Yafas U Tomren E Yam’​—Mang E Ke Mich U Wan’ E Girdi’?

“Faanra yim’ be’ ma rayog ni nge fas biyay?”​—JOB 14:14, New World Translation.

1, 2. Mang e ma rin’ e girdi’ nge gapas lanin’rad u nap’an ni kem’ be’ nib t’uf rorad?

U gin’en ni fan ko yam’ ni ka nog funeral parlor ngay u lan e binaw ni New York City, ma pi fager rok fa en ni kem’ nge girdien e tabinaw rok e kar kafgad ma ranod ni ngar guyed reb e pagal ni 17 e duw rok ni ke m’ar ko cancer kem’. Chitingin e cha’ nem e yugu be yor ma be gaar: “Ke falfalan’ Tommy e chiney. Ya ba adag Got ni nge yan Tommy nga tharmiy nge par rok.” Aram e n’en ni ka nog ngak me mich u wan’.

² Ma yugu reb e binaw ni 7,000 e mayal palogngin fa binem, ni yu Jamnagar, India, ma fa bin ilal ko dalip i pagal ni fak be’ ni pumoon ni kem’ e ke k’oreg e nifiy ko l’ud ni kan tay nga daken e chitamangirad. Ma be chub e nifiy ma bay be’ ni Brahman ni be yog e thin ni Sanskrit mantras ni be gaar: “Fare yaal ni dabi yim’ biid e ra ul’ul’ iyan me athamgil ni nge un ko fare n’en ni ir e bin riyul’ ban’en.”

3. Mang boch e deer ni ma fith e girdi’?

³ Goo gad be guy e yam’ u toobdad. (Roma 5:12) Ere dabni gin ngay ni gad ma lemnag ko yam’ e ri aram e bin tomur e n’en nra buch ngodad. Job ni ir reb e tapigpig rok Jehovah Got e i par ni be fl’eg i lemnag e pi n’en ko woldug ni ka nog e cycle ngay ni rogon ni ma tugul ma ma yim’, ma ke gaar: “Mus ni ba ke gek’iy ma bay e athap rok. Ya faanra ran toy, ma ra tugul biyay, ma ra par ni dabki m’ay biid.” Ere uw rogon e girdi’? “Faanra yim’ be’ ma rayog ni nge fas biyay?” aram e n’en ni fith Job. (Job 14:7, 14, NW) U lan bokum e duw ma girdi’ u gubin yang e kar lemnaged e pi deer ni baaray ni: Bay e yafas u tomren e yam’ fa? Faanra er rogon, ma miti mang e yafas? Ma mang e ke michan’ e girdi’ ngay? Ma mang fan?

Boor e Deer, ma Taa Ban’en

4. Mang e ma lemnag e girdi’ ko pi yuraba i teliw u murung’agen e yafas u tomren e yam’?

⁴ Boor e girdi’ ni ma yog Kristiano ngorad e ke mich u wan’rad ni tomren ni ra yim’ e girdi’ ma yad ra yan nga tharmiy ara infierno. Ma piin ni yad e Hindu e ke mich u wan’rad ko reincarnation ni aram e machib ni ra yim’ be’ ma ke fas biyay ke mang yugu ban’en. Ma rogon e machib nu Islam ma tomren e yam’ ma bay e rofen e pufthin, ya Allah e ra lemnag rogon e par ko ra reb e girdi’ nge mu’ ma ra turguy ko ra yan nga paradis ara infierno. U boch e binaw, ma n’en ni ke michan’ e girdi’ ngay e sum ko yalen rorad nge machib nu Kristiano ni ke maathuk. Baara’ rogon, u Sri Lanka, ma piin ni Buddhist nge Katolik e dar ma ninged e winda nge mab ko naun rorad u nap’an ni yim’ be’ u tabinaw rorad, ma yad ma tay fare kahol ko yam’ ni ay facha’ e be sap ko mab. Ya ke mich u wan’rad ni aram rogon nra mom ko yaal rok facha’ ni nge chuw. Boor e girdi’ ni Katolik nge Protestant u West Africa, ma ba yalen rorad ni ngan tay ban’en nga daken urngin e thirek ni mirror ni fan e nge dabi sap be’ ngay me guy yaal rok facha’ ni kem’. Ma aram me 40 e rran nga tomren, ma pi fager rok nge girdien e tabinaw rok e yad ra tay e madenom ya aram e ngiyal’ ni ke yan e yaal nga tharmiy.

