Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu
6-12 NGONDA YINANA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 17-18
“Vutulanga Matondo”
(Luka 17:11-14) Bo kaba kwenda ku Yelusalemi, nandi wuvyokila ku Samali ayi Ngalili. 12 Bo kaba kota ku divula beni, kumi di babakala baba bwazi bayenda kundengana, vayi ku kinanu batelimina. 13 Ayi bawu baba tenduka: ‘Yesu, nlongisi, wutufwila nlemvo!’ 14 Bo kaba tala, nandi wuba kamba: ‘Yendanu lumonika va meso ma zinganga Nzambi.’ Bo bawu batatuka, zinyitu zyawu zisama.
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Luka 17:12, 14
kumi di babakala baba bwazi: Mu thangu yikhulu, batu baba bwazi, baba kalanga va kimweka mwingi babaka bu kuyisadisila baveka. (2 Mintinu 7:3-5). Mutu wuba bwazi, wuba mvandi kiyeku ki kulubula bankaka mu kutenduka: “Ndisi ko wusama, ndisi ko wusama.” (Levitiku 13:45, 46) Dedi bummonisina nsiku beni, batu baba bwazi batelama nkadu kinanu vaba Yesu.—Tala tsudukusu yi lutangu mu Matai 8:2 ayi Glossario, “Leproso; Lepra.”
lumonika va meso ma zinganga Nzambi: Yesu bo kaba va ntoto, waba landakananga minsiku Yave kavana kwidi zinganga Nzambi miba tsalulu mu thangu beni ayi diawu kakambila bo kabelusa mwingi bamonika va meso ma nganga Nzambi mwingi kamfyongunina ti mu bukyedika mutu beni bebeluka. (Matai 8:4; Malako 1:44). Mutu babe belusa, kafweti kwenda ku tempelo ayi kunata zinuni zimonyo zisama, kitini ki nti bantanguninanga cedro, bisadulu binkaka biba bibenga ayi bititi bantanguninanga Hisopo, mwingi kuvana nkhayilu.—Levitiku 14:2-32.
(Luka 17:15, 16) Wumweka mu bawu bo kamona ti be beluka, wuvutuka, wukembisa Nzambi mu mbembo yinangama. 16 wufukama va malu ma Yesu, wudukika ntu’andi va tsi ayi wumvutudila matondo. Vayi mutu beni wuba mwisi Samali.
(Luka 17:17, 18) Buna Yesu wunyuvula: ‘Kumi babe beluka, vayi divwa dinkaka kwidi badi? 18 Ni mutu kasa vutuka ko mwingi kuvutudila Nzambi matondo kubotula to dibakala adidi widi mwisi tsi yinkaka?’
w08 1/8 14-15 ¶8-9
Kibila Mbi Kuvutula Matondo?
Bukyedika ti Yesu kasa monisa ko nkinza bo bankaka bakhambu vutuka mwingi kumvutudila matondo? Kinongo beni kintuba: ‘Buna Yesu wunyuvula: ‘Kumi babe beluka, vayi divwa dinkaka kwidi badi? Ni mutu kasa vutuka ko mwingi kuvutudila Nzambi matondo kubotula to dibakala adidi widi mwisi tsi yinkaka?’”—Luka 17:17, 18.
Divwa dinkaka basa ba ko batu bambi. Kibila bawu bamonisa va theti ti badi kiminu ayi batumamana thwadusulu yi Yesu, mu kukwenda ku Yelusalemi mwingi kumonikina va meso ma zinganga Nzambi. Vayi kheti bawu bazola beni mambu Yesu kaba vangila, Bawu basa vutula ko matondo. Yesu wunyonga mu phila khadulu bawu bamonisa. Bwabu befu? Mutu na kutuvangila dyambu dimbote, tumvutulanga matondo muna thangu, ove tunkusonikinanga nkanda mwingi kuntonda?
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 17:7-10) “Nani mu benu boti widi kisadi kima ba kukuna voti kusunga bibulu, kalenda kunkamba: ‘Yiza mu thinu ayi kala va meza mwingi wudya’? 8 Vayi nandi wunkwiza nkamba theti: “Ndambila bidya, vwata minledi mi kisalu ayi thudila bidya va meza ti yimmanisa kudya ayi kunwa bosi ngyewu mvaku wudya ayi wunwa?” 9 Bukyedika ti nandi wunkwiza vutudila kisadi kyandi matondo mu kuvanga bumboti mambu kabe kuntuma? 10 Bobuawu beno mvinu. Mu thangu mwela manisa vanga mambu ba mutumini, tubanu: ‘Twidi bisadi bikhambulu mfunu, mambu tube vanga mawu twidi nswa mu kuvanga.’”
nwtsty tsudukusu yi lutangu Luka 17:10
bisadi bikhambulu mfunu: Lit., “bikhambulu sadulu; bikhambulu nkinza.” Yesu kabasa tomba kutuba ti bisadi, voti minlonguki myandi bafweti kuyimwena buka batu bakhambulu tsadulu voti nkinza. Dedi bummonisina mambu katuba kumbusa, “bisadi bikhambulu mfunu” mansundula ti bisadi bafweti kuyimona buka batu bakuyikululanga, bakana ko buka batu bafweti tambula nzitusu. Batu bawombo ba luzabu bantubanga ti yidi buka phila yi kusabisila diyindu adidi, befu twidi mimvika miphamba, tukhambu fwana mu kubaka nzitusu.”
