Pi Reference ni Fan ko fare Babyor ni Pi N’en ni Ma Rin’ e Piin Kristiano nge Machib ni Yad Ma Tay
January 1-7
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | MATTHEW 1-3
“Gagiyeg nu Tharmiy e Ke Chugur”
nwtsty-E pi study note ko Mt 3:1, 2
machib: Fan e re bugithin ney ko thin ni Greek e “ngan machibnag ban’en ni nge rung’ag e girdi’ ni yoor.” Re n’ey e be tamilangnag ni rogon ni ngan machib e aram e yibe gay e girdi’ ni ngan machibnagrad. Mab thil e re n’ey ko bin ni nge muulung e girdi’ ni ngar motoyilgad ko n’en ni yibe machibnag.
Gil’ilungun Got: Yay nsom’on ni m’ug fare bugithin ni ba·si·leiʹa ni thin ni Greek e be yip’ fan ba am nreb e pilung e be gagiyegnag mab muun ngay e pi binaw nge girdi’ ni yad bay u tan e gagiyeg rok. U lan fapi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Greek, ma 162 yay ni m’ug e re bugithin ney riy. Ma u lan fare babyor rok Matthew ma 55 yay ni kan fanay e re bugithin ney, mab ga’ ni be weliy murung’agen e gagiyeg rok Got u tharmiy. Boor yay ni un fanay e re bugithin ney u lan e Gospel rok Matthew. Ere aram fan nrayog ni nga nog ni fare babyor rok Matthew e be weliy murung’agen Gil’ilungun Got.
Gagiyeg nu tharmiy: Re thin ney e 30 yay ni ke m’ug u lan fare Gospel rok Matthew ma kemus e gin ni bay e re thin ney riy. U lan e Gospel rok Mark nge Luke ma un fanay fare thin ni “Gagiyeg rok Got.” Ma re thin ney ni fanay Mark nge Luke e taareb rogon fan ko fare thin ni fanay Matthew ko babyor rok. Re n’ey e be tamilangnag ni fare “Gagiyeg rok Got” e ba am ni bay u tharmiy ni be gagiyegnagdad.—Mt 21:43; Mr 1:15; Lu 4:43; Da 2:44; 2Ti 4:18.
ke chugur: Re n’ey e be yip’ fan ni ke chugur ni nge gagiyeg e en nra mang Pilung ko Gagiyeg rok Got u tharmiy.
nwtsty-E media
Rogon e Mad rok John ni Tataufe nge Rogon Yaan
Ke chuw John ngab mad nni ngongliy ko bunuen e kamel ma leed rok e nni ngongliy ko keru’ e gamanman nrayog ni nge tay boch ban’en ngay nib achig ni nga i fek. Ku ireray rogon e miti mad ni i chuw Elijah ni profet ngay. (2Ki 1:8) Mad ni kan ngongliy nga bunuen e kamel e de susumunguy mab ga’ ni aram e re miti mad ni ma chuw e girdi’ nib gafgow ngay. Miti mad ney e ba thil ko mad nib silk nib susumunguy ni ma chuw e girdi’ nib flaab ngay. (Mt 11:7-9) Bochan nni gargeleg John ni ir reb e Nazirite, ma sana aram fan ndariy ba ngiyal’ ni kan th’ab piyan lolugen. Ere rogon e munmad rok nge rogon yaan e be m’ug riy ni i momnag rogon e par rok ya nge tiyan’ ko maruwel ni be rin’ ni aram e n’en nib m’agan’ Got ngay.
Asmen’ing
Rogon ni kan fanay fare bugithin ni “asmen’ing” u lan e Bible e rayog ni nge yip’ fan e pi asmen’ing nib ngoch e antenna rorad nib ga’ ni yad ma changeg ni yad ba ran’. Rogon ni m’ug u reb e survey ni un tay u Jerusalem e pi asmen’ing ney ni yad ma par u daken e ted e bay 75 e pasent e protein u fithik’ i dowrad. Ngiyal’ ney e faanra ngan kay e miti asmen’ing ney, ma yima chuweg lolugen, nge ay, nge pon, nge ngorongoren. Ma gin ni ke magey riy ni aram kenggin e rayog ni ngan kay nib k’akling ara ngan lith. Yima yog ni pi asmen’ing ney e ba chuchugur lamen ko ganef ara galip mab sug ko protein.
