Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu
2-8 NGONDA SAMBWADI
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 6-7
“Ba Koku Kuyalubuka mu Kukabila Bankaka”
(Luka 6:37) ‘Ayi mvandi, lubika fundisa mwingi beno mvinu babika kulufundisa. Lubika zengila batu nkanu mwingi beno mvinu babika ku luzengila nkanu. Lulemvukilanga badi yinu mwingi beno mvinu ba lulemvukila.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 6:37
Lulemvukilanga badi yinu mwingi beno mvinu ba lulemvukila: Voti “lutatamana kukutula bankaka ayi mvinu bala kulukutula.” Kikuma “kulemvukila” mu kingeleku kinsundula “kubikila kenda; kubasisa; (buka mutu widi mu buloku).” Mu thangu bantubila kiawu na bikuma kufundisa voti kuzengila nkanu, kikuma beni kilenda sundula, kubikila kenda ayi kunlemvukila, kheti tummona ti nandi fweni mu tambula nzengolo voti mfutu mu mambu mambi kabe vanga.
w08 15/5 9-10 ¶13-14
Lutatamana Kuvanga Mambu Mambote
Buku yi Matai yintubila luzingu lu Yesu, yintubila mambu Nandi katuba: ‘Lubika fundisa bankaka, mwingi benu mvinu babika ku lufundisa.’ (Matai 7:1) Mu buku yi Luka Yesu wutuba: ‘Lubika fundisa, ayi lwalasa fundusu ko. Ayi lubika zengila batu nkanu, mwingi babika ku luzengila nkanu. Vayi lutatamana kulemvukila, ayi bela ku lulemvukila.’ (Luka 6:37) Mu mbandu yitheti, Bafalisi mu lukasu baba fundisilanga bankaka, mukhambu landakana minswa mi Kibibila, vayi mu kulandakana bikhulu biawu. Woso mutu waba kuwa malongi ma Yesu, kaba tombila “kubika kufundisa.” Vayi “katatamana kuba bikila benda,” mansundula, kulemvukila zinzimbala ziawu. Mvwala Polo wuvana mvandi malongi matedi kulemvukila dedi bo tuma mwena kumbusa.
14 Kulemvukilanga zinzimbala zi bankaka, yiba buka phila minlandikini mi Yesu baba sadisila bankaka bamonisa khadulu beni. Diawu Yesu katubila. ‘Mu phila mumfundusila bankaka, buawu bela ku lufundusila, ayi mu tezo munzongila bankaka, kiawu bela ku luzongila.’ (Matai 7:2) Mu matedi phila tunkebila bankaka, tuzaba ti twela vela bi tunkuna.—Ngalatia 6:7.
(Luka 6:38) ‘Luba kifu ki kukabila bankaka, ayi bela kulukabila beno mvinu. Bela dukudila mu bikhutu binu byuma bifwana, babanda bumboti ti biawu binsapuka. Kibila mu kitezo munzongila bankaka, kiawu bela ku luzongila benu mvinu.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 6:38
Luba kifu ki kukabila bankaka: Voti “Lutatamana kuvana.” Kikuma akiki mu Kingeleku kilenda sundula “kuvana” ayi kimmonisa ti kifweti ba kifu.
(Luka 6:38) ‘Luba kifu ki kukabila bankaka, ayi bela kulukabila beno mvinu. Bela dukudila mu bikhutu binu byuma bifwana, babanda bumboti ti biawu binsapuka. Kibila mu kitezo munzongila bankaka, kiawu bela ku luzongila benu mvinu.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 6:38
bikhutu binu: Kikuma akiki mu Kingeleku kinsundula “minledi minu,” vayi avava, kiawu kintubila matedi kuvanga buka mwa khutu yiwonguka mu lukyeto. ‘bela dukudila mu bikhutu binu’ mansundula kikhulu ayi kifu batu baba ki kukanga khutu mu lukyeto mwingi kutula byuma bansumba voti bansumbisa.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 6:12, 13) Mu bilumbu beni, Yesu wuyenda va mbata mongo mwingi kusambila, ayi wusambila bwilu boso kwidi Nzambi. 13 Ayi bwisi bo bukya buna wutela minlandikini myandi ayi wusola 12 mu bawu, nandi wuba tedila bapostolo:
w07 1/8 6 ¶1
Kiphevi Kikyedika—Bwidi Tulenda Bakila Kiawu?
Yesu wuba kifu ki kuvyokisanga beni thangu mwingi kusambila. (Yoane 17:1-26) Buka, ava kasola 12 di babakala bayiza ba bapostolo bandi, nandi ‘wuyenda va mbata mongo mwingi kusambila, ayi wusambila bwilu boso kwidi Nzambi.’ (Luka 6:12) Kheti basi nsambila ko bwilu boso, angi baboso badi mayindu ma Nzambi, banlandakananga kifwani ki Yesu. Ava kubaka makani mankinza matedi luzingu, bawu bambotulanga thangu mwingi kusambila Nzambi ayi kudinda thwadusulu yi phevi yinlongo mwingi babaka makani mamboti mankwiza bwela kindisa kiphevi kiawu.
(Luka 7:35) Vayi ndwenga yimmonikanga yisonga mu nzila yi bana bandi.”
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 7:35
bana bandi: Voti “mu mavanga.”Avava ndwenga bamfwanikisa yawu buka mutu wumbuta bana. Mu kinongo kinkaka kidi mu Matai 11:19, ndwenga bayifwanikisa buka yawu yimbutanga “mavanga.” Diawu mavanga mamboti ma Yoane Mbotiki ayi Yesu, mamonisa ti mambu moso batu baba kuba tubila, maba ma luvunu. Diawu Yesu katubila ti: ‘Luba, mavanga masonga ayi zikhadulu zimboti, ayi benu mwela zaba ti mambu bantuba madi ma luvunu.’
Matangu ma Kibibila
(Luka 7:36-50) Mfalisi mweka wuleba Yesu mwingi kadya yandi va mesa. Yesu wuyenda ku nzo’andi ayi wukala va mesa. 37 Nkyeto mweka wu divula wuba nsumuki, wuzaba ti Yesu widi wukala va mesa ku nzo yi mfalisi, buna wunata bungu kivangulu mu dimanya di alabatele kiba kiwala malasi ma thalu. 38 Wutelama kumbusa malu mandi. Nandi wutona kudila ayi matswela mandi mabwa mu malu ma Yesu, bosi wufyona mawu mu minlengi myandi, wuvana malu mandi besi ayi wudukudila mawu malasi. 39 Bo kamona bobo, Mfalisi beni wutona kunyunguta naveka: Enati bukyedika mutu awuwu widi mbikudi, khanu bebakula nani nkyeto wulembu nsimba ayi bwidi kadidi; bila nandi widi nkwa masumu.” 40 Yesu wunkamba: ‘A Simoni, dyambu yintomba kukamba. Buna mfalisi wumvutudila: “A Nlongisi tuba kwaku!’ 41 “Buna Yesu wunkamba: “Vaba mutu mweka wudevisa zimbongo kwidi batu bwadi, wutheti wudeva khama tanu di zidenali bosi wumwadi wudeva maku matanu. 42 Bo bawu babwadi bakhambu ba zimbongo mwingi kuvutudila mutu beni, nandi wuba lemvukila. Mu phil’aku, mu bawu babwadi nani wela luta kunzola?” 43 Simoni wuvutula: “Mu mbwenu’ami mutu wowo wuba pholo yinneni. Buna Yesu wunkamba: “Bukyedika, ngye befundisa bumboti.” 44 Bosi wutala nkyeto beni ayi wukamba Simoni: ‘Wummona nkyeto awuwu? Mu thangu yibe kota ku nzo’aku, wusa kundatina ko nlangu mwingi yisukula malu. Vayi nandi be bondika malu mami mu matswela mandi ayi befyonina mawu mu minlengi myandi. 45 Ngye wusa kuphana ko besi, vayi tona yibe kota ku nzo’aku nandi kasa vonga ko kuvana besi malu mami. 46 Ngye wusa dukudila ko mafuta ku ntu’ami, vayi nandi bedukula malasi mu malu mami. 47 Diawu yi kukambila ti kheti masumu mawombo mabedi yandi mama lemvokolo, bila nandi mamonisa luzolo luwombo. Vayi mutu banlemvukilanga mwa nkadu, mvandi nkadu luzolo to kammonisanga.’ 48 Bosi wukamba nkyeto beni: ‘Masumu maku malemvokolo’. 49 Batu baba yandi va mesa, batona ku yikuvula: ‘Buna ntindu mbi mutu nandi kadi mwingi kulemvukila masumu ma batu?’ 50 Vayi Yesu wukamba nkyeto beni: ‘Kiminu kyaku kima kuvukisa; Yenda mu ndembama.’
