Thin rok Jehovah e Ba Fas

Tin Ba Ga’ Fan ko Babyor rok Haggai nge Zekariah

FARE duw e 520 B.C.E. Ke pag ragag nge nel’ e duw ni ke sul piyu Jew ko kalbus u Babylonia mar bad ra fal’eged e def ko tempel rok Jehovah u Jerusalem. Machane de mu’ ere maruwel nem, mi nib ni taleg. Me dugliy Jehovah Haggai nge mang ba profet me l’agruw e pul nga tomuren me dugliy Zekariah ni nge mang profet ngar weliyew e thin Rok.

Haggai nge Zekariah e taab n’en e ur namegew: Ngar k’aringew e girdi’ ni ngar sulod ngar ngongliyed fare maruwel ni ngan toy bayay e tempel. Maruwel ko gali profet ney e fel’ rogon, fare tempel e m’ay i ngongliy u lan lal e duw. N’en ni i weliy Haggai nge Zekariah e bay ni kan yoloy ko fa gal ke babyor u Bible ni bay fithingrow riy. Gal ke babyor rok Haggai nge Zekariah nem e m’ay i yoloy ko duw ni 520 B.C.E. nge 518 B.C.E. Gad bod e pi profet nem, ku bay e maruwel rodad ni ke pi’ Got, ni thingari m’ay u m’on ko tomuren e biney e m’ag ni bay e chiney. Ni aram e maruwel ni machib ko Gil’ilungun nge ngan pingeg e girdi’ nge mang pi gachalpen Jesus. Ngad guyed ko mang e athamgil e rayog ngodad ko babyor rok Haggai nge Zekariah.

“MU TAYED NGAN’MED E PI KANAWO’ ROMED”

(Haggai 1:1–2:23, NW)

U lan 112 e rran, me pi’ Haggai aningeg bugithin nra pug lanin’uy. Bin som’on e: “‘Mu tayed ngan’med e pi kanawo’ romed. Mu marod nga burey ma thingar mu feked i yib e ren. Ngan toy fare naun, ni gu ra felan’ u lan mi ni tay fag riy,’ aray rogon ni yog Jehovah.” (Haggai 1:7, 8, NW) Me rin’ e girdi’ e re nem nib m’ag u wan’rad. Ma bin l’agruw e n’en nni micheg e gaar: “Gag [Jehovah] e bay gu suguy e re naun ney ko fel’ rogon.”​—Haggai 2:7, NW.

Ma rogon e bin dalip e thin e bochan ni kar paged ni dakur toyed fare tempel ma ke ‘tay e girdi’ nge urngin e maruwel u pa’rad’ ni daki beech u p’eowchen Jehovah. Machane, rorran ni yira tabab ko maruwel, e “ra pi’” Jehovah e tow’ath ngorad. Ma rogon nnog ko bin ni aningeg e thin e, Jehovah e “ra gothey gelngin e gagiyeg ko pi nam” me tay Governor Zerubbabel ni bod “ba hang ni luwow.”​—Haggai 2:14, 19, 22, 23, NW.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:6, NW​—Mang fan fare thin ni “yibe unum, machane gathi ngan taw ko gini kan chingnag riy”? Re thin ney e kemus ni be yog e wain ni ke lich. Bochan ni dakuriy e tow’ath ni be pi’ Jehovah, ma wain e ra lich​—nib mudugil ni daki yoor ni nge yog ni ngan chingnag ngay.

2:6, 7, 21, 22, NW​—Mini’ ara mang e be k’aring ni ngan rurug, ma mang angin? Jehovah e be rurug urngin e nam ko machib ni murung’agen Gil’ilungun ni yibe tay u ga’ngin yang e fayleng. Fare maruwel ko machib e bay angin ni ngan fek i yib “urngin ban’en ni yira adag u gubin e nam” nga lan e naun rok Jehovah, ma aram min suguy ko flaab. Ra munmun, me “Jehovah nib gel gelngin” e nge rurug e “pi tharmiy nge fayleng nge day nge but’,” nge k’aring e re m’ag nib kireb ney ni ngan rurug nge chuw ndabki par.​—Hebrews 12:26, 27.

