Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
2-8 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | ESODU 39-40
“Mose Wulandakana Zithuadusulu mu Phila Yisulama”
(Esodu 39:32) Bisalu bioso bi nzo yinlongo voti nzo yi lukutukunu bimana, ayi basi Isaeli bavangila dedi bo Yave kakambila Mose. Bavangila buna buawu.
w11 15/9 27 ¶13
Ngie widi wuzabakana kuidi Yave?
13 Vayi ‘Mose wuba mutu wuluta ba buphombo kena batu boso va ntoto’. (Zintalu 12:3) Mu kuba makani ma kulandakana zithuadusulu zi Yave, Mose wumonisa buphombo ayi kukikulula. (Esodu 7:6; 40:16) Vasiko bivisa bimmonisa ti Mose wubangusa zithumu zi Yave, mu kumanga kuvanga mambu dedi bo Yave kaba tombila. Bo Yave kavana thuadusulu mu matedi phila bafueti tungila nzo yinlongo, nandi wutubila mvandi matedi biuma biluelo dedi, ndimba yi minsinga ayi thalu yi makongi ma kukobikila minledi. (Esodu 26:1-6) Bubu, boti khomba widi kiyeku mu kimvuka wukusudikisa zithuadusulu ziwombo zitedi phila yi kuvangila kisalu voti kiyeku kimueka, ḿba mawu malenda kufuemisa. Yave widi ntuadisi wumboti wumvananga biyeku kuidi bisadi biandi ayi wuba fiatilanga. Boti nandi wutu sudikisa mambu mawombo tufueti vanga mu kiyeku kabe tuvana, nandi wumvangilanga mawu mu bibila bimboti. Mose kasa dasuka ko bo katambula zithuadusulu ziwombo kuidi Yave ayi mvandi kasa yindula ko ti Yave kasa bako lufiatu ti nandi kalenda vanga mambu mu phila yimboti ayi yisulama. Vayi Mose wutuadisa batu baba vanga kisalu, ‘bavangila kiawu buna buawu’ dedi bo Yave kantumina. (Esodu 39:32) Mose wuzaba ti kiawu kiba kisalu ki Yave ayi nandi wukikulula muingi kaba kisadulu va mioko mi Yave muingi kuvanga kisalu kiandi. Kiawu kidi kifuani kimboti mu matedi kukikululanga.
(Esodu 39:43) Bo Mose kafiongunina kisalu kioso bavanga, nandi wumona ti bawu bavangila kiawu mu phila Yave katumina; diawu kaba sakumunina.
(Esodu 40:1, 2) Yave wukamba kuidi Mose: 2 ‘Mu kilumbu kitheti ki ngonda yitheti, ngie fueti telimisa nzo yinlongo voti nzo yilukutukunu.
(Esodu 40:16) Mose wuvangila dedi bo Yave kantumina. Wuvangila buna buawu.
w05 15/7 27 ¶3
Ngie Widi Wukuikama mu Mambu Moso?
