Uw N’umngin Nap’an Nra Par E Piin Nib Kireb?

“Ke diin [Jehovah] ma ke yog ni . . . kam th’ab gulungam kar pired e piin nib kireb ni yad be thang e pogofan rok e girdi’ ni kab gel e mat’aw rorad ngorad?”​—HABAKKUK 1:13.

1. Wuin ni ra sug e fayleng ko tamilangan’ rok Jehovah?

RA thang Got e piin nib kireb fa? Faanra er rogon, ma uw n’umngin nap’an nthingarda sonniged? Aram boch e deer ni ma fith e girdi’ u ga’ngin e fayleng. Ba uw e gini rayog ni ngad pirieged e fulweg riy? Bay ko pi thin ko profet ni yib rok Got u murung’agen e ngiyal’ ni ke dugliy Got. Ma ma micheg ngodad ni dabki n’uw nap’an ma ra pufthinnag Jehovah e piin nib kireb. Ma aram ma “flaab rok [Jehovah] nge gelngin e bayi tamilangnagan’uy riy u fayleng ni bod rogon lan e rigur ni ke sugnag e day.” Aram e thin ko profet ni bay ko Thin Rok Got u Habakkuk 2:14.

2. Mang fa dalip e pufthin rok Got ni bay ko fare babyor rok Habakkuk?

² Kan yoloy fare babyor ku Habakkuk ko duw ni 628 B.C.E., ma bay riy dalip e pufthin rok Jehovah Got. Ma l’agruw e ke lebug. Fa bin som’on e ke pufthinnag Jehovah fare nam nu Judah. Ma uw rogon e bin l’agruw? Aram e pufthin ni tay Got ngak yu Babylon. Ere dabi siy ni bay rogon ni ngad pagedan’dad nra lebug e bin dalip. Ma rriyul’, ndabki n’uw nap’an me lebug. Ya ra ayuweg Got e piin nib mat’aw ko ngiyal’ ney ni tin tomren e rran me ere ra thang e piin nib kireb. Ma ra yim’ e piin nib kireb u nap’an fare “mahl ni fan ko fare rran ni ba ga’ fan, ni Rran rok Got ni Gubin ma Rayog Rok.”​—Revelation 16:14, 16.

3. Mang e kari mudugil ni ra buch ko piin nib kireb ko ngiyal’ ney?

³ Be chugur iyib fare Rran rok Got ni ba ga’ fan. Ma kari mutrug e pufthin ni ran tay ngak e piin nib kireb ko ngiyal’ ney ni bod rogon ni ke lebug e pufthin ni ke turguy Jehovah ngak yu Judah nge yu Babylon. Machane chiney e ngad lemnaged ni gad bay u Judah u nap’an Habakkuk. Mang e be buch u lan e re binaw nem?

Ba Binaw nib Sug ko Wagey

4. Mang e ke rung’ag Habakkuk ni ke gin ngay?

⁴ Mu lemnag Habukkuk ni profet rok Jehovah ni be par nga daken e chigiy ko naun rok ni ke balayal’, ma ba fel’ e nifeng. Ma bay talin e musik rok. (Habakkuk 1:1; 3:19, subscription) Machane kan nog ban’en ngak Habakkuk ni ke gin ngay. Ya Jehoiakim ni Pilung nu Judah e ke li’ Urijah ni profet kem’ ma kan nin’ nga lan e low ko yam’ ko piin nib sobut’. (Jeremiah 26:23) Rriyul’, nde par Urijah ni be pagan’ ngak Jehovah ya ke rus, me mil nga Egypt. Machane, manang Habakkuk ni de rin’ Jehoiakim e re n’em ni bochan e ba adag ni nge tay fan Jehovah. Ya ke dariy fannag fare pilung e pi motochiyel rok Got me fanenikay Jeremiah ni profet nge yugu boch e tapigpig rok Jehovah.

