Michan’uy Nge N’en Ni Bay Nga M’on Rom

“Ra nge michan’dad ma aram e ke pagan’dad ko pi n’en ni ir e ke l’agan’dad ngay.”​—HEBREWS 11:1.

1. Uw rogon e gabul nge langleth ni ba adag e girdi’?

GA BA ADAG ni ngam nang ko mang e ra buch gabul nge langleth? Boor e girdi’ e yad ba adag ni ngar nanged. Yad be athapeg e gapas nga m’on nge par ndariy e marus riy, nge par nib fel’ rogon, nge maruwel ni bay angin riy mab falfalan’, nge fel’ fithik’ i dowey, nge yafas nib n’uw nap’an. Dariy e maruwar riy ni gubin e mfen u chepin e girdi’ ma ur adaged e pi n’en nem. Ma ngiyal’ ney ma ri yi ba adag e par ni aram rogon ya kari gel e magawon ko re fayleng ney.

2. Mang e yog reb e tayugang ko am u morngaagen e gabul nge langleth?

² Nap’an ni be chugur iyan e girdi’ ko fa bin 21 e chibog ma rayog ni ngan nang ko ra uw rogon e gabul nge langleth fa? Reb e kanawo’ ni ngan nang e re n’em e ke yog Patrick Henry 200 e duw faram ni ir reb e tayugang ko am nu Meriken. Ke gaar: “Ke mus rogon ni gu manang ni rayog ni ngan nang ko ra uw rogon gabul nge langleth e faanra ran lemnag e n’en ni buch kafram.” Rogon e re n’em ma rayog ni ngan nang ko mang e ra buch ko girdi’ nfaanra ran lemnag e n’en ni rin’ e girdi’ kafram. Boor e girdi’ e be lemnag ni aram rogon.

Uw Rogon e Ngiyal’ Kafram?

3. Mang e be tamilangnag e pi n’en ni buch kafram u morngaagen e gabul nge langleth?

³ Faanra ngiyal’ nga m’on e ra taareb rogon ko n’en ni buch kafram, ma aram e be pi’ e athamgil nga lanin’um fa? Ke fel’ iyan reb e mfen nge reb iyib ngaray fa? Danga’. Ya yugu aram rogon e pi n’en nib fel’ ni ke athapeg e girdi’ u lan bokum biyu’ e duw ma yugu aram rogon ni ke fel’ rogon e par ko girdi’ u yu yang, machane chepin e girdi’ e goo ka bay e gafgow riy u yu yang, nge bugel, nge cham, nge mahl, nge magawon. Yugu be yib reb e gafgow nge reb ma baga’ ni aram rogon ni bochan e gagiyeg ko girdi’. Rib puluw e n’en ni yog e Bible ni gaar: “I suwey e girdi’ e girdi’ ma kar maadadgad riy.”​—Eklesiastes 8:9.

4, 5. (a) U tabolngin e bin 20 e chibog ma mang fan ni be athapeg e girdi’ nra fel’ gabul nge langleth? (b) Mang e ke buch ma ke thil e n’en ni ur athapeged ko gabul nge langleth?

⁴ Bin riyul’ riy e tin nib kireb ko chepin e girdi’ e yugu be buch biyay nge biyay​—machane be gel iyan e kireb riy. Aram e n’en ni be micheg e tin ni be buch u lan e re chibog ney ni bin 20. Ke fil e girdi’ ban’en ko oloboch rorad faram ma kar siyeged fa? U tabolngin e re chibog ney ma boor e girdi’ e ke mich u wan’rad ni ra fel’ e gabul nge langleth ya immoy e gapas u lan ba ngiyal’ nib n’uw nap’an ma ke mon’og e industry, nge science, nge llowan’ ko girdi’. U lan e tin som’on e duw ko 1900 ma reb e professor ko university e ke yog ni dabkiyog ni ngan mahl ya “kari llowan’ e girdi’.” Be’ ni ir e prime minister nu Britain faram e ke weliy u morngaagen e n’en ni lemnag e girdi’ ko ngiyal’ nem ni gaar: “Ra fel’ iyan urngin ban’en. Aram rogon e fayleng nap’an nni gargelnigeg.” Machane ki gaar: “Ma rib tomgin ni ke thumur e re fayleng nem nib fel’ u nap’an reb e rran ko 1914.”