2:9​—Mang e pi kanawo’ ni boor ‘e fel’ rogon riy ko bin tomur e naun ko fa bin som’on’? Re n’ey e immoy ni gonap’an dalip e kanawo’ ni: oren e duw ni par e tempel, ani ir e i fil ban’en ko girdi’ u rom, nge piin u ranod ngaram ni ngan liyor ngak Jehovah. Yugu aram rogon ni rib fel’ e tempel rok Solomon me par ni 420 e duw, nnap’an e duw ni 1027 B.C.E. nge mada’ ko duw ni 607 B.C.E., ma bin “tomur e naun” e ni fanay nib pag e 580 e duw, ni tabab ko ngiyal’ ni m’ay ko duw ni 515 B.C.E. nge taw ko ngiyal’ nni kirebnag ko duw ni 70 C.E. Maku, fare Messiah​—Jesus Kristus—​e ki i fil ban’en ngak e girdi’ u lan e bin “tomur e naun,” ma boor e girdi’ ni ur bad ko bin tomur e naun ko “bin som’on” nbochan e ngar liyorgad ku Got.​—Acts 2:1-11.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:2-4. Togopluw ko maruwel rodad ni machib e dabi k’aringdad nge thil e tin nib m’on u wan’dad ni ngad “m’oneged u wan’dad e gagiyeg rok Got” ko tin gad baadag.​—Matthew 6:33.

1:5, 7. Ba fel’ ni ngad ‘tedan’dad ko pi kanawo’ rodad’ ngad fal’eged i lemnag rogon e n’en ni gad be rin’ ko yafas rodad ko mang e ra rin’ ko tha’ u thildad Got.

1:6, 9-11; 2:14-17. Piyu Jew u nap’an Haggai e ur maruwelgad nib gel ni ur leked e tini yad baadag ma dar t’ared wom’engin e maruwel rorad. I m’ay fan u wan’rad fare tempel ma aram e daki tow’athnagrad Got. Thingar ud ted e tirok Got nib m’on ni ngaud leked ma gad pigpig ku Got u polo’ i lanin’dad, ngaud lemniged ni demtrug ko boor ara ba lich e fel’ rogon rodad ma ‘tow’ath rok Got e ir e ra fel’ rogodad riy.’​—Proverbs 10:22.

2:15, 18. I tay Jehovah chilen ngak piyu Jew ni ngar tedan’rad ni ka rorran nem i yan nga m’on, ma gathi oloboch ni ku ur ted, ya maruwel ni ngan toy bayay e tempel. Ku arrogodad ni thingar da athamgilgad ni ngaud sapgad nga m’on u nap’an ni gad be pigpig ko Got rodad.

‘GATHI BOCHAN GELNGIY YA BOCHAN E KAN NI THOTHUP ROG’

(Zekariah 1:1–14:21)

I tababnag Zekariah e maruwel rok ni yiiy ko pong ni tay ngak piyu Jew ni ngar ‘sulod ngak Jehovah.’ (Zekariah 1:3) Fa meruk yayi n’en ni migid nni piliyeg e changar rok e micheg e ayuw rok Got ko maruwel ni ngan toy bayay fare tempel. (Mu guy fare kahol “Meruk Ban’en ni Guy Zekariah nib Fanathin.”) Fare maruwel ko dimow tempel e ra m’ay, “ni gathi bochan gelngin e salthaw, ma gathi gelngiy, ya bochan e kan ni thothup rok [Jehovah].” (Zekariah 4:6, NW) Fare moon ni fithingan e Tugul e “rib mutrug nra toy e tempel rok Jehovah” ma “thingari mang ba prist ni bay u tagil’.”​—Zekariah 6:12, 13, NW.

Bethel e pi’ boch e girdi’ ni ngar fithed fapi prist u murung’agen e ngan pag e abich ni ngan madnomnag fare rran nni gothey yu Jerusalem. Me yog Jehovah ngak Zekariah ni kadbul u nap’an e aningeg i rran ni yima pag e abich ni yima tay ni fan ko puguran ko fare gafgow ni yib nga Jerusalem e ngan thilyeg nga “ba felfelan’ ni rib gel nge yu ngiyal’ ko madnom ni rib fel’.” (Zekariah 7:2; 8:19, NW) Gal ni migid e thin e ba muun ngay e gechig nib togopuluw ko pi nam nge profet nde riyul’, nge pi yiiy ni fan ko fare Messiah, nge ba thin ni murung’agen e girdi’ rok Got ni ngan fulwegrad nga rogorad.​—Zekariah 9:1; 12:1.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

2:1​—Mang fan ba pumoon ni be foleg yu Jerusalem nga bal’ i gaf? Ba mudugil, nre maruwel ney e be yog ni ngan toy e yoror ni ngan mith nga fon ni nge liyeg fare mach. Fare engel e yog ngak fare moon ni yu Jerusalem e bay ni ga’nag ma bayi ayuweg Jehovah.​—Zekariah 2:3-5.