(Luka 18:8) Yikulukamba, mu thinu kela kuba nungisa. Vayi Mwana mutu bo kela kwiza, bukyedika kwandi ti wela kwiza bata batu badi kiminu ki phila ayiyi va ntoto?”
nwtsty tsudukusu yi lutangu Luka 18:8
kiminu ki phila ayiyi: voti “ntindu kiminu akyoki.” Lit., “kiminu.” Kiminu Yesu kaba tubila avava, bakana ko kiminu befu boso tuzabizi, vayi ntindu kiminu mfwizi mu kinongo ki Yesu kamonisa. (Luka 18:1-8) Kiawu kintombila kuba kiminu mu mangolo minsambu mitu midi ayi kufyatila ti Nzambi wala twala busonga kwidi basolwa. Yesu kasa vutula ko mvutu wu kyuvu beni, mwingi kadika nlandikini’andi kafyongunina kiminu kyandi. Kinongo beni kitedi nsambu ayi kiminu kiba kifwana, kibila mu thangu beni nandi wukamba minlandikini myandi zithotolo bala kwiza monikina kuntwala.—Luka 17:22-37.
Matangu ma Kibibila
(Luka 18:24-43) Yesu wuntala ayi wutuba: ‘Didi dyambu diphasi kwidi batu badi kimvwama kukota mu Kintinu ki Nzambi. 25 Bulutidi kwidi kamela muvyokila va divulu di thumbu, vayi phasi kwidi nkwa kimvwama kukota mu Kintinu ki Nzambi.” 26 Buna batu boso bayuwa mawu batuba: “buna nani kalenda vuka?” 27 Nandi wutuba: “Mambu batu banlembakananga, Nzambi kalenda kuma vanga.” 28 Buna Petelo wuyuvula: “Tala! Befu tubika byabyoso ayi tukulandakana.” 29 Yesu wutuba: “bukyedika yikulukamba, ti kwisi ko mutu wusa bika nzo’andi, matata mandi, zikhomba zyandi, nkyeto’andi voti bana bandi mu kibila ki Kintinu ki Nzambi 30 wela khambu tambula mu thangu ayiyi, biwombo bivyokila ayi wela khambu tambula, mu thangu yinkwiza luzingu lu mvu ka mvu.” 31 Yesu wunata kumi wadi di bapostolo ayi wuba kamba: “Tala! Twenkwenda ku Yelusalemi ayi mambu moso masonika mimbikudi mu matedi Mwana Mutu, mankwiza sunduka. 32 Bila bela kunyekula mu myoko mi bapakanu, bela kunsakinina, bela kumfinga, bela kuntabudila matha; 33 bela kumbula mu bikoti, bela kumvonda. Bosi wela vulubuka mu kilumbu kintatu.” 34 Minlonguki basa visikisa ko ni dyambu dimweka mu mambu moso mana, bila tsundu yi mambu momo maba maswama kwidi bawu, ayi basa visa ko mambu Yesu kaba kamba. 35 Yesu bo kafikama ku Yeliko, phofo yimweka wukala va ndeko nzila, wuba lombanga zimbongo. 36 Bo kawa biyoko binkangu wu batu waba vyoka, wuyuvula mambu mbi mamvyoka. 37 Buna bamvutudila Yesu mwisi Nazaleti wulembu vyoka” 38 Buna wutenduka mu mbembu yinangama: “Yesu, Mwana Davidi, mbona kyadi!” 39 Batu bo baba kuntwala nkangu bankandimina kabika biyoko vayi nandi wuluta bwela tenduka: “Mwana Davidi, mbona kyadi. 40 Yesu bo katelama buna wuvana lutumu bannatina nandi. Bo kafikama Yesu wunyuvula: 41 “Mbi wuntomba yikuvangila?” wumvutudila: “Mfumu yitidi kumona. 42 Buna Yesu wunkamba: “Bika mesu maku mazibuka, kiminu kyaku kibe kubelusa.” 43 Muna thangu beni nandi wumona ayi wunlandakana. Wukembisa Nzambi. Batu boso bo bamona mawu, bakembisa Nzambi.
