Nge Athamgil Lanin’uy Ya Ke Chugur Ko Ngiyal’ Nran Ayuwegey
“Begaar Jehovah, ‘Gu bay rom, nguug ayuwegem.’”—JEREMIAH 1:19.
1, 2. Mang fan ni ba t’uf ko girdi’ ni ngan ayuwegrad?
YIRA ayuwegey! Aram bugithin ni ma fl’eg lanin’uy! Re n’em e ma sor fan ko ngan ayuwegey ko riya’ fa ngan pithigey ko magawon ni ma kirebnagan’uy. Ku ma sor fan ko ngan ayuwegey min thap u rarogon nib fel’.
2 Ri ba t’uf ko girdi’ ni ngan ayuwegrad ko ngiyal’ ney! Girdi’ u gubin yang e kan tomalnagan’rad me mulan’rad ko magawon —ko salpiy, nge social, nge fithik’ i dowey, nge laniyan’uy, nge tafinay. Baga’ de fel’ u wan’ e girdi’ rarogon e fayleng ma yad ba adag ni nge thil me fel’ boch.—Isaiah 60:2; Matthew 9:36.
“Ngiyal’ ni Boor e Magawon ma Mo’maw e Par”
3, 4. Mang fan ni kari t’uf ni ngan ayuwegey ko ngiyal’ ney?
3 Kab gel e gafgow ko bin 20 e chibog nga yugu boch, me ere rib t’uf ko ngiyal’ ney ni ngan ayuwegey u fithik’ e gafgow. Ngiyal’ ney mab pag reb e bilyon e girdi’ ni ma par ni ri yad ba gafgow, ma gubin e duw ma be mun 25 milyon. Gubin e duw ma sogonapan 13 milyon e bitir ni ma yim’ ya de gaman e ggan rorad fa bochan yugu ban’en nib l’ag ko gafgow—aram byoor ko 35,000 u gubin e rran! Ma bokum milyon e girdi’ nib ilal ni yad ma yim’ ko m’ar.—Luke 21:11; Revelation 6:8.
4 Mahl nge magawon u lan e binaw e ke n’igin boor e gafgow ndabiyog ni ngan weliy urngin. Fare babyor ni Yam’ ni N’igin e Am e begaar riy ni pi mahl nge magawon u thilin girdien reb e ganong nge reb ngu thilin girdien baraba’ i teliw nge baraba’, nge pi am ni ur lied girdien e nam rorad ni boor wenegan ni yib riy e “ke pag 203 milyon e girdi’ ni kar lied kar m’ad u lan e re chibog ney.” Miki weliy ni gaar: “Sana bin riyul’ riy e ke chugur ko 360 milyon e girdi’ ni kar m’ad ni bochan. Bod ni ke mathmit e girdi’ ko mmit e misilpig ni ma af ni machreg ni bod e Black Plague. Ma riyul’ ni ke mathmit e girdi’ ni bochan e m’ar ko lem ni Ngan Gelnagey, ma gathi bochan e baiking.” Yoloy Richard Harwood ni gaar: “Rogon e pi mahl ni un tay in e chibog faram e ba dake cham ko tug ya ba achig ko pi mahl ko ngiyal’ ney.”—Matthew 24:6, 7; Revelation 6:4.
5, 6. Uw fene kireb rarogon e fayleng ko ngiyal’ ney?
5 Ke gel e magawon ko ngiyal’ ney ya kari yoor e bugel, nge ngongol ndarngal, nge tabinaw ni be dar. William Bennett ni ir e United States Secretary of Education faram e ke yog ni ke mun 41 percent ko oren e girdi’ u Meriken u lan 30 e duw, machane ke mun 560 percent e bugel u fithik’ e yargel, ma ke mun 400 percent e bitir ni un gargelnagrad nde mabgol e gallabthir rorad, ma ke mun 300 percent oren e mabgol ni ke dar, ma ke mun 200 percent oren e piin fel’ yangaren ni kar lied yad kar m’ad. John DiIulio Jr. ni ir reb e Professor u University nu Princeton e ke weliy u morngaagen e piin fel’ yangaren ni yad bod e “gamanman nib ta ma li’ yugu boch e gamanman,” ni yad be yoor iyan ma yad ma “thang e fan ko girdi’, ma yad ma cham, ma yad ma kol e ppin, ma yad e moro’ro’, ma yad ma iring ban’en ma yad ma fl’eg e wagey u lan e binaw. Ma da ur rusgad fa ra tamra’gad ni ra kolrad e polis, min kalbusnagrad, ma der kireban’rad ngay.” U Meriken ma bin l’agruw fan nth’abi yoor e piin ni kar m’ad ni 15 nge mada’ ko 19 e duw yangarad e bochan ni yibe li’rad ngar m’ad. Ma kab boor e bitir ni aningeg e duw rorad nga but’ e yad be yim’ ni bochan ni kan gafgownagrad ma gathi bochan e m’ar.