T’ay e Ngul u Fithik’ e Pan
Re sasing ney e yaan tafen e ngul (1) nge t’ay e ngul (2). Dabisiy ni kay John t’ay e ngul ni yib ko fa miti ngul ni ka nog e Apis mellifera syriaca ngay ni yad ma par ko re binaw nem ni immoy John riy. Miti ngul ney e rayog ni nge par nib fos u daken e ted nu Judea ni yugu aram rogon nib gel e gowel riy. Machane ra ngan chuguliyrad ma dabiyog ni ngar pared ni yad ba fos. Ka nap’an e bin mereb e chibog B.C.E., ma girdi’ ni yad be par u Israel e yad ma chaariy e ngul u lan boch ban’en ni kan ngongliy ko but’. Boor e pi tafen e ngul ney e kan pirieg u lukngun fare mach ni ka nog yu Tel Rehov ngay e chiney ni bay ko fare Loway nu Jordan. T’ay e ngul ni kan fek ko pi tafen e ngul ney e aram fare miti ngul nsana ke yib ko fare binaw ni yima yog yu Turkey ngay e chiney.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Mt 1:3
Tamar: Ir e bin som’on e ppin ni kan uneg fithingan ko pi ga’ rok fare Messiah ni bay ko babyor rok Matthew. Ma fa aningeg ni baaram e ppin e aram Rahab nge Ruth ni gali cha’ney e gathi yow e girdi’ nu Israel (vs. 5), nge Bath-sheba ni “leengin Uriah” (vs. 6), nge Maria (vs. 16). Dabisiy ni fan ni kan uneg fithingan e pi ppin ney u fithik’ e pi ga’ rok Jesus ni yad boch e pumoon e bochan ni bay ban’en nrib ga’ fan ni ke buch rorad, ma aram fan ni ke yag ni ngar manged boch e pi ga’ rok Jesus.
nwtsty-E study note ko Mt 3:11
taufenagmed: Fare bugithin ni ba·ptiʹzo ko thin ni Greek e be yip’ fan “ni ngan lithag be’ nga ar.” Ku be weliy boch e thin nu Bible nra ngan taufenag be’ ma aram e ngar ni lithag nga ar. Immoy ba ngiyal’ ni be taufenag John e girdi’ u bang ni bay u lan fare Loway nu Jordan nib chugur nga Salim ni bochan e “boor e ran u rom.” (Joh 3:23) Maku nap’an ni taufenag Filip faanem nib tolang nu Ethiopia ma yow l’agruw nra “loggow nga but’ nga ranow nga maran.” (Ac 8:38) Ku ireray e re bugithin ni Greek ni be fanay fare Bible ni Septuagint ko 2Ki 5:14 u nap’an ni weliy murung’agen e ngiyal’ ni lith Naaman ni “medlip yay” u lan fare lul’ nu Jordan.
January 8-14
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | MATTHEW 4-5
“Pi N’en Nrayog ni Ngad Filed ko Fare Welthin ni Pi’ Jesus u Daken e Burey”
nwtsty-E study note ko Mt 5:3
Nge felan’: Re thin ney e gathi kemus ni be yip’ fan ni gab felfelan’ ni bochan ni ga be rin’ boch ban’en ni ngam felfelan’ ngay. Ya nap’an nra felfelan’ be’ ma be yip’ fan ni ke tow’athnag Got maku ba fel’ u wan’. Maku reb e, yima fanay e re thin ney u nap’an ni ngan weliy murung’agen e flaab rok Got nge Jesus u tharmiy.—1Ti 1:11; 6:15.
piin ni kar pirieged u lanin’rad ni kar gafgowgad ndabi siy ni nge yog Got ngorad: Fare thin nu Greek ni “piin ni kar pirieged u lanin’rad” e be yip’ fan e “piin ni yad ba gafgow.” Re thin ney e be weliy murung’agen e piin ni bay ban’en nib t’uf rorad ma yad manang nrib t’uf e re n’em rorad. Ku ireray e re thin ni kan fanay u Lu 16:20, 22 u nap’an ni un weliy murung’agen Lazarus ni ir be’ “nib gafgow.” Fare thin nu Greek ni piin ke “gafgow lanin’rad” ni un pilyeg u boch e Bible e be weliy murung’agen e piin ni yad manang ni yad ba gafgow ko tirok Got ban’en, ma yad be yim’ ni bochan e nge ayuwegrad.
nwtsty-E study note ko Mt 5:7
runguy: Ra fanay e Bible e re bugithin ney ni “runguy” ma gathi kemus ni be yip’ fan ni ngan n’ag fan e kireb ara nge puluw rogon ni ngan lemnag rarogon boch e girdi’. Runguy e aram e n’en ni ma k’aring e girdi’ ni ngar gayed rogon ni ngar ayuweged e piin nib t’uf e ayuw rorad.
