Mu Ayuw Ya Ri Yan I Aw Ndariy E Michan’ Rom
“Pi walageg ni girdien Kristus: mu ayuwgad nge par ndariy be’ u fithik’med nib kireb gum’ercha’rad ma der michan’, ya ri pi’ keru’ ngak Got ni be par nib fos.”—HEBREWS 3:12.
1. Mang e be tamilangnag ngodad e pi thin ni yog Paul ngak e pi Kristiano ni Hebrew?
RAN LEMNAG e re n’em ma rib gel e marus riy—ni girdi’ ni ke fel’ thilrad Jehovah e rayog ni nge “kireb gum’ercharad” mi yad ‘pi’ keru’rad ngak Got ni be par nib fos’! Aram e be ginangdad! Ya pi thin ney rok apostal Paul e gathi kan nog ko piin nde mich Got u wan’rad ya kan pi’ ngak e piin ni kar ognaged yad ku Jehovah u daken e michan’ rorad ko maligach ni biyul’ ni pi’ Jesus Kristus.
2. Mang boch e deer ni ba t’uf ni ngad lemnaged?
2 Uw rogon ko piin nib flaab ko tirok Got ban’en ni nge “kireb gum’ercha’rad ma der michan’”? Uw rogon nrayog ko piin ni ke gol Got ngorad ma ke t’ufegrad ni ngar pied keru’rad ngak? Ma rayog ni nge buch e re n’ey ngodad? Baga’ fan ni ngan lemnag e pi n’en ney ma fel’ ni ngad lemnaged ko mang fan ni kan pi’ e re ginang ney.—1 Korinth 10:11.
Mang Fan ni Kan Pi’ e Fonow nib Gel?
3. Mu weliy ko uw rarogon e par ko girdi’ u Jerusalem nge pi binaw u charen me yib wenegan ko pi Kristiano u nap’an e bin som’on e chibog.
3 Yibe lemnag ni ke yoloy e re babyor nem ngak e pi Kristiano ni Hebrew u Judea u nap’an e 61 C.E. Be’ ni yoloy e chep e ke weliy ni aram ba ngiyal’ ni “dariy e pagan’ nge gapas ko girdi’ nib yul’yul’ u lan e mach nu Jerusalem nge yugu boch e binaw ko gin’em.” Aram e ngiyal’ ni da i fol ko motochiyel ma yibe cham ma pi salthaw nu Roma e be diliiy e girdi’, ma piin ni Jewish Zealots e be togopuluw ko piyu Roma, ma boor e piin ni ma mororo’ nge piin nib kireb. Ere ke mo’maw e par ko pi Kristiano ni be athamgil ni dabra uned ko pi n’en nem. (1 Timothy 2:1, 2) Ma bochan ni ur pired u mathilin e magawon, ma kan lemnag ni yad e girdi’ nib mit rogon ni yad ba adag e togopuluw. Kan ngongol nib kireb ngak e pi Kristiano ma boor e gafgow ni ke yib ngorad.—Hebrews 10:32-34.
4. Uw rogon ni kan diliiy laniyan’ e pi Kristiano ni Hebrew ni bochan e togopuluw ko teliw?
4 Maku togopuluw ni tay e teliw ngak e pi Kristiano nu Hebrew e ke diliiy lanin’rad. Ya bochan ni kari pasig pi gachalpen Jesus ko machib ma aram me ga’ iyan e ulung ko Kristiano me ere ke awan’ piyu Jew ngorad—ni pi tayugang ko teliw rorad. Dariy ban’en ndar rin’ed ni ngar gafgownaged pi gachalpen Jesus Kristus.a (Acts 6:8-14; 21:27-30; 23:12, 13; 24:1-9) Boch e Kristiano e dan li’rad, machane piyu Jew e kar moningnaged yad mar dariy fannaged. Kan sap nga but’ ko Kristiano ya aram baraba’ i teliw ni fini sum, ma dariy rorad e pi n’en nib gilbuguwan ni bod fare teliw nu Israel, ya dariy e tempel rorad, ma dariy e piin prist, ma dar pied e maligach, nge boch ban’en. Ma ani ga’ rorad ni Jesus e kan li’ kem’ ni bod be’ ni ke th’ab e motochiyel. Ere ba t’uf ko pi Kristiano ni ngar pared nib gel e michan’ rorad ma dar rusgad, ma ngar k’adedan’rad.