5. Uw rarogon piyu Judah ko tirok Got ban’en, ma uw rogon u wan’ Habakkuk?

⁵ I guy Habakkuk e ath ko fapi n’en nib fel’ bon ni yima urfeg ni be yib u boch e naun nib chugur ngak. Gathi be rin’ e girdi’ e re n’ey ya yad be liyor ku Jehovah. Ya yad be un ko liyor ngoogsur ni sum rok Jehoiakim ni Pilung nib kireb. Rib gel e kireb riy! Ke yib e lu’ u owchen Habakkuk, me gaar: “[Jehovah], uw n’umngin nap’an nthingar gu wenig ngom ni ngam ayuwegmad mfin mu rung’ag lungug ngam chuwegmad u fithik’ e gafgow ni yibe tay ngomad? Mang fan ni kam gagiyegnigeg ni ngug guy e gafgow nge kireb ni yibe rin’? Gafgow ni yibe tay ngak e girdi’ nge cham e gu be guy u toobeg i yan, ma gubin yang ni be yo’yoor lungun e girdi’ riy ma yad be tugthin. Ke par e motochiyel ni ke war ma ke m’ay fan, ma dakunir rin’ e tin nib yal’uw. Tin nib yal’uw e ka ni pingeg nga bang, ke yan ni aw ni girdi’ ni kireb e kar gelgad ngak e piin ni yad mmat’aw.”​—Habakkuk 1:2-4.

6. Mang e ke buch ko motochiyel nge ngongol nib mat’aw u Judah?

⁶ Arrogon, ke gel e cham nge wagey. Ke sap Habakkuk ma gubin yang e yugu be tugthin e girdi’ riy, ma yad ba magawon ma yad be cham. ‘Ke par e motochiyel ni ke war,’ ma dariy gelngin. Ma ngongol nib mat’aw? Der ma “gel.”! Ngongol nib mat’aw e der ma gel ko tin nib kireb. Ya ‘ke yan i aw ni girdi’ ni kireb e kar gelgad ngak e piin ni yad mat’aw,’ ya yad ma siyeg e pi motochiyel ni kan fl’eg ni fan ni ngan ayuweg e piin nib mat’aw. Arrogon, “tin nib yal’uw e ka ni pingeg nga bang.” Kan kirebnag. Rib kireb rarogon e re nam nem!

7. Mang e ke mudugilan’ Habakkuk ni nge rin’?

⁷ I fl’eg i lemnag Habakkuk e pi n’en nem. Ere nge tal fa? Ri danga’! Ke lemnag e gafgow ni kan tay ngak e pi tapigpig rok Got, me dugliy laniyan’ ni nge par nib mudugil ni ir e profet rok Jehovah. Ra ul’ul’ Habakkuk i weliy e thin rok Got​—ni mus ni ra yim’ riy.

Ra Rin’ Jehovah e “Maruwel” ni Yira Ngat Ngay

8, 9. Mang boch ban’en ni be “rin’ ” Jehovah ni yira ngat ngay?

⁸ Kan piliyeg g e changar rok Habakkuk me guy e piin ni ma un ko liyor ngoogsur, ma yad be dariy fannag Got. Mmotoyil ko n’en ni yog Jehovah ngorad ni gaar: “Mu changargad ngak e pi nam ni yad bay u toobmed i yan, mi gimed gin ko pi n’en ni gimed ra guy.” Dabi siy ni be lemnag Habakkuk ko mang fan ni be weliy Got e re n’em ni fan ko piin nib kireb. Ma aram me rung’ag ni be yog Jehovah ngorad ni gaar: “Bay gu rin’ ban’en ni gimed ra run’gag murung’agen ma dabi riyul’ u wun’med.” (Habakkuk 1:5) Bin riyul’ riy e Jehovah e ir e be rin’ fare maruwel ni dabi riyul’ u wun’rad. Mang e re n’em?