3 “Dedi bummonisina Ebeleo 3:5, Mose wuba kisadi kikuikama. Mbi bisadisa Mose kuba wukuikama? Bo baba tunga nzo yinlongo, ‘Mose wuvangila mamoso dedi bo Yave kantumina. Wuvangila buna buawu.’ (Esodu 40:16) Bo tuidi bisadi bi Yave, tufueti kuntumukina ayi kumbuongimina mu lukuikumunu. Mawu mansundula ti tufueti tatamana bakuikama kheti bo tumviokila mu zithotolo voti zikhuamukusu. Vayi kutatamana bakuikama mu mambu manneni masinsundula ko ti tuala tatamana kuba bakuikama mu mambu moso. Yesu wutuba ti, ‘woso mutu widi wukuikama mu biuma biluelu, buna widi wukuikama mu biuma biwombo. Ayi woso wukhambulu wukuikama mu biuma biluelu, kalendi ba ko wukuikama mu biuma binneni.’ (Luka 16:10) Mawu mansundula ti tufueti ba bakuikama kheti mu mambu maluelu.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Esodu 39:34) nledi wuvangulu mu nkanda nyitu wu dimemi, bavinda ndimba yibenga ayi nledi wuvangulu mu nkanda nyitu wu foca, muingi kuvasa kibuangu kinlongo ayi kibuangu kilutidi kinlongo;
it-3 220 ¶4
Nkanda nyitu wu foca
Buidi basi Isaeli baba bakilanga minkanda minyitu mi zifoca? Boti kikuma taʹchash bansadila mu Kibibila kinsundula foca, ḿba tulenda kuyikuvusa: Buidi basi Isaeli baba bakilanga minkanda minyitu mi zifoca? Kheti zifoca zinkaka banzolanga beni bibuangu bidi kiozi vayi zinkaka bazolanga ko muma muidi kiozi. Dedi bubu, kuidi zifoca zinkalanga ku ḿbu wu Mediterâneo ayi zinkaka zinkalanga mu minlangu midi mua mbazu. Mu mimvu miwombo, batu baba vondanga beni zifoca ayi mawu mavanga thalu yidekuka vayi mu thangu yikhulu ziawu ziba ziwombo ku Mediterâneo ku ḿbu wubenga. Mu mvu 1832 buku yi Calmets yi bantedilanga Dicionário da Biblia Sagrada yituba: “Kuidi zifoca ziwombo ku biseki bi ḿbu wubenga ayi mvandi ku Sinai.”—Tala The Tabernacle’s Typical Teaching, by A. J. Pollock, London, p. 47.
(Esodu 40:34) Dituti difuka nzo yi lukutukunu ayi nzo yoso yinlongo yiwala nkembu wu Yave.
w15 15/7 21 ¶1
Bukiedika ti Vadi Nkinza Kuzaba Nani Wummona Kisalu Wumvanga?
Bo bamanisa kutunga nzo yinlongo, va monika dituti ‘difuka nzo yi lukutukunu ayi nzo yoso yinlongo yiwala nkembu wu Yave.’ (Esodu 40:34) Mawu mammonisa ti Yave wukikinina kibuangu beni! Mu mbuenu’aku buidi Besaleli ayi Yobabi bamuena? Kheti mazina mawu masa bako masonama mu biuma bavanga vayi bawu bayangalala mu kuzaba ti Yave wusakumuna mangolo moso bavanga mu kisalu beni. (Zingana 10:22) Mu mimvu milanda, bawu bayangalala beni kumona ti biuma bavanga biawu baba sadilanga mu mbuongimini yi Yave. Bo bala vulubuka ku nza yimona, Besaleli ayi Yobabi bala kuituka kuzaba ti batatamana kusadila nzo yinlongo nduka 500 di mimvu!
9-15 NGONDA KUMI YIMUEKA
KUIKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | LEVITIKU 1-3
“Kibila Mbi Baba Vaninanga Minkhayilu”
(Levitiku 1:3) “‘Na kuvana wumueka mu bibula biandi banga nkhayilu wuviku kuidi Yave, buna kafueti vana kibulu kivedila kimbakala. Kafueti vanina kiawu mu ntim’andi woso kuidi Yave, va khotolo nzo yi lukutukunu.
(Levitiku 2:1) “‘Boti mutu wuntomba kuvana nkhayilu wu bidia kuidi Yave, kafueti vana falini ayi kutula muna nzeta ayi maka manti wu olibanu.