13-19 NGONDA YINANA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 19-20
“Longuka mu Kinongo ki Kumi di Bisengu bi Zimina”
(Luka 19:12, 13) Buna wuba Kamba: ‘Dibakala dimweka mwisi dikanda di busina wuyenda ku tsi yidi kinanu mwingi kubyeku ntinu ayi kuvutuka. 13 Wutela kumi di bisadi byandi, wubavana kumi di bisengu bi zimina ayi wuba Kamba, ‘Butisanu biawu ti yela vutuka.’
jy 232 ¶2-4
Kinongo Kyandi ki Kumi di Besengu bi Zimina
Nandi wutuba: ‘Dibakala dimweka mwisi dikanda di busina wuyenda ku tsi yidi kinanu mwingi kubyeku ntinu ayi kuvutuka.’ (Luka 19:12) Ntindu nzila ayiyi yilenda nata thangu yiwombo. Yesu nandi “dibakala mwisi dikanda di busina” wuyenda ‘ku tsi yidi kinanu,’ ku diyilu, kuawu Tat’andi kala mvanina luyalu lu kintinu.
Mu kinongo, ava “dibakala mwisi dikanda di busina” kukwenda, wutela kumi bisadi byandi ayi wuvana kadika mutu kisengu kimweka ki mina ki palata, wuba kamba: ‘Butisanu biawu ti yela vutuka.’ (Luka 19:13) Kisengu kimweka ki lubongo ki Mina, kiba thalu yi zimbongo baba futanga batu mu zingonda zitatu zi kisalu.
Minlonguki ḿba bayindula ti bawu kumi di bisadi bantubila mu kinongo, kibila Yesu wuba fwanikisa theti buka bisadi bimvela mbongo. (Matai 9:35-38) Bukyedika ti nandi kabasa tomba ko kutubila matedi kuvela mbongo mu tsola, vayi kisalu beni kinsundula, kuvanga minlandikini minkaka minlenda kota mu Kintinu ki Nzambi. Minlandikini myandi bansadilanga mangolo ayi bima biawu mwingi kubwela buta minlonguki mi Kintinu.
(Luka 19:16-19) Wutheti wuyiza ayi wutuba: ‘Mfumu, kisengu kyaku ki mina kibutidi kumi di bisengu bi mina.’ 17 Mfumu wunkamba, ‘Bumbote, ngye widi kisadi kimbote. Kibila bemonisa lukwikumunu mu mambu malwelu, tambula kimfumu mu kumi di mavula.’ 18 Bosi wumwadi wuyiza, ayi wutuba, ‘Kisengu kyaku ki mina kibutidi bisengu bitanu bi mina.’ 19 Mfumu wunkamba, widi kisadi kimbote, ‘ngye mvaku tambula kimfumu mu mavula matanu.’
jy 232 ¶7
Kinongo Kyandi ki Kumi di Besengu bi Zimina
Boti minlonguki bavisa ti bawu badi buka bisadi binsadila byuma biawu mwingi kuvanga minlandikini, buna Yesu wala mona mayangi ayi wala kuba sakumuna. Bukyedika ti bawu basa ba ko mbakulu yimweka. Vayi Yesu buka ntinu wala sakumuna mangolo mawu bamvanga mu kisalu ki kuvanga minlonguki.—Matai 28:19, 20.
(Luka 19:20-24) Vayi wunkaka wuyiza ayi wutuba, ‘Mfumu, bonga kisengu kyaku ki mina, yisweka kiawu bumbote mu nledi. 21 Minu yibe kumona boma, bila widi mutu wu ntima ngolo; wumbonganga byuma ka wusa lunda ko, ayi wumvelanga byuma ka wusa vata ko.’ 22 Mfumu wunkamba: ‘Mu mambu ngye veka wuntuba, yi kufundusila, kisadi kimbi. Zebi kwaku ti minu yidi mutu wu ntima ngolo. Yimbonganga byuma ka yisa lunda ko ayi yimvelanga byuma ka yisa vata ko. 23 Bwabu kibila mbi wukhambu tudila zimbongo zyama ku banki mwingi yibakila ziawu ndandu mu thangu yinkwiza vutuka? 24 “Buna wukamba batu baba batelama vana, ‘Bonganu kisengu ki mina ayi vananu kiawu mutu widi kumi di bisengu bi mina.’
jy 233 ¶1
Kinongo Kyandi ki Kumi di Besengu bi Zimina
Bo kisadi beni kakhambu vanga mangolo mwingi kubwela busina ku kintinu ki mfumu’andi, nandi wuzimbisa min’andi. Bapostolo batidi beni kukota mu Kintinu ki Nzambi. Mambu Yesu katuba mu matedi kisadi ki tsuka mammonisa ti boti bapostolo basi kukivana ko, balenda zimbisa lwaku lu kukota mu Kintinu ki Nzambi.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 19:43) Kibila bilumbu byela ku kwizila, zimbeni zyaku zyela tunga luphangu lu minti mu kizunga kyaku, zyela kufyetikisa mu zikhonzo zyoso.
nwtsty tsudukusu yi lutangu Luka 19:43
luphangu lu minti: Mu Kingeleku khaʹrax bakivisilanga buka “nti wulengulu va tsonzu voti minti bansadilanga mwingi kutunga luphangu.” Mambu Yesu katuba mayiza salama mu mvu 70 T.K. bo basi Loma mu lutumu lu Tito, batunga luphangu ku kizunga kyoso ki Yelusalemi. Mu bibila bitatu Tito kavangila mawu. Theti mwingi basi Yuda babika baka va kutinina, dimwadi mwingi basi Yuda bakikinina to kuba kutsi luyalu luawu ayi dintatu mwingi kufwisa nzala bo baba ku khati Yelusalemi. Bo batwala bisalulu mwingi kutunga luphangu beni ku Yelusalemi, masodi ma Loma bakwanga minti myoso miba kukhati divula.