5. Mang machib ni aram kenggin e machib ko pi yuraba i teliw?

⁵ Yugu aram rogon nib thil thil e pi machib ney, machane be m’ug riy ni bay ban’en ni ke taareban’ urngin e teliw ngay. Ya ke michan’rad ni bay ban’en u fithik’ e girdi’​—ni ka nog yaal, ara gelngiy, ara kan ngay​—​ni dabi yim’ biid ma ra ulul’ iyan u tomren ni ke yim’ be’. Ke chugur ni urngin e pi yuraba i teliw nu Kristendom ni yad bokum miriay e yad ma machibnag ni dabi yim’ e yaal. Ku aram e machib ko teliw ni Judaism. Aram e def ko machib nu Hindu ni fan ko reincarnation. Ma piyu Muslim e ke mich u wan’rad ni ma par e yaal nib fas u tomren ni yim’ be’. Ma girdi’ nu Australia ni Aborigine, nge girdi’ nu Africa ni animist, ma piin ni Shintoist, nge Buddhist, e yad gubin ma bay e machib ni taareb rogon ko re n’em.

6. Uw rogon u wan’ boch e girdi’ nib llowan’ fare machib ni der ma yim’ e yaal?

⁶ Machane bay e girdi’ ni ke michan’rad ni nap’an ni yim’ be’ me mus e yafas rok. U wan’rad ma de puluw ni ngan nog ni ra ulul’ iyan e tafinay nge lanin’uy u tomren e yam’. Be’ ni Spanish nib llowan’ u nap’an e bin 20 e chibog ni Miguel de Unamuno e ke yoloy ni gaar: “Ke mich u wan’ e girdi’ ni der ma yim’ e yaal ya ri yad ba adag ni ra par e yaal nib fas, machane ran adag e re n’em nib elmirin ma dabki par be’ nib puluw e tafinay rok.” Yugu boch e girdi’ ni ma yog e re n’em e yad ba thil thil ni bod e pi philosopher nkakrom ni Aristotle nge Epicurus, nge Hippocrates ni ir e togta kakrom, nge David Hume ni girdi’ ni Scottish me ir e philosopher, nge reb e llowan’ nu Arabia ni Averroës fithingan, nge Jawaharlal Nehru ni bin som’on e prime minister nu India u tomren ni ke puf rogorad.

7. Mang boch e deer u murung’agen fare machib ni der ma yim’ e yaal ni thingarda lemnaged e chiney?

⁷ Bochan e pi machib nem nib math keru’ reb nga reb, ma thingarda fithed ni: Ri bay e yaal rodad ndabi yim’ fa? Ma faanra gathi dabi yim’ e yaal, me ere mang fan ni aram kenggin e machib ko boor pi yuraba’ i teliw ko ngiyal’ ney? U uw e sum e re machib nem riy? Baga’ fan ni ngad nanged e tin riyul’ e fulweg ko pi deer ney ya yafas rodad nga m’on e ba l’ag ngay. (1 Korinth 15:19) Machane som’on ma ngad lemnaged ko uw rogon ni sum fare machib ko yaal ndabi yim’ biid.

Ke Sum Ba Machib

8. Mang e rin’ Socrates nge Plato ni ngar mon’egew fare machib ni der ma yim’ e yaal?

⁸ Socrates nge Plato ni yow e pi llowan’ nu Greek u nap’an e bin som’on e chibog B.C.E. e yow e som’on ni ur mon’ognagew fare machib ni der ma yim’ e yaal. Machane, de sum e re machib nem rorow. Ya ur tamilangnagew, mar n’iginew ni nge mang reb e lem ko piin nib llowan’, ma aram ma ra adag e girdi’ ko ngiyal’ nem nge girdi’ nga m’on. Ma bin riyul’ riy e piyu Zoroastrian nu Persia kakrom nge piyu Egyptian e ke mich u wan’rad ni der ma yim’ e yaal. Ere fare deer ni sum e, Mang tapgin e re machib nem?