nwtsty-E study note ko Mt 5:9
piin ni yad be muruwliy ni nge aw e gapas: Pi cha’ney e aram e piin ni gathi kemus ni yad be guy rogon ni nge par e gapas u thilin e girdi’, ya ku yad ma gay rogon ni ngar awnaged e gapas u nap’an nra t’uf.
w07-E 12/1 17
Mu Fil ko Bitir Rom Rogon ni Nge Awnag e Gapas u Thilrad Yugu Boch e Girdi’
Piin gallabthir ni Kristiano e ri yad baadag ni ngar skulnaged pi fakrad ni ngar gayed rogon ni ngaur awnaged e “gapas” u thilrad yugu boch e girdi’. (1 Peter 3:11) Felfelan’ ni ma yib ngak e piin ni yad ma gay rogon ni ngar awnaged e gapas u thilrad yugu boch e girdi’ e ba ga’ angin ni bochan e rayog ni nge chuweg e lem ni ma yib ngodad ni bod ni ga be sananag ni be rin’ be’ ban’en nde puluw, nge ngochngochan’, nge fanenikan.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
nwtsty-E study note ko Mt 4:9
ngam ragbug nga but’ ngam ta’ fag: Fare thin nu Greek ni “ngam tayfag” e be tamilangnag ni n’en ni yibe yog ni ngan rin’ e ban’en ni ngan rin’ ni ka chingiyal’ nem. Re thin ney ni ngam “ragbug nga but’ ngam ta’ fag” nrogon ni be yog e re verse ney e be dag nde yog Moonyan’ ngak Jesus ni ngaun tayfan ara ngaun liyor ngak, ya kemus ni nge ragbug Jesus nga but’ ni nge ‘ta’ fan’ ni taab yay.
nwtsty-E study note ko Mt 4:23, NW
ngan fil ban’en ku be’ . . . min machibnag: Ra ngan fil ban’en ku be’ mab thil ko bin ni ngan machibnag ni bochan e faen ni be fil ban’en ku be’ e gathi kemus ni nge machibnag, ya ba t’uf ni ngki weliy boch ban’en ngak ni nge nang fan, me weliy fan e pi n’em ngak ya nge tamilang u wan’, miki micheg e pi n’em nga laniyan’.
January 15-21
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | MATTHEW 6-7
“Ngam M’oneged u Wan’med e Gagiyeg rok Got”
Mu Chugur ngak Got u Daken e Meybil
12 Som’on e thingar da ted nrib ga’ fan ni ngad yibilayed e tirok Jehovah ban’en. Rayog ni ngad pininged e sorok ngak ni bochan e tin nib fel’ ni ma pi’, ma ngad pininged e magar ngak. (1 Kronicles 29:10-13) Bay kenggin e meybil ni ke fil Jesus ngodad u Matthew 6:9-13. (Mu beeg.) Ke yog ni ngan mathengeluwolnag ara ngan thothupnag fithingan Got. Ma ki fil ngodad ni ngad yibilayed ni nge yib Gil’ilungun Got min rin’ e tin nib m’agan’ ngay u fayleng ni bod rogon ni yibe rin’ u tharmiy. Tomuren ni ke yog Jesus ni ngan yibilay e tirok Jehovah ma aram mfini yog ni ngad yibilayed e tirodad ban’en. Nap’an ni gad ra tay ni rib ga’ fan e tirok Got ban’en u lan e meybil rodad, ma ra m’ug riy ni gathi kemus ni tirodad ban’en e gad be lemnag.
nwtsty-E study note ko Mt 6:24
sib: Re bugithin ney nrogon ni bay ko thin ni Greek e be yip’ fan reb e sib ni be maruwel u tan pa’ e masta rok. Ere n’en ni be yog Jesus e dabiyog ni nge tiyan’ reb e Kristiano ko pigpig ni be tay ngak Got maku be gay rogon ni nge yoornag e chugum rok.
nwtsty-E pi study note ko Mt 6:33
[Ngaum] m’oneged u wun’med: Re thin ney ni Greek e be yip’ fan ban’en ni ngaun rin’ maku rayog ni nga nog e re n’ey ni “Mu ulul ni ngam m’oneged u wan’med.” Piin nriyul’ ni yad pi gachalpen Jesus e gathi kemus ni yad ma m’oneg Gil’ilungun Got u lan taa bangiyal’, ngemu’ mar m’oneged yugu boch ban’en. Ya susun ni ireray e n’en ni yad ma m’oneg u lan e yafos rorad ni gubin ngiyal’.
gagiyeg rok Got: U boch e babyor nu Greek kakrom e ku yima yog e re thin ney ni “Gil’ilungun Got.”
rok: Re n’ey e be yip’ fan Got, ni ir e ‘chitamangidad ni bay u tharmiy’ nrogon ni bay ko Mt 6:32.
tin nib m’agan’ ngay: Piin ni yad be rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay e ba m’agan’rad ngay ni ngar folgad ko pi motochiyel rok. Rogon e lem ko pi girdi’ ney e ba thil ko lem ni i tay e pi Farise ni yad ma n’igin e girdi’ ni ngar folgad ko pi motochiyel ni yad e ur ngongliyed.—Mt 5:20.