9-15 NGONDA SAMBWADI
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 8-9
“Ba Nlandikini’ama—Mbi Bintombulu?”
(Luka 9:57, 58) Bo baba mu nzila mutu mweka wuyiza kamba Yesu: ‘Nlongisi yitidi ku kulandakana koso ko wunkwenda.’ 58 Yesu wumvutudila: “Mimbaku midi minsuku miawu banlalanga ayi zinuni zidi manza, vayi mwana mutu kasi ko kibwangu kivundisila ntu’andi.
it-3 88
Manza
Bo wumweka mu minlongisi mi zithumu ka kamba Yesu: ‘Nlongisi yitidi ku kulandakana koso ko wunkwenda,’ Yesu wumvutudila: ‘Mimbaku midi minsuku miawu banlalanga ayi zinuni zidi manza, vayi mwana mutu kasi ko kibwangu kivundisila ntu’andi.’ (Matai 8:19, 20; Luka 9:57, 58) Yesu wusudukisa avava ti mwingi dibakala beni kaba nlandikini’andi nandi kafweti bika mayindu ma kuba kimvwama voti vama va mbote va kulala, ayi kafweti tula lufyatu lwandi loso kwidi Yave. Mayindu amama tulenda mona mawu mu lusambulu kalongisa minlandikini myandi: ‘Wutuvana bubu bidya bitu bi kadika kilumbu,’ ayi mvandi bo katuba: ‘Diawu woso kwandi mutu mu benu wukhambu bika bima byoso bidi yandi, kalendi ba ko nlonguki’ami.’—Matai 6:11; Luka 14:33.
(Luka 9:59, 60) Yesu wukamba kwidi dibakala dinkaka: ‘Ba nlandikini’ama. Vayi dibakala beni wumvutudila: ‘A Mfumu phana theti nswa mwingi yenda zika tat’ami.’ 60 Vayi Yesu wunkamba: ‘Bika bafwa bazika batu bawu bafwa, angi ngye yenda samuna Kimfumu ki Nzambi.’
nwtsty tsudukusu yi matangu ma Luka 9:59, 60
Yenda zika tat’ami: Matangu amomo masinsundula ko ti dibakala beni tat’andi wuba wufwa mwingi kadinda kenda kavanga matanga ayi kunzika. Ti mawu maba makyedika, khanu nandi kasa ba ko vana mwingi kukoluka ayi Yesu. Angi mu kikhulu ki basi Medio Oriente, boti mutu befwa muna kilumbu beni baba vanganga mamoso mu thinu thinu mwingi banzika. Mawu mammonisa ti tata yi dibakala beni kasa ba ko wufwa vayi kubela kaba bela voti wuba kiboba. Ayi Yesu kabasa tomba ko kutuba ti dibakala beni kabika tat’andi nafeka mu kimbevo ki ngolo voti mu bununu, angi wuba kunsudikisa ti vaba batu bankaka va dikanda balenda kyeba tat’andi mu zitsatu zyoso. (Malako 7:9-13) Dibakala beni mu phila yinkaka waba tuba, ‘Minu yilendi ba ko nlandikini’aku mu thangu tat’ami kakhidi wumonyo. Telimina theti bo kala fwa ayi minu kunzika, bosi yala kulandakana.’ Mu mayindu ma Yesu, buka dibakala beni lwaku lunneni kazimbisa lu kutula Kintinu ki Nzambi va theti mu luzingu lwandi.—Luka 9:60, 62.
Bika bafwa bazika batu bawu bafwa: Dedi buntubila tsudukusu yi lutangu mu Luka 9:59, tata yi dibakala beni, wuba kiboba kubika kwandi wufwa. Yesu wuba tomba kunkamba: ‘Kabika bo baba bafwa mu kipheve bazika tat’awu,’ voti kabikila basi dikanda dyandi batadila zitsatu zi tat’andi ti kala fwa ayi kunzika. Kibila boti dibakala beni wukikinina kulandakana Yesu, khanu wusungika nzingulu’andi mwingi kubaka luzingu lu mvu ka mvu vayi kubika kwandi mu kukala na basi dikanda baba bafwa mu kipheve va meso ma Nzambi. Diawu mu mvutu Yesu kavana, wummonisa ti kutula Kintinu ki Nzambi va theti mu luzingu ayi kuzabikisa kiawu mu bibwangu bi kinanu, didi dyambu dinkinza mwingi kutatamana kuba bakinda mu kipheve
(Luka 9:61, 62) Dibakala dinkaka wunkamba: ‘A Mfumu yela kulandakana vayi bika theti yenda kanina dikanda dyama.” 62 Yesu wumvutudila: ‘Woso mutu be simba tsengu mwingi kukubika ntoto ayi wuntala byuma kumbusa kasa fwana ko mu dyambu di Kintinu ki Nzambi.’
nwtsty foto mu khondi mayo
Kukubika ntoto
Kisalu ki kukubika ntoto baba kivangilanga mu thangu zimvula zitheti zinlebisa ntoto. (Tala Apéndice. B15.) Zitsengu zinkaka baba kubikilanga ntoto, baba zivangilanga mu kitini ki nti kilengulu bumboti, ḿba baba tulanga kisengu va tsonzu nti beni, bosi baba kanganga nti beni mu nti wunkaka bibulu baba titikanga. Mu thangu bammana kukubika mboti ntoto, bosi baba vatanga mbongo. Mu Zibuku Zisonimina mu Kiebeleo, khumbu ziwombo batubila kisalu ki kukubika ntoto makanda baba vanganga mwingi kufwanikisa mambu mawombo ma luzingu. (Nkongudidi 14:18; Yesaya 2:4; Yelemia 4:3; Mika 4:3) Khumbu ziwombo Yesu katubila bisalu bi kuvata mwingi kufwanikisa malongi mankinza. Buka nandi wutubila matedi kisalu ki kukubika ntoto mwingi kumonisa nkinza widi mu kuba nlandikini wummanga tombanga theti kudedikisa zitsatu zyandi zyoso bosi kanlandakana. (Luka 9:62) Dibakala wunkubika ntoto, na kuvuvuka kalenda tengimisa minkala kamvanga. Bobuawu mvandi, Nlandikini wu Klisto na kuvuvuka mu byuma binkaka voti na kubika kuvanga kisalu ki Nzambi, kasyedi ko wufwana mwingi kukota mu Kintinu ki Nzambi.
w12 15/4 15-16 ¶11-13
Fyatila Yave mu Ntim’aku Woso
11 Mwingi kuvisa bumboti mambu Yesu kaba tomba kutuba mu kifwani kavana, bika tubwela phisulu mu mambu beni. Kisadi kimweka widi mu kukubika ntoto mwingi kuvata. Vayi bo kamvanta nandi kasi nnunga ko kibila widi mu kuyindudila ngolo nzo’andi, dikanda dyandi, bakundi, bidya, minkunga, masevu ayi vama vadi phosi. Bo kamvata mwa kitini kiwombo ki ntoto, mayindu mandi madi to mu byuma beni bi luzingu, nandi kalenda ‘tala kumbusa,’ ayi kubika kisalu. Kheti kisalu kiwombo kikhidi mwingi kuvanga, mvati beni kalenda vuvuka ayi kuvengisa kisalu. Bukyedika, mutu wuvwidi kisalu beni, wunkwiza nyonga mu khambu ku lukwikumunu lu mutu kabe tula mwingi kuvanga kisalu beni
12 Tala bwidi mambu beni madidi madedakana mu thangu’itu. Mvati ba kumfwanikisa buka woso kwa nlandikini wu Klisto wummonikina buka widi bubote mu kipheve, angi widi wulebakana. Mwingi kufwanikisa, tuyindulanu khomba yimweka widi kifuza mu kisalu ki kusamuna. Kheti, mu thangu kadi mu zikhutukunu voti mu kisalu ki kusamuna, nandi kasimbika ko kuyindula nzingulu yi batu ba nza nandi kanzolanga. Na tatamana kunyindula mawu mu khati ntim’andi, kheti mimvu miwombo kalenda vanga mu kisalu ki kusamuna, kuntwala phwila mu byuma beni yilenda kumvanga ‘kutala kumbusa.’ Kheti kisalu kiwombo kikhidi mwingi kuvanga mu kisalu ki kusamuna, nandi kalendi bwe nunga ko ‘kusimbidila mbote dyambu di luzingu,’ ayi kifuza kyandi mu mambu ma kiphevi kilenda dekuka. (Filipi 2:16) Yave “Mfumu kisalu” bukyedika wunkwiza ba mu kyunda mu khambu ku lukwikumunu kisadi kyandi kabe manga kumonisa.—Luka 10:2.