9. Mang e ke suwey laniyan’ piyu Egypt, nge Persia, nge Greece kakrom?

⁹ Fare ke babyor ni The Religion of Babylonia and Assyria e be gaar: “Nap’an e ngiyal’ nkakrom, ma fare teliw nu Babylon e ke suwey laniyan’ piyu Egypt, nge Persia, nge Greece.” Miki weliy fare babyor u murung’agen e machib ko teliw nu Egypt ni gaar: “Rogon ni yog e pi tablet ni El-Amarna ma immoy e tha’ u thilin piyu Egypt nge Babylon kakrom, me ere bay boor rogon ni nge maathuk e machib nge yalen nu Babylon nge yalen nu Egypt.”a Ku aram rogon piyu Persia nge Greek kakrom.

10. Mang e ke mich u wan’ yu Babylon u murung’agen e yafas u tomren e yam’?

¹⁰ Machane ke mich u wan’ piyu Babylon kakrom ni der ma yim’ e yaal fa? Be’ ni Professor Morris Jastrow, Jr., nu University of Pennsylvania, U.S.A., e ke yoloy ni gaar: “De sum u laniyan’ e girdi’ nge pi tayugang ko teliw [nu Babylon] ni rayog ni ngan thang mit e yafas. Ya yam’ [u rogon ni ur lemnaged] e ke mus aram e kanawo’ ni ma yan nga yugu reb e yafas u bayang, ma bochan ni dabiyog ko girdi’ ni dabra m’ad [ko yafas rorad e chiney] ma aram e mich riy ni yam’ e ma sor iyan nga yugu mit e yafas.” Arrogon, ke mich u wan’ piyu Babylon ni ma ulul’ e yafas u tomren e yam’. Ma ur daged ni ke michan’rad ko re n’em ya ur uneged boch ban’en u nap’an ni kan k’eyag e yam’ ni fan ni ngar fanayed ko ngiyal’ ni Tomren e yam’.

11, 12. Tomren ni kan tharey e fayleng ko Ran, ma u uw e sum riy fare machib ni der ma yim’ e yaal?

¹¹ Rib tamilang ni fare machib ni der ma yim’ e yaal e sum u Babylon kakrom. Ma baga’ fan e re n’em fa? Arrogon, ya rogon ni yog e Bible ma fare mach ni Babel ara Babylon, e sum rok Nimrod, ni ir reb e bitir ko bitir rok Noah. Tomren ni kan tharey fayleng ko Ran u nap’an Noah, ma ke mus taareb e thin ko urngin e girdi’ ma taareb e teliw rorad. I “togopluw [Nimrod] ngak Jehovah]” maku ir nge nge girdi’ rok e ur adaged ni nge “gilbuguwrad.” Ma aram me sunmiy Nimrod reb e mach me toy reb e wulyang me tababnag reb e teliw u rom.​—Genesis 10:1, 6, 8-10, NW; 11:1-4.

¹² Rogon ni yog e chep ko yu Babylon, ma rogon ni yim’ Nimrod ma kan li’. Tomren ni yim’ ma dabi siy ni ke n’uf piyu Babylon Nimrod e ir e sunmiy e nam rorad me toy, ma ir e bin som’on e pilung rorad. Ma ka nog ni fare got ni Marduk (Merodach) e ir e ani sum fare binaw nu Babylon ma kan tunguy e re ngochol nem ngak boch e pilung nu Babylon, me ere ma yog boch e piin ni ma fil ban’en ni Marduk e ir Nimrod ni kan tay ni ir e got. (2 Kings 25:27; Isaiah 39:1; Jeremiah 50:2) Faanra aram rogon, ma fare machib ni ma par e yaal nib fas u tomren ni kem’ be’ e immoy u nap’an ni yim’ Nimrod. Ma chepin e girdi’ e be weliy ni tomren ni kan tharey e fayleng ko Ran ma ke sum fare machib ko yaal nder ma yim’ u Babel, ara Babylon.