6 Ma gathi ke mus ntaareb e nam e bay e magawon ko bugel nge wagey. Ya aram rogon u lan boor e binaw. Ma aram rogon ya be yoor iyan e drugs nib togopuluw ko motochiyel ni be wer iyan ma be kirebnag bokum milyon e girdi’. Fare simbung nu Australia ni Sydney Morning Herald e be gaar: “Fa bin l’agruw ko tin th’abi fel’ e business ko fayleng e pi drug ni yibe wereg u gubin e nam, ma bin th’abi som’on e business e pi talin e cham ni yibe fl’eg.” Ku reb i fan ni be yoor e magawon e bochan e cham nge ngongol ndarngal ni yibe pag ko TV. U lan boor e nam ma dawori taw ko 18 e duw rok e bitir ma ke guy bokum biyu’ yaan e cham ni kan pag ko TV nge yaan e ngongol ndarngal ni bokum yay. Aram ban’en nib baga’ ni ma kirebnagey ya pangidad nge rarogodad e sum ko pi n’en ni gad ma tay nga lanin’dad u gubin ngiyal’.—Roma 12:2; Efesus 5:3, 4.
7. Mang e kan yiiynag u lan e Bible u morngaagen rarogon e fayleng nib kireb ko ngiyal’ ney?
7 Pi n’en ni be buch ko re chibog ney e kan yiiynag u lan e thin ko profet ko Bible. Kan yiiynag ni ra yib e mahl u gangin e fayleng, nge m’ar ni ma af nib machreg, nge uyungol, ma ra yoor e girdi’ ni ma th’ab e motochiyel. (Matthew 24:7-12; Luke 21:10, 11) Ma faan gad ra bieg e thin ko profet ni bay ko 2 Timothy 3:1-5, ma wod ni gad be motoyil ko news ni yima pi’ u gubin e rran. Ya aram e pow ni ereray e ngiyal’ ni “tin tomren e rran” ma be weliy ni bayi par e girdi’ ni ‘ke mus ni yad e yad be lemnagrad, ma kari gel e chogow rorad, ma dabkur folgad rok e gallabthir rorad, ma dab kur golgad, ma dab kur t’ared lanin’rad, ma yad ba damumuw, ma yad ba uf ma bayi t’uf e fafel rorad me tomur Got u wan’rad.’ Ri aram rogon e fayleng ko ngiyal’ ney. Arrogon ni yog William Bennett ni gaar: “Kari yoor e pi n’en ni ma micheg ni . . . ke kireb e par nib yaram ko girdi’.” Ma ka nog ni ke thumur e par nib yaram u nap’an e bin som’on e mahl ko fayleng.
8. Mang fan ni ke tharey Got e fayleng ko Ran u nap’an Noah, ma uw rogon ni ba puluw ko ngiyal’ ney?
8 Kab gel e kireb ko ngiyal’ ney ko ngiyal’ u m’on ni yib fare Ran u nap’an Noah ya “kireb rorad e ke wer nga gubin yang.” Ngiyal’ nem ma ke dabuy e girdi’ ni ngar kalgadngan’rad ko kireb ni yad be rin’. Ere ke yog Got ni gaar: “Bay gu thang owchen urngin e girdi’, ya re fayleng ney e ke sug ko ngongol rorad nib kireb.” Kan thang e re fayleng nem nib kireb ko fare Ran.—Genesis 6:11, 13; 7:17-24.
Girdi’ e Dabiyog ni Ngar Ayuweged Gadad
9, 10. Mang fan ni dabda torgad ko girdi’ ni nge ayuwegdad?