(Luka 20:38) Nandi kasi Nzambi yi bafwa ko vayi Nzambi yi batu badi moyo, bila kwidi nandi bawu boso badi mu kuzinga.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 20:38
bila kwidi nandi bawu boso badi mu kuzinga: Voti “bila bawu boso badi mu kuzinga mu mayindu mandi.” Kibibila kimmonisa ti baboso ka basi ko kithwadi na Nzambi badi bafwa mu mayindu mandi. (Efeso 2:1; 1 Timoteo 5:6) Bobuawu mvandi, bisadi byoso bi Nzambi bubu ba kufwa bakhidi zinga mu mayindu ma Nzambi, kibila lukanu lwandi lu kuvulubusa bafwa lwidi lukyedika.—Loma 4:16, 17.
Matangu ma Kibibila
(Luka 19:11-27) Mu thangu baba kuwa mambu amama, nandi wuba ta kinongo kinkaka, kibila nandi waba fikama ku Yelusalemi ayi bawu bamwena ti Kintinu ki Nzambi kinkwiza monika muna thangu beni. 12 Buna wuba Kamba: ‘Dibakala dimweka mwisi dikanda di busina wuyenda ku tsi yidi kinanu mwingi kubyeku ntinu ayi kuvutuka. 13 Wutela kumi di bisadi byandi, wubavana kumi di bisengu bi zimina ayi wuba Kamba, ‘Butisanu biawu ti yela vutuka.’ 14 Vayi basi tsi’andi banlenda ayi bamfidisa mimvwala mwingi kunkamba, ‘Befu twisi ntomba ko dibakala adidi ka tuyadila.’ 15 “kutsuka bo katambula kintinu wuvutuka, wutumisa bisadi kabikila zimbongo, mwingi kuzaba ndandu babaka mu kisalu kaba bikila. 16 Wutheti wuyiza ayi wutuba: ‘Mfumu, kisengu kyaku ki mina kibutidi kumi di bisengu bi mina.’ 17 Mfumu wunkamba, ‘Bumbote, ngye widi kisadi kimbote. Kibila bemonisa lukwikumunu mu mambu malwelu, tambula kimfumu mu kumi di mavula.’ 18 Bosi wumwadi wuyiza, ayi wutuba, ‘Kisengu kyaku ki mina kibutidi bisengu bitanu bi mina.’ 19 Mfumu wunkamba, widi kisadi kimbote, ‘ngye mvaku tambula kimfumu mu mavula matanu.’ 20 Vayi wunkaka wuyiza ayi wutuba, ‘Mfumu, bonga kisengu kyaku ki mina, yisweka kiawu bumbote mu nledi. 21 Minu yibe kumona boma, bila widi mutu wu ntima ngolo; wumbonganga byuma ka wusa lunda ko, ayi wumvelanga byuma ka wusa vata ko.’ 22 Mfumu wunkamba: ‘Mu mambu ngye veka wuntuba, yi kufundusila, kisadi kimbi. zebi kwaku ti yidi mutu wu ntima ngolo. Yimbonganga byuma ka yisa lunda ko ayi yimvelanga byuma ka yisa vata ko. 23 Bwabu kibila mbi wukhambu tudila zimbongo zyama ku banki mwingi yibakila ziawu ndandu mu thangu yinkwiza vutuka? 24 “Buna wukamba batu baba batelama vana, ‘Bonganu kisengu ki mina ayi vananu kiawu mutu widi kumi di bisengu bi mina.’ 25 Vayi bawu bankamba, ‘Mfumu nandi widi kumi di mina’— 26 nandi wuba vutudila: bukyedika yikumukamba, noso widi biwombo bela bwela kumvana, vayi kwidi mutu wukhambulu, bela kumbonga kheti kyo kidi yandi. 27 Mvandi, thwadilanu zimbeni zyama ka basa tomba ko minu yiba yadila ayi muba vonda vantwal’ami.’”