⁵ Yugu aram rogon ni ke mich u wan’ e girdi’ ko ngiyal’ nem ni ra fel’ e par rorad nga m’on ma bin migid e chibog e ke tabab reb e magawon ni bin th’abi ga’ e gafgow ni yib nga fayleng ni aram e World War I. Mu lemnag e n’en ni buch ko duw ni 1916 u nap’an ni cham e pi salthaw nu Britain nge pi salthaw nu German u charen fare Lul’ ni Somme u France. U lan in e awa me yim’ 20,000 e salthaw nu Britain, ma ku boor e girdi’ nu German ni kan li’. U lan aningeg e duw mab chugur i ragag i milyon e salthaw nge bokum e girdi’ ni gathi yad e salthaw nkan li’rad. Ke buch uw e girdi’ nu France ya boor e pumoon e kar m’ad. Kan kirebnag e par ko girdi’, ma aram me yib fare Great Depression ara Gafgow ko Par u nap’an e 1930 iyib ngaray. Aram fan ni yog boch e girdi’ ni rofen ni tabab e World War I e aram e rofen ni ke aliliy e fayleng!

6. Ke fel’ e par ko girdi’ u tomren e World War I fa?

⁶ Aram e n’en ni ke athapeg e girdi’ ko ngiyal’ nem fa? Ri danga’. Dakuriy e athap rorad; maku dariy ban’en ni ke fel’ boch ni bochan e re mahl nem. Ma ke mus ni 21 e duw u tomren e World War I, u nap’an e 1939, ma ke k’aring e girdi’ reb e gafgow ni kab gel e kireb riy ni aram e World War II. Gonapan 50 milyon e pumoon nge ppin nge bitir ni yim’ riy. Boor e mach ni kan gothey ni bochan ni kan chubeg e donmach ni boor. Nap’an e World War I, ma bokum biyu’ e salthaw ni kan li’rad kar m’ad u reb e cham u lan in e awa, machane nap’an e World War II, ma ke mus ni l’agruw e donmach ni atom bomb e ke li’ boor ko 100,000 e girdi’ u lan in e second. Ma n’en ni kab gel e kireb riy e kan li’ bokum milyon e girdi’ ntaab biyay u lan e pi kalbus ko Nazi.

7. Mang e bin riyul’ riy u morngaagen e re chibog ney?

⁷ Boch e girdi’ e ma yog ni faanra gad ra lemnag urngin e mahl u thilin reb e nam nge reb, nge cham u lan reb e nam, nge pi am ni kar lied e girdi’ ko nam rorad u lan e re chibog ney ma gonapan 200 milyon e girdi’ e kan li’rad kar m’ad ko pi magawon nem. Ma boch e girdi’ e ma yog nib pag 360 milyon e girdi’ ni kar m’ad riy. Mu lemnag fene gel e kireb riy​—amith, nge lu’ u owchey, nge kireban’, nge yafas ko girdi’ ni kan kirebnag! Maku gonapan 40,000 e girdi’ ni baga’ ni bitir, e ma yim’ u gubin e rran ni bochan e par nde fel’ rogon. Ma ke mun dalip yay ko re mathaeg nem ko bitir ni yibe li’ u mayal u gubin e rran. Maku gonapan reb e bilyon e girdi’ ni ri yad ba gafgow ni dabiyog ni nge yog ngorad e ggan nib t’uf u reb e rran ni fan ni ngan pi’ gelngin ni ngan rin’ e maruwel u reb e rran. Urngin e pi n’ey e kan yiiynag u lan e thin ko profet u Bible u morngaagen e “tin tomren e rran” ko re m’ag nib kireb ney.​—2 Timothy 3:1-5, 13; Matthew 24:3-12; Luke 21:10, 11; Revelation 6:3-8.

