n’en ni rin’! “Re nep’ i n’em e yan ba engel rok Somol ko gin ni be par e salthaw nu Assyria riy me thang e pogofan rok 185,000” e salthaw. (2 Ki. 19:35) Ere, bochan gelngin Jehovah ma aram fan nde buch ban’en ko girdi’ nu Jerusalem, ma gathi bochan ni ning Hezekiah e lul’ u wuru’ e re binaw nem ara bochan ni yin’ gelngin e yoror riy.

N’EN NI YIRA FIL RIY E NGIYAL’ NEY

16. Mini’ e ngiyal’ ney e be yip’ fan (a) piyu Jerusalem (b) piyu “Assyria” (c) piin nth’abi gel ni yad be yog e thin?

¹⁶ Fare yiiy u murung’agen e piin nth’abi gel ni yad be yog e thin e ki lebug e ngiyal’ ney. Kakrom e cham piyu Assyria ko girdi’ nu Jerusalem. Dabki n’uw nap’an me cham reb e toogor ko girdi’ rok Jehovah e ngiyal’ ney. Re toogor nem e kan taarebrogonnag ngak piyu “Assyria,” ma ra guy rogon ni nge thang e girdi’ rok Jehovah. Be yog e Bible murung’agen e re cham ney, maku be weliy murung’agen e cham nra tay ‘Gog nu Magog,’ nge cham nra tay e “pilung nu Eygpt [“pilung ko lel’uch,” NW]” nge cham nra tay e “pi pilung nu fayleng.” (Ezek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, NW, 44, 45; Rev. 17:14; 19:19) Gur, ba thilthil e pi cham ney ni yira tay? Dariy bagadad ni manang, ya rayog ni be weliy e Bible murung’agen taab cham, machane ba thilthil fithingan. Mang ulung e yog Mikah nra fanay Jehovah ni nge cham ko re toogor nib kireb nem ni kan taarebrogonnag ngak piyu “Assyria.” Ra fanay yugu reb e ulung nib thil. Be yog e Bible ni yad e “piin nth’abi gel ni yad be yog e thin”! (Mik. 5:5) Pi girdi’ ney e be yip’ fan e piin piilal u lan e ulung. (1 Pet. 5:2) Ngiyal’ ney, e ma fanay Jehovah e piin piilal u lan e ulung ni ngar pow’iyed mi yad pi’ gelngin e girdi’ rok ni fan ko cham ni bayi tay fare toogor ngorad ni kan taarebrogonnag ngak piyu “Assyria.” Be yog e yiiy rok Mikah ni yad ra “maruwel ko sayden rorad ngar feked e nam nu Assyria.” (Mik. 5:6) Reb i ‘talin e cham ni yad ma maruwel ngay’ e aram e “sayden” ni ke yag ngorad u daken gelngin Got nib thothup, ni aram e Thin rok Got.​—2 Kor. 10:4; Efe. 6:17.

17. Mang aningeg ban’en nrayog ni nge fil e piin piilal ko n’en ni kad weliyed?

¹⁷ Piin piilal ni yad be beeg e re article ney e rayog ni ngar filed ban’en ko n’en ni kad weliyed, ni aram e: (1) N’en th’abi fel’ nrayog ni ngad rin’ed ni ngad fal’eged rogodad ni fan ko cham ni bayi tay fare toogor rodad ngodad ni kan taarebrogonnag ngak piyu “Assyria,” e aram e ngad gelnaged e michan’ rodad ngak Got mu kud ayuweged pi walagdad ni nge gel e michan’ rorad. (2) Nap’an nra cham fare toogor ni kan taarebrogonnag ngak piyu “Assyria” ko pi tapigpig rok Got, ma thingari mich u wan’ e piin piilal nra ayuwegdad Jehovah. (3) Ra taw ko ngiyal’ nem, ma n’en nra yog e ulung rok Jehovah ni ngad rin’ed e sana gad ra lemnag nde puluw. Machane, gad gubin nthingar da pared ni kad fal’eged rogodad ni ngad folgad ko pi fonow ni yira pi’ ngodad, ni yugu aram rogon ni bay boch riy ni sana gad ra lemnag nde puluw. (4) Faanra bay be’ ni be pagan’ ko skul nib tolang, ara chugum, ara pi ulung ni ke sunmiy e girdi’, ma ka ireray e ngiyal’ ni nge thilyeg e lem rok. Thingari par e piin piilal ni kar fal’eged rogorad nrayog ni ngar ayuweged be’ ni ke war e michan’ rok.

18. Faan gad ra lemnag e pi thin ney, ma uw rogon nra ayuwegdad boch nga m’on?

¹⁸ Ra taw nga ba ngiyal’ ma ra lemnag e girdi’ ndariy bang nrayog ni nge yib e ayuw riy ngodad ni bod rogon e n’en ni buch rok piyu Jerusalem u nap’an Hezekiah. Ere, ra taw ko ngiyal’ nem ma ra pi’ fapi thin rok Hezekiah e athamgil nga lanin’dad. Dab da paged talin ni pi toogor rodad e ‘gelngin e girdi’ gelngirad, machane gadad e bay Somol ni Got rodad nra ayuwegdad nge cham ni pa’dad’!​—2 Kron. 32:8.