Rayog Ni Nge Ayuwegem E Bible Ni Ngam Skulnag E Bitir Rom, Fa?

RIB fel’ yaan fare floras ni orchid, machane mo’maw’ i ayuweg. Ya thingari fel’ gawelngin, ma nge puluw rogon raen e yal’ ni nge aw ngay, ma nge puluw ga’ngin tafen e floras ni ngan tay ngay. Thingari fel’ e but’ nge fertilizer ni ngan tay ngay ma mom ni nge kireb ni bochan e m’ar ara mushi ni nge kirebnag. Ere boor e girdi’ e ma magawon ko yay nsomm’on ni nge fiiy e floras ni orchid.

Kab mo’maw’ boch ni ngan chuguliy e bitir, ma thingar ni tayan’uy ngorad. Ere boor e gallabthir ni ma magawon ni ngar chuguliyed e pi bitir rorad. Boor e gallabthir e ba adag e ayuw ni bod e ani ke fiiy e floras ni orchid ni ba adag e fonow rok be’ ni ba salap. Ma gubin e gallabthir e ba adag e fonow ni th’abi fel’. U uw e rayog ni ngan pirieg e re fonow ney riy?

Fare Bible e gathi ba babyor ni fan ko chuguliy bitir, machane Ani Tasunmiy e ke thagthag laniyan’ e piin ni kar yoloyed e Bible ni ngar yoloyed e fonow u rogon ni ngan chuguliy e bitir. Ma tamilangnag e Bible e pi felngin e girdi’ ni thingar ni fil ngak e pi bitir rodad, ma boor e girdi’ e kar dariy fannaged e pi felngin ney. (Efesus 4:22-24) Ere fare fonow ni bay u lan e Babyor Nib Thothup e ma pi’ ban’en ni baga’ fan ya nge fel’ e skul rok e pi bitir rodad. Ke fel’ rogon bokum biyu’ e girdi’ ni bochan e kar folgad ko re fonow ney, ma ke fel’ rogorad ni yugu demutrug e ngiyal’ ni kar pared riy ara gini kar pared riy. Ere faan ga ra fol ko fare fonow ko Bible ma ra ayuwegem ni ngam chuguliy e pi bitir rom.

Kanawo’ Ni Ke Dag E Gallabthir​—Aram E Bin Th’abi Fel’ E Skul

“Ga be machibnag boch e girdi’​—⁠mang fan ndab mmachibnigem? Ga be machibnag ni be lungum, “Dab ni moro’ro’”​—⁠me gur ga ma moro’ro’, fa? Be lungum, “Dab mu pirew be’ ni gathi mabgol rom”​—⁠me gur gimew be par be’ ni gathi mabgol rom, fa?”​—Roma 2:21, 22.

Fare ga’ ko Seoul Board of Education e ke gaar: “Bin th’abi fel’ e skul e aram e kanawo’ ni yira dag ngak e bitir u rogon e thin nge ngongol.” Faanra dabi dag e gallabthir e kanawo’ nib fel’ ngak e bitir u rogon e thin rorow nge ngongol rorow mi yow fonownag e bitir, ma ra lemnag fare tir ni de puluw e thin rorow. Dariy angin fare fonow. Susun, faanra ba adag e gallabthir ni ngar filew e yul’yul’ ngak e bitir ma thingar ra yul’yul’gow. Faanra dubun e gallabthir ni nge non u telephone ma boor e gallabthir ni ra yog ngak e bitir nge gaar, “Mog ngak ni de moy papa’ (ara nina) u tabinaw.” Fare tir ni ka nog ngak ni nge lifith l’igin e ra tamra’ ma ra balyangan’. Munmun ma ra lifith l’igin u nap’an ni ke magawon ma dabi kireban’ ngay. Ere faanra ba adag e gallabthir ni nge yul’yul’ e bitir rorow, ma thingar ra yul’yul’gow u rogon e thin nge ngongol rorow.