Dabiyog ko Girdi’ ni Nge Pithig e Magawon

8. Mang fan ndabiyog ko pi tayugang ko fayleng ni ngar pithiged e magawon ko fayleng?

⁸ Nap’an ni be chugur iyan nga tungun e re chibog ney ni bin 20 ma rayog ni ngan uneg e pi n’en ni buch ko pi n’en ni buch u lan e pi chibog ni ke yan. Ma mang e be tamilangnag? Be tamilangnag ni girdi’ ni yad e tayugang e dar pithiged e pi magawon ni baga’ ko fayleng, maku arrogon e chiney ni dar pithiged, maku dabra pithiged iyan nga m’on. Ya dariy e llowan’ rorad ni ngar fl’eged rogon e gabul nge langleth nrogon ni gad ba adag, ndemtrug ko yad ra yul’yul’ ngay fa danga’. Ma boch e tayugang e gathi yad ba yul’yul’ ya yad ba adag ni nge ga’ farad ma nge tolang e liw rorad ya ngan nog e sorok ngorad ma nge fel’ rogorad riy, ma darur lemnaged e yugu girdi’.

9. Mang fan ni bay tapgin ni nge toruruw e science ni nge pithig e magawon ko girdi’?

⁹ Rayog ko science ni nge pithig e magawon fa? Ngan lemnag e ngiyal’ kafram ma fulweg riy e danga’. Piin ni yad e scientist ko am e ur fanayed boor e salpiy nge tayim nge athamgil ni ngar ngongliyed e pi talin e cham ni chemical, nge biological, nge yugu boch. Boor ko 700 bilyon e dolla u gubin e duw ni ma pi’ e pi nam ni ngar chuw’iyed e pi talin e cham, nib muun ngay e pi nam nib gafgow! Maku ‘mon’og ko science’ e be ngongliy e pi n’en ni ma alitnag e nifeng, nge but’, nge ran, nge ggan.

10. Mang fan ni llowan’ ko skul e dabiyog ni nge yibnag e fel’ ko gabul nge langleth?

¹⁰ Rayog ni ngad athapeged ni pi skul ko fayleng e ra ayuwegey nge fel’ gabul nge langleth ya ra fil e tin nib fel’ ngak e girdi’ ni gafarig nib fel’ ma ngan lemnag e yugu girdi’, ma ngan t’ufeg e en buguli yoror rodad fa? Danga’. Ya yad ma skulnag e girdi’ uw rogon ni nge fel’ rogorad, me yoor e salpiy rorad. Yad ma k’aring e tagenging ko girdi’, ma gathi ngan maruwel u taabang; ma pi skul e dar fil ko girdi’ e gafarig nib fel’. Ya yad ma pag e ngongol ndarngal, ni aram e ke yoor e piin fel’ yangaren ni kar diyengad ma ke garer iyan e m’ar ni ma af ko par ko pumoon nge ppin.

11. Uw rogon e ngongol ko pi ta fol chuway’ ma ke maruwaran’uy ko gabul nge langleth?

¹¹ Pi business ni baga’ ko fayleng e ra ayuweg e fayleng mi yad t’ufeg e girdi’ mar fl’eged boch ban’en ni ra ayuwegrad ma gathi ke mus ni ngar fl’eged e pi n’en ni nge yog e win ngorad riy fa? Danga’. Yad ra tal i ngongliy e pi kachido ko tv ni goo yaan e cham nge ngongol ndarngal ni be kirebnag e lem ko girdi’, ni baga’ ni piin fel’ yangaren fa? Ran lemnag e ngiyal’ nka fini yan ma dabi pi’ e athamgil nga lanin’uy ya ke sug e TV ko ngongol ndarngal nge cham.

12. Uw rarogon e girdi’ ni fan ko m’ar nge yam’?

¹² Maku demtrug ko uw fene yul’yul’ e pi togta ma dabiyog ni ngar gelgad ko m’ar nge yam’. Susun, nap’an e ngiyal’ ntungun e World War I, ma de yog ni ngar taleged fare m’ar ni ma af nib machreg ni Spanish influenza; ma 20 milyon e girdi’ u ga’ngin e fayleng ni kar m’ad riy. Ngiyal’ ney ma ke yoor e m’ar ko gum’er’cha’, nge cancer, nge yugu boch e m’ar ni yima yim’ riy. Maku dawori gel e pi togta ko AIDS. Danga’ ya reb e report ko U.N. ko November 1997 e ke weliy ni ke mun l’agruw yay payngin ni be wer iyan fare baiking ko AIDS. Bokum milyon e girdi’ ni kar m’ad riy. Ma de n’uw nap’an faram ma dalip e milyon e girdi’ e ke af e binem e m’ar ngorad.

