Falfalan’—Mo’maw ni Ngan Pirieg
DAMUMUW, magafan’uy, mulan’uy, aram e pi n’en ni be yaliy e pi scientist. Machane ngiyal’ ney ma be fl’eg i lemnag e pi scientist u morngaagen ban’en nib fel’ ni ma ubung e girdi’ ni—falfalan’.
Mang e ra yibnag e falfalan’ ko girdi’? Faanra nge fel’ boch yangarad, ara nge fel’ boch rogorad, ara nge fel’ fithik’ i dowrad, ara ngar n’uwgad, ara nge gel e achig rorad? Mang e ra yibnag e bin riyul’ e falfalan’? Boor e girdi’ e ba mo’maw ni ngar pied e fulweg ko re deer nem, ma boch e girdi’ e ri dabiyog. Faanra ngan lemnag ni kaygi yoor e piin ni dar pirieged e falfalan’, ma sana ra lemnag boch e girdi’ ni kab mom ni ngan nog ni be mang e dabi yibnag e falfalan’.
Ke n’uw nap’an ma piin ni yad e psychologist e ur rogned nib fel’ ni ra be’ me lemnag e n’en nib t’uf rok ni nge yog e falfalan’ ngak. Ur rogned ni girdi’ ni ke kireban’rad e susun ni ngar lemnaged, ngar rin’ed e n’en ni yad ba adag. Ka nog boch e thin ni baaray ni fan ko psychotherapy ni “mu ngongol nrogon ni ga ba adag,” nge “nga mu nangem u wan’um,” nga “mu gayiy mag piriegem.” Machane piin ni ur mon’eged e re lem nem faram ma chiney e yad be yog ni dabi yib e falfalan’ ko lem ni aram rogon. Ya lem ni ra be’ ma be lemnag ir e ra yib wenegan ni amith nge kireban’. Ngongol nib siin e dabi yibnag e falfalan’.
N’en nra Yibnag e Par Ndariy e Falfalan’ Riy
Piin ni ma lek e fafel ni nge yog e falfalan’ ngorad e yad be lek ban’en ni gathi ir. Mu lemnag Solomon ni be’ nib gonop ni ir e Pilung nu Israel kakrom. I weliy u lan e Bible ko Eklesiastes ni gaar: “Demtrug ko mang e kug guy ni gu ba adag ma kug fek. Da gu tel rog urngin mit e falfalan’, ya kug falfalan’ ni bochan e maruwel ni ug tay nib elmirin, ma aram e birog e f’oth ko urngin e maruwel ni kug tay.” (Eklesiastes 2:10) I toy Solomon boch e naun ni fan ngak, me fl’eg boch e milay’ ni grape, me fl’eg boch e milay’ nib fel’ yaan, nge boch e park, nge boch e pool ni tafen e ran. (Eklesiastes 2:4-6) Bay biyay ni ke fith ni gaar: “Mini’ e kab fel’ e abich nge garbod ni be tay ngog?” (Eklesiastes 2:25) Bay e tin th’abi fel’ e girdi’ ni ma tang nge musik ni fan ngak, ma bay rok e tin th’abi pidorang e ppin u lan e binaw.—Eklesiastes 2:8.
Ere de tel Solomon ir ni nge dabi fek e pi n’en ni ma pi’ e falfalan’ ngak. Ma mang e ke yog u tomren ni ke un ko pi nem ni boor? Ke gaar: “Mus ni gag e kug sap ko urngin ban’en ni kug maruweliy u paag nge urngin ban’en ni kug athamgil nib elmirin ni nggu lubeg, ma amu sap! gubin ban’en ni goo m’ay fan ma bod ni yibe lek e nifeng ni ngan kol, ma dariy ban’en nib fel’ u tan e yal’.”—Eklesiastes 2:11.
Pi n’en ni pirieg e re pilung nem nib gonop e ba puluw ko ngiyal’ ney. Susun, mu lemnag reb e nam nib fel’ rogon ni bod yu Meriken. Nap’an fa guyey e duw ni ke yan ma ke mun l’agruw yay oren e chugum rok piyu Meriken, ni pi n’en ni bod e karro nge tv. Machane piin ni ma tafalaynag e piin nib m’ar lolugrad e yad ma yog ni de yoor e falfalan’ rok piyu Meriken. Kan nog ni “lan e pi duw nem ma ke yoor e piin ni ke magafan’rad nga ban’en. Ke mun dalip yay oren e piin fel’ yangaren ni kar lied yad kar m’ad. Ke man l’agruw yay oren e mabgol ni be dar.” Ma ku aram e n’en ni pirieg e piin ni kar fl’eged i gayiy ko uw rogon nib peth e salpiy nge falfalan’ u lan 50 e nam. Ma kar pirieged ni dabiyog ni ngar chuw’iyed e falfalan’.