Ga ba adag ni ngam skulnag e bitir rom ni nge fel’ e thin u l’igin, fa? Me ere ngam dag e kanawo’ nib fel’ ngak. Ma bitir rom e ra folwok rom. Sung-sik ni ir be’ ni matam ni aningeg e bitir rom e ke gaar: “Gamow ppin rog e kug duguliyew ni dab gu yaba’gow. Gamow ma tay famow ma dabi ga’ lammow ni yugu aram rogon ni gamow ba dumumuw. Ba ga’ angin e kanawo’ nib fel’ ni kug dagew ko bin ni gamow ra welthin. Gamow ba falfalan’ ni ma tay e pi bitir romow fan e girdi’ u nap’an ni yad ra non.” Be yog e Bible u Galatia 6:7 ni gaar: “Ra be’ ma miti n’en ni yung e ir e ra t’ar wom’engin.” Pi gallabthir ni ba adag ni nge yalen e pi bitir rorad e thingar ra daged ni yad be fol ko re yalen nem.

Ngii Par Nib Mab E Kanawo’ Ni Nge Puf Rogon E Sabathin

“Um filed [e pi motochiyel rok Got] ngak e pi fakmed: um weliyed murung’agen ngorad ko ngiyal’ ni gimed bay u tabinaw nge ngiyal’ ni gimed be milekag, nge ngiyal’ ni gimed be toffan nge ngiyal’ ni gimed be maruwel.”​—Deuteronomy 6:7.

Ke yoor e girdi’ e chiney ni ma maruwel ni overtime. Ma faanra ma maruwel e matam nge matin ma bay wenegan. Ya ra lich e tayim rok e gallabthir ni nge par ko pi bitir rorad. Ma nap’an ni bay e gallabthir u tabinaw ma ku bay e maruwel u tabinaw, ere rib gel e magar rorow. Faanra arrogon e par ko gallabthir, uw rogon nrayog ni nge fel’ e sabathin ko gallabthir nge bitir? Rayog ni ngan sabathin u nap’an ni be maruwel e gallabthir nge bitir u taabang u tabinaw. Reb e matam e ke n’ag e TV ya nge yog e tayim riy ni fan ni ngar sabathingad e pi bitir rok. Be gaar: “Somm’on ma ke chalban e pi bitir, machane kug gosgosgad u tabinaw ma gamad ma weliy boch e babyor ni kug bieged, ma munmun e ke fel’ u wan’rad ni dariy e TV romad.”

Ri baga’ fan ni nge mecham e bitir ngay ni ngar nonad e gallabthir rorad. Faan manga danga’ ma nap’an nra magawon e pi bitir nem u nap’an ni yad ra ilal boch ma dab ra ted ni rayog ni ngar weliyed e magawon rorad ngak e gallabthir rorad. Uw rogon nrayog ni ngam ayuweg e bitir rom ni nge weliy e pi n’en ni bay u gumerchaen? Be gaar Proverbs 20:5: “Pi n’en ni bay u lan gumerchaen be’ e bod e ran nib toar, machane ani ba gonop e rayog ni nge l’ing e re ran nem.” Rayog ni nge ayuweg e gallabthir e pi bitir rorad ni ngar weliyed e n’en ni bay u lanin’rad ni faan yad ra fith e bitir rorad boch e deer ni bod “Gur, uw rogon u wan’um?” ara “Mang e ga be tafinaynag?” ya nge weliy e n’en ni bay u laniyan’.

Mang e ga ra rin’ ni faanra ba gel e oloboch rok e bitir rom? Aram e ngiyal’ ni ngam gol ngak u fithik’ e runguy. Mu t’ar lanin’um ma ga motoyil ngak. I weliy reb e matam e n’en ni ma rin’ ni faanra oloboch pi fak ni gaar: “Nap’an nra oloboch e bitir mu guy rogon ni nggu t’ar lanin’ug. Mu gu par nga but’ nggu motoyil ko n’en ni ra yog. Mu gguy rogon ni nggu nang fan e n’en ni ke buch. Ma faanra gu pirieg nib mo’maw’ ni nggu t’ar lanin’ug, mu gu tay ba ngiyal’ nge gapas lanin’ug mfini gu non ngorad.” Faan ga ra t’ar lanin’um ma ga motoyil ma yira fol ko thin rom u nap’an ni ga ra yal’uwegrad.