⁹ Kari tiyan’ Habakkuk ko pi n’en ni yog Got ni aram fa pi thin ni bay ko Habakkuk 1:6-11. Aram e thin rok Jehovah​—ma dariy reb e got ngoogsur ara ba liyos ni rayog ni nge taleg ni nge dabi lebug: “Bay gu gagiyegnag piyu Babylon ngar gagiyeggad, ni yad e girdi’ ni tagan ma yad ba adag e cham. Bay ranod nga wuru’ e nam rorad ni ngar m’aged e mahl ngak yugu boch e nam ngar feked. Bay nrus ngorad, ma yad e dariy fan e motochiyel u wun’rad. Pi os rorad e mmachreg ko gamanman ni leopard, ma kab gel e damumuw rorad ko gamanman ni wolf ni ke yib e bilig ngorad. Pi salthaw rorad ni kar afgad nga daken e os e ba orel e gin ni bay ra bad riy ni be yan lingan ayrad. Yad ra yib ni bod manuw nra paged yad u lang ngar bad nga but’ ni ngar koled e n’en ni yad ma longuy. Salthaw rorad e bay ur gelgad i yan, ya yad be yib ma gubin e girdi’ ni ke rus ngorad. Girdi’ ni bay ra koled e yad pire’ ni bod e yan’ ndabiyog i theeg. Bay ur darifanniged e pi pilung, ma yad be minmin ngak e pi tolang. Dariy e naun ni ba ga’ ni ka ni yororiy ni fan ko mahl nrayog ni nge talegrad, ya yad ra gad e but’ ko yoror riy ngar koled. Mi yad yan nga m’on ni bod e nifeng mi yad fek i yib e kireb nga dakenrad. Aram gelngin ni pi’ e got rorad ngorad.”

10. Ra fanay Jehovah chon mini’?

¹⁰ Aram e yiiy ni yib rok fa An Th’abi Tolang! Ra fanay Jehovah piyu Chaldea ni girdien fare nam nu Babylon. ‘Bay ranod nga wuru’ e nam rorad’, mar gelgad ngak yugu boch e nam. Rib gel e marus riy! “Bay nrus” ngak piyu Chaldea. Yad ma fl’eg e motochiyel rorad ma dariy e runguy rorad. ‘Dariy fan e motochiyel u wun’rad.’

11. Mu weliy ko thin rom ko uw rogon e pi salthaw nu Babylon ni be yib ni ngar chamgad ngak yu Judah?

¹¹ Pi os nu Babylon e mmachreg ko gamanman ni leopard. Ma pi salthaw rorad e kab gel e damumuw rorad ko gamanman ni wolf ni ke yib e bilig ngorad. Pi os rorad e ba adag ni nga ranod ma ‘be yan lingan ayrad. Ur bad u Babylon ni reb e binaw nib orel ma ranod nga Judah. Yad bod e arche’ ni eagle nra paged yad u lang ngar bad nga but’ ni ngar koled e n’en ni yad ma longuy, ma aram rogon nra yib piyu Chaldea nga daken e pi toogor rorad. Ma ke mus ni buch uw e salthaw ni ra yib fa? Ri danga’! “Urngin e salthaw rorad e bay ur gelgad i yan,” ni yad ba ulung ni baga’ ni be yib ni fan ko cham. Yad be yan nga Judah nge Jerusalem u rogon nib machreg ni bod e nifeng. Ma be kol yu Babylon e girdi’ ni pire’ ni ‘bod e yan’ ndabiyog i theeg.’

12. Uw rogon e lem ko piyu Babylon, ma mang fan ni yad ra “fek i yib e kireb nga dakenrad”?

¹² Fapi salthaw nu Chaldea e ma dariyfannag e pi pilung ma yad ma minmin ngak e pi tolang, ya dabiyog ni ngar taleged yad ni ngar bad. ‘Dariy e naun ni ba ga’ ni ka ni yororiy ni fan ko mahl nrayog ni nge talegrad,’ ya ra puth u nap’an ni ‘yad ra gad e but’ ko yoror riy ngar koled.’ Ma nap’an ni ke dugliy Jehovah ma ra yib fare toogor “mi yad yan nga m’on ni bod e nifeng.” Ma faani cham ngak yu Judah nge yu Jerusalem, ma ra “aw nib kireb e rorad” ya kar gafgownaged e girdi’ rok Got. Ma tomren ni kar gelgad ko cham, ma fare pilungen e salthw nu Chaldea e ra uf me gaar: ‘Gelngimad e pi’ e got romad ngomad.’ Machane uw feni buch uw e manang!