5. Mang fan ni ba t’uf ko pi Kristiano u Judea ni ngar pared nib gel ko tirok Got ban’en?
5 Ma pi Kristiano ni Hebrew u Judea e be par ko ngiyal’ nib baga’ fan ko re nam nem. Ya goo ke buch boor ban’en ni yog e Somol rorad ni Jesus Kristus ni aram e pow ko tin tomren e rran ko re m’ag nem ko piyu Jew. Ere dabki n’uw nap’an ma ra taw ko tomur. Ma nge yog ni ngar pared nib fas ma pi Kristiano e thingara pared nib od ko tirok Got ban’en mar ted talperad ni ngar ‘milgad nga daken e burey.’ (Matthew 24:6, 15, 16) Ere ba gel e michan’ rorad ma yad ba mudugil ko tirok Got ban’en ma aram e rayog ni ngar rin’ed ban’en nib tomgin, ni bod ni yog Jesus? Be m’ug riy ni kan maruwaran’uy.
6. Mang e ba t’uf ko pi Kristiano u Judea?
6 Nap’an e pi duw u m’on ni ke m’ay e m’ag ko yu Jew, ma boor ban’en ni ke diliiy e pi Kristiano ni Hebrew, ni boch ban’en u lan e ulung nge boch ban’en u wuru’. Ba t’uf ni ngan pi’ e athamgil nga lanin’rad. Machane kub t’uf ni ngan fonownagrad min pow’iyrad min ayuwegrad ngar guyed ni yad be yan ko bin nib mat’aw e kanawo’ ma dabi yan i aw nib m’ay fan e gafgow ni ur ted. Me ere ke ayuwegrad Paul ko pi n’en nem.
7. Mang fan ni susun ni ngad adaged ni ngad nanged ko mang e yog Paul ngak e pi Kristiano ni Hebrew?
7 N’en ni yoloy Paul ngak e pi Kristiano ni Hebrew e susun ni nge pug e tafinay rodad. Mang fan? Ya gad be par ko ngiyal’ ni taareb rogon ko ngiyal nem. Gubin e rran ma fayleng rok Satan e be diliiy lanin’dad. (1 John 5:19) Be lebug u p’eowchedad e thin ko profet ni yog Jesus nge pi apostal u morngaagen e tin tomren e rran nge “ngiyal’ tomren e re m’ag ney.” (Matthew 24:3-14; 2 Timothy 3:1-5; 2 Peter 3:3, 4; Revelation 6:1-8) Maku ba t’uf ni ngad pared nib od ko tirok Got ban’en ni aram e rayog ni nga “darod u fithik’ urngin e pi n’ey ni bayi m’ug ndabi buch ban’en rodad.”—Luke 21:36.
En ni Kab Ga’ ku Moses
8. Mang e be pining Paul ko pi Kristiano ni ngar rin’ed u Hebrews 3:1?
8 I tamilangnag Paul ban’en ni baga’ fan ni gaar: “Mu lemniged Jesus ni ir e ke l’og Got ke yib ni nge mang fare prist nib th’abi tolang ko michan’ rodad ni ir e gadad be weliy murung’agen.” (Hebrews 3:1) Fare bugithin ni “mu lemniged” e ma sor fan ko “ke tamilang u wan’uy . . . , nge ka nang fan nib mus rogon, ma ngan fl’eg i lemnag.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Ere be yog Paul ko pi gachalpen ni ngar athamgilgad nib elmirin ni ngar ted fan e liw rok Jesus ni fan ko michan’ rorad nge rogon ni yad ra thap ngak Got. Faanra yad ra rin’ e re n’em ma ra gelnagrad mi yad par nib mudugil ko michan’ rorad. Ere mang e liw rok Jesus, ma mang fan ni susun ni ngad “lemniged”?