13 Dilongi beni disi ko phasi mu kuvisa. Dyambu dimbote beni ayi di mayangi kuba kifuza mu mambu ma kiphevi buka kukwenda mu zikhutukunu mu kimvuka ayi mu kisalu ki kusamuna. Vayi bakana mawu to tufweti vanga mwingi kusadila Yave mu ntima woso. (2 Lusansu 25:1, 2, 27) Boti ku tsi ntima khomba wuntatamana kuzola byuma ‘kabika mu nza’ —voti nzingulu yi batu ba nza—nandi kalenda zimbisa kikundi kyandi na Nzambi. (Luka 17:32) Bukyedika ti befu “kulenda mambu mambi [ayi] kusingimina mu mambu mambote” tunkwiza ba “bafwana mu kota mu Kintinu ki Nzambi.” (Loma 12:9; Luka 9:62) Diawu, befu boso tufweti ba keba keba mwingi ni kyuma kimvela mu nza yi Satana khama buma kilenda monikina kimbote, ki tuvanga tubika ba bakwikama ayi kutula zitsatu zi Kintinu va theti.—2 Kolinto 11:14; tanga Filipi 3:13, 14.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 8:3) Zana nkazi wu Kusa mutu wuba lundanga byuma bi Elode, Suzani ayi bakyeto bawombo bankaka, baba sadilanga byuma biawu mwingi kuba sadisa.
nwtsty tsudukusu yi lutangu Luka 8:3
baba kuba sadisa: Voti “baba kuba bwelanga myoko (mu kuba vana) lusadusu.” Kikuma di·a·ko·neʹo mu kiebeleo kilenda sundula kukeba zitsatu zi kinsuni zi bankaka buka, kuba lambila, kuba vana bidya, ayi mambu mankaka. Tsundu beni yindedakana na madi mu Luka 10:40 (“kukyeba byuma”), Luka 12:37 (“kisadi”), Luka 17:8 (“mutu wunsadilanga bankaka “), ayi mu Mavanga 6:2 (“kukaba bidya”), vayi kikuma beni kilenda sundula mvandi bisalu byoso binkaka bidi bidedakana na byo tuma tubila kumbusa. Avava kiawu kimmonisa bwidi bakyeto bantubila mu matangu ma 2 ayi 3 basadisila Yesu ayi Minlandikini myandi, kununga vanga kisalu Nzambi kaba vana. Bakyeto beni bazitisa Nzambi mu kuvanga mawu, ayi Nzambi wumona mavanga mawu diawu kabikila mazina mawu masonama mu Kibibila mwingi makanda moso matanga ayi bamona phila bawu bamonisina luzolo luawu. (Zingana 19:17; Ebeleo 6:10) Kikuma beni ki kingeleko ba kisadila mvandi mwingi kutubila bakyeto badi mu Matai 27:55; Malako 15:41.
(Luka 9:49, 50) Buna Yoane wunkamba: ‘A Nlongi, tube mona mutu wumweka wunkuka zipheve zimbi mu kusadila dizina dyaku. Vayi tube kunkandimina kibila kadyatanga ko yitu.’ 50 Vayi Yesu wumvutudila: ‘Lubika kunkandimina kibila woso khambulu mben’inu, buna ku khonzu’ini kadi.’
w08 15/3 31 ¶2
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Luka
9:49, 50—Kibila mbi Yesu kakhambu kandimina dibakala adidi kukuka ziphevi zimbi kheti nandi kasa ba ko nlandikini’andi? Yesu kasa kandimina ko dibakala beni kibila kimvuka ki Baklisto kisa ba ko kivangama mu thangu yinani. Diawu kusa tombulu ko ti dibakala beni theti kaketa dyatanga na Yesu voti kakikinina dizina di Yesu bosi kakukisa ziphevi zimbi.—Malako 9:38-40.
Matangu ma Kibibila
(Luka 8:1-15) Vasa vyoka ko beni thangu, Yesu wuyenda mu mavula ayi bwala ka bwala, mwingi kusamuna zitsangu zimboti zi Kintinu ki Nzambi. Ayi Kumi Wadi di bapostolo baba yandi va kimweka, 2 ayi ndambu yi bakyeto kakukisa zipheve zimbi ayi kabelusa bimbevo baba vana. Mazina mawu maba: Malia, baba tedilanga Madalena. Mu nandi mubasikila sambwadi di zipheve zimbi; 3 Zana nkazi wu Kusa mutu wuba lundanga byuma bi Elode, Suzani ayi bakyeto bawombo bankaka, baba sadilanga byuma biawu mwingi kuba sadisa. 4 Bo nkangu wu batu bafumina mu mavula mavyakana bayiza kutakana vana, Yesu wuba kamba nongu ayiyi: 5 “Mvati wumweka wuyenda kamwanga mbongo’andi. Mu thangu kaba mwanga mbongo beni, ndambu yi zitheti zibwa mu ndambu nzila. Batu badyatila ziawu ayi zinuni zidoda zinkaka. 6 Ndambu yinkaka yi zitheti zibwa va mamanya. Bo zimena, zitona kuma kibila vasa ba ko mbozi. 7 Zinkaka zibwa vaba zitsendi, ziyonzukila va kimweka, vayi kuntwala zitsendi zimana fietikisa ziawu. 8 Zinkaka zibwa mu ntoto wumboti. Zimena ayi zibuta makundi. Kadika luteti lubuta khama yinkaka di zitheti. Buna kamana tuba mambu momo, bosi wutuba mu mbembo yinangama: “Woso widi matu ma kukuwila, buna bika kayuwa.” 9 Minlonguki myandi banyuvula tsundu yi nongo beni. 10 Nandi wuba kamba: “Benu lwidi lwaku lu kuzaba mambu maswama ma Kintinu ki Nzambi, vayi kwidi bankaka mambu amama mafweti tubulu mu zinongo mwingi kheti bawu bantala, vayi bantala kuawu kubobo; ayi kheti bankuwa, vayi balendi visa ko tsundu yi mambu beni. 11 Yuwanu tsundu yi nongu ayiyi: Mbongo, yinsundula mambu ma Nzambi. 12 Zina zibwila mu ndambu nzila, zinsundula batu bankuwa mambu ma Nzambi, vayi Satana wunkwizanga ayi wumbotulanga mawu mu mintima miawu, mwingi babika kikinina mawu ayi babika vuka. 13 Mbongo yibwa va mamanya: “Yidi batu beti kuwa mambu ma Nzambi ayi beti tambula mawu mu nyenze, vayi basi ko zinganzi zisikama. Bawu bankikininanga mawu mu mwa thangu, vayi mu thangu yi zithotolo bafika vukumukanga. 14 Mbongo yibwa va zitsendi, yidi batu bayuwa mambu ma Nzambi ayi bayenda kuawu. Vayi mayindu ma kubaka busina ayi manyenzi ma luzingu, maba fyetikisa mu khambu bwe buta makundi mafuluka. 15 Bosi “mbongo yibwa va ntoto wumboti” yidi batu bankuwa mambu ma Nzambi, banlunda mawu mu ntima wukhambulu luvunu ayi wumboti, bawu bambutanga mimbutu bu kuvibidila.