Mm’oneg e Gagiyeg rok Got u Wan’um, Ma Gathi Chugum
18 Mu beeg e Matthew 6:33. Pi gachalpen Kristus e gubin ngiyal’ nthingar ra ted Gil’ilungun Got ni ir e ba m’on u lan e yafos rorad. I yog Jesus ni faan gad ra rin’ e re n’ey, ma aram e ra pi’ Got “urngin” e pi n’ey ngodad. Mang fan nrayog ni nge yog e re n’em? I tamilangnag ko tin ni ke yan e verse ni gaar: “Chitamangimed ni bay u tharmiy e manang ni pi n’ey ni urngin e dabi siy ni nge yog ngomed,” ni aram e be yip’ fan e pi n’en nib t’uf ko par rodad. Ra dawori nang be’ e n’en nib t’uf rok ma manang Jehovah, ni bod rogon e ggan, nge mad, nge naun. (Fil. 4:19) Manang ko ken ngan e mad rodad e be yan ni nge kireb. Ku manang e re miti ggan nib t’uf ni ngad ked, nge ga’ngin e naun nib t’uf ni nge par chon e tabinaw rodad riy. Dariy e maruwar riy nra pi’ Jehovah e tin nib t’uf rodad.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Mu Rin’ e Tin ni Ga Baadag ni Ngan Rin’ Ngom u Nap’an e Machib
14 Susun e yan i reb e rran me callnagem be’ ndam nang ko ir mini’. Me fith ngom ko ba miti mang ggan e ga baadag ni ga ma kay. Ma aram mu um par ngaum lemnag ko mini’ facha’ ni be call nge fan ni be callnagem. Ma aram mi gimew non buchuuw ya dabum ni ngam puwan’ ngak. De n’uw nap’an ma aram mag guy rogon ni ngam th’ab e sabethin romew. Machane, uw rogon ni faanra yog facha’ ko ir mini’, miki yog ni maruwel rok e ma ayuweg e girdi’ ni ngar ked e ggan nib fel’ nga fithik’ i dowrad, ma aram me yog ngom u fithik’ e sumunguy ni bay boch ban’en ni baadag ni nge yog ngom nra ayuwegem. Faanra aram rogon ma dabisiy ni ga ra adag ni ngam motoyil ngak. Maku reb e, ga baadag ni nge yog e en ni ke non ngom ko ir mini’. Ere, uw rogon ni ngad rin’ed e re n’ey u nap’an ni kad mada’naged e girdi’ u nap’an e machib?
15 Boor e binaw ni yima machib riy e nap’an ni yira yan nga tafen be’ ma som’on e nga nog ko mang fan ni kan yan e ngaram. Riyul’ ni bay e thin nib t’uf ni ngad weliyed ngak facha’ ni ka darod nga tafen. Machane, uw rogon ni faanra dab dogned ko gad mini’, ngemu’ ma gad fith ni lungudad: “Faanra rayog rom ni ngam pithig e pi magawon ni bay u fayleng, ma bin ngan e ga ra pithig?” Gad manang ni fan ni kad fithed e re deer nem e bochan ni ngad nanged e n’en ni be lemnag facha’ ngemu’, ma gad fanay e thin nu Bible ni ngad ayuweged. Machane, dabisiy nra gaar facha’ u wan’: ‘Mini’ e cha’ney, ma mang fan ni be fith e biney e deer ngog? Mang eray ni be weliy ngog?’ Ere, susun ni ngad guyed rogon ni nge pagan’ facha’ ngodad me adag ni ngad nonad. (Fil. 2:3, 4) Uw rogon ni ngad rin’ed e re n’ey?
