Fol Babyor​—Baga’ Angin Ma Baga’ E Falfalan’ Riy

“Faan ga ra gaweg e tamilangan’ . . .  ma aram e ga ra pirieg e tamilangan’ u morngaagen Got.”​—PROVERBS 2:4, 5.

1. Uw rogon nrayog ni nge yib e falfalan’ ni ngan bieg yugu boch e babyor?

BOOR E GIRDI’ e ma bieg e babyor ni bochan e falfalan’ riy. Ma faanra ba fel’ fare ke babyor ma bay e falfalan’ nge toofan riy ni ngan bieg. Ma falfalan’ boor e Kristiano ni yad ma bieg yu yang e Psalm ara Proverbs ara thin ko Gospel nib muun ko fol Bible ni kan yarmiy u lan e ulung. Yad ma falfalan’ ni bochan felngin e thin riy. Yugu boch e girdi’ e ma bieg e Yearbook of Jehovah’s Witnesses ara fare Awake! magazine ara boch e thin u lan e re ke babyor ney u morngaagen boch e girdi’ ara morngaagen e science.

2, 3. (a) Uw rogon nrayog ni ngan taarebnag e machib nib toar ko ggan nib el? (b) Mang e fol babyor?

² Yima falfalan’ ara yima toofan ni bochan e poy babyor ni gathi ri baga’ fan, machane ba t’uf ni ngan tayan’uy u nap’an e fol babyor. Be’ nu England ni Francis Bacon fithngan e ke gaar: “Boor e babyor e yima limlimiy, yugu boch e yima ful’, machane boch e babyor e yima yengyeng ya nge fanay e dowef.” Aram rogon e Bible ni ngan yengyeng ngan fanay. I yol apostal Paul ni gaar: “Boor ban’en ni ba’ ni ngad weliyed u murung’agen e re bugithin ney [ni morngaagen Kristus ni ir e be yip’ fan Melchizedek ni ir e Pilung nge Prist] machane rib mo’maw’ ni ngan weliy murung’agen ngomed ni fan e ba sowath ni ngam nanged fan ban’en. . . . Ma ggan nib el e piilal e ngar ked, ya kar filed rogon ni ngar nanged e tin nib fel’ ko tin nib kireb.” (Hebrews 5:11, 14) Thingar ni yengyeng e ggan nib el u m’on ni ngan ful’ mi fanay e dowef. Ku arrogon e tirok Got ban’en ni yira fil e thingar ni gonopiy ngan fl’eg i lemnag ya nge par u fithik’ i lanin’uy.

³ I yog reb e jibiki ara dictionary ni fan e re bugithin ni “fol babyor” e aram e “ngan maruweliy lanin’uy ya nge yog e tamilangan’ ara ngan nang fan ban’en ni yibe bieg ara fl’eg i yaliy ban’en.” Ere gathi ke mus ni ngan bieg ni papey ara ngan tay e line nga tan e yu bugithin ni yibe bieg. Bay e maruwel ara nge maruwel lanin’uy ara ngan gonopiy u nap’an e fol babyor. Riyul’ ni thingar ni athamgil ko fol babyor, machane ku rayog ni ngan falfalan’ ngay.

Ngan Falfalan’ Ko Fol Babyor

4. Rogon e thin rok e ani yoloy e Psalm, uw rogon nrayog ni nge yib e falfalan’ nge toofan ko fol Bible?

⁴ Rayog e toofan ma nge biech gelngin be’ ni ra bieg ara fil e Thin Rok Got. I yog e ani yoloy e Psalm ni gaar: “Motochiyel rok Somol e reb yal’uw; ra pasignag lanin’uy me pi’ gelngin; ma tin ni be yog ni murung’agen Somol e ba riyul’ ma ma pi’ e gonop ngak e piin ndariy rorad. Tin ni ke yog Somol ni ngan rin’ e mmat’aw; piin ni be fol riy e ke felan’rad. Tin ni ke yog ni ngan rin’ e ba yal’uw, ma ma ayuwegey nge tamilangan’uy.” (Psalm 19:7, 8) Pi motochiyel rok Jehovah e ma pi’ gelngin e yafas rodad, ma gelnag e michan’ rodad maku ma falan’nagdad ma gowa ke gal’ lan owchedad ni bochan e ke tamilang e tin nib m’agan’ Jehovah ngay u wan’dad. Rib gel e falfalan’ riy!