16-22 NGONDA SAMBWADI
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 10-11
“Kinongo Kitedi Dibakala Mwisi Samalia”
(Luka 10:29-32) Vayi mwingi kutomba kukinungisa nlongisi wu minsiku, wubwe yuvula Yesu: “Buna nani wadi’ami?” 30 Yesu wumvutudila: “Kuba mutu wumweka wufumina ku Yelusalemi mwingi kwenda ku Yeliko; mu nzila wudengana mivi ayi babonga byuma byandi byoso, banlweka ayi bayenda kuawu ayi banbika weka nduka fwa. 31 Angi mu thangu beni nganga Nzambi yimweka wuvyokila mu nzila beni, wumona kwandi mutu beni vayi wuvyokila va khonzo ayi wuyenda kwandi. 32 Bobuawu mvandi, wumweka mu dikanda di Levi wuvyokila va bwangu beni, wumona mutu beni, vayi wuvyokila va khonzo ayi wuyenda kwandi.
nwtsty bimona meso bidi mu khondi mayo
Nzila Yiba Fuminanga ku Yelusalemi ti ku Yeliko
Nzila (1) yimonika mu kitini ki video akiki, buka yindedakana na nzila yikhulu yiba fuminanga ku Yelusalemi ti ku Yeliko. Nzila beni yiba 20 km mu kukula ayi mu ndeko nzila muba ḿbwinga, mvandi vaba 1 km mu kunengumuka ngye kufumina ku Yelusalemi ti ku Yeliko. Mu nzila beni bo muba mivi miwombo, diawu batudila kibwangu ki masodi mwingi kukeba batu baba vyokilanga muawu. Yeliko yi Loma (2) yiba va divambu diba mu thandu diba fuminanga ku Yuda. Divula di khulu di Yeliko (3) diba 2 km ava kuvitila divula di Loma.
w02 1/9 16-17 ¶14-15
“Vasa Ba Ko Ni Dyambu Nandi Kakhambu Kubakambila Mu Nongo”
14 Dimwadi, tebuka moyo kinongo kitedi dibakala mwisi Samalia. Yesu wutona kinongo beni mu kutuba: ‘Kuba mutu wumweka wufumina ku Yelusalemi mwingi kwenda ku Yeliko; mu nzila wudengana mivi ayi babonga byuma byandi byoso, banlweka ayi bayenda kuawu ayi banbika weka nduka fwa.’ (Luka 10:30) Mwingi kusudukisa mbote kinongo beni Yesu wutubila matedi nzila yiba fumina ku ‘Yelusalemi ti ku Yeliko.’ Bo kaba tubila kinongo akiki nandi wuba ku Yuda, vasa ba ko beni kinanu mwingi kutuka ku Yelusalemi; diawu tulenda tuba ti batu bazaba nzila beni kaba tubila. Kiawu kiba kibwangu kitatuka, kisa ba ko zinzo ayi yisa ba ko nzila mwingi mutu wumweka kavyokila kibila muba bibwangu biwombo mivi baba swaminanga.
15 Vadi dyambu dinkaka dinkinza mu kinongo Yesu kata mu nzila yiba fuminanga ku “Yelusalemi ti kunengumuka ku Yeliko.” Dedi bummonisina kinongo beni, theti nganga Nzambi wuvyokila vana bosi mwisi dikanda di Levi angi ni wumweka mu bawu kasa telema ko mwingi kusadisa dibakala beni balweka. (Luka 10:31, 32) Nganga Nzambi beni, ku tempelo yiba ku Yelusalemi kaba sadilanga ayi basi dikanda di Levi bawu baba kuba bwelanga myoko kuna. Zinganga Nzambi ziwombo ayi Zilevita ziwombo baba kalanga ku divula di Yeliko angi kusadila ku tempelo, kibila kubotuka ku Yeliko nate kavitila ku Yelusalemi 23 km to vaba. Diawu, twidi lufyatu ti yawu nzila baba vyokilanga kadika kilumbu. Tummona mvandi ti nganga Nzambi ayi mwisi dikanda di Levi bafumina ku tempelo ku Yelusalemi, ayi kunengumuka baba nengumuka mwingi kuvutuka mu zinzo ziawu ku Yeliko. Diawu ni mutu kasa ba ko bu kutubila ti ‘bawu bamanga sadisa dibakala beni, kibila waba monika buka wuba wufwa ayi boti bansimba, khanu basumuka mu mwa thangu mu khambu bwe baka bu kusadila ku tempelo.’ (Levitiku 21:1; Zintalu 19:11, 16) Wisi nkikinina ko ti Yesu wusadila binongo batu bazaba bumboti?
(Luka 10:33-35) Vayi dibakala dimweka mwisi Samalia waba vyokila vana, wuvitila vaba mutu beni. Bo kammona, wummona kyadi. 34 Wufikama va kaba, wuvinda mafuta ayi vinu mu zimbeza zyandi ayi wukanga ziawu. Bosi wuntula va yilu mpund’andi, wunnata ku nzo nzenza ayi kuawu kansadisila bumbote. 35 Mu kilumbu kilanda, wubonga denali wadi, wuvana ziawu kwidi mutu wuntambulanga zinzenza ayi wunkamba: “Sadisa bumboti dibakala adidi. Zimbongo zyoso wunkwiza sadila mwingi kumbuka, minu yela kuvutudila ziawu mu thangu yela vutuka.’
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Luka 10:33, 34
dibaka dimweka mwisi Samalia: Basi Yuda baba lenzanga basi Samali ayi baba manganga kuvanga kikundi ayi bawu. (Yoane 4:9) Basi Yuda bankaka baba sadilanga kikuma “Mwisi Samalia” mwingi kulenza bankaka voti kuba monisa ti basi ko nkinza. (Yoane 8:48) Nlongisi wumweka bantubila mu buku Mishna wutuba ti: “kukikinina kudya dipha va kimweka na mwisi Samalia diba buka kukikinina kudya nsuni wu ngulu.” (Shebith 8:10) Basi Yuda bawombo basa kikininanga ko kimbangi ki mwisi Samali, mvandi babasa vitikanga ko kyoso kisalu bawu bamvanga. Bo Yesu kazaba ntindu khadulu basi Yuda baba monisa, nandi wuvana dilongi dimbote mu kinongo akiki, kiawu ba kitanguninaga kinongo ki dibakala dimbote Mwisi Samalia.
wuvinda mafuta ayi vinu mu zimbeza zyandi ayi wukanga ziawu: Ḿbuki Luka wutubila avava kinongo ki Yesu mu phila yimbote, wusudikisa phila baba bukilanga zimbeza mu thangu yinani. Mafuta ayi vinu baba kuma sadilanga beni mwingi kubuka mbeza. Khumbu zinkaka baba sadilanga mafuta mwingi kulebisa zimbeza (dedikisa na madi mu Yesaya 1:6), ayi vinu baba sadilanga yawu buka bilongo mwingi kusukula, kubuka ayi kukaka bimbevo binkaka bibika kota va mbeza. Luka mvandi wusudikisa bwidi baba kangilanga zimbeza mwingi zibika bwela kutola.
nzo nzenza: Mu kingeleku kikuma akiki kinsundula “kibwangu baba tambudilanga baboso.” Batu bankwenda khonzo yinkaka, na bibulu biawu, baba kuba tambulanga bumbote mu bibwangu beni. Vwidi nzo, waba yambanga zinzenza bumbote batu bankwenda nzila, vayi vaba thalu baba futanga mwingi kubaka lukyebu beni
(Luka 10:36, 37) ‘Mu mayindu maku, nani mu bawu batatu monikini wadiyandi kwidi mutu beni mivi bavangidi phasi?’ 37 Buna nlongisi wu zithumu wuvutula: ‘Mutu wumona kyadi. Boso Yesu wunkamba: ‘Yenda ayi vanga mawu ngye mvaku.’
w98 1/7 31 ¶2
Mwisi Samali Wumonisa ti Wuba Nkundi Voti Khomba Yikyedika
Nongo yi Yesu yimmonisa ti mutu wukwikama kwidi Yave, kasi ko wunani wuntumukinanga to minsiku myandi vayi no mvandi wunlandakananga zikhadulu zyandi. (Efeso 5:1) Buka, Kibibila ki tukamba ti ‘Nzambi katadilanga ko batu mu bizizi.’ (Mavanga 10:34) Bukyedika ti tunlandakananga kifwani ki Nzambi? Kinongo Yesu katuba kimmonisa ti tufweti zola batu boso kheti badi, tsi yinkaka, kikhulu voti kinganga kivyakana. Diawu ba tuvanina lutumu, ‘tuvanga mambu mamboti kwidi batu boso’—bika to kwidi batu badi mbakulu mweka ayi befu, mvila wumweka, tsi ayi bika to kwidi zikhomba zitu zi kiphevi.—Ngalatia 6:10.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 10:18) Mu mawu nandi wuba kamba: “Ndimweni Satana wubwidi va tsi banga lusiemo.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 10:18
Ndimueni Satana wubwidi va tsi banga lusiemo: Mu mambu amomo Yesu waba bikula, thangu Satana kala kukwa ku diyilu ayi nandi wutubila mambu beni buka mama salama. Buku yi Nzaikusu 12:7-9 yintubila mvita wuyiza monika ku diyilu ayi wudedikisa phila Satana kabwila na mbutukulu yi Kintinu ki Mesiya. Yesu waba tubila thangu nandi kela nunga Satana ayi ziphevi zimbi mu mvita waba belama kukwiza, ayi Nzambi wumonisa ti wukikinina kuvana batu ba masumu buka 70 di minlandikini mangolo mwingi kukuka zipheve zimbi.—Luka 10:17.
w08 15/3 31 ¶11
Mambu ma Nkinza Madi mu Buku yi Luka
10:18—Mbi Yesu kaba tubila bo kakamba 70 di minlandikini: “Ndimweni Satana wubwidi va tsi banga lusiemo.” Yesu kabasa tomba ko kutuba ti Satana bankukisa ku diyilu mu thangu beni. Mawu mayiza monikina mu mvu 1914 mu thangu Klisto kabyala Ntinu. (Nzaikusu 12:1-10) Kheti Yesu waba tubila mambu mala kwiza sundukila kuntwala buka mamana monika, vayi nandi wutubila mu lufyatu ti mambu beni mala salama.