16 Baaray e n’en ni ma rin’ reb e walag ni ma lekag e ulung. Tomuren ni ke yog ngak facha’ ni ke yan nga tafen ko ir mini’, me pi’ bang fare tract ngak ni kenggin e, Ga Baadag ni Ngam Nang e Tin Nriyul’? ngemu’ me gaar: “Daba’ e gamad be wereg e re gi babyor ney ko girdi’ ni ma par u roy. Be weliy nel’ e deer ni ma fith e girdi’. Baaray e gi rom e babyor.” Ke yog e re walag ney nnap’an nra nang e girdi’ fan ni ke yan nga taferad, ma ma pagan’rad ngak me mom ni nge non ngorad. Bin migid, me fith facha’ ni gaar: “Ka am fith reb e pi deer ney ba ngiyal’?” Faanra ke mel’eg facha’ reb fapi deer, ma aram me pithig fa gi tract nga baan langgin me weliy ngak e n’en ni be yog e Bible u murung’agen fare deer. Ma faanra de mel’eg facha’ reb e deer, ma aram me mang ir e mel’eg reb fapi deer me weliy e fulweg riy ngak. Riyul’ ni boor e kanawo’ nrayog ni ngad nonad riy ko girdi’. U boch e binaw e nap’an ni ga ra yan nga tafen be’, ma bay boch ban’en ga ra yog ngemu’ mfin mu weliy fan ni kam man. Machane, n’en th’abi ga’ fan e ngad guyed rogon ni nge puluw e n’en ni ngad weliyed ko girdi’ ni kad mada’naged ya ngar adaged ni ngar motoyilgad ngodad.
nwtsty-E pi study note ko Mt 7:28, 29
me gin fapi girdi’: Re thin ney nu Greek e rayog ni nge yip’ fan rogon ni “kari gin fapi girdi’.” Ma re thin ney e be dag ni n’en ni kar rung’aged e par u wan’rad nib n’uw nap’an me yib angin ngorad.
rogon e machib ni ke tay: Re thin ney e be weliy rogon ni i skulnag Jesus e girdi’ nge pi n’en ni i fil ngorad nib muun ngay e pi n’en ni bay u lan fare Welthin ni Pi’ u Daken e Burey.
gathi bod e tamachib rorad ko Motochiyel: Ba thil rogon ni i machib Jesus nga rogon ni i machib e pi tamachib ko Motochiyel ya Jesus e der ma weliy e pi n’en ni fil e pi tamachib rok yu Jew. Ere fan ni bay gelngin e thin rok Jesus e bochan nib puluw e pi n’en ni i machibnag ko Thin rok Got. Ya ireray rogon nsusun ni nge rin’ be’ ni ir owchen Got.—Joh 7:16.
January 22-28
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | MATTHEW 8-9
“Ba T’uf e Girdi’ rok Jesus”
nwtsty-E fa gal study note ko Mt 8:3
ke math ngak: Rogon ni bay ko fare Motochiyel rok Moses e piin ni yad ba daraw e yima tayrad nga bang ya nge dabi af e miti m’ar nem ngak yugu boch e girdi’. (Le 13:45, 46; Nu 5:1-4) Machane fapi tayugang’ ko teliw rok piyu Jew e kur ngongliyed yugu boch e motochiyel nthingari fol e girdi’ riy. Bod nsusun ndariy be’ ni nge chugur ko gin ni bay be’ nib daraw riy ni gonap’an aningeg e cubit pal’afngin ara sogonap’an 1.8 m (6 ft). Machane ra rofen nib gel e nifeng ma aram e susun ni ngan par u orel ko pi girdi’ ney ni sogonap’an 100 e cubit pal’afngin ara sogonap’an 45 m (150 ft). Ere bochan e pi motochiyel ney, ma aram e n’en ni k’aring e girdi’ ni ngar ngongolgad ngak e piin ni yad ba daraw ni be m’ug riy ndarur runguyed yad. Kan weliy murung’agen l’agruw i tamachib ni bagayow e mith rok e piin ni yad ba daraw ma bagayow e i malangnagrad ya ngar pared u orel. Ma re n’ey ni ur rin’ew e ban’en nib fel’ u wan’ e girdi’. Machane, ba thil e n’en ni rin’ Jesus u nap’an ni wenig be’ ngak nib daraw ni nge golnag. Bochan nri taganan’ Jesus ko fare moon nib daraw, ma aram me rin’ ban’en ni ma lemnag e pi Jew ni ban’en nsusun ndabin rin’. Re n’ey ni rin’ e aram e k’iyag pa’ nge math ko fare pumoon. I rin’ e re n’em ni yugu aram rogon nrayog rok ni kemus ni nge non me gol fare moon nib daraw.—Mt 8:5-12.