6:11-13​—Fare n’en nni teeliyawnag Joshua ni Prist ni Th’abi Tolang e ke tay ni ir e prist ni pilung? Danga’, Joshua e gathi be’ ko ganong rok David. Machane teeliyaw nni tay ngak e be dag yaan fare Messiah. (Hebrews 6:20) Fare yiiy ni murung’agen “Tugul” e lebug ngak Jesus Kristus ni Pilung ma kub Prist. (Jeremiah 23:5) Bod ni i pigpig Joshua ko tin ni ke sul piyu Jew ni ir e Prist Ntolang ko fare tempel ni kan toy bayay, ku arrogon Jesus ni ir e Prist Ntolang ko bin nriyul’ e liyor ko spiritual tempel rok Jehovah.

8:1-23​—Wuin e lebug fa ragag i thin ni bay u lan e pi verse ney? Ra reb e pi thin nem ni ka nog ma yira yog ngemu’ meb e re bugithin ni baaray ni “aray e n’en ni ke yog Jehovah ni gubin ma rayog rok” ma Got e ke micheg e gapas ni fan ko girdi’ rok. Boch e pi n’en nnog nem e ke lebug u lan e bin nel’ e chibog ko B.C.E., ma urngin e ke lebug ko duw ni 1919 C.E. ara fin be lebug e chiney.a

8:3, NW​—Mang fan ni yima pining yu Jerusalem ni “fare mach ko tin riyul’”? U m’on nni gothey u lan e duw ni 607 B.C.E., ma yu Jerusalem e “ba mach nib kireb” ba sug ko profet ni kireb nge prist nge girdi’ nde yul’yul’. (Zefaniah 3:1; Jeremiah 6:13; 7:29-34) Machane ntoy bayay fare tempel miki liyor e girdi’ ngak Jehovah, ma tin riyul’ ko liyor nib machalbog e unog u rom, ma aram mi nog yu Jerusalem ni “fare mach ko tin riyul’.”

11:7-14, NW​—Mange n’en ni be yip’ fan fare n’en ni Zekariah e be th’ab baley i sog ni ka nog e “Tin Yibaadag” ngay nge baley ni ka nog e “Taareban’” ngay? Zekariah e kan dag yaan ni bod be’ ni kan pi’ ni nge ayuweg fare “ran’ i saf ni kan tay ni ngan li’rad”​—girdi’ ni bod e saf ni be gafgownagrad e piin ni be gafaliyrad. Ma maruwel rok Zekariah ni ta gafaliy e saf e be dag yaan Jesus Kristus, ni ir e ni pi’ ngeb ko girdi’ rok Got ni bay e m’ag u thilrad machane mar n’aged. Fare n’en ni yibe th’ab e “Tin Yibaadag” e be yip’ fan ni Got e bayi museg fare Motochiyel ko m’ag rorad piyu Jew ma dabki felfelan’ ngorad. Ma fare yibe th’ab e “Taareban’” e be yip’ fan ni ngan kirebnag e walag ko tirok Got u thilin yu Judah nge yu Israel.

12:11, NW​—Mang “fare diloloy’ ko Hadadrimmon u loway nu Megiddo”? Josiah ni Pilung nu Judah e kan li’ u nap’an ni i mahl ngak Farao Necho nu Egypt ko “loway nu Megiddo,” ma yam’ ni tay e kireban’uy ngay muun ‘tangnag’ ni tang ni kireban’ ni boor e duw. (2 Kronicles 35:25, NW) Ere, “fare diloloy’ ko Hadadrimmon” e fan ko kireban ngak Josiah.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:2-6; 7:11-14. Jehovah e felan’ me sul ngak e piin yad ma kalngan’rad me fel’ u wan’rad e fonow mar sulod ngak ngar liyorgad ngak u polo’ i gum’ircharad. Ma reb e, der ma fulweg taban e pong ni fan ko ayuw rok e piin ni yugu be ‘siyeg ni ngar motoyilgad, mab kireb ngongolrad, ma darur motoyilgad’ ko thin rok Got.

4:6, 7. Dariy ban’en ni kaygi ga’ ndabiyog u gelngin Jehovah ni nge gel ngay nge fek i yib fare maruwel ni ngan toy bayay fare tempel nge m’ay. Demtrug e magawon ni gad ra mada’nag ko pigpig rodad ngak Got ma rayog ni ngad gelgad ngay nbochan e gadad be maruweliy e michan’ rodad ngak Jehovah.​—Matthew 17:20.

4:10. I fal’eg Jehovah i yaliy, me mu’nag Zerubbabel nge girdi’ rok fare tempel ni bod rogon nib fel’ u wan’ Got. Nguun par ni yibe fol ko tin baadag Jehovah e gathi yu gub mo’maw’ ngak e girdi’ nde flont.