13. Uw rogon ni wer fare machib ni der ma yim’ e yaal nga gubin yang u fayleng, ma mang wenegan ni yib riy?

¹³ Miki dag e Bible ni ke taleg Got e girdi’ ndabkura toyed fare wulyang nu Babel ye n’igin nge maathuk e thin rorad. Ma aram me bagayad ma dabki nang fan e thin ni be yog bagayad, ma aram mi yad wer “nga gubin yang u fayleng.” (Genesis 11:5-9) Thingar dabda paged talin ni yugu aram rogon ni kan thiliyeg e thin ko pi girdi’ nem ni be toy fare wulyang, machane dan thiliyeg e lem rorad nge tafinay rorad. Ere gubin yang ni ka ranod ngay mar feked e machib ko teliw rorad. Aram rogon ma pi machib ko teliw nu Babylon​—nib muun ngay e machib ni der ma yim’ e yaal​—e ke wer nga gubin yang u fayleng me mang def ko pi yuraba e teliw nu fayleng. Ere ke sum ba ulung i teliw nib googsur u ga’ngin e fayleng, ni be yog e Bible ni aram “Fare Babylon nib Gilbuguwan, ni ir e chitiningin urngin e ppin ni yad ma chuway’ ngorad nge urngin e kireb nu fayleng.”​—Revelation 17:5.

Pi Yuraba’ i Teliw ni Googsur ni Ke Wer Iyan ke Taw nga Ngek

14. Uw rogon ni wer e machib nu Babylon nga lan e pi binaw nu India?

¹⁴ Yog boch e girdi’ ni 3,500 e duw faram ma immoy ba ngiyal’ ni boor e girdi’ nib mirra’ ni Aryan e kar chuwgad u bang ni lel’uch mar bad ko gin ni Loway ni Indus ni bay ko binaw nu Pakistan nge India. Mu rom mar wergad iyan nga lan e pi binaw ni bay ko fare Lul’ ni Ganges nge India. Ma yog boch e girdi’ ni pi machib ko pi girdi’ ney e sum ko piyu Iran nge Babylon kakrom. Ere pi machib nem aram likngin e machib ko teliw nu Hindu.

15. Uw rogon ni ke suwey e machib ni der ma yim’ e yaal e teliw ni Hindu ko ngiyal’ ney?

¹⁵ U India ma fare machib ni der ma yim’ e yaal e aram tapgin fare machib ni reincarnation ara nap’an nra yim’ be’ ma ra fas biyay me mang yugu ban’en. Pi sage ni Hindu, e ur fl’eged i lemnag fare magawon ko mang fan ni bay e kireb ma mang fan ni ma gafgow e girdi’, ma aram mar sunmiyed fare machib ni motochiyel ni Karma, ni fare motochiyel ni gubin ban’en ni bay ma ban’en ni ke n’igin, ma bay wenegan. Kan chagiy e re motochiyel nem ko machib ni der ma yim’ e yaal, ma aram me sum fare machib ni reincarnation, ma bochan e tin nib kireb fa tin nib fel’ ni rin’ be’ ko reb e yafas rok, ma ran taw’athnag ara ngan gechignag ko bin migid e yafas rok. Ma piin nib yul’yul’ e ke l’agan’rad ko moksha, ara ngiyal’ ni yad ra taw ko puf rogoy ni dabkun gargelnagrad biyay ma yad ra un ko n’en ni ka nog ni aram e bin riyul’ ban’en ara Nirvana. U lan bokum e chibog me wer iyan e machib nu Hindu, nge fare machib ni reincarnation. Ma re machib ney e ke mang def ko fare teliw nu Hindu ko ngiyal’ ney.

16. Mang machib u murung’agen e ngiyal’ u Tomren e yam’ ni ke mang kenggin e machib ko pi yuraba i teliw nu Ngek u Asia?

¹⁶ Miki sum yugu boch e teliw ko machib nu Hindu, ni bod e pi teliw ni Buddhist, nge Jain, nge Sikh. Ma ku yad e ke mich u wan’rad ko reincarnation. Ma fare machib nu Buddhist e ke wer iyan nga lan e pi binaw nu Ngek u Asia​—ni China, Korea, Japan, nge yugu boch e binaw​—ma aram me suwey e yalen nge teliw ko gin’em ni polo’. Aram me sum e pi yuraba i teliw nib maathuk e machib rorad, ya kan uneg boch e machib nu Buddha, nge liyor ko kan, nge liyor ko piin ni kar m’ad ngay. Pi yuraba’ i teliw ni aram rogon e Taoism, nge Confucianism, nge Shinto. Aram rogon ma fare machib ni ma ulul’ iyan e yafas ku be’ u tomren ni yim’ dowef e ke gel ko lem nge yalen ko girdi’ u baanem e fayleng.