9. Mang fan ni pining Paul “apostal” nge “prist nib tolang” ngak Jesus?
9 I puluwnag Paul fare thin ni “apostal” nge “prist nib tolang” ngak Jesus. Be’ ni ir e “apostal” e be’ ni tamol’og rok be’ ma ma sor fan ko rogon ni ke abuweg Got e thin rok ngak e girdi’. Be’ ni ir e “prist nib tolang” e be’ ni ir e maaf u thilin Got nge girdi’. Ba t’uf e gali n’en ney ko bin riyul’ e liyor, ma Jesus e ke lubeg e gali n’en nem. Ya kan l’og u tharmiy nga fayleng ni nge fil ngak e girdi’ e tin riyul’ u morngaagen Got. (John 1:18; 3:16; 14:6) Maku kan dugliy Jesus ni nge mang Prist nib Tolang ko yaram ko tempel nib spiritual rok Jehovah ni fan ni ngan n’ag fan e denen ko girdi’. (Hebrews 4:14, 15; 1 John 2:1, 2) Faanra rriyul’ ni gad ma tay fan e flaab ni ke yib ngodad ni bochan Jesus ma dabra rusgad ma ra mudugilan’dad ni ngad pared nib gel e michan’ rodad.
10. (a) Uw rogon ni ke ayuweg Paul e pi Kristiano ni Hebrew ni ngar ted fan rogon fene tolang e Kristiano ko teliw nu Jew? (b) Mang thin riyul’ ni tamilangnag Paul ni nge gelnag e n’en ni be weliy?
10 I taarebnag Paul Jesus ngak Moses ni nge tamilangnag fene ga’ fan e michan’ ko Kristiano, ya ma lemnag yu Jew ni Moses e bin th’abi ga’ e profet. Ere faanra rayog ko pi Kristiano ni Hebrew ni nge tamilang u wan’rad ni Jesus e kab baga’ ku Moses ma aram e susun ni dariy e maruwar u wan’rad ni kab ga’ e Kristiano ko teliw nu Jew. I tamilangnag Paul ni ke felan’ Got ngak Moses kan dugliy ni nge mil fan ngak e “tabinaw” rok Got—ni aram fare nam ni fare ulung nu Israel—machane ke mus ni ir e tapigpig nib yul’yul’. (Numbers 12:7) Machane Jesus ir Fak Got, me ir e masta ko tabinaw. (1 Korinth 11:3; Hebrews 3:2, 3, 5) I weliy Paul ban’en ni nge tamilangnag e re n’ey ni gaar: “Urngin e naun ma mmudugil ni ba’ be’ ni ir e toy—mi Got e ir e ke sunumeg urngin ban’en.” (Hebrews 3:4) Dariy be’ ni ra maluag thinnag ni Got e en th’abi ga’, ya ir e en ni Toy urngin ban’en, me ir e Sunumeg urngin ban’en. Ma Jesus e yow ma maruwel Got u taabang me ere ir e kab baga’ ko urngin ban’en ni kan sunumeg, nib muun Moses ngay.—Proverbs 8:30; Kolose 1:15-17.
11, 12. Mang e yog Paul ko pi Kristiano ni Hebrew ni ngar chichiyed pa’rad ngay “nge mada’ ko tomur,” ma uw rogon nrayog ni ngad folwokgad ko re fonow ney?
11 Riyul’ ni pi Kristiano ni Hebrew e yad ba flaab. I pugurannag Paul ngorad ni “ke piningrad Got ni ngar bad ngak,” ni aram ba taw’ath ni kab baga’ fan ko urngin ban’en nrayog ngorad ko m’ag ko piyu Jew. (Hebrews 3:1) Dabi siy ni thin rok Paul e ke ayuweg e pi Kristiano ni kan dugliyrad ni ngar ted fan e pi n’en nrayog ngorad nga m’on ma dabi kireban’rad ko pi n’en ko yalen rorad ko piyu Jew ni ur paged. (Filippi 3:8) Yog Paul ngorad ni ngar chichiyed pa’rad ko taw’ath rorad ma dabra dariy fannaged me gaar: “Machane Kristus e ba yul’yul’ nrogon Fak Got, ni ir e mmil fan e naun rok Got ngak. Ma gadad e naun rok, ni faan gadad ra par nge mada’ ko tomur ni gadad be athamgil ma ba pagan’dad ko n’en ni ir e ke l’agan’dad ngay.”—Hebrews 3:6.