5. Mang boch e kanawo’ nra yib e falfalan’ ko fol babyor?

⁵ Nap’an ni gad ma guy angin e maruwel rodad ma gad ra adag ni ngada rin’ed fare maruwel. Maku arrogon e fol babyor ni thingar da maruweliyed e tin ni kada filed ya nge yog e falan’ riy ngodad. I gaar James: “Machane en nra fal’eg i yaliy ir nga fithik’ fare motochiyel nrib yal’uw ni ir e ma pithig e girdi’ ko kireb, me tiyan’ ngay ma gathi ke mus ni motoyil ngay me pag talin, ya be maruwel ngay−cha’nem ni aram rogon e Got e ra ayuweg ko tin ni be rin’.” (James 1:25) Faan ga ra maruweliy e pi n’en ni kam fil ko chi ngiyal’ ni kam fil ma ra yib e falfalan’ riy ngom. Maku ra yib e falfalan’ ngom u nap’an ni ga ra gaweg e fulweg ko deer rok be’ ni be fithem u nap’an ni ga be machib.

Ngi I Gel E Adag Rom Ko Thin Rok Got

6. Uw rogon ni weliy e ani yoloy e Psalm 119 rogon ni rib t’uf rok e thin rok Jehovah?

⁶ Ani yoloy e Psalm 119, ni sana ir Hezekiah ni fak e pilung ni kab pagal, e ke weliy fene t’uf rok e thin rok Jehovah. I tunguy e tang ni gaar: “Pi motochiyel rom e rib t’uf rog. Dab gu pag talin e thin rom. Pi motochiyel rom ni kam puguran ngog e rib t’uf rog . . . Ri gu ba adag e tin ni kam tay chilen ngog ma rib t’uf rog. Nguum runguyeg ya ngku gu par ni gub fas; ya pi motochiyel rom e rib t’uf rog. Kari gu taurengnag e ayuw nra yib rom, O Jehovah, ma motochiyel rom e rib t’uf rog.”​—Psalm 119:16, 24, 47, 77, 174.

7, 8. (a) Rogon e thin ko reb e jibiki, mang fan fare bugi thin ni “rib t’uf” e Thin Rok Got? (b) Uw rogon nrayog ni ngada daged nib t’uf rodad e Thin Rok Jehovah? (c) Uw rogon ni i fl’eg Ezra rogon laniyan’ u m’on ni i bieg e Motochiyel rok Jehovah?

⁷ Reb e dictionary ara jibiki e i weliy fan fare bugithin nu Hebrew ni kan pilyeg ni “rib t’uf” u Psalm 119 e ke gaar: “Fare bugithin u verse 16 e taareb rogon ko fare bugithin ni kan pilyeg ni falfalan’ . . . ara ngan fl’eg i lemnag ban’en . . . Ba aray rogon e re bugithin nem: somm’on e ngan falfalan’ riy, nge mu’ ngan fl’eg i lemnag nge mu’ min adag . . . Ere be m’ug ko re bugithin ney ni ngari adag be’ e thin rok Yahweh ni faanra i fl’eg i lemnag e thin rok . . . Fan e re bugithin ney e ban’en ni bay u lanin’uy ara gumerchaey.”a

⁸ Arrogon, t’ufeg rodad e ma yib u gumercha’dad ere gad ra t’ufeg e Thin Rok Jehovah u gumercha’dad. Gad ba falfalan’ u nap’an ni yigi be lemnag lanin’dad e pi n’en ni ka fin da bieged. Ma thingar da fl’eged i lemnag e pi n’en nib toar ko tirok Got ban’en, ma ngari l’agan’dad ngay. Thingar da lemnaged e pi n’ey u fithik’ e gapas laniyan’ nge meybil. Thingar da boded Ezra ma ngada fl’eged rogon gumercha’dad u m’on ni gad ra bieg ara fil e Thin Rok Got. Kan weliy morngaagen Ezra ni gaar: “I fl’eg Ezra rogon gumerchaen ya nge gaweg e motochiyel rok Jehovah ma nge fol riy ma nge fil e motochiyel nge tin nib mat’aw ngak piyu Israel.” (Ezra 7:10) Mu tay fanam iyan riy ni dalip i fan ni i fl’eg Ezra rogon gumerchaen: ya nge fil, ma nge fol riy, ma nge fil ngak yugu boch e girdi’. Ngada folgad wok rok.