20-26 NGONDA YINANA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 21-22
“Luvukusu Lwinu Luma Fikama”
(Luka 21:25) ‘Mvandi, thangu, ngonda, ayi zimbwetila zyala monisa bidimbu ku diyilu; ayi va ntoto, zitsi zyoso bala ba mu malema, mukhambu zaba ma kuvanga mu kibila ki kidumi ayi mvusuku wu ḿbu.
kr 226 ¶9
Kintinu ki Nzambi Kidi mu Kubotula Zimbeni Zyandi
9 Bidimbu ku diyilu. Yesu wubikula: “Mwinya wala ba kitombi, ayi ngonda kalasa vana ko mweze ayi zimbwetila ku diyilu zyala bwa va ntoto.” Bukyedika ti zimfumu zi binganga balasa monisa ko kyezila ki mambu ma Nzambi—ayi batu balasa kuba tadila ko mu phila beni. Bukyedika ti bidimbu binkaka bi mangitukulu Yesu kaba tubila byala monika ku diyilu? Malenda ba. (Yesaya 13:9-11; Yoeli 2:1, 30, 31) Bwidi batu bala bela mu thangu bala mona mangitukulu beni? Bawu bala ba “kyunda kingolo” mu “khambu zaba ma kuvanga.” (Luka 21:25; Sefania 1:17) Ngete, zimbeni zi Kintinu ki Nzambi—bala “wala boma mu kibila ki mambu mala kuba kwizila” ayi bala duma mu kutomba kiswamunu. Vayi, balasa baka ko vama va nsika va kuswamina nganzi yi Ntinu’itu.—Luka 21:26; 23:30; Nzaikusu 6:15-17.
(Luka 21:26) Batu bala fwa mu boma, mu kibila ki mambu mala kwizila kwidi batu boso va ntoto, kibila mangolo moso ku diyilu mala nyikuka.
(Luka 21:27, 28) Bosi bawu bala mona Mwana mutu, wunkwizila mu matuti mu mangolo ayi mu nkembo wunneni. 28 Vayi bo mambu beni mala tona kumonika, mutelama ayi munanguna mintu minu, kibila luvukusu lwinu luma fikama.’
w16 01 10-11 ¶17
Tatamana “Kumonisa Luzolo Kwidi Zikhomba Zyoso mu Nza Yimvimba”!
17 “Tubanu kibakala.” (Tanga Ebeleo 13:6.) Kufyatila Yave kunkwiza tusadisa kuba kibakala. Kibakala beni kiawu kinkwiza tusadisa kutadila mambu mu kiteso kifwana. Kutadila mambu mu phila ayoyi, yinkwiza tusadisa kumonisa luzolu ayi kukindisa zikhomba zitu. (1 Tesalonika 5:14, 15) Kheti mu thangu nza yala ba nyikuka nyikuka mu kibila ki ziphasi zingolo, befu twala ba ‘batelama ayi mintu minangama’ mu kuzaba ti luvukusu lwitu luma fikama.—Luka 21:25-28.
w15 15/ 7 17-18 ¶13
“Luvukusu Lwinu Luma Fikama”!
13 Mambu mbi mala monika kwidi bankwa mambi thangu bala zaba ti mbungulu’awu yima fikama? Bawu “bala nyonga.” (Matai 24:30) Vayi bwidi zikhomba zi Yesu ayi Baklisto bankaka bakwikama bala bela mu thangu beni? Mu lufyatu loso kwidi Yave ayi Mwan’andi Yesu Klisto, bala landakana lutumu lu Yesu: ‘Vayi bo mambu beni mala tona kumonika, mutelama ayi munanguna mintu minu, kibila luvukusu lwinu luma fikama.’ (Luka 21:28) Bukyedika, befu twala ba nsika, kibila twela vuka.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Luka 21:33) Diyilu ayi ntoto byela vyoka vayi mambu mami, malendi vyoka ko.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 21:33
Diyilu ayi ntoto byala vyoka: Matangu mankaka mantuba ti diyilu ayi ntoto byala kadidila thangu zyoso. (Ngenesi 9:16; Minkunga 104:5; Mpovi 1:4) Mambu Yesu katuba avava, tufweti kuma visila buka phila yi kumonisina mu lufyatu ti ma katuba, mala salama. (Dedikisa madi mu Matai 5:18.) Vayi, avava mvandi diyilu ayi ntoto bilenda sundula, luyalu lukhulu lu Satana na zipheve zimbi ayi mintinu bawu bantwadisanga va ntoto dedi bummonisina Nzaikusu 21:1.
(Luka 22:28-30) “Vayi beno, lwidi batu babedi yama bakwikama mu zithotolo zyami; 29 minu yimvanga luwawanu ayi beno buka bo Tat’ami kavangila luwawanu lu Kintinu ayi minu, 30 mwingi ludya ayi lunwa va meza mu Kintinu kyama ayi mwingi lubaka bu kukadila mu bikundu bi Kintinu mwingi kufundisa kumi makanda mwadi ma Isaeli.
w14 15/10 16-17 ¶15-16
Beno Lwala ba “Zinganga zi Kintinu ki Nzambi”
15 Bo bamana kudya Bidya bi Mfumu va Masika ma Bwilu, Yesu wuvanga luwawanu lu Kintinu na minlandikini myandi mikwikama. (Tanga Luka 22:28-30.) Luwawanu lu Kintinu diswasana luba, kibila Yave kasi ko mu khati luwawanu beni, vayi luwawanu Yesu naveka kavanga na minlandikini myandi misolwa. Bo katuba, “buka bo Tat’ami kavangila luwawanu lu Kintinu ayi minu.” Yesu waba tubila luwawanu Yave kavanga ayi nandi lu kuba nganga Nzambi mu thangu zyoso buka Meleshisedeki.”—Ebeleo 5:5, 6.