12 Arrogon, ba t’uf ko pi Kristiano ni Hebrew ni ngar chichiyed pa’rad ko athap ni pi’ Got ngorad nib mudugil nge “mada’ ko tomur” ni nge yog ni ngar magaygad nib fas ko ngiyal’ ntomren e m’ag ko piyu Jew. Ku arrogon ni thingarda rin’ed ko ngiyal’ ney ni nge yog ni ngad pared nib fas u tomren e re m’ag ney. (Matthew 24:13) Thingar dabda paged e pi magawon ko par nge rogon e lem ko girdi’ ni dariy fan ban’en u wan’rad, nge thibngidad ni nge n’igin nge yoyowol e michan’ rodad ko n’en ni micheg Got. (Luke 21:16-19) Ngad tedan’dad ko boch ban’en ni yog Paul ni ngad guyed ko uw rogon nrayog ni ngad gelnaged gadad.
“Dab Mu Gelniged Lanin’med”
13. Mang e ke ginang Paul, ma uw rogon ni ke puluwnag ko Psalm 95?
13 Tomren ni ke weliy u morngaagen fare taw’ath ko pi Kristiano ni Hebrew me ginangrad Paul ni gaar: “Ni bod rogon ni ke yog fare kan ni thothup ni ke gaar: ‘Faanra mu rung’aged laman Got e daba’, ma dab mu gelniged lanin’med ni bod rogon pi chitamangimed ni kakrom ko fa ngiyal’ nem nra togopuluwgad ngak Got, ni bod rogon e n’en ni rrin’ed fa rofen nem u daken e ted ni faan nra sikengniged Got.’” (Hebrews 3:7, 8) Be weliy Paul e thin ko Psalm, guruy ni 95, ma ar fan ni ke gaar “ke yog fare kan ni thothup.”b (Psalm 95:7, 8; Exodus 17:1-7) I thagthagnag Got e thin ko Bible u daken e kan ni thothup rok.—2 Timothy 3:16.
14. Uw rogon ni ngongol piyu Israel u puluwon e n’en ni rin’ Jehovah ni fan ngorad, ma mang fan?
14 Tomren ni chuw yu Israel u Egypt, ma kan taw’athnagrad ya kan fl’eg e m’ag u thilrad Jehovah. (Exodus 19:4, 5; 24:7, 8) Machane dar ted fan e n’en ni rin’ Got ni fan ngorad mar ngongolgad nib togopuluw ngak. (Numbers 13:25–14:10) Mang fan ni ke aw ni aram rogon? I tamilangnag Paul ko mang fan: ya ke gel lanin’rad. Uw rogon ni ke gel lanin’uy ni immoy faram nib munguy ma be fol ko Thin Rok Got? Ma mang e thingarda rin’ed nge siy i buch e re n’ey ngodad?
15. (a) Uw rogon ni kan rung’ag ‘laman Got’, kafram nge ngiyal’ ney? (b) Mang boch e deer ni ba t’uf ni ngad fithed gadad riy u morngaagen ‘laman Got’?
15 N’en ni yog Paul ko som’on e “faanra mu rung’aged laman Got e daba’.” I non Got ngak e girdi’ rok u daken Moses nge yugu boch e profet. Ma aram me non Jehovah ngorad u daken Fak, ni Jesus Kristus. (Hebrews 1:1, 2) Ngiyal’ ney ma bay rodad e Thin Rok ni ke thagthagnag ni bay ko Bible nib Thothup. Ku bay rodad “fare tapigpig nib yul’yul’ mab gonop,” ni dugliy Jesus ni nge pi’ e “ggan ko ngiyal’ nib puluw.” (Matthew 24:45-47) Me ere ka be non Got. Ma gad be motoyil ngak fa? Susun, uw rogon u wan’dad e fonow ni kan pi’ u morngaagen e munmad nge mmit e musik nge fafel ni gad ma un ngay? Gad ma “motoyil,” ni aram e gad ma tiyan’ ma gad fol ko n’en ni gad be rung’ag fa? Faanra ke mecham ngodad ni ngad taweygad ma gad lemnag ni de puluw e re fonow nem ngodad, ma gad be taydad ko riya’ ni nge gel lanin’dad.