Uw Rogon e Pi Teliw ni Judaism, nge Kristendom, nge Islam?

17. Mang e ke lemnag piyu Jew kakrom u murung’agen e yafas u tomren e yam’?

¹⁷ Ma girdi’ ni ma un ko pi yuraba’ i teliw nu Judah, nge Kristendom, nge Islam, e mang e ke mich u wan’rad u murung’agen e yafas u tomren e yam’? Bin th’abi kakrom e teliw ko pi yuraba’ i teliw ney e Judaism. Ya sum 4,000 e duw faram u nap’an Abraham​—ni n’uw nap’an u m’on ko ngiyal’ ni ur mon’ognagew Socrates nge Plato fare machib ni der ma yim’ e yaal. Piyu Jew kakrom e ke michan’rad ko fas ko yam’, ma gathi der ma yim’ e yaal. (Matthew 22:31, 32; Hebrews 11:19) Ere uw rogon ni ke un fare machib ko yaal nder ma yim’ ko machib nu Judahism? Chepin e girdi’ e ra pi’ e fulweg.

18, 19. Uw rogon ni kan chagiy fare machib ni der ma yim’ e yaal ko teliw nu Judah?

¹⁸ Nap’an e 332 B.C.E., me gel Alexander nib Gilbuguwan ko piyu Middle East, nib muun yu Jerusalem ngay. Ma pi pilung u tomren Alexander e kar mon’ognaged e n’en ni ke tababnag Alexander ni Hellenization, ara ngan athkuy e yalen ko fagali nam​—ni piyu Greek nge piyu Jew. Ma munmun, me cheg piyu Jew ko yalen nu Greek, ma boch i yad e kar manged e pi llowan’ ara philosopher.

¹⁹ Aram rogon Philo nu Alexandria, u nap’an e bin som’on e chibog C.E., me ir reb e philosopher ni Jew. I tay fan Plato me guy rogon ni nge chagiy e machib nu Judaism ko lem ara philosophy nu Greek, ma aram me bing e kanawo’ ko pi llowan’ ni Jew. Fare Talmud​—ni aram boch e thin ni kan yoloy ni be tamilangnag e pi motochiyel ni yog e piin ni rabbi​—e kun chagiy e lem nu Greek ngay. Fare babyor ni Encyclopaedia Judaica e be gaar: “Fapi rabbi ko fare Talmud, e ke mich u wan’rad ni ma ulul’ iyan e yafas ko girdi’ u tomren ni kar m’ad.” Ma boch e babyor nu Jew ni bod fare ke babyor ni Cabala, e ma weliy fare machib ni reincarnation. Ere u daken e llowan’ ko piyu Greek, ma fare machib ni der ma yim’ e yaal e ke mang bang ko machib ko teliw nu Judaism. Mang e rayog ni ngan nog u murung’agen rogon ni sum e re machib nem ko pi yuraba’ i teliw nu Kristendom?

20, 21. (a) Uw rogon u wan’ e tin som’on e Kristiano e lem ara philosophy rok Plato ara Greek? (b) Mang e n’igin nge un e lem rok Plato ko machib nu Kristiano?

²⁰ Sum rok Jesus Kristus e bin riyul’ e Kristiano. I yoloy Miguel de Unamuno, u murung’agen Jesus Kristus ni gaar: “Ke mich u wan’ ni ran faseg downgin e girdi’ ko yam’, ni aram rogon e machib ko piyu Jew, ma de mich u wan’ ni der ma yim’ e yaal, ni aram e machib ko piyu [Greek] ni ke wereg Plato.” Miki gaar: “Fare machib ni der ma yim’ e yaal . . . e aram e machib ni sum rok e piin ni gathi yad e Kristiano.” Ere aram fan nrayog ni ngad nanged fan ko mang fan ni ke ginang apostal Paul e pi Kristiano u nap’an e bin som’on e chibog ni ngar ayuwgad ko “gonop rok e girdi’ nge sabanban ndariy rogon nga bayang, ni yib ko machib ni sum rok e girdi’ ni yibe fil ngak reb e mfen nge reb, ma ki yib ko pi kan ni yad be gagiyeg u lan e gin’en ni ba’ urngin ban’en nu lan e lang riy nib muun e fayleng ngay, ma gathi Kristus e yib rok.”​—Kolose 2:8.

