KENGGIN E RE KE BABYOR NEY | MANG E BE YOG E BIBLE U MURUNG’AGEN E YAFOS KO GIRDI’ NGE YAM’ NI YAD MA TAY?

N’en ni Be Yog e Bible u Murung’agen e Yafos ko Girdi’ nge Yam’ ni Yad Ma Tay

Nap’an ni gad ra beeg murung’agen rogon ni sunmiy Got urngin ban’en ko fare babyor ko Bible ni Genesis, ma gad ra fil riy ni yog Got ngak Adam ni ir e bin som’on e girdi’ ni immoy ni gaar: “Ra um koy wom’engin urngin e gek’iy ni ba’ ko re gi woldug ney, ma ke mus ni fare ke gek’iy ni ma tamilangnag an’uy ko tin nib fel’ nge tin nib kireb e dab mu koy. Thingar dab mu koy wom’engin. Ya rofen ni ga ra kay e ga ra yim’.” (Genesis 2:16, 17) Ere, rib tamilang ko re thin ney ni faan gomanga fol Adam ko motochiyel rok Got, ma aram e rayog ni nge par u lan fare milay’ nu Eden ndabi yim’.

Machane, rib gel e kireban’ riy ni bochan e dugliy Adam ndabi fol ko motochiyel ni ke pi’ Got ngak, ma aram me kay wom’engin fare ke gek’iy ni ka nog ngak dabi kay u nap’an ni pi’ Efa ni leengin ngak, ko bin ni nge dugliy ni nge fol me par ndariy n’umngin nap’an. (Genesis 3:1-6) Ere bochan nde fol Adam, ma aram fan ni ke par wenegan e kireb ni rin’ ke mada’ ko ngiyal’ ney. Baaray rogon ni weliy apostal Paul. I gaar: “Denen e yib nga fayleng u daken taabe’, ma denen ni ngongliy e fek e yam’ i yib. Wenegan ni yib e af e yam’ ngak urngin e girdi’ nu fayleng, ni bochan e urngin e girdi’ ni ngongliy e denen.” (Roma 5:12) Ere, “taabe’” e fek e denen nge yam’ nga fayleng ni aram Adam. Machane, mang e re denen nem, ma mang fan ni ma k’aring e yam’ ko girdi’?

Re n’em ni rin’ Adam ni aram e de fol me th’ab e motochiyel ni pi’ Got ngak ni lem rok, e aram e denen. (1 John 3:4) Ma wenegan e denen nrogon ni yog Got ngak Adam, e aram e yam’. Faan gomanga fol Adam nge pi fak ko motochiyel rok Got, ma aram e dabi denen Adam maku dabi af e denen ngak pi fak, ma aram e rayog ni ngar pared ndab ra m’ad. De sunmiy Got e girdi’ ni ngaur m’ad, ya sunmiyrad ni ngar pared ni manemus.

Dariy be’ nrayog ni nge yog nde riyul’ e n’en ni be yog e Bible, ni aram e ke “af e yam’ ngak urngin e girdi’.” Machane gur, nap’an ni gad ra yim’, ma ka bay ban’en rodad ni ma par nib fos? Boor e girdi’ ni yad ma yog ni arrogon. Ku yad ma yog ni bay e yaal ko girdi’ ni ma par nib fos ndabi yim’. Ere faanra riyul’ e re thin ney, ma aram e gad be yog ni ke bannag Got Adam. Mang fan ni gad be yog e re n’ey? Bochan e faanra riyul’ ni bay ban’en rodad ni ma magey nib fos u tomuren ni kad m’ad me yan i par ko giyow ko kan, me ere susun e dabi yan i par ni yam’ e aram wenegan e denen ni bod rogon ni yog Got. Machane, be gaar e Bible: “Dabiyog ni nge lifith Got l’ugun.” (Hebrews 6:18) Bin riyul’ riy e, Satan e aram e en ni ban nge gaar ngak Efa: “Gathi gimew ra yim’.”—Genesis 3:4.

Bochan e re n’ey, ma aram fan ni ke sum fare deer ni be gaar, Faanra de riyul’ fare machib nnap’an nra yim’ be’ ma bay e yaal rok ni ma par nib fos ndabi yim’, me ere mang e ma buch rok be’ u nap’an nra yim’?

RA YAL’UWEGEY E THIN NU BIBLE

Fare thin ni bay ko Genesis ni be weliy murung’agen e ngiyal’ ni sunmiy Got urngin ban’en e be gaar: “Ma aram me fek Somol ni Got boch e but’ nge ngongliy ba girdi’ riy; me pag athon l’ugun ni ma pi’ e yafos nga lan p’ethungun, me fos fare girdi’.” Fare thin ni be gaar “me fos fare girdi’” e kan pilyeg ko fare bugithin ni Hebrew ni ne’phesh. Fan e re bugithin ney e “ba gamanman ara ba girdi’ nib fos ma be pogofan.”—Genesis 2:7.