(Luka 11:5-9) Buna wuba kamba dyaka: “Yindulanu mambu amama, boti wumweka mu beno widi nkundi, ayi makwenda kwidi nandi va khati bwilu mwingi kunkamba: ‘A nkundi’ami, ndefisa mapha matatu, 6 kibila wumweka mu bakundi bama yibe tambula buka nzenza, vayi yisi ko ni kyuma ki kumvana mwingi kadya.’ 7 Angi nandi wumvutudila kuna khati nzo kaba: ‘Bika kuthatisa, mwelo weka wuzibama ayi bana bami ayi minu veka tweka va kika, yilendi bwe kotuka ko mwingi kuvana kyoso kyuma.’ 8 Minu yikumukamba, kheti kasi nkwiza kotuka ko mwingi kumvana kyoso kyuma, vayi mu kibila kadi nkundi’andi ayi mu kibila ki lukwikumunu lwandi, nandi wunkwiza kotuka ayi kumvana byabyoso kantomba. 9 Diawu yikumukambila ti: Lutatamana kulomba ayi lwela tambula; lutatamana kutomba ayi lwela bakula; lutatamana kukokuta ayi bela kuluzibudila.
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Luka 11:5-9
A nkundi’ami, ndefisa mapha matatu: Mu kikhulu ki basi Médio Oriente, kukabila mutu kiba kifu batu baba zolanga beni, dedi bummonisina kifwani akiki, bawu baba vanganga mawu kheti nzenza va khati bwilu kabe vitila. Kuvitila va khati bwilu, mammonisa ti, khumbu zinkaka batu baba kwendanga nzila mu khambu kubama, ayi mutu wuntambula nzenza waba tombanga kumvana kyoso kyuma mwingi nzenza kadya, kheti mawu maba tombilanga khumbu zinkaka kutatisa baba kalanga yawu va nsengi.
Bika kuthatisa: Mutu wuba va nsengi bantubila mu kinongo akiki, kabasa tomba ko kusadisa wadiyandi, bika kwandi mu kibila ki kukhambu ku luzolo, vayi kibila nandi wuba va kika. Zinzo ziba mu thangu beni, zyaba banga to kivinga kimweka kineni. Mwingi dibakala beni ka kotuka, muna kaba tombila kunyikuna voti kutula biyoko bilenda kotula mvandi dikanda dyoso ayi bana baba lala.
lukwikumunu: Kikuma ki kingeleku basadila avava, kilenda sundula “kumanga mona tsisi” voti “ kumona tsoni.” Vayi avava, kiawu kilenda sundula kutatamana voti kukwikama mu dyambu dimweka. Dibakala bantubila mu kinongo ki Yesu, kasa mona ko tsoni voti tsisi mwingi kudinda byuma kaba tomba, ayi Yesu wukamba milandikini myandi ti bawu bafweti tatamana kusambila.—Luka 11:9, 10.
Matangu ma Kibibila
(Luka 10:1-16) Bo mambu amomo mavyoka, Mfumu wusola dyaka 70 di milandikini; ayi wuba fila bwadi bwadi mwingi batwama ntwala mu mavula moso ayi mu bibwangu byoso naveka kaba makani ma kukwenda. 2 Nandi wuba kamba: “Mbongo, bukyedika yidi yiwombo, vayi bisadi bidi bilwelo. Diawu, lindanu Mfumu yi tsola mwingi kabwela fidisa bisadi mu tsol’andi. 3 Yendanu, minu yikulufidisa banga mameme va khati zi memvu. 4 Lubika nata ni sakosi yi zimbongo, ni zisapatu zinkaka ayi lubika vana ni mutu mbote mu nzila. 5 Yoso kwandi nzo lwela kota, lutuba theti: “Bika ndembama yiba mu nzo ayiyi.” 6 Boti vadi mutu wu ndembama mu nzo beni, buna ndembam’inu yela ba mu nzo beni. Vayi enati vasi ko nkwa ndembama, buna ndembama beni yela luvutukila. 7 Buna lukala va nzo beni, ludya bidya bela kuluvana ayi lunwa byabyoso bela kuluvana, kibila “kisadi, fweni mu tambula mfutu’andi.” Lubika ba ti lweka nzo ayiyi, bosi lweka nzo yina. 8 Mu dyosokwa divula munkota, batu ba kuluyamba bumboti, buna ludya byabyoso bela kuluvana kuna, 9 lubelusa zimbevu zyela ba kuna ayi luba kamba: “Kintinu ki Nzambi kima fikama kwidi beno.” 10 Vayi mu dyosokwa divula munkota, ayi batu bamanga kuluyamba, buna lubasika mu zinzila zi divula beni ayi lutuba: 11 ‘Befu tunkwiza kubula mbungi-mbungi yi ntoto divula dinu yibe nama mu malu mitu, buka kimbangi kwidi benuveka; vayi luzaba ti Kimfumu ki Nzambi kima fikama.’ 12 Yikulukamba ti mu kilumbu beni, lutululu lwela kuba kwizila kuvyoka luyizila basi Sodoma. 13 ‘Kyadi beni kwidi ngyewu Kolazini! Kyadi kwidi ngyewu Betesaida! Kibila mangitukulu mama vangama va khati yi divula dinu, boti ku Tile ayi ku Sidoni mavangimina, khanu batu ba mavula beni babalula mavanga mawu, bavwata zitsaku ayi ba kivinda dibombi. 14 Vayi mu kilumbu ki lufundusu, lufundusu lwinu lwela vyoka lu basi Tile ayi Sidoni. 15 Ngyewu Kafalinawumi, bukyedika kwandi ti wumweka mu benu wela tombulu nate ku diyilu? Wela kululu nate ku tsi yi bafwa! 16 “Woso mutu wuku lukuwila, buna minu kankuwila; ayi woso mutu wummanga ku lukuwila, minu kammanga kukuwila. Woso wummanga kukhuwila, buna nandi mengi kukuwila Wunani wuthuma.
23-29 NGONDA SAMBWADI
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 12-13
“Benu Lulutidi Luvalu Ayi Makwanga Mawombo”
(Luka 12:6) Basumbisilanga ko makwanga matanu mu bisengu byodi bi zimbongo bikhambulu beni luvalu? Vayi Nzambi kazimbakananga ko ni dimweka.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 12:6
makwanga: Kikuma mu kingeleko strou·thiʹon kinsundula nuni yilwelu, vayi khumbu ziwombo kintubila makwanga, yiba nuni yiluta ba thalu yilwelu mu zinuni zyoso baba sumbisanga mwingi kudya.
(Luka 12:7) Ayi mvandi minlengi myoso midi mu mintu minu midi mitangu. Lubika mona boma, kibila benu lulutidi luvalu ayi makwanga mawombo.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 12:7
Ayi mvandi minlengi myoso midi mu mintu minu midi mitangu: Thalu yi minlengi midi mu mintu mitu yilutidi na 100.000. Luzabu Yave kadi mu kadika nlengi widi mu mintu mitu, lutuvana lufyatu ti nandi wumvwanga nkinza kadika nlandikini wu Yesu.
(Luka 12:7) Ayi mvandi minlengi myoso midi mu mintu minu midi mitangu. Lubika mona boma, kibila benu lulutidi luvalu ayi makwanga mawombo
cl 241 ¶4-5
Vasi ko Kyuma Kilenda “Kutuvasa mu Luzolo lu Nzambi”
4 Ditheti, Kibibila kitulonga ti Nzambi wumvwanga nkinza kadika kisadi kyandi. Buka, Yesu wutuba: ‘Basumbisilanga ko makwanga mwadi mu bisengu bi zimbongo bikhambulu beni luvalu? Vayi vasi ko ni yimweka yilenda bwa va ntoto mu khambu luzabu lu Tat’inu. Ayi mvandi minlengi myoso midi mu mintu minu midi mitangu. Lubika mona boma, kibila benu lulutidi luvalu ayi makwanga mawombo.’ (Matai 10:29-31) Ndoko tumona mbi mambu amama maba sundulula kwidi batu baba kuwa Yesu mu mbandu yitheti.