16. Mang reb e kanawo’ nrayog ni nge gelnag lanin’dad?
16 Ku rayog ni nge gel lanin’dad nfaanra gad ra siyeg e n’en rayog ni ngad rin’ed ma susun ni gad be rin’. (James 4:17) Yugu demtrug urngin ban’en ni rin’ Jehovah ni fan ko yu Israel ma de michan’rad ngak, mar togopuluwgad ngak Moses, mar turguyed ni nge mich u wan’rad e n’en nib kireb ni ka nog u morngaagen fare binaw nu Kanaan, ma dar ranod nga lan fare binaw ni kan micheg ngorad. (Numbers 14:1-4) Ere ke turguy Jehovah ni yad ra par 40 e duw ni yad be milekag iyan u daken e ted—ni fan ni nge yim’ e pi girdi’ ko re mfen nem. Ke damumuw Got ngorad me gaar: “‘Gubin ngiyal’ ni yad be balyang ko tin ni yad be lemnag, dawor ra nanged e kanawo’ rog. Mu gu puwan’ mu gu dugliy u wun’ug ni lungug: Ri dab ra bad ngog ngar uned ngog ko toffan.’” (Hebrews 3:9-11) Gad be fil ban’en ko re n’ey ni fan ngodad fa?
N’en ni Yibe Fil Ngodad
17. Mang fan ni der michan’ piyu Israel ni yugu aram rogon ni kar guyed e pi n’en ni rin’ Jehovah ma kar rung’aged e thin rok?
17 Fare mfen ko yu Israel ni kar chuwgad u Egypt e kar guyed nga owcherad mar rung’aged nga telrad e pi n’en nib gel ni rin’ Jehovah nge pi thin ni yog. Machane de mich u wan’rad ni rayog ni nge ayuwegrad Got nga ranod nga lan fare Binaw ni Kan Micheg ngorad. Mang fan? “Dawor ra nanged e kanawo’ rog,” e gaar Jehovah. Kar nanged e pi n’en ni yog Jehovah nge pi n’en ni rin’, machane dawori pagan’rad ngak ma de mich u wan’rad ni rayog ni nge ayuwegrad. Ya goo tirorad ban’en e kar lemnaged nib elmirin ma aram e dar lemnaged e kanawo’ rok Got nge tin nib m’agan’ ngay. Arrogon, de michan’rad ko n’en ni ke yog nra rin’ ni fan ngorad.
18. Rogon ni yog Paul ma mang kanawo’ ni ra n’igin nge “kireb gum’ercha’ey nder michan’”?
18 Pi thin ney ngak piyu Hebrew e ku bay fan ngodad ni gaar: “Pi walageg ni girdien Kristus: mu ayuwgad nge par ndariy be’ u fithik’med nib kireb gum’ercha’en ma der michan’, ya ri pi’ keru’ ngak Got ni be par nib fos.” (Hebrews 3:12) I tamilangnag Paul tapgin fare magawon ya ke yog ni “gum’ercha’ey nib kireb nder michan’” e aram wenegan e “pi’ keru’ ngak Got ni be par nib fos.” Tin som’on e thin ni weliy ko babyor rok me weliy morngaagen e piin nra ‘man’gad nga orel’ ni bochan ni dar tedan’rad. (Hebrews 2:1) Machane fare bugithin ni Greek ni “pi’ keru’” e ma sor fan ko “ngan togopuluw” ma ba puluw ko fare bugithin ni “apostasy.” Ma sor fan ko togopuluw nib mudugil, ma ngan chuw, ma ngan chel ngan yan nga baraba’, min rin’ u fithik’ e lem nib tolangan’.
19. Uw rogon ma faanra dabni motoyil ko fonow ma ra yib wenegan nib kireb? Mu weliy.
19 Ere yibe fil ngodad ni faanra gad ra mecham ni dabda “rung’aged laman Got,” ma dabda folgad ko fonow ni pi’ Jehovah u daken e Thin Rok ngu daken fare tapigpig nib yul’yul’ mab gonop, ma dabki n’uw nap’an e ra gel lanin’dad. Susun, sana l’agruw ni’ ni gathi yow mabgol e ra rin’ boch ban’en nde puluw. Ma mang ni faanra yow ra dariy fannag e re n’em? Ra ayuwegrow ni dabra rin’ew e re n’en nem nib kireb biyay fa ra mom boch ni ngar rin’ew biyay? Maku nap’an nra pi’ fare tapigpig nib yul’yul’ e fonow u morngaagen e miti musik nge fafel ni gad ma un ngay nge boch ban’en, ma gad ma pining e magar riy, ma gad ma thiliyeg boch ban’en nge puluw ngay fa? Yog Paul ni ‘dabda paged e muulung rodad.’ (Hebrews 10:24, 25) Yugu aram rogon ni kan pi’ e re fonow ney ma boch e girdi’ e gathi ri baga’ fan u wan’rad e pi muulung ko Kristiano. Yad ma lemnag ni dariy fan nfaanra yad ra pag e muulung yu ngiyal’ ara yad ma lemnag ni boch e muulung e de t’uf.