(Levitiku 2:12) “‘Mulenda vananu biawu banga nkhayilu wu mimbutu mitheti kuidi Yave, vayi balenda tula ko miawu va kikuma ki kuvikila minkhayilu, muingi kutuadisa nfimbu wumboti.
it-3 120¶4
Minkhayilu
Minkhayilu miviku. Bo baba vananga minkhayilu miviku kuidi Yave, baba vananga kibulu kioso. (Dedikisa na Minkongudidi 11:30, 31, 39, 40.) Ayi mutu waba vananga nkhayilu, kabasa tambulanga ko ni kitini. Boti mutu wumvana nkhayilu wuviku, wumvana wawu va kimueka na nkhayilu wu masumu, buna wawu waba sundula ti mutu beni, kemu kudinda ke Yave muingi kavitika nkhayilu’andi ayi kalemvukila masumu mandi. Yesu wukivana nawoso banga ‘nkhayilu wuviku’.
it-3 123 ¶5
Minkhayilu
Minkhayilu mi bidia. Khumbu zinkaka baba vananga nkhayilu wu bidia, va kimueka na nkhayilu wu kithuadi, nkhayilu wuviku, nkhayilu wu masumu ayi nkhayilu wu mimbutu mitheti. Vayi khumbu zinkaka baba vananga to waveka. (Esodu 29:40-42; Levitiku 23:10-13, 15-18; Zintalu 15:8, 9, 22-24; 28:9, 10, 20, 26-28) Baba vananga miawu muingi kuvutula matondo kuidi Yave mu lusalusu ayi lusakumunu kaba kuba vananga. Baba vananga miawu va kimueka na nzeta ayi malasi. Baba vaninanga nkhayilu wu bidia mu ziphila ziviakana. Dedi, falini, zitheti zikangu ayi zibolu ziviku voti zikangu. Bo mutu kaba vananga nkhayilu beni, ndambu yi bidia baba tulanga va kikuma ki kuvikila minkhayilu ayi ndambu yinkaka zinganga Nzambi baba dianga. Vayi na kuvana wawu va kimueka na nkhayilu wu kithuadi, buna mutu waba vananga wawu mvandi waba dianga. (Levitiku 6:14-23; 7:11-13; Zintalu 18:8-11) Babasa tulanga ko luvi ni “wika” mu minkhayilu baba vananga va kikuma (ḿba mansundula mvandi sumu yi makundi) kibila ya kuviokisa thangu yiwombo, yilenda funisa mvandi falini.—Levitiku 2:1-16.
(Levitiku 3:1) “‘Boti mutu wumvana wumueka mu bibulu biandi banga nkhayilu wu kithudi kuidi Yave, kiba kimbakala voti kinkieto, kiawu kifueti ba kivedila va mesu ma Yave.
it-3 121 ¶8
Minkhayilu
Minkhayilu mi kithuadi (voti mi ndembama). Minkhayilu mi kithuadi Yave kaba vitikanga, miba mbonosono ti Yave widi mu ndembama na mutu bevana nkhayilu beni. Mutu waba vananga wawu na dikanda diandi (baba dianga wawu mu ndeku nledi wu luphangu wu nzo yinlongo, vayi ku tempelo bayiza tunga kuntuala; batunga bibuangu bi kudilanga). Nganga Nzambi waba vikanga nkhayilu beni, waba tambulanga mua kitini, ayi zinganga Nzambi zinkaka mvandi baba tambulanga binkaka. Vayi Yave, waba tambulanga nfimbu wumboti wu bibulu baba vikanga. Mvandi nandi waba vuanga menga ma kibulu mansundula luzingu lu kibulu. Mu phila ayoyo, zinganga Nzambi ayi bisadi bi Yave, baba buka bawu bandia va kimueka na Yave. Ayi mawu maba monisa ti bawu baba mu ndembama na Yave. Boti mutu wumvana nkhayilu ayoyo mu khambu ba wudiodila (dedi bo nsiku waba tubila) voti mu kudia kibulu balunda (mu bilumbu biwombo ayi kientona kubola) bafueti kumvonda. Mu kuvanga mawu nandi wumbivisa bidia, mu khambu ba wuvedila ayi mu khambu dia biuma bikhambulu bivedila va mesu ma Yave. Mvandi mu kuvanga mawu, nandi wummonisa kukhambu ku lukinzu mu biuma binlongo.—Levitiku 7:16-21; 19:5-8.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Levitiku 2:13) “‘Mufueti tula tsalu mu minkhayilu mioso mi bidia mumvana; ayi mubika kuzimbakana kutula tsalu mu bidia bioso bi luwawanu lu Nzambi. Mufueti tula tsalu mu minkhayilu mioso mumvana.