5 Ḿba ngye wulenda kuyikuvusa, kibila mbi mutu kalenda tombila kusumba makwanga beni. Tebuka moyo ti mu thangu beni, dikwanga diba nuni yiluta ba thalu yilwelu mu zinuni zyoso baba sumbisanga mwingi kudya. Mu kisengu kimweka kikhambulu beni luvalu mutu kalenda sumba makwanga mwadi. Vayi Yesu kuntwala wutuba ti boti mutu widi bisengu byodi nandi wuba lwaku lu kusumba bakana to makwanga mana vayi ma matanu. Kibila bo zinuni beni zimanga ba beni luvalu va meso ma batu diawu baba vaninanga nuni yinkaka va mbata mu khambu futa. Vayi bwidi Yave kaba zitadilanga? Yesu wutuba: ‘Vayi Nzambi kazimbakananga ko ni yimweka [kheti yinani baba bwelanga va mbata].’ (Luka 12:6, 7) Bwabu tulenda visa mambu Yesu kaba tomba kutuba. Boti Yave wumvwanga beni nkinza dikwanga dimweka, bukyedika nandi wunluta vwanga nkinza befu batu! Buka bo Yesu katubila, Yave zabizi mambu moso matedi mu befu. Diawu katubila ti minlengi myoso midi mu mintu minu midi mitangu kwidi Nandi!
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 13:24) ‘Vanganu mangolo mwingi mukotila mu mwelu wufyetama kibila yikumukamba ti, bawombo bela tomba kukota vayi balasa nunga ko.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 13:24
Vanganu mangolo: Voti “Lutatamana vanga mangolo.” Yesu wulubula ti nkinza widi kuvanga mangolo mwingi kukota mu mwelu wufyetama. Zibuku ziwombo bansekudilanga mambu beni buka “luvanga beni mangolo; luvanga mangolo moso.” Kikuma mu Kingeleku a·go·niʹzo·mai kindedakana na kikuma kinkaka ki kingeleku a·gonʹ, kiawu basadila beni mwingi kutubila batu bannakunanga zithinu, dedi busonimina mu Ebeleo 12:1. Kikuma beni akiki, bakifwanikisilanga kwidi Baklisto badi mu “kuduma zithinu” mwingi kubaka luzingu lu mvu ka mvu. Mvandi bakisadilanga mwingi kutubila “kuvanga mangolo” (Filipi 1:30; Kolosai 2:1) voti “kunwana nzingu” (1 Timoteo 6:12; 2 Timoteo 4:7). Kikuma ki kingeleku basadila mu Luka 13:24 basekudila kiawu buka “Sisanu” (1 Kolinto 9:25), “kuvanga mangolo [maku veka]” (Kolosai 1:29; 4:12; 1 Timoteo 4:10), ayi “nwana” (1 Timoteo 6:12). Bo kikuma akiki ba kisadilanga mwingi kutubila batu bandumanga zithinu mwingi kutambula zimbongo, diawu bawombo bantubilanga ti mangolo Yesu katuba tufweti vanga, mafweti ba buka mangolo batu bannakunanga zithinu bamvanganga. Bawu bankubamanga beni voti bamvanganga mangolo moso mwingi kununga ayi kubaka mfutu’awu.
(Luka 13:33) Vayi, yifweti tatamana bubu, yono ayi mu kilumbu kinlanda, kibila busa fwana ko mbikudi kafwila ku nganda yi Yelusalemi.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 13:33
busa fwana ko: Voti “disi ko dyambu dimbote (disi ko diyindu dimbote).” Kheti vasi ko mbikudulu yi Kibibila yintuba ti Yesu wala kwiza fwila ku Yelusalemi, vayi tulenda baka diyindu mu Danieli 9:24-26. Ayi mvandi, boti basi Yuda baba vondanga mimbikudi, dedi bo bayiza vondila Mesiya, tulenda tuba ti mawu mavangimina ku divula di Yelusalemi. Kibila kuawu kuba Zimfumu zi nzo yi lufundusu, ayi mvandi 71-di batu baba mu lukutukunu lu minyadi, mwingi kufundisa baboso baba mimbikudi mi luvunu. Yesu mvandi wuzaba ti ku Yelusalemi kuawu baba vaninanga minkhayilu kwidi Nzambi ayi kuawu bala vondila dimeme di Pasika. Ayi mambu Yesu katuba mayiza sunduka. Bankanga ayi bannata ku lukutukunu lu minyadi ku Yelusalemi ayi banzengila nkanu wu lufwa. Mawu mamonikina ku Yelusalemi, mu ndeko luphangu bavondila Yesu banga “dimeme di Pasika.”—1 Kolinto 5:7.
Matangu ma Kibibila
(Luka 12:22-40) Yesu wukamba minlonguki myandi: “Diawu yilukambila: Lubika tatubukila ngolo luzingu lwinu, mu matedi bidya, ayi zinyitu zinu, mbi munkwiza vwata. 23 Kibila luzingu luvyokizi nkinza na bidya ayi nyitu yivyokizi nkinzi na bikhutu. 24 Lutala zinuni buka zi Ngongongo: zivatanga ko ayi zikongolanga ko bidya, zisi ko nzo ni bilundulu; vayi Nzambi wukuzidikilanga. Benu lulutidi luvalu na zinuni. 25 Nani mu benu, mu kuyindudila ngolo, wulenda bwela kheti mwa thangu mu luzingu lwandi? 26 Enati lwisi ko mangolo mu mambu malwelu, buna kibila mbi luntatubukila mu mambu mankaka? 27 Lutala biteka phila binkonzukilanga; bisalanga ko, vayi yikulukamba, ni Salomo mu nkembu’andi woso kasa vwata ko banga kiteka kimweka. 28 Enati Nzambi wumvwikanga bititi bi nsitu mu phila ayoyi vayi yono bela vika ku mbazu, buna kalendi luta ko kuluvwatisa benu batu ba minu kilwelu? 29 Lubika tatubukila ngolo mu matedi mbi lunkwiza dya voti lunkwiza nwa, ayi lubika kubela ngolo ntima lema-lema. 30 Bila bapakanu mu nza, bawu bantombanga beni mambu amomo. Vayi Tat’inu zebi ti bima beni, biawu muvwidi nkinza. 31 Vayi lutomba theti Kintinu kyandi, buna byuma byoso abyobyo bela kulubwedila biawu. 32 Lubika mona boma, benu nkangu wulwelu wu mameme! Bila Tat’inu, widi wuyangalala mu kuluvana Kintinu. 33 Sumbisanu bima byoso bidi yinu ayi lukabudila biawu minsukami. Lukubika zi sakosi zi zimbongo zi manga vavukanga, ayi lukubika kyuka kimanga sukanga ku diyilu, kibila kwisi ko mwivi kalendi kwiba voti zitselele. 34 Bila koso kwidi kyuka kyaku, kuawu mvandi kwidi ntim’aku. 35 Luba bakubama mu kisalu ayi bika minda minu milema thangu zyoso. 36 Banu banga bisadi bimvingila mfumu’awu mu yosokwa thangu bu kayenda ku nyengu wu makwela, mwingi bo kela vutuka ayi kela kokuta mwelo wu nzo, bisadi byandi banzibudila mu thinu. 37 Mayangi kwidi bisadi beni mfumu’awu bo kela vutuka, wela kwiza bata bankengidila! Bukiedika yikulukamba, nandi wela vwata minledi mi kisalu ayi wela vwandisa bisadi byandi va meza, wela fikama ayi wela kuba tudila bidya. 38 Kheti va khati bwilu voti va nkyelo bwisi kankwizila, mayangi kwidi bisadi beni na kuba denga bake bakubama! 39 Vayi luzaba kwinu ti enati mfumu yi nzo wunzabanga thangu mwivi kankwizila, khanu kalendi bika ko mwivi bayiba mu nzo’andi. 40 Benu mvinu, banganu bakubama, kibila mu thangu lukhambu bela mayindu yawu Mwana Mutu kala kwizila.