9 Rayog ko girdi’ ni ngar ayuweged gadad u fithik’ e pi n’en ney nib kireb fa? Thin Rok Got e be pi’ e fulweg ni gaar: “Dab mu pagan’um ngak e piin nib pilung, ara pi fak e girdi’ ya dabiyog ni ngar ayuweged e yafas.” “De mil fan ngak e girdi’ ni be yan ni nge gagiyegnag e yan rok.” (Psalm 146:3; Jeremiah 10:23) Chepin e girdi’ u lan bokum biyu’ e duw e be micheg e re n’em. Ke un e girdi’ ko urngin mit e politic, nge yaram ko salpiy, nge yaram ko girdi’, machane ka be kireb iyan salpedad. Faan mang rayog ko girdi’ ni ngar pithiged e magawon, ma susun ke m’ug e chiney. Machane bin riyul’ riy e “i suwey e girdi’ e girdi’ ma kar maadadgad riy.”—Eklesiastes 8:9; Proverbs 29:2; Jeremiah 17:5, 6.
10 In e duw faram ma Zbigniew Brzezinski ni ir e U.S. national security adviser faram e ke yog ni gaar: “Ngan fl’eg i yaliy e pi n’en ni be buch u fayleng ma dabni laniyan’ riy ma aram ma ra tamilang u wan’uy ni rogon ni be kireb iyan urngin ban’en ma ra gel e kireb ko magawon u thilin e girdi’, nge magawon ko politic, nge magawon ko salpiy, nge magawon u thilin reb e nam nge reb.” Miki gaar: “Fare magawon ni rayog ni nge yib e togopuluw ko urngin e girdi’ u gangin e fayleng.” Pi thin nem e rib puluw ko ngiyal’ ney. Reb e thin u morngaagen e ngiyal’ ney nib sug ko wagey e bay ko fare simbung nu New Haven, Connecticut, ni fare Register e begaar: “Kayigi pag rogon rarogodad nib kireb ma dabkiyog ni ngan taleg.” Danga’, dabi tal e kireb iyan ko re fayleng ney, ya fare thin ko profet u morngaagen e “tin tomren e rran” e begaar: “Girdi’ nib kireb nge piin ni yad be dake girdien Kristus e bayi gel farad kireb nguur banniged boch e girdi’ ma yibe bannagrad.”—2 Timothy 3:13.
11. Mang fan ni dabiyog ko girdi’ ni ngar taleged rarogon e fayleng ni be kireb iyan?
11 Dabiyog ko girdi’ ni ngar thiliyeged e re n’ey ya Satan e ir “fare got ko re m’ag ney.” (2 Korinth 4:4) Arrogon, “girdi’ nu fayleng ni polo’ e ke suweyrad faanem nib kireb.” (1 John 5:19; mu guy John 14:30.) Bpuluw e n’en ni yog e Bible u morngaagen e ngiyal’ ney ni gaar: “Ri bayi gafgow e fayleng nge day! Ya ke yib fare Moonyan’ ngomed ni kari damumuw, ya manang ndaki n’uw nap’an ni nge par.” (Revelation 12:12) Manang Satan ni ke chugur ko ngiyal’ nra m’ay e gagiyeg rok nge fayleng rok, me ere be yan ni bod “ba layon ni be tolul, ni be gayiy be’ ni nge longuy.”—1 Peter 5:8.
Ke Chugur ko Ngiyal’ Nran Ayuwegey—Ni Fan Ku Mini’?
12. Ke chugur ni ngan ayuweg mini’?
12 Pi magawon u fayleng ni be kireb iyan e be micheg ni kari chugur ko ngiyal’ nran thiliyeg ban’en—ya yira ayuwegey! Mini’ e yira ayuweg? Yira ayuweg e girdi’ ni be tiyan’ ko pi pow ni be ginangrad ma yad be ngongol nib puluw ngay. Bin som’on e John 2:17 e be weliy ko mang e thingarni rin’: “Re fayleng ney [m’ag rok Satan] nge urngin ban’en ni ba’ riy ni be yim’ e girdi’ ni bochan e bayi m’ay, machane en nra rin’ e tin nib m’agan’ Got ngay e ra par nib fos ndariy n’umngin nap’an.”—Ku mu guy 2 Peter 3:10-13.
13, 14. Uw rogon ni ke tamilangnag Jesus ni ba t’uf ni ngan par nib od?