Tapgin e Athap

13. Mang fan ni ke pagan’ Habkkuk me par nib mudugilan’?

¹³ Ke tamilangan’ Habakkuk ko tin nib m’agan’ Jehovah ngay me ere ke gel e athap rok. Kari pagan’ ku Jehovah me weliy boch ban’en ni be’ pining e sorok ngak. I weliy ko Habakkuk 1:12 ni gaar: “[O Jehovah], ka nap’an ko tabolngin ni ga be par ni gur e Got. Gur e Got rog, ni gab thothup ma bay um par ndariy n’umngin nap’an.” Rriyul’, Jehovah e ir e Got “ndabi math biid”​—ba manemus.​—Psalm 90:1, 2.

14. Mang kanawo’ ni ke lek e pi apostate nu Judah?

¹⁴ I fl’eg i lemnag fare profet e n’en ni ke tamilangan’nag Got ngak me ri falfalan’ ngay me gaar: “[O Jehovah], ni Got rog, e ma yoror rog, kam turguy yu Babylonia ma kam pi’ gelngirad ya nge yog nra gechignaged gamad.” I pufthinnag Jehovah e pi apostate nu Judah me turguy ni ngan gechignagrad. Susun ngar sapgad ngak ya ir e War rorad, me ir e be yoror rorad me ir e Taayuw rorad. (Psalm 62:7; 94:22; 95:1) Machane der yib e pi apostate nu Judah ngak Got, mi yad ul’ul’ i gafgownag e girdi’ ni be liyor ku Jehovah.

15. Uw rogon ma “owchen Jehovah e yugu be par nib thothup ni yugu be guy e kireb ni yibe rin’”?

¹⁵ Kari magafan’ fare profet rok Jehovah ni bochan e re n’em. Ere gaar: “Owchem e yugu ba thothup ni nguum guy e kireb ni yibe rin’, ma dabiyog ni ngam par ni nguum guy e girdi’ ni yad be ngongliy e tin nde yal’uw.” (Habakkuk 1:13) Arrogon, “owchen Jehovah e yugu ba thothup ni ngii guy e kireb ni yibe rin’,” me pag.

16. Mu weliy ko thin rom e n’en ni bay ko Habakkuk 1:13-17?

¹⁶ Ere i fith Habakkuk boch e deer ni be pug e tafinay. I fith ni gaar: “Mang ni kam th’ab gulungam kar pired ni yad be thang e pogofan rok e girdi’ ni kab gel e mat’aw rorad ngorad? Ra diin ma ga tay e girdi’ ni yad bod e nig, ara ba ulung i chachangeg? Girdi’ nu Babylonia e yad be kol e girdi’ ko lam ni bod rogon ni yima l’eg e nig. Yad be kolrad ko nug, ma yad be tolulnag e felfelan’ ni bochan e n’en ni kar koled ko nug! Yad be tay fan e pi nug rorad ma yad be pi’ e gamanman ni maligach ni fan ngay, ya nug rorad e be yognag ngorad urngin e pi n’en nib th’abi fel’. Mog, ga be finey ni yugu bay ur pired ni yad be maruwel ko sayden rorad ndariy n’umngin nap’an nguur thirifed e pi nam u but’ ma darir runguyed be’?”​—Habakkuk 1:13-17.

17. (a) Uw rogon ni be rin’ piyu Babylon e tin nib m’agan’ Got ngay u nap’an ni yad ra thang yu Judah nge Jerusalem? (b) Mang e ra dag Jehovah ngak Habakkuk?