Be tamilangnag e Bible ndan sunmiy e girdi’ nra be’ ma bay e yaal rok nnap’an nra yim’ me par nib fos ndabi yim’. Ya be yog e Bible ni gad gubin ni kan sunmiydad ni gad ba “fos.” Aram fan ni ga ra gay fare thin ni “yaal ni ma par nib fos ndabi yim’” u lan e Bible, ma dab mu pirieg.

Ere, faanra der yog e Bible nnap’an nra yim’ be’ ma bay e yaal rok ni ma par nib fos ndabi yim’, me ere mang fan ni boor e teliw ni yad ma fil e re machib ney? Gad ra nang e fulweg ko re deer ney ni faan gad ra sul ngad weliyed murung’agen yu Egypt kakrom.

KE GARER REB E MACHIB NI SUM ROK E PIIN YAD MA LIYOR NGA BOCH E GOT NI GOOGSUR

I yog Herodotus ni be’ nu Greece ni ma weliy chepin e girdi’ ni immoy u nap’an e bin lal e chibog B.C.E., ni piyu Egypt e “aram e piin nsom’on ni mich fare machib u wan’rad nnap’an nra yim’ be’ ma bay e yaal rok ni ma par nib fos ndabi yim’, maku yad e som’on ni ur filed e re machib nem ko girdi’.” Ku arrogon piyu Babylon kakrom ni i maruwar u wan’rad ko nge mich e re machib nem u wan’rad fa danga’. Nap’an ni suwey Alexander nib Gilbuguwan e pi nam ni bay u Middle East ko duw ni 332 B.C.E., ma ke garereg boch e girdi’ nu Greece ni yima yog ni yad ba llowan’ ma yad ba gonop e re machib nem u gubin yang, ma de n’uw nap’an nga tomuren ma aram miki garer nge taw ko pi nam ni be gagiyegnag e Am nu Greece.

Ga ra gay fare thin ni “yaal ni ma par nib fos ndabi yim’” u lan e Bible, ma dab mu pirieg

Nap’an e bin som’on e chibog C.E., ma immoy l’agruw ulung e girdi’ ko teliw rok e pi Jew ni yima yog e pi Essenes nge pi Farise ngorad ni ur machibnaged nnap’an nra yim’ be’ ma bay e yaal rok ni ma par nib fos. Be yog ba ken e babyor ni gaar: “Fare machib nnap’an nra yim’ be’ ma bay e yaal rok ni ma par nib fos ndabi yim’ e fek e pi Jew rok piyu Greece nib ga’ nu daken fare machib rok Plato.” (The Jewish Encyclopedia) Mus ngak Josephus nreb e Jew ni immoy u nap’an e bin som’on e chibog ni ma yoloy chepin e girdi’ miki yog nre machib nem e gathi ba machib ni kan fek u lan e Pi Babyor nib Thothup, ya “ba machib ni ke yib rok piyu Greece.” Ki yog nre machib nem e bogi yat ni ke yib rok e piin ni yad ma fil murung’agen boch e yat u murung’agen e girdi’ u reb e nam, nge gin nra bad riy, nge boch e got, nge pi ga’ rorad, nge ku boch e girdi’ ko nam rorad nib gilbuguwrad.

Nap’an ni garer i yan e pi yalen rok piyu Greece, ma aram me tabab e pi Kristiano ni googsur ni ngar uneged e re machib ney ni ke yib rok boch e girdi’ ni yad ma liyor nga boch e got ni googsur nga fithik’ e machib rorad. Rogon ni yog be’ ni ma weliy chepin e girdi’ ni ka nog Jona Lendering ngak e “re machib rok Plato ni baaram ni immoy e yaal ko girdi’ u bang ni kab fel’ boch e par riy, ma chiney e be par u roy u fayleng e momnag ko pi girdi’ ney ni ngar puthuyed e machib rok Plato ko machib rok e pi Kristiano.” Ere, bochan e re n’ey, ma aram min fek fare machib u murung’agen e yaal ndabi yim’ biid nga lan e galesiya ni “Kristiano,” me par ni aram bang ko machib rorad.

“TIN RIYUL’ E IR E BAYI AYUWEGMED NGE DAB KUM PIRED NI GIMED E SIB”

Nap’an e bin som’on e chibog, me ginangey apostal Paul ni gaar: “Ke yog fare Kan ni Thothup [“gelngin Got nib thothup,” NW] nib tamilang ni boch e girdi’ e bay ra n’iged e michan’ rorad ngak Kristus ko tin tomren e rran; mi yad fol ko pi kan ni yad ma lifith l’ugunrad, ni aram e kar folgad ko machib rok e pi moonyan’.” (1 Timothy 4:1) Rriyul’ e pi thin ney, ya fare machib ni murung’agen e yaal ndabi yim’ e aram reb e “machib rok e pi moonyan’.” Dariy e re machib ney u lan e Bible, ma ke sum ko teliw rok e piin ni yad ma liyor nga boch e got ni googsur kakrom nge boch e llowan’ ni ke sum ko girdi’.