Fol Babyor E Bang Ko Liyor Rodad Ngak Got

9, 10. (a) Uw rogon ni i dag e ani yoloy e Psalm ni be tayan’ ko Thin Rok Jehovah? (b) Mang fan fare bugithin nu Hebrew ni kan pilyeg ni “tayan’”? (c) Mang fan ni thingar da ted ni fol Bible e bang e “liyor rodad ngak Got”?

⁹ Ani yoloy e Psalm e i yog ni kari tayan’ ko pi motochiyel rok Jehovah, ara tin ni ke tay chilen ngak, ara tin ni ke puguran ngak. I gaar: “Gu ra tayan’ug ko tin ni kam tay chilen ngog, ma gu ra gay e pi kanawo’ rom. . . . Gu ra tining paag nga lang ni bochan e pi motochiyel rom ni rib t’uf rog, ma gu ra tayan’ug ngay. Rib t’uf rog e pi motochiyel rom! Polo’ reb e rran e gu ra tayan’ug ngay. Ke yog e gonop ngog ni kab boor ko tin ni bay ko pi sensey rog ni bochan e kug tayan’ug ko tin ni kam puguran ngog.” (Psalm 119:15, 48, 97, 99) Mang fan e re bugithin nem ni “tayan’” ko Thin Rok Jehovah?

¹⁰ Fare bugithin nu Hebrew ni kan pilyeg ni “tayan’” e ku be yip’ fan e “fl’eg i lemnag ban’en” ara “ngan sul u daken ban’en u lanin’uy.” “Aram e n’en ni be rin’ be’ ni be lemnag e tirok Got ban’en . . . ara thin rok Got.” (Theological Wordbook of the Old Testament) Fare bugithin ni “tayan’” e ku be yip’ fan “ni ani yoloy e psalm e be fl’eg i lemnag ban’en” “ara be fil e motochiyel rok Got ya ba t’uf rok” ya “aram rogon ni be meybil ngak Got.” Ere ri baga’ fan ni ngan fil e Thin Rok Got ya aram bang e liyor rodad ngak. Ere ngan tayan’ ko fol babyor ma ngan rin’ u fithik’ e meybil. Fol babyor e aram bang ko liyor rodad ngak Got ma gad ra rin’ ya ngi i fel’ e liyor rodad ngak.

Ngan Fil E Tin Toar Ko Thin Rok Got

11. Uw rogon ni ma tamilangnag Jehovah e tin toar e machib ngak e girdi’ rok?

¹¹ I non e ani yoloy e Psalm u fithik’ e liyor ni gaar: “Rib fel’ e pi maruwel rom, O Jehovah! Rib toar e thin rom.” (Psalm 92:5) I weliy apostal Paul u morngaagen e “tin toar e thin ko tirok Got ban’en” ni aram laniyan’ Jehovah ni ke tamilangnag ngak e girdi’ “u daken e kan ni thothup rok” ni be maruwel u daken fare tapigpig nib yul’yul’ mab gonop. (1 Korinth 2:10; Matthew 24:45) Re tapigpig nem e ma pi’ e dumunmun ni fan ngak urngin e girdi’​—“milik” ni fan ngak e piin ni fin nra uned ko machib machane “ggan nib el” ni fan ngak e “piin ni kar ilalgad.”​—Hebrews 5:11-14.

12. Mu weliy boch e “tin toar e tirok Got ban’en” ni i tamilangnag fare tapigpig nib yul’yul’ mab gonop.

¹² Faan gad ba adag ni ngada nanged fan e “tin toar e thin ko tirok Got ban’en” ma thingar da filed e thin rok u fithik’ e meybil ma ngada fl’eged i lemnag e Thin Rok. Susun, kada filed faram ni Jehovah ir e ba mat’aw ma ku ma runguyey. Nap’an ni ra runguy be’ gathi ke warnag e tin nib mat’aw ko motochiyel rok; ya runguy rok Got e ba mat’aw ma be m’ug ko pi motochiyel rok nge t’ufeg rok. Nap’an nra pufthinnag Jehovah be’ ni tadenen, ma somm’on e ra guy ko rayog ni nge runguy faanem ni bochan e maligach ni ke pi’ Fak ni biyul’. Faanra faanem nib tadenen e de kalngan’ ara ke togopuluw ma aram e tay Got ni ngan rin’ nrogon e motochiyel rok ni dariy e runguy rok riy. Ra runguy, fa dabi runguy ma ir e ra yul’yul’ ko pi motochiyel rok nib tolang.b (Roma 3:21-26) ‘Rib toar e gonop rok nge llowan’ rok!”​—Roma 11:33.