mm’agan’ug ngay: Re thin ney ni yog Jesus e gathi kemus ni be fulweg lungun fare moon nib daraw, ya be m’ug riy nri baadag ni nge rin’ e re n’em ni be wenignag. Re n’ey e be dag ni fan ni rin’ Jesus e re n’em e gathi bochan ni ireram ban’en ni thingari rin’ ya ban’en ni baadag ni nge rin’.
nwtsty-E fa gal study note ko Mt 9:10
yad be abich u tebel: Ara “ngan sabol nga taabang ni ngan abich.” Ra ngam sabolgow be’ u reb e tebel ma be yip’ fan nrib chugur e tha’ u thilmew. Ere, ba ga’ ni piyu Jew u nap’an Jesus e darur sabolgad e piin ni gathi yad piyu Jew u taabang ni ngar abichgad.
piin ni yad ma kunuy e tax: Boor e Jew ni yad ma kunuy e tax ni fan ko pi tayugang’ nu Roma. Ma dabun e pi Jew daken e piin ni yad ma kunuy e tax ni gathi kemus ni bochan e yad ma maruwel e re am nem nib gel lungun u taabang, ya ku yad ma sasalapiy urngin e tax nthingari pi’ e girdi’. Ere aram fan nib ga’ ndabun e pi Jew daken e pi girdi’ ney, ma yad ma lemnag ni taareb rogorad ngak e pi tadenen nge piin ni yad ma pied yad nchuway’.—Mt 11:19; 21:32.
nwtsty-E study note ko Mt 9:36
me taganan’ ngorad: Fare bugithin ni Greek ni ka nog e splag·khniʹzo·mai ngay e ba chugur fan ko fare bugithin ni splagʹkhna ni aram e be yip’ fan e “gil’iggan.” Gal bugithin ney e be weliy rogon e n’en ni gad ma thamiy u nap’an ni kari kireban’dad. Ireray bbugithin nu Greek ni yima fanay ni ngan tamilangnag rogon nri gad ma runguy e girdi’.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
“Kug Dag Ngomed Fare Kanawo’”
16 Re n’ey e taareb rogon nga nap’an ni yib fare tolang ko salthaw nsana gathi ir be’ nu Israel ngak Jesus me wenig ngak ni nge golnag e sib rok ni ke m’ar. Manang Jesus nre moon nem e bay boch ban’en nib kireb ni ke rin’. Ngiyal’ nem e ba ga’ ni pi tolang ko salthaw e yad ma rin’ boch ban’en nib kireb ni bod ni yad ma un ko cham, ma boor e piin ni kar thanged e pogofan rorad, maku yad ma un ko liyor ni googsur. Machane gathi ireram e n’en ni sap Jesus ngay, ya i tiyan’ nga rogon nib gel e michan’ ko re pumoon nem. (Matthew 8:5-13) Boch nga tomuren u nap’an ni non Jesus ngak facha’ nib kireb ni kan tining nga ba ley i gek’iy u charen, ma de puwan’ ngak ni yugu aram rogon ni manang ni boor ban’en nib kireb ni ke ngongliy. Ya i pi’ e athamgil nga laniyan’ ni aram e weliy murung’agen e athap nra yag ngak boch nga m’on. (Luke 23:43) Ri manang Jesus ni faan yira sap nga thibngin e girdi’, ma re n’ey e ra k’aringrad ni nge mulan’rad. Ere dariy e maruwar riy ni bochan ni i sap Jesus nga fel’ngin e girdi’, ma aram e n’en ni pi’ e athamgil nga lanin’rad ni ngkur rin’ed yugu boch ban’en nib fel’.
jy-E 70 ¶6
Mang Fan Nder Ma Pag Pi Gachalpen Jesus e Abich?
Be gay Jesus rogon ni nge ayuweg pi gachalpen John ni Tataufe ni nge tamilang u wan’rad ndariy rogon ni nge fol pi gachalpen Jesus ko yalen rok yu Judah. Ya binem e yalen nib muun ngay rogon ni ngan pag e abich e ke kakrom. De yib Jesus ngaray nga fayleng ni nge guy rogon ni nge ayuweg rogon e liyor ni yibe tay e ngiyal’ nem. Rogon e liyor ni yad be tay e ke bod bangi mad ni ke kaday, ere ke t’uf ni ngan thilyeg. Ba thil rogon e liyor ni be fil Jesus ko girdi’ nga rogon ni ma liyor yu Judah e ngiyal’ nem. Ya rogon e liyor ni be tay yu Judah e yad be fol ko yalen ko girdi’. Aram fan ni be yog Jesus ndabin thufeg bangi mad nib beech ngab mad ni ke kaday, ara dabin ngal’uweg e wain nib beech nga lan e tutuw ni keru’ e gamanman ni tafen e wain ni ke kaday.