16 11 di bapostolo bakwikama ‘baba yandi mu zithotolo zyoso.’ Luwawanu lu Kintinu lubavana lufyatu lu kukala mu bikundu na Yesu ku diyilu, mwingi kuyala yandi banga zinganga zi Nzambi. Vayi 11 di bapostolo baba yandi, bakana bawu to badi lwaku beni. Yesu wumonikina mvwala Yoane mu kimona meso ayi wunkamba: “Woso wela nunga yela kumvana minswa mwingi kukala yami va kimweka va kikundu ki kimfumu banga minu bo yinungina ayi yikala va kimweka ayi Tat’ami va kikundu kyandi ki kimfumu.” (Nzaikusu 3:21) Diawu, Yesu wuvanga luwawanu lu Kintinu na 144.000 di Baklisto basolwa. (Nzaikusu 5:9, 10; 7:4) Luwawunu beni, luawu lu kuba vana lwaku lu kuyala na Yesu ku Diyilu.
Matangu ma Kibibila
(Luka 22:35-53) Buna wuba kamba: ‘Mu thangu yimutuma mu khambu nata sakosi yi zimbongo ayi yi bidya, zisapatu; kyuma mbi mukhambu?’ Bawu bamvutudila: ‘Ni kyuma tusa khambu ko!’ 36 Vayi Yesu wuba kamba: ‘Bwabu woso widi sakosi yi zimbongo kanata yawu, ayi woso khambulu mbeli bika kasumbisa nledi’andi mwingi kasumba mbeli. 37 Yikumukamba ti mambu amama masonama mafweti sundukila kwidi minu: ‘Bantula mu ntanda wu batu bambi. Bukyedika mambu amama mansundukila kwidi minu.’ 38 Bawu batuba: “A Mfumu, tala zimbeli wadi zidi avava, nandi wuba vutudila: “Zifweni.” 39 Buna wutotuka dedi bubela kifu kyandi, wuyenda ku mongo wu minti mi Olive. Minlonguki myandi minlandakana. 40 bo katula va kibwangu beni, buna wuba kamba: “Lutatamana kusambila mwingi mubika bwa mu phukumunu.” 41 Buna nandi veka wuba tatuka nkadu mu kitezu kilenda tudila dimanya bo ba dikubidi. Buna wufukama ayi wusambila, 42 A Tata, enati lwidi luzolo lwaku buna thatudila mbungu ayiyi. Vayi bika luzolo lwaku luvangama bika kwandi lwama.’ 43 Buna mbasi yitotukila ku diyilu yiyiza kunkindisa. 44 Bo kaba beni mu kyunda wuluta sambila dyaka ngolo, ayi nyufi yitotuka mu nyitu’andi yiba buka mabeti ma menga maba bwa va ntoto. 45 Bo kamanisa kusambila, wutelama ayi wuvutuka vaba minlandikini myandi. Wuba bata badi mu kulela mu kibila ki kyadi. 46 Buna wuba kamba: “Kibila mbi munladila tolo? Kotukanu lusambila mwingi mubika bwa mu phukumunu.” 47 mu thangu kaba koluka, nkangu wu batu wuvitila vana. Yuda, wuba wumweka mu kumi mimvwala myandi myodi, wuba va ntwala , wufikama vaba Yesu mwingi kamvana besi. 48 Vayi Yesu wunkamba: “A Yuda, mu besi mavakudila Mwana Mutu?” 49 Mu thangu batu baba bazungalala vana ayi bamona mambu amomo, batuba: “A Nlongi, tubonga zimbeli zitu mwingi tunwana?” 50 Wumweka mu bawu wuzaba kisadi ki mfumu yi zinganga zi Nzambi, wuzenga dikutu dyandi di lubakala. 51 Vayi Yesu wuba vutudila: “Bikilanu bobo, bosi wusimba va dikutu beni ayi wumbelusa. 52 Bosi Yesu wukamba zimfumu zi zinganga zi Nzambi, zimfumu zi minsungi mi nzo Nzambi ayi bakulutu banata nkangu mwingi kunkanga: “Benu luma kwiza na zimbeli ayi minti mwingi kukhanga buka mwivi? 53 Bilumbu byoso yibedi yinu mu nzo Nzambi ayi ni mutu kasa kukhanga ko, vayi ayiyi yeka thangu’inu ayi thangu yi luyalu lu kitombi.”