13 I yiiynag Jesus ni dabi n’uw nap’an ma ran chuweg e re m’ag nib kireb ney ko ngiyal’ “ni kab gel e gafgow riy nga reb e gafgow ni kaa yib, ni ka nap’an ni sum e fayleng nge mada’ ko bin daba’ e rran, fa ki yib reb e gafgow ntaareb rogon ngay.” (Matthew 24:21) Ar fan ni ke ginang ni gaar: “Mu ayuwgad, ma dab mpaged gimed nguum pired ni baga’ ni mur ni ke pag rogon nge muun rrum e gimed be muruwliy, nge pi n’en ni ma magafan’uy ngay ko biney e tamilang, ya richey mi gimed da’da’ ko re Rran nem ni ke taw ngomed. Ya ra taw ngak urngin e girdi’ nu fayleng ni bod rogon ba wup ni pangthal. Um pired ni kam fal’eged rogomed ma gimed be meybil ni gubin ngiyal’ nge yib gelngimed nge yog ni mmarod u fithik’ urngin e pi n’ey ni bayi m’ug ndabi buch ban’en romed.”—Luke 21:34-36.
14 Piin ni yad ma “tiyan’rad” ma yad ma par ni “kar fal’eged rogorad” e yad ra gayiy ko be mang e tin nib m’agan’ Got ngay mi yad rin’. (Proverbs 2:1-5; Roma 12:2) Ereray e piin ni “dabi buch ban’en rorad” u nap’an ni ran thang e m’ag rok Satan. Ma rayog ni nge mich u wan’rad ni yira ayuwegrad riy.—Psalm 34:15; Proverbs 10:28-30.
Fa En ni Ra Ayuwegey
15, 16. Mini’ e en nth’abi ga’ ni ra ayuwegey ma mang fan ni ngari mich u wan’dad ni ba mat’aw e pufthin ni ra tay?
15 Ra ngan ayuweg e pi tapigpig rok Got, ma thingarni chuweg Satan nge urngin ban’en nib l’ag ko m’ag rok u gangin e fayleng. Ere ba t’uf e ayuw ni kab gel ko ayuw ni rayog ni nge pi’ e girdi’. Jehovah Got e ir tapgin e re ayuw nem, me ir fa En Nth’abi Ga’, nge En ni Tasunumiy e palpal th’ib. Ir e En nra Ayuwegey: “I gag—Jehovah, ma ke mus ni gag e rayog rog ni nggu ayuwegmed u pa’ e toogor romed.”—Isaiah 43:11; Proverbs 18:10.
16 Jehovah e en nth’abi gel gelngin, ma th’abi gonop, ma th’abi mat’aw, ma th’abi fel’ e t’ufeg rok. (Psalm 147:5; Proverbs 2:6; Isaiah 61:8; 1 John 4:8) Ere nap’an ra pufthin ma rayog ni nge mich u wan’dad ni ba mat’aw e n’en nra turguy. I fith Abraham ni gaar: “Tapufthin ko fayleng ni polo’ e nge ngongol nib yal’uw?” (Genesis 18:24-33) Yog Paul ni gaar: “Nge lungudad e de mat’aw Got? Ri dangay!” (Roma 9:14) Yoloy John ni gaar: “Arrogon, Jehovah Got ni Th’abi Gel, rib riyul’ ma rib mat’aw e gechig ni ga ma pi’.”—Revelation 16:7, NW.
17. Uw rogon ni dag e pi tapigpig rok Jehovah kakrom ni ke mich u wan’rad e tin ni ke yog nra rin’?
17 Faani micheg Jehovah ni ra ayuwegey u fithik’ e gafgow ma ri ra lebug. I gaar Joshua: “Dariy reb e thin nib fel’ ni ke micheg Jehovah ni de lebug.” (Joshua 21:45, NW) Gaar Solomon: “Ke tay nga tagil’ urngin e tin ni micheg.” (1 Kings 8:56) Ma ke weliy apostal Paul ni “de maruwar u wan’ Abraham e tin ni yog Got ni bayi rin’ ngak, . . . ya rib mich u wan’ nrayog rok Got e tin ni ke yog Got ngak ni bay rin’.” Maki er rogon Sarah ni “i pagan’ ngak Got nra rin’ Got e tin ni ke yog ni bay rin’.”—Roma 4:20, 21; Hebrews 11:11.