January 29–February 4
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | MATTHEW 10-11
“Be Pi’ Jesus e Toffan Ngodad”
nwtsty-E pi study note ko Mt 10:29, 30
arche’ ni sparrow: Fare bugithin ni strou·thiʹon ni thin ni Greek e be yip’ fan e arche’ nib achichig. Mab ga’ ni be yip’ fan fare arche’ ni sparrow ni aram e re miti arche’ nth’abi sobut’ puluwon ni yima chuw’iy ni ggan.
ba salpiy nrow: Fare salpiy ni yima yog e “assarion” ngay e aram e salpiy ni ma fanay yu Roma nge pi binaw ni bay u tan pa’. Ireray e re salpiy ni yima pi’ ni puluwon be’ ni ke maruwel u lan 45 e minit. (Mu guy e App. B14.) Nap’an e re ngiyal’ i n’em ni aram e bin dalip yay ni milekag Jesus u lan yu Galile, me yog nra l’agruw e sparrow ma taareb e salpiy ni assarion puluwon. Boch nga tomuren ni sana ke gaman reb e duw u tomuren ni i machib u lan yu Judah, me yog nra lal e nochi arche’ ney ni sparrow ma kemus ni l’agruw e salpiy nrow puluwon ara l’agruw e salpiy ni assarion. (Lu 12:6) Ere faan gad ra taareb rogonnag e gali n’ey, ma ra tamilang nrib sobut’ puluwon e pi arche’ ney. Ya nap’an ni yira pi’ lal e sparrow ni chuway’, ma ke yan i aw ni bay reb u fithik’ ndariy puluwon.
mus nga piyan lolugmed ni ke m’ay i theeg: Kan pirieg nib pag 100,000 urngin gaf i piyan lolugen be’. Ma bochan ni manang Jehovah e re n’ey u murung’agdad, ma aram e n’en ni be micheg nriyul’ ni be lemnag urngin pi gachalpen Kristus ni be’ nge be’.
nwtsty-E media
Arche’ ni sparrow
Fare arche’ ni sparrow e aram e re miti arche’ nth’abi sobut’ puluwon ni yima chuw’iy ni ggan. Ya rayog ni ngan chuw’iy l’agruw e re arche’ ney ko salpiy ni ma yag ngak be’ ni ke maruwel u lan 45 e minit. Re bugithin ney ko thin ni Greek e rayog ni nge yip’ fan e pi arche’ nib achichig nib muun ngay fare arche’ ni sparrow nib ga’ ni ma changeg u tooben e tabinaw ni ka nog e Passer domesticus biblicus ngay, nge fare arche’ ni yima yog e Spanish sparrow ngay ara Passer hispaniolensis. Boor e miti arche’ ney ni ma par u lan fare binaw nu Israel.
nwtsty-E fa gal study note ko Mt 11:28
piin ni ke aw parowmed i fek e n’en nib tomal ni gimed be fek: Piin ni be piningrad Jesus e ke ‘aw parowrad’ ni bochan boch ban’en ni ur magafan’rad ngay nge boch e maruwel ni ur rin’ed nib gel. Maku reb e, ke mo’maw’ ngorad ni ngar liyorgad ngak Jehovah ni bochan yugu boch e yalen ni kun uneg ko Motochiyel rok Moses. (Mt 23:4) Mus ko rofen ni Sabbath nsusun ni aram reb e rran nra pi’ e athamgil nga lanin’rad, machane ke mang ban’en ni be tomalnag lanin’rad.—Ex 23:12; Mr 2:23-28; Lu 6:1-11.
mu gu pi’ e toffan ngomed: Fare bugithin ni Greek ni kan pilyeg ni “toffan” (Mt 26:45; Mr 6:31) e ku rayog ni nge yip’ fan ni ngan toffan u tomuren ni kan rin’ reb e maruwel nib gel ya ngki sul gelngiy bayay. (2Ko 7:13; Flm 7) Be tamilangnag fapi verse ni bay u tomuren e re verse ney nra ngan fek e “mat’” rok Jesus, ma be yip’ fan ni ngan maruwel ma gathi ngan toffan. Re thin nu Greek ney ni yog Jesus e be weliy rogon nra pi’ gelngin e piin ni ke aw porowrad, ya nge yag ni ngar feked e mat’ rok nib baud mab mom.