27 NGONDA YINANA–2 NGONDA YIVWA
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | LUKA 23-24
“Luba Bakubama Mwingi Kulemvukila Bankaka”
(Luka 23:34) Buna Yesu wutuba: “A Tata, bika wuba lemvukila bila basa zaba ko mambu badi mu kuvanga.” Mvandi banwanina minledi myandi.
cl 297 ¶16
“Kuzaba Luzolo lu Klisto”
16 Yesu wulandakana kifwani ki Tat’andi mu kumonisa luzolo mu phila yinkaka—nandi wuba ‘wukubama mwingi kulemvukila.’ (Minkunga 86:5) Nandi wumonisa khadulu beni ti mu thangu kaba va dikunzi di ziphasi. Wuvitika lufwa lu tsoni bambanda na zisesi mu myoko ayi mu malu, vayi mbi Yesu kadinda? Bukyedika ti nandi wudinda Yave mwingi kavanga mbi zimbeni zyandi? Ndamba, vayi mona mambu nandi katuba ava kumana moyo: “A Tata, bika wuba lemvukila bila basa zaba ko mambu badi mu kuvanga.”—Luka 23:34.
(Luka 23:43) Buna Yesu wumvutudila: ‘Bukyedika ndikukamba kilumbu akiki, ngye wala ba yama ku paladizu.’
g 2/08 11 ¶5-6
Bukyedika ti Nzambi Wunlevukilanga Masumu Mangolo?
Yave katalanga ko to disumu vayi mvandi mavanga ma mutu wuvengi disumu beni. (Yesaya 1:16-19) Yindulabu batu baba mavanga mambi babandu va kimweka ayi Yesu. Ba babwadi ḿba disumu dingolo bavanga, bila wumweka mu bawu wutuba: “Befu tufweni mu tambula nzengolo ayiyi, kibila twidi mu kutambula mfutu wufweni mu mambu tube vanga, vayi nandi kasa vanga ko ni dyambu dimweka dimbi.” Mambu katuba mammonisa ti nandi wuzaba mwa dyambu matedi Yesu. Ayi luzabu beni lunsadisa mwingi kabalula mavanga mandi. Tulenda mona mawu mu mambu kabwe tuba, nandi wudinda Yesu: ‘A Mfumu wuba kuthebukila moyo mu thangu wela kota mu kintinu kyaku.’ Mvutu mbi Yesu kamvana? ‘Bukyedika ndikukamba kilumbu akiki, ngye wala ba yama ku paladizu.’—Luka 23:41-43.
Yindula bubote mawu: Bikuma bi tsuka bi Yesu va ntoto biba bikuma bi kyadi kakamba nkwa mambi wuba wufwana mwingi kufwa. Bukyedika madi mambu makhindusulu, tulenda ba lufyatu ti Yave ayi Yesu bala monisa kyadi kwidi baboso banyongina mavanga mawu mambi bavanga.—Loma 4:7.
(Luka 24:34) Baba tuba: ‘Bukyedika mfumu be vulubuka ayi bemonika kwidi Simoni!’
cl 297-298 ¶17-18
“Kuzaba Luzolo lu Klisto”
17 Kifwani kinkaka kimonisa nlemvu wu Yesu wutedi mu mambu nandi kavangila nvwala Petelo. Bukyedika ti Petelo waba zolanga beni Yesu. Mu kilumbu 14 yi Ngonda Nisa, va bwilu butsuka Yesu kazinga va ntoto, Petelo wunkamba: “A Mfumu yidi wukubama mwingi kukwenda yaku mu buloko ayi ku lufwa.” Vasa vyoka ko beni thangu, Petelo mu zikhumbu zitatu wumanga Yesu ayi wutuba ti kasa nzaba ko. Kibibila kitukamba mambu mamonika mu Petelo bo kammanga mu khumbu yintatu: ‘Mfumu wubaluka wutala Petelo, ayi Petelo wumona beni kyunda mu disumu kavanga ‘wutotuka kunganda ayi wudila ngolo’ Mu thangu Yesu kafwa va masika muna kilumbu beni, mvwala Petelo ḿba wukiyuvusa, ‘Bukyedika kwandi ti Mfumu be ndemvukila’—Luka 22:33, 61, 62.
18 Petelo kasa temina ko thangu yiwombo mwingi kubaka mvutu. Yesu wuvulubuka mu kilumbu 16 yi Ngonda yi Nisa, ayi ḿba muna kilumbu beni, Yesu wuyenda tala Petelo. (Luka 24:34; 1 Kolinto 15:4-8) Kibila mbi Yesu kamonisina luzolo lukyedika kwidi Petelo kheti mu thangu kammanga? Yesu waba tomba kumonisa kwidi Petelo ti mfumu’andi wukhidi kunzolanga ayi waba kumvwa nkinza.
Bakula Kyuka Kiswama Mu Dyambu di Nzambi
(Luka 23:31) Bila boti bamvangila mambu amama mu thangu nti wukidi wumazi, buna mambu mbi mala monika mu thangu nti wela yuma?”