Ba T’uf Ni Ngan Yal’uweg U Fithik’ E T’ufeg

“Gimed e pi matam, dab um puwan’gad ngak pi fakmed nge pag rogon ngam k’aringed e damumuw ngorad. Machane ngam chuguluyed yad mi gimed llowan’nagrad nrogon mi gimed fonownagrad nrogon girdien Kristus.”​—Efesus 6:4.

Ri baga’ fan ni ngam yal’uwegrad nrogon ya nge yib angin. Uw rogon ni ma “k’aring e gallabthir e damumuw” ngak pi fakrad? Ma togopuluw e bitir ni faanra de papuluw gelngin e gechig nga gelngin e oloboch rok ara kayigi gel e gathibthib ntay ngak. Yugu demutrug rogon e oloboch rok e bitir ma thingar ni yal’uweg u fithik’ e t’ufeg. (Proverbs 13:24) Faan ga ra weliy fan fare gechig ni ga ra pi’ ngak e pi bitir rom ma ra tamilang u wan’rad ni ga be llowan’nagrad u fithik’ e t’ufeg.​—Proverbs 22:15; 29:19.

Machane ffel’ ni nge nang e bitir wenegan e kireb rorad. Faanra rin’ fare tir e kireb ngak yugu be’ mab fel’ ni nge wenig ngak. Ma faanra de fol u tabinaw ma rayog ni ngam siyeg ban’en ni ka ma rin’ ya nge nang ni baga’ fan ni nge fol ko motochiyel u tabinaw.

Ffel’ ni ngan yal’uweg ko ngiyal’ nib m’ag ngay. Be gaar Ecclesiastes 8:11: “Da ni gechignag e kireb ko chi ngiyal’ nem, aram fan ni ke dugil gumerchaen e girdi’ ko kireb.” Ku arrogon e bitir ni yad ra skengnagem ni ngar guyed ko rayog ni nge dabi aw e gechig ngorad u tomren ni kar rin’ed e kireb. Ere nap’an ni kam ginangrad ni ri ra yib e gechig, ma ga pi’ e gechig nrogon ni kam mog.

Bay Felngin E Fafel

“Bay ngal’an ni nge falan’uy . . . ma bay ngal’an ni ngan churu’.”​—Ecclesiastes 3:1, 4.

Ba t’uf e ngiyal’ ni nge toffan ma nge fafel e bitir ya nge fel’ rogon fithik’ i downgin nge fithik’ laniyan’. Nap’an nra fafel e gallabthir nge bitir u taabang ma ra gel e tabinaw ma ra gapas laniyan’ e bitir. Mang boch e fafel nrayog ni nge tay girdien e tabinaw u taabang? Faan ga ra tay ba ngiyal’ ni ngam lemnag e pi n’en ni nrayog ni ngan rin’ ma ga ra pirieg boor ban’en nrayog ni ngan falfalan’ ngay. Bay boch ban’en ni ngan rin’ u wen ni bod e yan u rat, ara ngan bat ara yugu boch e gosgos. Ma rayog ni nge falfalan’ e tabinaw ni yibe musik u taabang. Ma rayog ni ngan milekag nga yugu boch e binaw ngan sebal.

Nap’an ni yira fafel u taabang ma rayog rok e gallabthir ni ngar filed ngak e bitir ni nge puluw e fafel u wan’rad. Reb e moon ni Kristiano ni dalip e pagal ni fak e be gaar: “Gu ma un ko pi fakag ko fafel ko ngiyal’ nrayog. Susun, faan yad ra fafel ko gosgos ko computer, gu ma fithfith morngaagen. Yad ra weliy morngaagen ma gu ra weliy ngorad ni ngar ayuwgad ko boch e fafel ni rayog ni nge kirebnagey. Ma kug guy ni dar uned ko miti fafel nem.” Arrogon, pi bitir ni yad ma falfalan’ ko fafel ni ma tay e tabinaw u taabang e dar uned ko television ara kachido ara video ara Internet ni bay e cham ara ngongol ko darngal ara drug riy.