nwtsty-E study note ko Mt 11:29
Mfeked e mat’ rog ngam tiyed nga pomed: Fare “mat’” ni be weliy Jesus murung’agen e be yip’ fan rogon ni ngad ted fan mat’awun e en ni be gagiyeg me m’agan’dad ngay ni nge pow’iydad. Faanra be weliy Jesus murung’agen fare mat’ ni aram e yima m’ag l’agruw e gamanman nga taab mat’ ni ngar maruwelgow u taabang, ma re n’ey e be yip’ fan ni be pining pi gachalpen ni ngar tiyed e re mat’ ney nga porad ya ra ayuwegrad. Ireray e re mat’ ni ke pi’ Got ngak. Faanra arrogon, ma aram e rayog ni nga nog e re thin ney ni: “Mu un ngog ni ngad fekew e mat’ rog.” Machane faanra be weliy Jesus murung’agen reb e mat’ ni ir e ra pi’ ngodad, ma aram e be yip’ fan ni ngad ted fan mat’awun ni nge gagiyeg ma ngad paged ni nge pow’iydad ni bochan e gadad pi gachalpen.
Ngan Fal’eg i Gay Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
jy-E 96 ¶2-3
Baadag John ni Nge Rung’ag e N’en Nra Yog Jesus
Gur, mang fan ni fith John e re deer ney? Ya John e ir be’ ni ma rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay, ma ke pag sogonap’an l’agruw e duw u nap’an nni taufenag Jesus me guy John gelngin Got nib thothup ni yib nga daken Jesus miki rung’ag lungun Got ni yog nib fel’ Jesus u wan’. Ere dariy rogon ni ngad lemnaged ni ke war e michan’ rok John. Ya faan gomanga ke war e michan’ rok, ma dabi weliy Jesus fel’ngin e ngongol rok e ngiyal’ i n’em. Machane faanra dawori maruwar laniyan’ John, me ere, mang fan ni fith e re deer ney ngak Jesus?
Rayog nsana baadag John ni ngari tamilangnag Jesus ngak ko rriyul’ ni ir fare Messiah fa danga’. Ya re n’ey e rayog ni nge pi’ e athamgil nga laniyan’ u nap’an ni bay u kalbus. Machane ku bay reb i fan ni i fith John e re deer nem. Manang murung’agen e pi yiiy u lan e Bible ni be dag ni Faen Nra Dugliy Got e ir e ra mang pilung me thapegdad ngak Got. Yugu aram rogon ma ke yan boor e pul nga tomuren ni kan taufenag Jesus ma ku bay John u kalbus. Ere baadag John ni nge nang ko ku bay yugu be’ nra yib nga tomuren Jesus ni ir e ra lebguy e pi yiiy nsusun nra lebug u daken fare Messiah fa danga’.
jy-E 98 ¶1-2
Rib Gafgow e Girdi’ e Ngiyal’ i N’em Ndarur Folgad
Ba ga’ fan John ni Tataufe u wan’ Jesus, machane uw rogon John u wan’ yooren e girdi’? I weliy Jesus murung’agen e girdi’ ko “bin daba’ e rran” ni gaar, “Yad bod e bitir ni kar pired nga but’ ko gin ni bay e market riy, ni be tolul ba ulung i yad ngak ba ulung i yad ni be lungurad, ‘Kug chubeged e musik ni yima tay ko m’agpa’ ni fan ngomed, ma da mu churu’gad! Ma ku gon’ed e tang ni yima tay ko gum’eyag, ma da mu yorgad!’”—Matthew 11:16, 17.
Ere mang e be yip’ Jesus fan? I tamilangnag fan e n’en ni yog u nap’an ni gaar: “Yib John, mi i par yu ngiyal’ ni ke pag e abich ma da i unum e wain, me yog e girdi’ ni gubin ni lungurad e be’ nib aliliy [“ke ying e Moonyan’ ngak,” NW]! Me yib e en ni Fak e Girdi’, mi i abich ma be garbod me gaar e girdi’ ni gubin, ‘Mu guyed e re moon ney! I ir be’ nib taabich ma ma unum e wain, me ir e fager rok e piin ntamukun tax nge piin ndabuy dakenrad u lan binaw!’” (Matthew 11:18, 19) John e ir reb e Nazarite, ere der ma unum e wain, mab mom rogon e par rok. Machane ka be yog e girdi’ ni ke ying e Moonyan’ ngak. (Numbers 6:2, 3; Luke 1:15) Jesus e be par ni bod rogon e tin ka bay e girdi’, ere der ma abich ara garbod nib pag rogon. Machane ka be yog e girdi’ ni ir be’ nib taabich mab tamuun rrum. Ere rib tamilang nib mo’maw’ ni ngan rin’ ban’en nra fel’ u wan’ e girdi’.