Rogon U Wan’ e Pi Mich Rok Jehovah e Gabul nge Langleth

13, 14. (a) Uw rogon e gabul nge langleth u wan’ e Pi Mich Rok Jehovah? (b) Mang fan ni dabiyog ko girdi’ ni ngar fl’eged nge fel’ boch nga m’on?

¹³ Ke mich u wan’ e Pi Mich Rok Jehovah ni ra fel’ ba ngiyal’ nga m’on! Machane dar lemnaged ni girdi’ e ra yibnag e fel’ nga m’on. Ya ke l’agan’rad ko Ani Tasunmiy ni Jehovah Got. Manang ko ra uw rogon e gabul nge langleth, ma ri ra fel’ e ngiyal’ nga m’on! Ku manang ni dabiyog ko girdi’ ni ngar feked iyib e par nib fel’ ni aram rogon. Sunmiy Got e girdi’ ere ri manang e gin ni yad ra mus riy. U lan e Thin Rok ma rib tamilang ni be yog ni de sunmiy e girdi’ ni rayog ni ngar gagiyegnaged yad ndariy e ayuw rok Got riy. Ma n’en ni ke micheg e re n’em e ke pag Got e girdi’ ni ngar gagiyegnaged yad u lan in e duw ndariy e ayuw Rok. Be’ ni ma yoloy e babyor e ke gaar: “Llowan’ ko girdi’ e kar lemnaged urngin mit e gagiyeg, ma urngin ma mm’ay fan.”

¹⁴ Jeremiah 10:23, e bay e thin ni kan thagthagnag nga laniyan’ fare profet ni be gaar: “Ri gu mananag O Jehovah, ni de mil fan ngak e girdi’ ni nge turguy e kanawo’ rok. De mil fan ngak e girdi’ ni be yan ni nge gagiyegnag e yan rok.” Ku be weliy u Psalm 146:3 ni gaar: “Dab mu pagan’um ngak e piin nib pilung, ara pi fak e girdi’ ya dabiyog ni ngar ayuweged e yafas.” Ma riyul’ ni dad flontgad, ni bod ni be yog u Roma 5:12 me ere be yog e Thin Rok Got ni dabda pagan’dad ngodad. Jeremiah 17:9 e be gaar: “Gum’ercha’ey e th’abi sasalap u fithik’ urngin ban’en.” Me ere be yog u Proverbs 28:26 ni gaar: “En ni be pagan’ ngak ir nge gum’ercha’en e ba aliliy, machane en ni be yan u fithik’ e gonop e aram e en ra thap.”

15. U uw e rayog ni ngad pirieged e gonop ni ra pow’iydad?

¹⁵ U uw e rayog ni ngad pirieged e gonop ni aram rogon riy? “Madgun Jehovah u wan’uy aram tabolngin e gonop, ma ngan nang morngaagen e An Th’abi Thothup e taareb rogon ko tamilangan’.” (Proverbs 9:10) Kari mus ni Jehovah e bay e gonop rok ni rayog ni nge pow’iydad u fithik’ e ngiyal’ nib gel e marus riy. Ma ke pi’ e Thin nib Thothup ngodad ni rayog e gonop rok ngodad, ni aram e babyor ni ke thagthagnag nga laniyan’ e girdi’ kar yoloyed ni fan ni nge pow’iydad.​—Proverbs 2:1-9; 3:1-6; 2 Timothy 3:16, 17.

N’en Nra Buch ko Gagiyeg ko Girdi’

16. Mini’ e ra turguy e tin bay nga m’on?

¹⁶ Ere mang e be yog e Thin Rok Got u morngaagen e gabul nge langleth? Be weliy ngodad ni gabul nge langleth e dabi taareb rogon ko n’en ni rin’ e girdi’ fowap. Ere gathi arrogon ni yog Patrick Henry. Gathi girdi’ ya Jehovah Got e ra turguy ko mang e ra buch gabul nge langleth. Ra lebug e tin nib m’agan’ ngay ni fan ko fayleng, ma gathi n’en ni be finey e girdi’ ara pi nam ko re fayleng ney. “Boor ban’en ni be finey e girdi’, machane thin rok Jehovah e ra par nib mudugil.”​—Proverbs 19:21.