(Yehezekeli 43:24) Mufueti vana biawu kuidi Yave, ayi zinganga Nzambi bala bivinda tsalu, ayi bala bivana banga nkhayilu wuviku kuidi Yave.
w04 15/5 22 ¶1
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Levitiku
Levitiku 2:13—Kibila mbi baba vindilanga tsalu “mu minkhayilu baba vananga”? Babasa vindanga ko tsalu muingi kubuela lueki mu minkhayilu. Vayi dedi bo tuzabidi, bamvindanga tsalu mu biuma biwombo, muingi biawu bibika fika bola. Bo baba vindanga tsalu mu minkhayilu miwombo, mawu maba sundula kukhambu kuvavuka ayi kubola.
(Levitiku 3:17) “‘Mufueti tumukinanga nsiku awuwu, mu zimbandu zinu zioso, koso kuma munkueda: Mulendi dia ko mafuta ma bibulu, ni menga mawu.’”
it-2 246
Mafuta ma kibulu
Kibila bavanina nsiku. Mu nsiku wu luwawanu, menga ayi mafuta ma kibulu, baba vananga to mawu kuidi Yave. Mu menga muawu muidi moyo ayi Yave nandi wuvanga wawu. Diawu nandi to wudi nsua wu kutambula menga. (Levitiku 17:11, 14) Mafuta, mawu baba luta vuanga nkinza mu bibulu. Mu kukabila mawu kuidi Yave, mutu waba vana nkhayilu waba monisa ti, nandi wunkikinina ti Yave nandi wufueti tambula biuma bilutidi. Ayi muingi kuntonda mu biuma bioso kaba kuba kabilanga. Mu kuba ti mawu maba monisa ti basi Isaeli baba tomba kuvana biuma biawu bilutidi kuidi Yave, diawu Kibibila kintubila ti biawu biba banga “bidia” biaba basika muisi va kikuma ayi biaba tuadisa “nfimbu wumboti” kuidi Nandi. (Levitiku 3:11, 16) Diawu tulenda tuba ti mutu wundia mafuta beni waba bonga biuma Yave Nzambi kaba nsua wu kutambula. Diawu baba vondilanga batu baba dianga mafuta ma bibulu. Kheti Yave kasa vana ko nsua wu kusadila menga mu ziphila zioso vayi mu matedi mafuta ma bibulu, nandi wuvana kuandi luaku lu kusadila mawu, boti kibulu beni kiaveka kibe fua voti kibulu kinkaka kiawu kibe mvonda.—Levitiku 7:23-25.
w04 15/5 22 ¶2
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Levitiku
Levitiku 3:17. Mu kuzaba ti mafuta mawu maluta ba nkinza mu bibulu, kukandimina basa Isaeli kudia mawu, kuaba kuba sadisa kuvisa ti Yave nandi wufueti tambula biuma bilutidi luvalu. (Ngenesi 45:18) Mawu ma tutebula monyo ti tufueti vananga biuma bitu bilutidi luvalu kuidi Yave.—Zingana 3:9, 10; Kolosai 3:23, 24.
16-22 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | LEVITIKU 4-5
“Vana Yave Mangolo Maku Moso”
(Levitiku 5:5, 6) “‘Boti mutu widi fotu mu mambu amama, kafueti fungula masumu mandi. 6 Kafueti tuala kuidi Yave nkhayilu wu fotu, kibulu kinkieto, muana dimemi voti khombo muingi kuvana nkhayilu wu masumu. Bosi nganga Nzambi wundinda nlemvu wu masumu ma mutu bevana nkhayilu.
it-3 122¶10
Minkhayilu
Minkhayilu mi kufutila nkanu. Minkhayilu mi kufutila nkanu mvandi miba minkhayilu baba vananga muingi kutombila nlemvu wu masumu. Wawu wuba disuasana na minkhayilu minkaka baba vananga muingi kutombila nlemvu. Kibila mutu wuba fotu waba vananga wawu muingi kuvutula nsua mutu wunkaka kadi, kuba kuandi nsua wu dikabu di Isaeli voti nsua wu Yave. Mvandi baba vaninanga nkhayilu wu kufutila nkanu muingi kukuangidika Yave ayi kutambula nlemvu wu masumu.—Dedikisa Yesaya 53:10.