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Luka 23:31
mu thangu nti wikidi wumazi, . . .mu thangu nti wela yuma: Yesu ḿba widi mu kutubila dikabu di Yuda. Bawu baba buka nti widi mu kuyuma, vayi wukhidi mwa nkadu mbodo, kibila mu thangu beni Yesu ayi basi Yuda bankaka baba kiminu mu nandi, baba bamoyo. Vayi vasa vyoka ko beni thangu mwingi bavonda Yesu, ayi basi Yuda baba bakwikama mvawu baba nduka mwingi baba sola mu phevi yinlongo ayi baba mu dikabu di Isaeli yi kiphevi. (Loma 2:28, 29; Ngalatia 6:16) Mu thangu beni, dikabu di Isaeli yi kinsuni diyiza fwa mu kiphevi, ayi bayiza ba buka nti wuma kuma.—Matai 21:43.
(Luka 23:33) Bu batula va kibwangu bantedilanga Ngolongota voti Kibwangu ki Mimvesi, vawu bambandila va dikunzi, va kimweka ayi mimvangi myodi mi mambi. Wumweka wuba ku koko kwandi ku lubakala ayi wunkaka ku koko kwandi ku lukyeto.
nwtsty tala foto mu khondi mayo
Lusesi Babanda va Mvesi wu Kikodi
Fikula ayiyi, yidi kifwani ki mvesi wu kikodi ki mutu babanda lusesi lwidi 11,5 cm mu kukula. Mvesi beni wuba mu thangu yi luyalu lu basi Loma ayi babakula wawu mu mvu 1968, mu thangu baba sika ntoto ku Yelusalemi. Kiawu kidi kivisa kimmonisa ti baba sadilanga zisesi mwingi kubanda batu va dikunzi. Lusesi alulu, lwisi ko diswasana na lusesi masodi ma basi Loma basadila mwingi kubanda Yesu Klisto va dikunzi. Lusesi beni, babata luawu mu mwa kasu yi dimanya baba tulanga to mimvesi mi mutu wufwa, kubika kwandi nsuni wubola. Mawu mammonisa ti kheti batu baba vondilanga va dikunzi, baba kuba zikanga.
Matangu ma Kibibila
(Luka 23:1-16) Batu boso batelama va kimweka ayi bannata kwidi Pilatu. 2 Kuawu bamfundila bo batuba: “Mutu awuwu tummweni wulembu votikisa batu ba ts’itu. Nandi wubedi kuba kandiminanga babika futa phaku kwidi Sezali ayi wubedi tubanga ti nandi Klisto, ‘disundula Ntinu.’” 3 Buna Pilatu wunyuvula: “Ngeyo widi Ntinu wu Bayuda?” Yesu wumvutudila: “Ngeyo veka tubidi buawu.” 4 Buna Pilatu wukamba zimfumu zi zinganga zi Nzambi ayi nkangu wu batu ti: “Ndisimona ko ni dyambu dimbi mu mutu awuwu.” 5 Bawu babwela sindisa: “Nandi wuntwadisanga biyoko mu malongi mandi kanlonganga mu Yuda dyoso, kutonina ku Ngalili nate akuku.” 6 Pilatu bu kayuwa ti batanguna Ngalili, buna wuyuvula boti mutu awowo wuba mwisi Ngalili. 7 Bu kayuwa ti wuba mwisi kizungu kiba yadila Elodi, buna wumfidisa kwidi Elodi bila mu bilumbu beni, Elodi ku Yelusalemi kaba kalanga. 8 Elodi wumona nyenzi mu kumona Yesu, bila tona thama kaba tombanga lwaku lu kummona, mu kibila ki mambu mawombo kayuwa matedi nandi, ayi wutula dyana ti ma kamona mosokwa mangitukulu. 9 Byuvu biwombo kanyuvula vayi Yesu kasa vutula ko ni dyambu dimweka. 10 Vayi zimfumu zi zinganga zi Nzambi ayi minlongisi mi Zithumu, batelama vana ayi baba kumvubudila mambu mawombo. 11 Elodi va kimweka ayi masodi mandi banlenza, bansakinina, bamvwika nledi wu kitoko, ayi wumvutula kwidi Pilatu. 12 Pilatu ayi Elodi baba zimbeni, vayi tona mu kilumbu beni bayiza ba kikundi kingolo. 13 Pilatu wukutikisa zimfumu zi zinganga zi Nzambi, bakulutu ba tsi ayi batu boso. 14 Wuba kamba: “Beno lundatini mutu awuwu ayi lube tuba ti nandi wumvukumuna batu. Vayi minu veka yima kunsambisa va meso minu ayi yisa mona ko ni dyambu dimbi mu mutu awuwu, mu mambu moso lu kufundila. 15 Elodi mvandi kasa mona ko ni kibila kimweka mu nandi, diawu kama kumvutudila mu myoko myami. Mutu awuwu kasi ko ni kibila mwingi kumvonda. 16 Diawu ye kumbudisa bikoti, bosi bambikila kenda kwandi.”