Machane, gad ba felfelan’, ya ke yog Jesus ngodad ni gaar: “Bay mu nanged e tin riyul’, ma tin riyul’ e ir e bayi ayuwegmed nge dab kum pired ni gimed e sib.” (John 8:32) Faanra yag e bin nib puluw e tamilangan’ ngodad u lan e Bible, ma aram e rayog ni ngad paloggad u boch e machib ni ma darifannag Got nge boch e ngongol nde puluw ni ma rin’ boor raba’ e teliw u roy u fayleng. Maku reb e, tin riyul’ u lan e Thin rok Got e ra ayuwegdad ni nge dab kud manged sib ko pi yalen nge boch ban’en ni ke mich u wan’ e girdi’ ni bay rogon ko yam’.—Mu guy fare thin ni kenggin e “Bay u Uw e Piin ni Kar M’ad?”

De lemnag e En Tasunmiy ni kemus ni nge par e girdi’ ni yad ba fos u fayleng u lan 70 ara 80 e duw, ma tomuren ni kar m’ad ma aram ma ranod nga ba thal e giyow ni ngar pared u rom ndariy n’umngin nap’an. Ba m’agan’ ngay ko som’on ni nge par e girdi’ u roy u fayleng ndariy n’umngin nap’an, mar manged pi fak ni yad ba yul’yul’ ngak. Re n’ey e be micheg nib t’uf e girdi’ rok Got, ma dabi thil e n’en nib m’agan’ ngay ni fan ngorad. (Malaki 3:6) I yog fare psalmist boch e thin ni kan thagthagnag nga laniyan’ nrayog ni nge pagan’uy ngay ni gaar: “Piin ni yad mmat’aw e bay ra pired u daken e binaw u fithik’ e gapas, me par ni taferad ni dariy n’umngin nap’an.”—Psalm 37:29.

Ra ga baadag ni ngkum nang boch ban’en ni be yog e Bible u murung’agen e yafos ko girdi’ nge yam’ ni yad ma tay, mag guy e guruy ni 6 ko fare ke babyor ni Mang e Ri Be Fil e Bible? ni ke ngongliy e Pi Mich Rok Jehovah. Ku rayog ni ngam pirieg e re ke babyor ney ko www.jw.org.

Rayog ni Nge Par e Girdi’ ni Manemus, Fa?

Boch e duw ni ke yan me yog e piin ni yad ma gay murung’agen boch ban’en ni bay ba mit e lem ni kan pirieg u maday ni ka immoy ni ke yan bokum biyu’ e duw. Yibe lemnag ni aram e re miti yafos ni bay u roy u fayleng nth’abi n’uw nap’an ni ka immoy. Re miti lem ney e yima yog e Posidonia oceanica ngay, ma ma tugul u daken e ey ngu lan e lapuw ko day ni Mediterranean ni bay u thilin yu Spain nge Cyprus.

Faanra rayog ko woldug ni nge par ni aray n’umngin nap’an, me ere uw rogon e girdi’? Bay boch e girdi’ ni llowan’ ni yad ma gay murung’agen fan ni ma pilibthir e girdi’, ni yad be lemnag nra boch nga m’on ma rayog ni nge n’uw boch nap’an e yafos ko girdi’. Bod ni, bay ba ken e babyor ni kan ngongliy ni be weliy murung’agen e “pi n’en ni ka fini nang e piin llowan’” nra ayuweg e girdi’ ni nge n’uw nap’an e yafos rorad. Machane, dariy be’ ni manang ko ra yib angin e pi n’ey fa danga’.

Machane, athap ko girdi’ ni ngar pared ndariy n’umngin nap’an e der tor nga daken e pi n’en ni ke pirieg e piin llowan’ e ngiyal’ ney. Be weliy e Bible murung’agen Jehovah Got ni ir e En ni Ke Sunmiy urngin ban’en ni gaar: “I gur enggin gubin e yafos.” (Psalm 36:9, BT) Baaray e n’en ni yog Jesus Kristus ngak u daken e meybil ni gaar: “Baara’ ira’ e yafos ndariy n’umngin nap’an: ni aram e nge nangem e girdi’ ni kari mmus ni gur e bin riyul’ e Got, mi yad nang ko mini’ Jesus Kristus, ni ir e kam l’og ke yib.” (John 17:3) Arrogon, faan gad ra athamgil ni ngad nanged Jehovah Got nge Jesus Kristus ni Fak, ma aram e yira tow’athnagdad ndariy n’umngin nap’an.