17, 18. Mang e ke m’agan’ Got ngay ko ngiyal’ ney?

¹⁷ Mang e ke turguy Got ko ngiyal’ ney? Ke finey ni nge taleg e re m’ag ney nib sug ko cham nge ngongol ndarngal. Ran chuweg e gagiyeg ko girdi’ ni ur ted u lan in e chibog ma ran tay e gagiyeg rok Got nga luwan. Fare thin ko profet u Daniel 2:44 e be gaar: “Ngiyal’ ni bayi gagiyeg e pi pilung [ni bay ko ngiyal’ ney] e aram e bayi sunumeg Got nu tharmiy reb e gagiyeg [u tharmiy] ndariy e rofen nra mus. Ma binem e gagiyeg e dariy be’ nra gel ngay biid. Bayi thirif u but’ urngin e pi pilung nem nge gagiyeg ni yad be tay me mang fa birok e gagiyeg e i par ndariy n’umngin nap’an.” Re Gagiyeg nem e ku ra chuweg gelngin Satan ni Moonyan’, ni aram ban’en de yog ko girdi’ ni ngar rin’ed. Dabki gagiyegnag e re fayleng ney biid.​—Roma 16:20; 2 Korinth 4:4; 1 John 5:19.

¹⁸ Mu tay fanam iyan riy ni fare am nu tharmiy e ra thang urngin mit e gagiyeg ko girdi’. Ere gathi girdi’ e yad ra gagiyegnag e fayleng. U tharmiy ma piin ni yad bang ko Gil’ilungun Got e ra gagiyegnag e fayleng ni fan ko girdi’. (Revelation 5:10; 20:4-6) U fayleng ma piin nib yul’yul’ e ra fol ko motochiyel ko Gil’ilungun Got. Aram e gagiyeg ni yog Jesus ngodad ni ngad yibilayed faani gaar: “Nge yib gil’ilungum, min rin’ e tin nib m’agan’um ngay u roy u but’ ni bod rogon ni yibe rin’ u tharmiy.”​—Matthew 6:10.

19, 20. (a) Mang e yog e Bible u morngaagen e yaram ko Gil’ilungun Got? (b) Mang e ra rin’ e gagiyeg nu tharmiy ni fan ko girdi’?

¹⁹ Ma pagan’ e Pi Mich Rok Jehovah ko Gil’ilungun Got. Ereram fa “bin nib biech e tharmiy” ni ke yoloy apostal Peter u morngaagen ni gaar: “Ke yog Got ni bay sum e bin nib beech e lan e lang nge bin nib beech e fayleng, ni aram e tin nib mat’aw e ngongol e bay i par riy, ni ereray e pi n’en ni gadad be sonnag.” (2 Peter 3:13) Fa “bin nib beech e fayleng” e be yip’ fan e girdi’ ni ra par u tan pa’ fa bin nib beech e tharmiy ni aram Gil’ilungun Got. Aram e yaram ni dag Got ku apostal John u nap’an ni pig e changar rok me yoloy ni gaar: “Ma aram mu gguy reb e tharmiy nge reb e fayleng nib beech. Fa bin som’on e tharmiy nge bin som’on e fayleng e yan nga bang . . . Ma bayi n’ag [Got] urngin e lu’ u owcherad. Ma aram e dab ku unim’, ma dab ki i kireban’uy, ma dab ku un yor, ma dab ku un amith. Ya tin kakrom ban’en e ke chuw.”​—Revelation 21:1, 4.

²⁰ Mu tay fanam iyan riy ni fa bin nib biech e fayleng e ba mat’aw. Urngin ban’en nde mat’aw e goo ra chuweg Got u nap’an fare mahl ni Armageddon. (Revelation 16:14, 16) Fare thin ko profet u Proverbs 2:21, 22 e be weliy ni gaar: “Piin nib mat’aw e ra par u fayleng, ma piin ndariy ban’en ni ur rin’ed nib kireb e bay ra pared riy. Ma piin nib kireb e bay ni chuwegrad u daken e fayleng.” Ma Psalm 37:9 e be gaar: “Piin nib pagan’rad ngak [Jehovah] e bay ur pired u daken e nam u fithik’ e gapas, machane piin ni yad ba kireb e bay ni tulufrad ngar chuwgad u daken e nam.” Gathi ga ba adag ni ngam par u reb e fayleng nib biech ni aram rogon fa?