18. Mang fan nrayog ni nge mich u wan’ e pi tapigpig rok Jehovah ko ngiyal’ ney ni yira ayuwegrad?
18 Jehovah e gathi bod e girdi’ ya rayog ni ngan pagan’uy ngak, me rin’ e n’en ni ke yog. “I micheg Jehovah ko pi salthaw ni gaar: ‘Dabi siy ni rogon ni kug lemnag ma aram rogon nra buch; ma rogon ni kug turguy ma aram e n’en nra riyul’.’” (Isaiah 14:24, NW) Ere faani yog e Bible ni “manang Jehovah rogon ni nge ayuweg e piin ni yad ma fol rok ko gafgow ni ma yib ngorad, nge rogon ni nge tay e piin nib kireb u tan e gechig rok nge yan i mada’ ko Chirofen ni bayi pufthinnagrad Got,” ma aram e rayog ni nge mich u wan’dad ni ra buch. (2 Peter 2:9) Mus ko ngiyal’ ni ke chugur ni nge thang e pi toogor ko pi tapigpig rok Jehovah e fan rorad, ma dabra rusgad ya ke micheg Got ngak reb e profet rok ni gaar: “Bay ra togopuluwgad ngomed machane ri dabra gelgad ngomed ya bay gu un ngomed nguug yoror romed. I gag Jehovah e gu be non.”—Jeremiah 1:19; Psalm 33:18, 19; Titus 1:2.
Kan Ayuwegey Kafram
19. Uw rogon ni ke ayuweg Jehovah Lot, ma uw rogon ni ba puluw ko ngiyal’ ney?
19 Ra athamgil lanin’dad ni ngad lemnaged rogon ni ayuweg Jehovah e girdi’ faram. Susun, “kari kireban’” Lot ko kireb ni be rin’ yu Sodom nge yu Gomorrah. Ma ke tiyan’ Jehovah ngay ni “rib kireb e tin ni ka nog nib togopuluw” ngak e gal mach nem. Ngiyal’ nib puluw ma ke l’og e pi tamol’og rok ni ngar ranod ngar pininged Lot nge tabinaw rok ni ngar chuwgad ko re mach nem e chi ngiyal’ nem. Ma mang wenegan? Me “chuweg Jehovah Lot,” me “gechignag e binaw nu Sodom ngu Gomorrah ya ni urfiy e gali binaw nem.” (2 Peter 2:6-8; Genesis 18:20, 21) Ku arrogon e ngiyal’ ney ma tiyan’ Jehovah ko thin ni kan nog u morngaagen fene kireb e ngongol ko re fayleng ney. Pi tamol’og rok ko ngiyal’ ney e be machibnag e girdi’, ma ngiyal’ nra turguy me m’ay e re maruwel nem, ma aram ma ra gechignag e re fayleng ney ma ra ayuweg e pi tapigpig rok ni bod rogon ni i ayuweg Lot.—Matthew 24:14.
20. Mu weliy ko uw rogon ni ke ayuweg Jehovah piyu Israel ngar chuwgad u Egypt.
20 Bokum milyon e girdi’ rok Got e yad e sib u Egypt kakrom. Gaar Jehovah u morngaagrad: “Kug rung’ag lamrad. . . Rib tamilangan’ug u gelngin e gafgow ni yad be tay. Ku gub ni nggu ayuwegrad.” (Exodus 3:7, 8) Machane tomren ni pag Farao e girdi’ rok Got ngar ranod, me thiliyeg e lem rok me lol’ograd ko pi salthaw rok. Be m’ug riy ni dabiyog ni nge mil yu Israel rorad ya kar gifgad u tooben e Day ni Row. Machane gaar Moses: “Dab mu rusgad. Mu pagedan’med, mi gimed guy e n’en ni bayi rin’ Jehovah nge fasegmed e daba’.” (Exodus 14:8-14) I ruwraba’nag Jehovah fare Day ni Row, me yan piyu Israel riy u daken e but’. Pi salthaw ku Farao e ur leked yad, machane ke fanay Jehovah gelngin “me sul e day nga taabang nge thareyrad; mi yad ligil nga ar ni bod e plomow.” Nge mu’ me yin’ Moses e tang ni fan ku Jehovah ni gaar: “I mini’ e bod gur ni gab th’abi manigil ma gab thothup? I mini’ e bod gur ni ga be ngongliy e maang’ang nge bogi ban’en ni yibe ngat ngay?”—Exodus 15:4-12, 19.