¹⁷ Nap’an ni cham piyu Babylonia ngak yu Judah nge yu Jerusalem, ma aram e yad be rin’ e n’en ni yad ba adag. Dabra nanged ni be fanayrad Got ni nge gechignag e girdi’ rok ya dar yul’yul’gad ngak. Ba tamilang ko mang fan nib mo’maw ni nge nang Habakkuk fan ko mang fan nra fanay Got piyu Babylon ni girdi’ nib kireb ni ngan pi’ e gechig ko girdi’ rok. Ya piyu Chaldea e gathi yad ma liyor ku Jehovah. Yad ma changar ko girdi’ ni gowa ‘nig ara ba ulung i chachangeg’ ma yad ma kolrad ma yad ma gel ngorad. Machane dabi par Habakkuk ni ke maruwaran’. Ya dabi n’uw nap’an ma ra tamilangnag Jehovah ngak fare profet ni gathi dabni gechignag yu Babylon ni bochan e ngongol rorad nib chogow ma yugu yad ma li’ e girdi’ ngar m’ad.​—Habakkuk 2:8.

Ke Tay Talpen ya Ka Bay Boch Ban’en Nra Yog Jehovah

18. Mang e rayog ni ngad filed ko lem rok Habakkuk ni bay ko Habakkuk 2:1?

¹⁸ Ma chiney ma be sonnag Habakkuk ni ngki yog Jehovah boch ban’en ngak. Ke par fare profet nib mudugilan’ me gaar: “Bay gu wan nga p’ebgul tafen e damit rog, mu gu son mu gguy ko mang e bayi yog Somol ngog ni nggu weliy ngak e girdi’, nge fulweg rok ngog ko tin ni ku gog ngak ni ke kireban’ug ngay.” (Habakkuk 2:1) Ri ba adag Habakkuk ni nge nang ko mang thin ko profet ni ra yog Got ngak ni nge weliy. Bochan ni kari michan’ ku Got ni ir ba Got ni der ma pag e tin nib kireb ni yibe rin’ ma aram fan ni be lemnag ko mang fan ni ka yibe rin’ e kireb, machane i m’agan’ ngay ni nge son, me yal’uweg Got e lem rok. Ere uw rogon gadad? Nap’an ni gad ma lemnag ko mang fan ni yibe pag e kireb, ma susun ni ngad pared nib thabthabel ngad sonnaged Jehovah ya ke michan’dad ngak.​—Psalm 42:5, 11.

19. Mang e ke buch ngak piyu Jew ma ke riyul’ e thin rok Got ngak Habakkuk?

¹⁹ Ke riyul’ e n’en ni yog Got ngak Habakkuk, ya ke gechignag Got piyu Jew me pag yu Babylon ngar chamgad ngorad. Ma nap’an e 607 B.C.E., mar gotheyed fare nam nu Jerusalem nge fare tempel mar lied e piin pillibthir nge piin bitir, ma boor e girdi’ ni ur koled kar manged sib rorad. (2 Kronikles 36:17-20) Ke n’uw nap’an ni i par yu Jew u Babylon me munmun ma tin nib yul’yul’ e kar sulod ko binaw rorad mar toyed fare tempel biyay. Machane munmun ma de par piyu Jew nib yul’yul’ ku Jehovah biyay​—mar togopuluwgad ngak Jesus ni ir fare Messiah.

20. Uw rogon ni ke fanay Paul e pi thin ko Habakkuk 1:5 me puluwnag ko togopuluw ni kan ta’ ngak Jesus?

²⁰ Rogon ni be yog u Acts 13:38-41, ma ke dag apostal Paul ngak piyu Jew u Antiok ko mang e ra buch ngorad nfaanra yad ra togopuluw ngak Jesus mar dariyfanniged fare maligach ni pi’. I weliy Paul e thin ni bay ko Habakkuk 1:5 ko fare Greek Septuagint ni gaar: “Mu ayuwgad, nge dab mu rin’ed e tin ni ke yog fapi profet ni lungurad: ‘Mu sapgad e pi tamoning! Mu ngatgad mi gimed yim’! Ya maruwel ni gu be ngongliy ko tiromed e rran e ban’en ni gathi bayi mich u wun’med, ni mus ni faanra weliy be’ fan ngomed.’ ” Ba puluw ni i weliy Paul e pi thin nem ya ke lebug e pi thin ku Habakkuk 1:5 biyay u nap’an ni yib e pi salthaw nu Roma mar gotheyed yu Jerusalem nge fare tempel ko duw ni 70 C.E.