²¹ Machane wuin nge uw rogon ni ke un e re “machib ney ni sum rok e girdi’ ni gathi yad e Kristiano” ko pi yuraba’ i teliw nu Kristendom? Be weliy fare babyor ni The New Encyclopædia Britannica ni gaar: “Ka nap’an e ngiyal’ u lukngun e bin l’agruw e chibog AD ma pi Kristiano ni kar uned ko skul ko machib nu Greek philosophy e kar tababgad ni ngar weliyed e machib rorad u daken e machib nu Greek philosophy, ni fan ni nge puluw nga laniyan’rad maku ni nge yog ni nge un e girdi’ ni gathi yad e Krsitiano ngorad. Ma fare machib ni kar adaged e machib rok Plato.” Ma Origen nu Alexandria nge Augustine nu Hippo e yow e philosopher ni kar suweyew e machib ko Kristendom. Yow l’agruw e machib rok Plato e ke suwey lanin’row ma kar ungew e machib rok ko machib ko Kristiano.

22. Uw rogon ni ke gel fare machib ni der ma yim e yaal ko teliw nu Islam?

²² Fare machib ni der ma yim’ e yaal nu Judah nge Kristendom e sum rok Plato, machane immoy ko machib ni Islam u tabolngin. Fare babyor nib thothup nu Islam ni Koran, e ma weliy ni bay e yaal ko girdi’ ni ma par nib fas u tomren ni yim’ be’. Ma ma weliy u murung’agen e n’en nra buch ko fare yaal u tomren ni aram e ke thap ko paradis u tharmiy ara gechig u infierno ni bay e nifiy riy. Machane ki guy rogon e pi llowan’ nu Arab ni ngar ungeged boch e machib nu Greek ko machib nu Islam. Ya machib rok Aristotle e ke suwey laniyan e girdi’ ni Arab. Ma fare machib ni der ma yim’ e yaal aram e machib ko piyu Muslim.

23. Mang boch e deer u murung’agen e yafas u tomren e yam’ e ran weliy ko bin migid e thin?

²³ Ba tamilang ni pi yuraba i teliw u ga’ngin e fayleng e ke yoor e n’en ni ke michan’rad ngay u murung’agen e ngiyal’ u tomren e yam’, ya ke mich u wan’rad ni der ma yim’ e yaal. Ma pi machib ni aram rogon e ke suwey laniyan’ bokum bilyon e girdi’, arrogon, kar manged sib ngay. Ere ba t’uf ni ngad fithed ni gaar: Rayog ni ngan nang e bin riyul’ ko mang e ra buch ko piin ni kar m’ad? Bay e yafas u tomren e yam’ fa? Mang e ma yog e Bible u murung’agen? Aram e n’en ni gad ra weliy ko bin migid e thin.

[Boch e Thin nra Tamilangnag Murung’agen]

Rayog ni Ngam Weliy?

◻ Mang reb e machib ni aram kenggin e machib ko pi yuraba i teliw nib sor fan ko yafas u tomren e yam’?

◻ Uw rogon ni ma tamilangnag chepin e girdi’ nge fare Bible ni yu Babylon kakrom aram tabolngin e machib ni der ma yim’ e yaal?

◻ Uw rogon ma machib nu Babylon ni der ma yim’ e yaal e ke suwey laniyan’ e pi yuraba i teliw nu Ngek?

◻ Uw rogon ni ke un fare machib ni der ma yim’ e yaal ko teliw nu Judah, nge Kristendom, nge Islam?

[Sasing ko page 24]

Bochan ni ke gel Alexander nib Gilbuguwan ma aram me maathuk e yalen ko piyu Greek nge piyu Jew

I guy Augustine rogon ni nge chagiy e lem ara machib rok Plato ko machib ko Kristiano

[Credit Line]

Alexander: Musei Capitolini, Roma; Augustine: From the book Great Men and Famous Women