13. Uw rogon ni gad ma dag ni gad ma tay fan oren e machib nni tamilangnag ke mada’ ko chiney?

¹³ Gad ma falfalan’ ni bod rogon ni i falfalan’ e ani yoloy e psalm u nap’an ni ke tamilangnag Jehovah laniyan’ ngodad. I gaar David: “Rib t’uf rog e tin ni bay u lanin’um! O Got rog, rib pire’ urngin e lem rom! Ra nggu thieg ma pire’ ko yan’.” (Psalm 139:17, 18) Yugu aram rogon ni fapi n’en ni ke tamilang u wan’dad e ke mus ni bochi yang ko urngin e thin ni ra tamilangnag Jehovah ngodad e chiney i yan nga manemus, machane gad ma tay fan “oren” e tirok Got ban’en ni ke tamilangnag e chiney ma gad ra fil e tin toar e thin ko Thin Rok Got.​—Psalm 119:160, footnote.

Ba T’uf Ni Ngan Athamgil Ngay Ma Kub T’uf Talin e Maruwel Nib Fel’

14. Uw rogon ni ba tamilang ko Proverbs 2:1-6 nib t’uf e maruwel u nap’an ni yima fil e Thin Rok Got?

¹⁴ Ba t’uf ni ngan athamgil ko fol Bible. Be m’ug ni aram rogon ko thin ko Proverbs 2:1-6. Mu tay fanam iyan riy ko yu bugithin ni i fanay Solomon ni Pilung ni nge tamilangnag fene gel e maruwel nge athamgil nib t’uf ya nge yog e tamilangan’ nge llowan’ nge gonop ngak be’. I gaar: “Fakag, faan ga ra fanay e thin rog ma ga chaariy e pi motochiyel rog, ma ga tayan’um ko gonop ma ga telim ngay, nge sor gumerchaem ko llowan’; ma faan ga ra pong ya nge yog ni ngam nang fan ban’en ara nge ga’ lamam ya nge yog e gonop ngom, ma faan ga ra gaweg ni bod rogon ni yima gaweg e silver ma faan ga ra gaweg e llowan’ ni bod rogon ni yima gaweg e machaf ni kan mithag ma aram e ga ra nang fan e madgun Jehovah u wan’um ma ga ra pirieg e llowan’ rok Got. Ya ma pi’ Jehovah e gonop; ma ma yib e tamilangan’ nge llowan’ u l’ugun.” Arrogon, faanra nge yib angin e fol babyor ma thingar ni fl’eg i gaweg e machib ni bod rogon ni yima gaweg e machaf ni kan mithag.

15. Mang fanathin u Bible ni be tamilangnag nib t’uf ni ngan fol babyor nrogon?

¹⁵ Faanra nge gel e michan’ rodad ma thingar da filed e babyor nrogon. I gaar Solomon: “Faanra ke murmur ba talin e maruwel nib wasey ma dani uthum, ma ra yan i aw ni kaygi gel e maruwel rok be’.” (Ecclesiastes 10:10) Faanra bay ba yar rok be’ ni tamaruwel ma de m’uth ara de nang ni nge maruweliy nrogon, ma aram e ra adbey gelngin ma dabi fel’ e maruwel rok. Maku aram rogon nra thilthil angin e fol babyor ni gad ra tay ma ra yan u rogon kanawoen e fol babyor ni gad ra tay. Bay boch e thin ni be weliy rogon e fol babyor u guruy ni 7 ko Theocratic Ministry School Guidebook.c

16. Mang boch e thin nra ayuwegdad ni nge fel’ boch e fol babyor ni gad ma tay?

¹⁶ Nap’an nra tabab be’ ni tamaruwel ko maruwel rok ma somm’on e ra kunuy urngin talin e maruwel nib t’uf ko maruwel rok. Maku arrogodad u nap’an ni gad ra tabab ko fol babyor ni thingar da kunuyed e pi babyor rodad. Dab mu pag talin ni fol babyor e aram e maruwel ya ra maruwel e man’ey, ere ffel’ ni ngam tayan’um u rogon ni ga ma par. Faanra ga ba adag ni nguum par ni ga ba od, mab fel’ ni ngam par u daken e chiya u charen e tebel, mab kab fel’ ko bin ni ngam thig u daken e bet. Ma tomren ni kam fol babyor ni bochi ngiyal’ ma rayog ni ngam sak’iy nga lang ngam mithmith ara ngam man nga wen mfin ngam sul ko fol babyor.