7:8-10; 8:16, 17. Ra ngan fel’ u wan’ Jehovah, ma thingar da maruweliyed ngad yal’uwgad ma ngauda golgad, ma ngaun runguy e girdi’ mu u dogned e thin nib riyul’ ngorad.

8:9-13. Ma tow’athnagdad Jehovah ko ngiyal’ ‘nib gel pa’dad’ i rin’ e maruwel ni ke pi’ ngodad ni ngad rin’ed. Re tow’ath ney e ba muun ngay e gapas, nge pagan’, nge mon’og ko tirok ban’en.

12:6, NW. Piin ni kan tayrad ni ngaur ayuweged e girdi’ rok Got e thingar “ra boded ba mol’”​—ma ngar pasiggad.

13:3. Yul’yul’ rodad ko bin riyul’ e Got nge ulung rok e thingari gel ko yul’yul’ ngak e girdi’ ni demtrug fadad chugur.

13:8, 9. Piin ni baaram ni kar digeyed e tin riyul’ ni ke n’ag Jehovah e yad boor l’agruw guruy ko girdi’. Kemus taab guruy u dalip guruy e ni beechnagrad ni bod ni kani beechnagrad ko nifiy. Ngiyal’ ney ma Christendom, e kar manged e tin yoor ko piin ni yad be yog ni yad e Kristiano, make n’agrad Jehovah. Ma kemus ni buchuuw riy ni fa piin ni Kristiano ni kan dugliyrad, e yad be ‘pining fithingan Jehovah’ ma kar pied yad ni ngan beechnagrad. Yad nge piin ni pi walagrad e kar daged ni gathi yad bod e piin ni yad ma yog ni yad e Pi Mich rok Jehovah machane gathi riyul’.

Thingar da Pasiggad

Mange ke rin’ e n’en ni i weliy Haggai nge Zekariah ngodad e ngiyal’ ney? Nap’an ni gad ra fal’eg i lemnag rogon e thin rorow ni k’aring piyu Jew ni ngar tedan’rad ko maruwel ni ngan fal’eg bayay e tempel, ma gathi ke k’aringdad ni ngad pasiggad i un ko machib ko Gil’ilungun nge maruwel ni ngan pingeg e girdi’ nge mang gachalpen Jesus?

I yog Zekariah u m’on riy ni bay yib fare Messiah “ni ke af nga daken ba donkey,” ma bay ni yognag ni fan nga ‘guyey yangi silber,’ ma aram e bay ni li’, ma ‘piin yad e saf e [bayi] wagey.’ (Zekariah 9:9; 11:12; 13:7) Ngan fal’eg i lemnag rogon ni ke lebug e pi yiiy rok Zekariah ni murung’agen fare Messiah e ngari gelnag e michan’ rodad! (Matthew 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Pagan’ rodad ko Thin rok Jehovah nge tin ni ke pi’ ni fan ni ngad thapgad ngak e ke gel.​—Hebrews 4:12.

[Footnote]

[Box on page 31]

MERUK BAN’EN NI GUY ZEKARIAH NIB FANATHIN

1:8-17: Be micheg nra m’ay i toy fare tempel ma be dag nra flaabnag yu Jerusalem nge boch e mach nu Judah.

1:18-21: Be micheg ni bay ni thang ‘aningeg e gagey ni ke wageynag yu Judah,’ ni be yip’ fan urngin e am ni kar togopuluwgad ko liyor rok Jehovah.

2:1-13, NW: Be yip’ fan nra ga’ i yan yu Jerusalem ma Jehovah e ra mang “ba rungrung nnifiy” rok​—ba yoror.

3:1-10: Be dag ni ku ke togopuluw Satan ko maruwel u tempel me Joshua ni Prist nib Tolang e kan ayuweg kan chuweg e kireb rok.

4:1-14: Be micheg ni magawon nib gel ni bod e burey e bayi m’ay ma rayog rok Zerubbabel ni Governor ni nge mu’nag fare maruwel ko tempel.

5:1-4: Be weliy murung’agen e gafgow ngak e piin nib kireb ni dawor ni gechignagrad.

5:5-11: Be yiiynag ni bay ni thang e tin nib kireb.

6:1-8: Be micheg e engel nra ayuweg ma ra yororiyey.

[Picture on page 28]

Thin ni ke wereg Haggai nge Zekariah e fan ko mang?

[Picture on page 30]

Uw rogon ma piin ni kan tayrad ni ngar ayuweged e girdi’ rok Got e “yad bod e mol’”?