30 NGONDA SAMBWADI–5 NGONDA YINANA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 14-16
“Kinongo Kitedi Mwana Wuzimbala”
(Luka 15:11-16) Buna wubwe tuba diaka: “Vaba dibakala dimweka wuba bana bwadi ba babakala. 12 Kilezi wukamba tat’andi: ‘A tata, phana kyuka kyami!’ Buna tat’andi wu bakabudila kyuka kyandi. 13 Mwa bilumbu to bivyoka, mwana beni wukubika bima byandi byoso ayi wuyenda ku tsi yi kinanu. Ku tsi beni kayenda, wumana bunga bima byandi byoso mu kunata luzingu lu divunza. 14 Bo kamana bunga byabyoso kanata, nzala yingolo yikota ku tsi beni, ayi nandi wutona fwa nzala. 15 Diawu kayenda sonimina mu kisalu kwidi mfumu yimweka mu tsi beni. Mfumu beni, wumfidisa ku zitsola zyandi mwingi kasunganga zingulu zyandi. 16 Bo kaba tomba kukukuta, nandi wutona kudya bidya bi zingulu, kibila ni mutu kasa mvana ko bidya.
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Luka 15:11-16
Dibakala dimweka wuba bana bwadi ba babakala: Mambu mawombo madi mu kinongo ki mwana wuzimbala wuvutuka (bantanguninga mvandi “mwana wuzimbala”) masi ko mu zibuku zinkaka. Yawu yidi yimweka mu binongo bilutidi kula Yesu kata. Dyambu dinkinza didi mu kinongo beni, kiawu kintubila matedi luzingu va dikanda. Mu binongo binkaka Yesu wutubila matedi byuma bikhambulu moyo, buka mintindu mivyakana mi mbongo ayi ntoto, voti wutubila mvandi matedi kithwadi ki mfumu ayi mvika. (Matai 13:18-30; 25:14-30; Luka 19:12-27) Vayi mu kinongo akiki, Yesu wutubila kithwadi kidi tata ayi mwan’andi. Bawombo baba kuwa dilongi beni, basa ba ko tata yi luzolo buka yidi mu nongo beni. Kinongo akiki kimmonisa luzolo lu ngolo Tat’itu widi ku diyilu kadi mu bana bandi badi va ntoto. Nandi wummonisanga luzolo kwidi bo batatuka ayi bavutuka mu myoko myandi ayi kwidi bo bantatamana kunsadila.
Kilezi: Mu nsiku Yave kavana Mose, mwana wutheti waba tambulanga byuka byodi. (Deutelonomi 21:17) Buawu, boti mwana nkulutu bantubila mu kinongo akiki nandi wutheti, muna kyuka ki mwana wu kilezi kiba ndambu yi kyuka ki khomba’andi wunkulutu.
wumana bunga: Kikuma ki Kingeleku basadila avava, kinsundula “kutyamuna voti kusasikisa (mu bibwangu bivyakana).” (Luka 1:51; Mavanga 5:37) Mu Matai 25:24, 26, Basadila kikuma “kuzimbisa” kilenda sundula kusadila mu phila yikhambu fwana
luzingu lu divunza: Voti “kubunga (mu khambu sadila dyela; nzingulu yi buvulu.)” Kikuma kinkaka ki Kingeleku kidi tsundu yidedakana kidi mu Efeso 5:18; Tito 1:6; 1 Petelo 4:4. Kikuma beni mvandi mu kingeleku kilenda sundula kunata nzingulu yi kubunga byuma, voti kusakinina byawu, ayi mu zitsekudulu zinkaka zi Kibibila basadila kikuma buka “nzingulu yikhambu fwana.”
kasunganga zingulu: Mu nsiku Yave kavana Mose, zingulu biba bibulu bisumuka, diawu basi Yuda baba tadilanga ntindu kisalu beni, kisalu ki lulenzu.—Levitiku 11:7, 8.
bidya bi zingulu: Madi ntindu mweka wu makundi bantanguninanga mvandi Alfarroba, madi kititi kinlezamanga ayi madi makondalala buka phoka, ayi madi buka madezu dedi bummonisina tsundu yi dizina mu Kingeleku (ke·raʹti·on, voti “mwa phoka.”). Ti bubu bansadilanga bititi ayi makundi ma alfarroba mwingi kudikila bibulu buka mimvalu, ayi zingulu. Nzala ayi mambu maphasi ditoko beni kaba vyokila, mawu mamvanga kudya bidya baba vananga zingulu.—Tala tsudukusu yi lutangu mu Luka 15:15.
(Luka 15:17-24) “Nandi wutona yindula mu tsi ntima, ‘bisadi byoso bi tat’ami bandyanga boso bantombila, angi minu yilembu fwa nzala akuku! 18 Minu yemvutuka kwidi tat’ami ayi yinkwiza nkamba: “Tat’ami, yivodidi masumu kwidi Nzambi ayi kwidi ngyewu. 19 Yisa fwana ko bathedila mwan’aku. Vayi thadila buka wumweka mu bisadi byaku.”’ 20 Nandi wutelama ayi wuyenda kwidi tat’andi. Ku kinanu, tat’andi wummona ayi wumona beni kyunda mu ntima, nandi wuyenda kandengana, wumbumbakana ayi wumvana zibesi. 21 Bosi mwan’andi wunkamba, ‘Tat’ami, yivodidi masumu kwidi diyilu ayi kwidi ngyewu. Yisa fwana ko bathedila mwan’aku.’ 22 Vayi tat’andi wukamba bisadi byandi, ‘Twalanu mu thinu kikhutu kilutidi kitoko ayi lumvwika kiawu, ayi luntula nela mu luzala ayi mumvyika zisapatu mu malu mandi! 23 Lutwala mvandi mwana wu ngombi widi buvinya, lumvonda mwingi tudya ayi tuvanga nkungi, 24 kibila mwan’ami wubedi buka wufwa, vayi mavutuka kuzinga, nandi wubedi wuzimbala angi yima kumbakula’ Ayi bawu batona kuvanga nkungi mu mayangi.
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Luka 15:17-24
kwidi ngyewu: voti yibe sumuka “va ntwal’aku.” Mu Kingeleko kikuma e·noʹpi·on, kinsundula “va meso maku; va ntwal’aku,” kiawu mvandi basadila mu buku yi 1 Samueli 20:1 mu Septuaginta. Mu lutangu beni, Davidi wuyuvula Yonatani: “Disumu mbi yibe vola va meso ma tat’aku nandi kantomba kuphondila?”
wumweka mu bisadi byaku: Bo kavutuka ku nzo, ditoko beni wuba mayindu ma kulinda tat’andi kankikinina buka wumweka mu bisadi byandi, kubika kwandi buka mwan’andi. Kisalu kaba tomba kuvanga, kisa ba ko mwingi kuzingila va nzo yi tat’andi buka bisadi binkaka. Vayi mutu wuba vanganga ntindu kisalu beni, khumbu zinkaka kilumbu kimweka to kaba kwendanga ku nzo mfumu mwingi kasala.—Matai 20:1, 2, 8.
wumvana zibesi: Voti “wumvana besi mu luzolo.” Kikuma ki Kingeleko “kuvana besi mu luzolo” bamvisilanga kiawu buka phila yi kikuma phi·leʹo, bansekudilanga buka “kuvana besi” (Matai 26:48; Malako 14:44; Luka 22:47) vayi mvandi kinsundulanga “kuba luzolo kwidi” (Yoane 5:20; 11:3; 16:27). Mu kutambula mwan’andi mu phila yimbote, tata bantubila mu kinongo akiki wumonisa luzolo lwandi mu kutambula mwan’andi, kibila mwan’andi wubalula mavanga.
bathedila mwan’aku: Masonoko mawombo mantubanga: “Bika yiba wumweka mu bisadi byaku,” Vayi zibuku ziwombo bubu zimmonisanga ti tsundu ayiyi yidi yisulama. Batu bankaka ba luzabu bantubanga ti bikuma binkaka kubwela babwela mwingi matangu beni madedakana na matangu madi mu Luka 15:19.
kikhutu . . . nela. . . zisapato: Kikhutu akiki kisa ba ko kyoso kwandi kikhutu, vayi kiba kilutidi kitoko—ḿba kiba kikhutu kithalu beni baba vwikanga zinzenza baba bimfumu. Bo kamvwika nela va luzala, mammonisa ti tat’andi wunlemvukila mu luzolo ayi mvandi wuvitika kubwe mvana kimfumu, lukinzu dedi bubela va theti ava mwana beni kukwenda. Kisadi kabasa vwatanga ko nela voti zisapato. Diawu, bo kavanga mambu beni, nandi wumonisa kwidi mwan’andi ti waba tomba kuntambula mwingi kaba dyaka mwisi dikanda.