21. Uw rogon u wan’ piyu Jew u nap’an Habakkuk fare “maruwel” rok Got ni nge fanay yu Babylon ngar gatheyed Jerusalem?

²¹ De mich u wan’ piyu Jew u nap’an Habakkuk ni ra rin’ Got fare “maruwel” ma ra n’igin yu Babylon ngar gatheyed Jerusalem ya re binaw nem e tochuch ko liyor ku Jehovah ma aram tagil’ e pilung ni ke dugliy. (Psalm 132:11-18) Ere dariy biyay ni kan kirebnag Jerusalem. Dariy biyay ni kan urfeg fare tempel. Ma dariy biyay ni kan gel ngak girdien e tabinaw rok David. Dabiyog ni ngar lemnaged ni ra buch e pi n’en nem. Machane i ginangrad Got u daken Habakkuk ni ra buch e pi n’en nem. Ma chepin e girdi’ e ma micheg ni ke lebug.

Fare “Maruwel” Nra Rin’ Got ko Ngiyal’ Ney

22. Mang e ba l’ag ko “maruwel” rok Jehovah ko ngiyal’ ney?

²² Ra rin’ Jehovah e “maruwel” ni yira ngat ngay ko ngiyal’ ney fa? Arrogon, ni yugu demtrug ni de mich u wan’ boch e girdi’. Ma maruwel rok Jehovah ko yay ney e ra thang piyu Kristendom. Bod rogon piyu Judah nkakrom, ma yad ma yog ni yad be liyor ku Got machane ke kireb e ngongol rorad. Ra guy Jehovah rogon nran thang urngin ban’en ko pi yuraba i teliw nu Kristendom, nge “Babylon nib Gilbuguwan” ni aram urngin e pi yuraba’ i teliw nu fayleng.​—Revelation 18:1-24.

23. Mang e ke n’igin e kan ni thothup rok Got ni nge rin’ Habakkuk ko bin migid?

²³ Ka bay boch ban’en ni yog Jehovah ku Habakkuk ni nge rin’ u m’on nran thang yu Jerusalem ko 607 B.C.E. Mang e ra yog Got ngak fare profet? Ra rung’ag Habakkuk boch ban’en nra k’aring ni nge chubeg e talin e musik rok me yin’ e tang ngak Jehovah u fithik’ e meybil ni be dololoy’. Machane som’on ma fare kan ni thothup rok Got e ra n’igin nge yiiynag fare profet boch e gafgow. Dabi siy ni gad ra adag ni ngad nanged fan e pi thin ko profet nem ni fan ko ngiyal’ ni ke dugliy Got. Ere ngad tedan’dad ko pi thin ko profet ni yog Habakkuk.

Ka Ga Manang?

• Uw rarogon piyu Judah u nap’an Habakkuk?

• Mang e “rin’ ” Jehovah ni kan ngat ngay u nap’an Habakkuk?

• Mang tapgin e athap rok Habakkuk?

• Mang “maruwel” ni ra rin’ Got ko ngiyal’ ney?

[Picture on page 5]

I lemnag Habakkuk ko mang fan ni ke pag Jehovah e kireb ni yibe rin’. Aram rogom fa?

[Picture on page 6]

I yiiynag Habakkuk ni ra gafgownag yu Babylong yu Judah

[Picture on page 6]

Tin ni ka bay ban’en u Jerusalem, ni kan thang ko duw ni 607 B.C.E.