Mu Ayuweg Pi Fakam Ni Nge Yog E Pi Tafager Nib Fel’ Ngorad

“Mpachegem ngak e piin ni yad ba gonop me yog e gonop ngom. Mm’agem ngak e girdi’ ni balyang ma ga kireb.”​—Proverbs 13:20.

Be gaar reb e matam ni Kristiano ni ke chuguliy aningeg e bitir: “Ri baga’ fan e pi tafager nra mel’eg e bitir. Taa be’ ni fager rok nib kireb e rayog ni nge kirebnag urngin e maruwel rom.” Ma fithfith pi fak ya nge ayuwegrad ni ngar mel’eged e pi tafager rorad nib fel’. Ma fith: Mini’ e bin th’abi fel’ e fager rom? Mang fan ni ga ba adag daken? Mang boch ban’en rok ni ga ba adag ni ngam folwok rok? Yugu reb e gallabthir e ma yarmiy rogon ni nge pining pi fak e pi fager rorad nga tabinaw. Ma rayog ni nge yaliyrad me fonownag pi fak.

Maku baga’ fan ni ngan fil ngak e bitir ni rayog ni ngar m’aged fager ngak e piin ni yad ba ilal. Reb e matam ni Bam-sun fithngan e be gaar: “Gu ma ayuweg pi fakag ni ngar nanged ni pi tafager rorad e gathi ke mus ni piin nib fel’ yangaren, ya rayog ni ngar m’aged fager ngak e piin ni yad ba ilal ni bod ni rin’ David nge Jonathan u lan e Bible. Gu ma pining e pi Kristiano nib thilthil yangarrad nga tabinaw rog ya ngar chaggad pi fakag. Ere ma chag pi fakag ngak e piin ni de taareb rogon yangarrad.” Ra chag e bitir ngak e piin ni yad ba ilal ni yad ba fel’ ma rayog ni ngar filed boor ban’en rorad.

Rayog Ni Ngam Chuguliy E Bitir Nrogon

Un fithfith e piin ni gallabthir u Meriken ma de yog rorad ni ngar filed ngak pi fakrad e t’ar lanin’uy nge gum’an’uy nge yul’yul’. Mang fan nib mo’maw’ rorad? Un fith reb e matin me gaar: “Ke mus kanawoen ni ngan matanagiy e bitir e ngan tayrad nga lan reb e senggil min loknag ma dab ranod nga fithik’ e girdi’.” Be lemnag fare matin ni ke ubchiya’ rarogon e fayleng e chiney ma gathi bod kakrom. Arrogon e fayleng, ere rayog ni ngan chuguliy e bitir nrogon, fa?

Faanra kam lemnag ni ngam fiiy reb e floras ni orchid machane ga be rus ya ri moro’roy, ma sana ra kireban’um. Machane faanra yib be’ nib chag i fiiy e floras ni orchid me fonownagem me yog ngom: “Rayog rom ni faan ga ra fol ko thin rog.” Ma sana ga ra falfalan’ ngay! Jehovah ni ir e manang rarogon e girdi’ e ma pi’ e bin th’abi fel’ e fonow u rogon ni ngan chuguliy e bitir. Be gaar: “Mu fil ngak e bitir rogon e ngongol ni ngi i tay, mi i par u wan’ u n’umngin nap’an e yafos rok.” (Proverbs 22:6) Faan ga ra llowan’nag e pi bitir rom nrogon e fonow ko Bible, ga ra falfalan’ ni ngam guy pi fakam ni kar ilalgad ni yad ma rin’ e tin nib mil fan ngorad ni ngar rin’ed, ma yad ma runguy e girdi’, ma yad ba yalen. Yug girdi’ e ra t’ufegrad machane bin th’abi fel’ e ra t’ufegrad Jehovah ni ir e Chitamangidad nu tharmiy.