Ya ba math’ keru’ ko re n’em ya ran lek e salpiy ma ra yog e par ndariy e falfalan’ riy ngom. I ginang apostal Paul ni gaar: “Machane piin ni yad ba adag ni nge yoor e salpiy rorad e yad ma pagrad ngak e pi n’en ni ma pingeg e girdi’ nge denen, mi yad aw ko wup ko ar’ar ni aram e yibe ar’arnag e tin ndariy fan nge tin ra kirebnigey, ni ir e ma girngiy e girdi’ ko tagan mi yad malog, ya chogowen e salpiy e ir lik’ngin urngin mit e kireb. Boch e girdi’ e ri yad ba adag ni nge yog ngorad ni aram tapgin ma kar mal’afgad u rogon ni nge mich Kristus u wan’rad, ma ke m’ingan’rad ke yib e kireban’ ni pire’ ngorad.”—1 Timothy 6:9, 10.
Salpiy ni boor, fel’ nga fithik’ i dowey, fel’ yangarey, yaay nib fel’, gel gelngiy, dariy reb e pi n’ey e ra pi’ e falfalan’ nib mudugil. Mang fan ndanga’? Ya dariy gelngidad ni ngad siyeged boch ban’en nib kireb ni ma yib ngodad. I yog Solomon ni Pilung ni gaar: “De nang e girdi’ e ngiyal’ nra yim’. Bod rogon e nig ni kan kol ko nug, ma bod e arche’ ni ke aw ko wup, ku arrogon pi fak e girdi’ e yibe l’agrad ko ngiyal’ ndan nang, ma ma yib nib tomgin.”—Eklesiastes 9:12.
Ban’en nib Mo’maw ni Ngan Kol
Dabiyog ko pi scientist ara girdi’ ni ngar fl’eged ban’en ara ra turguy ko uw rogon nrayog e falfalan’ ko girdi’. I yog Solomon ni gaar: “Kug guy u tan e yal’ ni piin nib machreg e gathi mmutrug ni yad ra gel ko sagreng, ma piin nib gel gelngirad e gathi mmutrug ni yad ra gel ko cham, ma piin nib gonop e gathi mmutrug ni ra yog garad, ma gathi mmutrug ni piin nib llowan’ e yad ra par nib fel’ rogorad, ma gathi mmutrug ni piin nib boor ban’en ni yad manang e rayog e flaab ngorad; ya yugu ma buch boch ban’en ngorad ni dabiyog ni ngan nang.”—Eklesiastes 9:11.
Boor e girdi’ ni puluw u wan’rad e pi thin nem ni yad ma lemnag ni dabiyog e par ni rib falfalan’ ngorad. Yog reb e sensey nib gilbuguwan ni “falfalan’ e aram ban’en nde riyul’ ya ke mus ni yibe lemnag ni bay.” Ma yugu boch e girdi’ e ma lemnag ni rogon ni nge yog e falfalan’ e aram ban’en nib mith, ma ke mus ni piin nib taw’ath ma yad ba gonop e rayog ni ngar nanged.
Machane ka be gayiy e girdi’ nrogon nrayog e falfalan’ ngorad, mi yad un ko yu mit e par. Ma yugu demtrug ko de m’ag ko piin ni ur moyed faram e pi n’en ney machane ka yad be lek e salpiy, ma yad ma guy rogon ni nge gel lungunrad, mi yad guy rogon ni nge fel’ fithik’ i dowrad, ma yad ma lek e fafel ni nge chuweg rorad e par ndariy e falfalan’ riy. Ma ka yibe gayiy e falfalan’ ya boor e girdi’ e ke mich u wan’rad ni falfalan’ e gathi ke mus ni ban’en ni yibe lemnag ni ba’ machane dariy. Yad ma athapeg ni falfalan’ e gathi ke mus ni ba lik’ay. Ere sana ga ra fith, ‘Uw rogon nrayog ni nggu pirieg?’