20. Mang fan nib t’uf ni ngad folwokgad ko fonow ko Bible nrogon nib puluw?
20 Faanra dabda folgad u “laman” Jehovah ni bay ko Bible nge boch e babyor ni ma weliy e thin ko Bible ma dabki n’uw nap’an e gad ra “pi’ keru’dad ngak Got ni be par nib fos.” Faanra ran dariy fannag e fonow ma munmun ma ran thibthibnag, min gun’gun’nag, min togopuluw ngay. Ma faanra dan ayuw riy ma wenegan e ra “kireb gum’ercha’ey nder michan’,” ma ra mo’maw ni ngan sul nga rogon. (Mu taarebnag ko Efesus 4:19.) I yoloy Jeremiah ni gaar: “Gum’ercha’en be’ e ra egnag. Mini’ e rayog ni nge nang fan?” (Jeremiah 17:9) Aram fan ni yog Paul ko pi walagen ni Hebrew ni gaar: “Rogon ni ngam pired dariy bigimed ni ngeb e denen i bannag nge gel laniyan’ e thingari bigimed me ayuweg bigimed ni gubin e rran, ni n’umngin nap’an ni fare rran ni “Daba’” ni be yog e babyor nib thothup murung’agen e be yip’ fadad.”—Hebrews 3:13.
21. Mang e yibe piningdad ni ngad rin’ed, ma mang e rayog ni nge l’agan’dad ngay?
21 Ri gad ba falfalan’ ni ka be non Jehovah ngodad u daken e ulung rok! Gad ma pining e magar ko “fare tapigpig nib yul’yul’ mab gonop” ya ka yad be ayuwegdad ngad pared ni ke “pagan’dad ngak Got nge yan i mada’ ko tomur ni bod rogon ni ud pired ko som’on.” (Hebrews 3:14) Ereray e ngiyal’ ni ngad rin’ed ban’en nib puluw u rogon ni gad ba t’uf rok Got nge rogon ni be pow’iydad. Ma faanra gad ra yodor ma rayog ni ngad falfalan’gad ko n’en ni micheg Jehovah—ni ‘ngad uned ngak’ ko toffan. (Hebrews 4:3, 10) Aram e bin migid e n’en ni weliy Paul morngaagen ngak e pi Kristiano ni Hebrew, ma gad ra weliy ko bin migid e article.
[Boch e Thin nra Tamilangnag Murung’agen]
a I reportnag Josephus ni de n’uw nap’an nga tomren ni yim’ Festus me Ananus (Ananias) ni girdi’ ni Sadducee e ke mang prist nib tolang. Ma ke n’igin ni ngan kol James, ni walagen Jesus nge yugu boch e pi gachalpen min fekrad ko puf oloboch ko Sanhedrin min turguy ni ngan li’rad ngar m’ad, ma kan pag e malang ngorad.
b Ke weliy Paul e thin ni bay ko fare Bible nu Greek ni Septuagint, ni ke piliyeg e thin ni Hebrew ni “Meribah” nge “Massah” ko “luag thin” nge “skengnag.” Mu guy page 350 nge 379 ko Volume 2 ko Insight on the Scriptures, ni fl’eg fare Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Rayog ni Ngam Weliy?
◻ Mang fan ni pi’ Paul e fonow nib gel ngak e pi Kristiano ni Hebrew?
◻ Uw rogon ni ke ayuweg Paul e pi Kristiano ni Hebrew ni ngar ted fan e taw’ath rorad ni kab fel’ ko yalen ko teliw ni Judaism?
◻ Uw rogon nrayog ni nge elel gum’ercha’en be’?
◻ Mang e thingarda rin’ed ni ngad siyeged i “kireb gum’ercha’dad nder michan’”?
[Sasing ko page 8]
Ke michan’um ngak Jesus, ni ir e Bin ni Baga’ e Moses?