17, 18. Mu weliy rogon nrayog ni ngada fanayed fapi talin e maruwel ni bay rodad ni ngada filed e Bible.

¹⁷ Boor miti talin e maruwel ko fol babyor ni bay rodad. Bin th’abi fel’ e aram e New World Translation ko Bible. Bay e re Bible ney ni kan pilyeg ko 37 miti thin. Bay ko re Bible ney e cross-reference ma bay riy e “Table of Books of the Bible” ni be weliy fithngan e ani yoloy fare babyor nge gin nyoloy riy nge ngiyal’ nyoloy. Ku bay riy e index ko yu bugithin ko Bible, maku bay e appendix riy nge boch e sasing ni yaan e binaw. Maku bay e Bible ni baga’ boch ni kanog e Reference Bible ngay. Bay riy fapi n’en ni bay ko fare Bible nib achig maku boor e footnote riy ni ba index. Ga ma maruweliy urngin fapi babyor ni bay ko thin rom ya ngam fil e tin toar e thin ko Thin Rok Got, fa?

¹⁸ Ku reb e talin e maruwel nib fel’ e aram fa gali ke babyor ni Insight on the Scriptures. Faanra bay e re babyor ney ko thin rom, ma bay rom ni gubin ngiyal’ ni ga ra fol babyor. Re babyor ney e ra fil ngom boor ban’en u morngaagen e Bible. Maku reb e talin e maruwel nib fel’ e aram e “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial.” Nap’an ni ga ra bieg reb e babyor nib biech u lane Bible, ma ga fil fare thin u morngaagen u lan fare ke babyor ni “All Scripture” ma ra weliy morngaagen e binaw nu Israel nge chep nu Israel ma ra weliy kenggin fare babyor nu Bible ni gad ra bieg nge felngin e thin riy. Ku ban’en nib biech ni talin e maruwel rodad e aram Watchtower Library ni bay ko computer ma kan pilyeg ko mereb miti thin.

19. (a) Mang fan ni ke pi’ Jehovah fapi talin a maruwel ni fan ko fol Bible? (b) Mang e ba t’uf ni fan ko fol Bible?

¹⁹ Jehovah e ke pi’ urngin e pi talin e maruwel ney u daken fare “tapigpig nib yul’yul’ mab gonop” ni fan ni nge yog rok e pi tapigpig rok u fayleng ni ngar “gaweged ma ngar pirieged fare tamilangan’ u morngaagen Got.” (Proverbs 2:4, 5) Gad ra fol babyor nrogon ma ra ayuwegdad ni nge tamilang Jehovah u wan’dad ma nge fel’ thildad Got. (Psalm 63:1-8) Arrogon, fol babyor e aram e maruwel machane bay e falfalan’ riy ma baga’ angin. Machane fol babyor e ma fanay e tayim rodad ere sana ga be lemnag, “U uw e gu ra pirieg e tayim riy ni fan ko poy Bible nge fol babyor?” Gad ra weliy e re thin ney ko bin tomur e guruy ko re thin ney.

[Footnotes]

Deer Ni Fan Ko Skeng

• Uw rogon nrayog ni nge yib angin ma nge yog e falfalan’ ko fol babyor ni gad ma tay?

• Uw rogon nrayog ni ngada boded e ani yoloy e Psalm ma ngada “t’ufeged” ma ngada “tedan’dad” ko Thin Rok Jehovah?

• Uw rogon ni ma dag e Proverbs 2:1-6 nib t’uf e maruwel u nap’an ni yima fil e Thin Rok Got?

• Mang boch talin e maruwel nib fel’ ni ke pi’ Jehovah?

[Picture on page 22]

Gapas laniyan’ nge meybil e ra ayuwegdad ni ngki gel e t’ufeg rodad ko Thin Rok Got

[Pictures on page 25]

Ga ma fanay urngin e talin e maruwel ni fan ni ngam fil e tin toar e machib ko Thin Rok Got?