(Luka 15:25-32) ‘Mwan’andi wunkulutu wuba sala ku tsola ayi bo kaba vutuka ku nzo, wuyuwa minkunga ayi makinu. 26 Nandi wutumisa kisadi kimweka ayi wunyuvula mambu mbi maba monika ku nzo’awu. 27 Kisadi beni wumvutudila: ‘Khomb’aku nandi be vutuka. Diawu tat’aku kabe vondisila mwana ngombi wu buvinya mwingi kuyambila mwan’andi bila nandi be vutuka wumvimba ayi mu khambu bela.’ 28 Buna nkulutu wudasuka ayi wumanga bwe kota ku nzo. Tat’andi wubasika ku nganda mwingi kunleba. 29 Vayi nandi wuvutudila tat’andi: ‘Tala, mimvu miwombo yikusadilanga ayi ni kilumbu kimweka yisa bayisa ko zithumu zyaku, vayi ni kilumbu kimweka wumana kuphana mwana ngombi mwingi yiyangalala na bakundi bami. 30 Vayi mwan’aku, wumana sikisa kyuka kyaku va kimweka ayi bakyeto bamvanganga kindumba, bo kama kwiza, ngye mamvondila mwana ngombi. 31 Tat’andi wumvutudila: “A mwan’ami, ngye zithangu zyoso widi yama va kimweka ayi bima byoso bidi yami, ngyewu vwidi biawu. 32 Vayi mwa nkungi to tube vanga mwini tuyangalala mu kumona khomb’aku wubedi buka wufwa ayi wuvutukizi kubwe zinga, wubedi wuzimbala ayi wumonikini.’”
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 14:26) ‘Enati mutu wizidi kwidi minu mu khambu lenda tat’andi, ngud’andi, nkazi’andi, bana bandi, zikhomba zyandi zi babakala ayi zi bakyeto, ayi mvandi luzingu lwandi, kalendi ba ko nlandikini’ama.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 14:26
lenda: Mu Kibibila kikuma “kulenda” kidi phila yiwombo yi kuvisila kiawu. Kilenda sundula kuba mayindu ma kulenza mutu, ayi kutomba kumvanga phasi. Voti kilenda sundula, kukhambu zola mutu voti kyuma. Ntindu mabanza amomo, mamvanganga nandi kumanga sadisa mutu beni. Mvandi kikuma kilenda sundula kumanga zola beni mutu. Buka tala kifwani, bo Yakobi katuba ti nandi “wulenda” Lea ayi wuzola Lakeli, mawu mansundula ti nandi wuluta zola Lakeli. (Ngenesi 29:31, matangu va wanda; Deutelonomi 21:15, matangu va wanda.), mvandi zibuku ziwombo zikhulu zi basi Yuda zinsudikisa kikuma beni mu phila beni. Diawu Yesu kabasa tomba ko kutuba ti minlandikini myandi bafweti lenda makanda mawu ayi bawu veka, khanu mambu beni malendi ba ko madedakana na mambu mankaka masonama mu Kibibila. (Dedikisa mawu na madi mu Malako 12:29-31; Efeso 5:28, 29, 33.) Diawu kikuma “kulenda,” kinsudula “kumanga zodila ngolo.”
(Luka 16:10-13) Woso mutu widi wukwikama mu byuma bilwelu, buna widi wukwikama mu byuma biwombo. Ayi woso wukhambulu wukwikama mu byuma bilwelu, kalendi ba ko wukwikama mu byuma binneni. 11 Enati lwisi ko bakwikama mu kimvwama ki khambulu kisonga, buna nani wela kuluyekudila kimvwama kikyedika? 12 Enati lwisi ko bakwikama mu byuma bingana, buna nani wela kuluvana bima binu veka? 13 Kwisi ko kisadi kilenda sadila zimfumu wadi. Bila bukyedika wala lenda mfumu yimweka ayi wala zola yinkaka. Lulendi sadila ko Nzambi ayi zimbongo va kimweka.”
w17 07 8-9 ¶7-8
Tomba Busina Bukyedika
7 Tanga Luka 16:10-13. Dibakala bantubila mu kinongo ki Yesu, wuvanga kikundi na batu balenda kunsadisa. Vayi, minlandikini mi Yesu balendi tomba ko kuvanga ntindu kikundi beni mu kulanda ndandu yi baveka. Angi Yesu wuba kamba bavanga bakundi ku diyilu, voti baba bakundi ba Yave ayi Yesu. Matangu manlanda mantuba ti mutu kalenda monisa lukwikumunu lwandi kwidi Nzambi mu phila kansadila “bimvwama bisonga.” Diawu bwidi tulenda sadila bimvwama beni mu phila yifweni?
8 Phila yimboti tulenda sadila bimvwama bitu yidi mu kuvana mikhayilu mitu mwingi kubwela myoko kisalu ki kusamuna. (Matai 24:14) Mwana nkyeto wumweka ku India wutona kulunda zimbongo zi bisengo mu mwa kasu yiba yandi ku nzo. ayi nandi wu kiyimina naveka kusumba bima binkaka bi kusakinina. Bo kazibula kasu beni, yawu yiba yiwala, ayi wuvana zimbongo beni mwingi kubwela myoko kisalu ki kintinu. Khomba yinkaka ku India widi tsola yi minkoko, wukabila makoko mawombo kwidi zikhomba bansadilanga ku bansekulanga bilongulu bitu mu mbembo Malaiala. Nandi wusola kuvanga mawu kubika kwandi kuvana zimbongo, mwingi zikhomba babika kubwe tombanga kusumba makoko. Ku tsi yi Grécia zikhomba ziwombo bamvananga dikanda di Beteli mafuta ma kulambila, ayi bidya binkaka. Abyobyo bidi mwa bifwani mu phila tulenda monisina ndwenga mu mavanga mitu.
Matangu ma Kibibila
(Luka 14:1-14) Kilumbu kimweka ki kisabala Yesu wukota mwingi kudya ku nzo yi mfumu mweka yi Bafalisi, ayi batu baba kuna baba kuntala bumboti. 2 ayi dibakala dimweka wuba kimbevo ki kuwalanga nlangu mu nyitu wuba va ntwal’andi. 3 Buna Yesu wuyuvula minlongisi mi zithumu ayi bafalisi: ‘Kuba kwandi kubelusa mutu mu kilumbu ki kisabala?’ 4 Vayi basa mvana ko mvutu. Buna Yesu wusimba mutu beni, wumbelusa ayi wunkamba kenda kwandi. 5 Bosi nandi wuba kamba: ‘Nani mu benu enati mwan’andi voti ngombi’andi yidodukidi mu dibulu mu kilumbu ki kisabala, ayi wummanga kuyitapula?’ 6 Basa baka ko mvutu. 7 Nandi wuba kamba nongo yimweka mu kibila ki batu baba vana, bo kamona phila baba sodila bibwangu bi nzitusu. Nandi wuba kamba: 8 “Mu thangu ba kutumisa mu nkungi wu makwela, bika kwe kala mu bibwangu bi nzitusu. Kibila kulenda ba mutu wunkaka wulutidi kimfumu ayi ngyewu mvandi babe ntumisa kwidi mutu wuvwidi nkungi beni. 9 Bila mutu wulutumisa ngyewu ayi nandi wela kwiza ayi kukamba: ‘vana kibwangi kyaku kwidi mutu awuwu.’ Ayi mu zitsoni wela kwendila kwe kala va kibwangu kitsuka. 10 Vayi mu thangu ba kutumisa, yenda kala va kibwangu kitsuka, mwingi mutu wukutumisa bo kela kwiza wela kukamba: ‘A nkundi’ama, yiza kala avava. Buna wela zitusu va ntwala batu boso bela ba yaku va meza. 11 Kibila woso mutu wu kinangikanga bela kunkulula ayi noso wu kikululanga bela kunnangika. 12 Bosi nandi wukamba mutu wuntumisa: ‘Mu thangu wuntumisa batu mwingi kudya va mwini voti va masika, bika tumisa bakundi baku, zikhomba zyaku, basi dikanda dyaku voti bankalanga yaku va nsengi, mwingi bawu mvawu babika kutumisa mu kibila ki mambote wuba vangila. 13 Vayi mu thangu wumvangisa nkungi, tumisa minsukami, babela binama, ziphofo. 14 Ayi ngye wela mona mayangi, bila batu bawu basi ko ni kyuma mwingi bakuvutudila. Kibila wela tambula mfutu’aku mu thangu batu basonga bela vulubuka.’