Be lemnag e piin ni yad ma gay murung’agen ban’en ni bay ba mit e lem ni aray rogon ni ka immoy ni ke yan bokum biyu’ e duw

BAY U UW E PIIN NI KAR M’AD?

Be yog e Bible ni piin ni kar m’ad e yad bay u lan e low ko yam’ ni yad be sonnag e fos ko yam’. (John 5:28, 29) Darur gafgowgad ara be amith dowrad, ya “piin nib yam’ e dariy ban’en ni yad manang.” (Eklesiastes 9:5, BT) Nap’an ni i machib Jesus, me yog nnap’an nra yim’ be’ ma bod ni ke mol. (John 11:11-14) Ere, dariy rogon ni ngad tamdaggad ko yam’ ara ud guyed rogon ni ngad pied boch ban’en ngorad ni bochan e nge fel’ lanin’rad. Bin riyul’ riy e, dabiyog ni ngar ayuweged gadad ara ra gafgownaged gadad ni bochan e “dakuriy ban’en ni ngan rin’, ma dariy e tafinay, ma dariy e llowan’, ma dariy e gonop” u lan e Low ko Yam’. (Eklesiastes 9:10, BT) Machane, ra boch nga m’on ma ra chuweg Got gelngin e yam’ ndariy n’umngin nap’an u daken e fos ko yam’.—1 Korinth 15:26, 55; Revelation 21:4.

Fan Nrayog ni Nge Pagan’um ko N’en ni Be Yog e Bible

Rayog ni nge pagan’dad ko n’en ni be yog e Bible. Mang fan? Am lemnag e pi n’en ni baaray:

Yugu Ba Thil e En ni Ke Yib Rok: Nel’ i ragag nge nel’ ken e babyor ni bay u lan e Bible ni ke yoloy sogonap’an 40 e girdi’ u lan 16 e chibog, ni tabab ko duw ni 1513 B.C.E. nge yan i mada’ nga ba ngiyal’ ko duw ni 98 C.E. Yugu aram rogon, mab puluw ma kub taareb e thin ni bay riy. Re n’ey e be micheg ni Got ni gubin ma rayog rok e Ir e Ke Yib e Bible rok. Ir e ke tay e pi thin nem nga laniyan’ e girdi’ kar yoloyed nga babyor.
Ba Puluw ko Pi N’en ni i Buch Kakrom: Pi n’en ni bay u lan e Bible e ba puluw ko pi n’en ni kan pirieg murung’agen ni i buch kakrom. Be yog ba ken e babyor ni gaar: “Pi yat ni murung’agen e adag u thilin reb e pumoon nge ppin, nge yugu boch e yat, nge boch ban’en ni ma weliy boch e girdi’ u murung’agrad, e ba ga’ ni yima weliy u reb e kanawo’ ni nge m’ug riy ni pi n’em e ke buch u reb e binaw nib palog maku de mudugil e ngiyal’ ni buch riy, . . . machane pi n’en ni bay murung’agen u Bible e ka nog e ngiyal’ nge re binaw ni buch riy, ma gubin ngiyal’ nib puluw rogon ni yima weliy e pi n’ey.”—A Lawyer Examines the Bible.
Ba Puluw e Thin Riy ko Science: Bible e gathi ba ke babyor ko science, machane nap’an nra weliy ban’en ni bay rogon ko science mab puluw, maku bay boch ban’en ni ke weliy u m’on riy ni ka fini tamilang u wan’ e girdi’ ni llowan’. Bod ni, bay boch e motochiyel nni pi’ ngak piyu Israel ko guruy ni 13 nge 14 ko fare babyor ni Levitikus ni be weliy rogon ni ngaun par ni yib beech nge rogon e n’en ni nge rin’ be’ u nap’an ni ke m’ar. Ni pi’ e pi motochiyel nem ngak piyu Israel u m’on ni nga fini tamilang u wan’ e girdi’ murung’agen e bayking nge boch e m’ar nib papey ni ma af. Ku be yog e Bible ni fayleng e bay u lan e lang ndariy ban’en ni kan the’ ngay. Re n’ey e ban’en nib riyul’ ni ka fini tamilang u wan’ e girdi’ boch e chibog nga tomuren nni yoloy e re thin ney.—Job 26:7.

Ireray boch ban’en ni be micheg nib puluw fare thin nu Bible ni be gaar: “Urngin e thin ni bay u lan e babyor nib thothup e Got e yib i pi’ nga laniyan’ e girdi’ ngar yoloyed nga babyor, me ir e ba ga’ fan ya ma fil e tin nib riyul’ e thin ngodad, ma be yal’uweg e tin ni be oloboch e girdi’ riy.”—2 Timothy 3:16.