Mu Pagan’um ko Pi N’en ni Yog Jehovah ni Bayi Rin’

21. Mang fan nrayog ni nge l’agan’dad ko pi n’en ni yog Jehovah ni bay rin’?

²¹ Rayog ni nge l’agan’dad ko pi n’en ni yog Jehovah ni bayi rin’ fa? Mmotoyil ko n’en ni yog u daken Isaiah ni profet ni gaar: “Mu lemniged e n’en ni gu rin’ kakrom; mu nanged ni ke mus ni gag e Got, ma dariy be’ ni bod gag. Gog ko tabolngin e tin ni bay ko tungun; kab kakrom mu gog e tin ni bay yib. Mu gog ni tin ni ke m’ay i lemnag rog e dabiyog ni nge thil; ya gu ra rin’ urngin e tin ni ke m’ay i lemnag rog.” Ma tin tomur e thin ko verse 11 e be gaar: “I gag e kug non, ma tin ni ku gog e bay nrin’.” (Isaiah 46:9-11) Arrogon, rayog ni nge pagan’dad ku Jehovah nge tin ni yog ni nge rin’ ni bod rogon ni goo ke lebug. Be weliy e Bible ni gaar: “Ra nge michan’dad ma aram e ke pagan’dad ko pi n’en ni ir e ke l’agan’dad ngay, ma ke michan’dad ko pi n’en ndarid guyed nga owchedad.”​—Hebrews 11:1.

22. Mang fan nrayog ni nge mich u wan’dad ni ra lebuguy Jehovah e tin ni ke yog nra rin’?

²² Aram rogon ni ke michan’ e piin nib sobut’an’ ku Got ya yad manang ni ra lebuguy Got e n’en ni yog. Susun, be weliy u Psalm 37:29, ni gaar: “Piin ni yad mmat’aw e bay ra pired u daken e binaw u fithik’ e gapas, me par ni taferad ni dariy n’umngin nap’an.” Rayog ni nge l’agan’um ngay fa? Arrogon, ya be weliy u Hebrews 6:18 ni gaar: “Dabiyog ni nge lifith Got l’ugun.” Fayleng e fen Got ni aram e rayog ni nge pi’ ko piin nib sobut’an’ ngar tafanayed fa? Revelation 4:11 e be gaar: “Gur e mu sunmiy urngin ban’en, yi gur e mu lemnag mi yad sum ni yad ba fos.” Me ere Psalm 24:1 e be gaar: “Fayleng nge urngin ban’en ni bay’ riy e fen [Jehovah], but’ nge urngin e girdi’ ni be par u daken e suwon.” Sunmiy Jehovah e fayleng ma ir e fen, ma rayog ni nge pi’ ngak e piin ni ke l’agan’rad ngak. Ni nge michan’dad ngay, ma bin migid e thin e ra dag ko uw rogon ni ke lebuguy Jehovah e tin ni ke micheg ngak e girdi’ rok kafram nge ngiyal’ ney ma ra dag ko mang fan nrayog ni nge mich u wan’dad ni ku ra rin’ nga m’on.

Boch e Thin ni Ngan Sul Nga Daken

◻ Nap’an e chep ko girdi’ ma mang e ke buch ko l’agan’ ko girdi’?

◻ Mang fan nde puluw ni nge l’agan’dad ko girdi’ ni nge yog ko mang e ra fel’ nga m’on rodad?

◻ Mang e m’agan’ Got ngay ko gabul nge langleth?

◻ Mang fan ni kari mich u wan’dad ni ra lebuguy Got e tin ni ke yog nra rin’?

[Sasing ko page 6]

Be weliy e Bible ni gaar: “De mil fan ngak e girdi’ ni nge gagiyegnag e yan rok.”​—Jeremiah 10:23

[Credit Line]

Donmach: Sasing ko U.S. National Archives; bitir ni ke yib e uyungol ngorad: WHO/OXFAM; piin ni refugee: Sasing ko UN 186763/J. Isaac; Mussolini nge Hitler: Sasing ko U.S. National Archive