21. Uw rogon ni kan ayuweg e girdi’ rok Jehovah u pa’ yu Ammon, nge Moab, nge Seir?
21 Ma yugu ba ngiyal’ ma pi nam nu Ammon, nge Moab, nge Seir (Edom) ni yad e pi toogor ko girdi’ rok Jehovah e ur bad ni ngar thanged yad. Gaar Jehovah: “Dab mu rusgad ni bochan e pi girdi’ ney ni yad e toogor romed mi yad pire’; ya gathi gimed e gimed ra chamnagrad ya Got. . . . De t’uf ni ngam uned ko cham . . . Mu pared nib dugil ma gimed guy rogon ni ra ayuwegmed Jehovah.” I ayuweg Jehovah e girdi’ rok ya ke n’igin nge maathukthuk laniyan’ e piin ni yad e toogor ma aram ma ra bagayad e li’ bagayad.—2 Kronicles 20:15-23, NW.
22. Mang maang’ang ni fl’eg Jehovah me ayuweg yu Israel u pa’ yu Assyria?
22 Ma piyu Assyria ni yad e World Power e ur m’aged e mahl ngak yu Jerusalem, me moningnag Sennacherib ni Pilung Jehovah ya ke yog ko girdi’ rok ni yad bay u daken e yoror: “Gur bay reb e got u fithik’ urngin e got ko pi nam [ni kug gel ngorad] ni yog rok ni nge ayuweg e nam rok u paag? Ere uw rogon ni gimed be lemnag ni nge ayuweg Jehovah yu Jerusalem?” Me gaar ngak e pi tapigpig ku Got: “Dab mpaged Hezekiah nge tay ir ngomed ni ngam torgad ngak Jehovah. Dab mu lemniged nra ayuwegmed Jehovah.” Ere ke yibilay Hezekiah ni ngan ayuwegrad, “ya nge gubin e nam nu fayleng me nang ni kari mus ni gur, O Jehovah, e Got.” Ke li’ Jehovah 185,000 e pi salthaw nu Assyria, ma kan ayuweg e pi tapigpig rok Got. Me tomur riy ni be meybil Sennacherib ko birok e got ni googsur, me yib l’agruw i pumoon ni fak ngar liew ko sayden me yim’.—Isaiah, guruy ni 36 nge 37.
23. Mang boch e deer u morngaagen rogon ni ngan ayuwegey ko gafgow e ngiyal’ ney ni ba t’uf ni ngan nang e fulweg riy?
23 Rayog ni nge dugil lanin’dad u nap’an ni gad ra lemnag ko uw rogon ni ke ayuweg Jehovah e girdi’ rok kafram. Ma uw rogon ko ngiyal’ ney? Be mang riya’ ni ra yib ko pi tapigpig rok ndabki n’uw nap’an nga m’on ma aram e ra t’ufegrad ni nge ayuwegrad u fithik’ e maangang? Mang fan ni ke son nge mada’ ko ngiyal’ ney ni nge ayuwegrad? Uw rogon nra lebug e pi thin rok Jesus ni be gaar: “Faanra tabab i m’ug e pi n’ey, mi gimed sak’iy ngam changargad nga lang, ya aram e ke chugur ni ngan chuwegmed u fithik’ e gafgow”? (Luke 21:28) Ma uw rogon ni yira ayuweg e pi tapigpig rok Got ni goo kar m’ad? Bin migid e article e ra pi’ e fulweg ko pi deer ney.
Boch e Deer ni Ngan Sul nga Daken
◻ Mang fan nib t’uf ni ngan ayuwegey u fithik’ e gafgow?
◻ Mang fan nsusun dabda torgad ko girdi’ ni ngar ayuweged gadad?
◻ Chon mini’ e ke chugur ko ngiyal’ nran ayuwegrad?
◻ Mang fan nrayog ni nge pagan’dad ni ra ayuwegdad Jehovah?
◻ Mang boch e thin u morngaagen rogon ni kan ayuwegey kakrom ma ra pi’ e athamgil nga lanin’dad?
[Sasing ko page 10]
Abraham e bagayad e piin ni ma tor ku Jehovah