(Levitiku 5:7) ‘Boti kasiko mbakulu muingi kuvana dimemi, kafueti vana kuidi Yave biduka biodi voti mabembi muadi muingi kuvana nkhayilu wu kufutila nkanu mu kibila ki disumu kabe vola. Kimueka muingi kuvana nkhayilu wu kufutila nkanu ayi kinkaka muingi kuvana nkhayilu wuviku.
w09 1/6 26 ¶3
Nandi Zebi Mambu Tulenda Nunga Kuvanga
Muingi kumonisa ti Yave wumvuanga nkinza bisadi biandi, nsiku waba tuba: ‘Boti kasiko mbakulu muingi kuvana dimemi, kafueti vana kuidi Yave biduka biodi voti mabembi muadi muingi kuvana nkhayilu wu kufutila nkanu mu kibila ki disumu kabe vola.’ (Lutangu 7) Kikuma ‘boti. . . wisiko mbakulu mvandi kilenda sundula boti. . . wisi ko bukuvanina.’ Boti wumueka mu basi Isaeli wuba beni kiphumbulu ayi kasa ba ko mbakulu muingi kuvana dimemi, Yave waba vuanga beni nkinza kutambula biduka biodi voti mabembi muadi.
(Levitiku 5:11) ‘‘Boti kasiko mbakulu yi kuvanina biduka biodi voti mabembi muadi, kafueti vana zikilu wadi zi falini banga nkhayilu wu kutombila nlemvu. Kalendi tula ko muawu nzeta, kibila widi nkhayilu wu kutombila nlemvu.
w09 1/6 26 ¶4
Nandi Zebi Mambu Tulenda Nunga Kuvanga
Abu boti mutu kasiko mbakulu yi kuvana biduka biodi? Nsiku waba tuba: ‘Boti kasiko mbakulu yi kuvanina biduka biodi voti mabembi muadi, kafueti vana zikilu wadi zi falini banga nkhayilu wu kutombila nlemvu.’ (Lutangu 11) Boti mutu wuba beni buphumbulu, Yave waba vananga luaku muingi kavana kiuma kalenda nunga kubaka. Ku Isaeli, buphumbulu buabasa tulanga ko mutu nkaku muingi kutambula lusakumunu voti kuba mu ndembama na Yave.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Levitiku 5:1) ‘‘Boti mutu babe tumisa muingi kueta kimbangi mu disumu kazebi voti kabe kuwa ayi na kumanga kuvanga mawu buna kafueti fundusu mu disumu beni.
w16.02 30 ¶14
Longuka mu Kifuani ki Bisadi bi Kuikama bi Yave
14 Kumonisa mamboti kulenda kusadisa kutatamana wukuikama. Dedi, yindulabu mu kifuani akiki: Boti ngie bebakula ti khomba mu kimvuka, nkundi’aku voti musi dikanda bevola disumu dingolo. Mbi wunkuiza vanga? Wunkuiza tatamana wukuikama mu nandi mu bika kukamba mawu ni mutu? Zaba ti ngie kusueka disumu beni buna wisiko wukuikama mu Yave. Bambuka moyo ti ngie fueti ba theti wukuikama mu Yave. Diawu mbi fueti vanga muingi wumonisa lukuikumunu beni? Theti, baka makani ma kukoluka na mutu beni. Vayi buidi wulenda vangila mawu? Kifuani ki Natani kilenda tusadisa. Nandi wuba kibakala vayi wumonisa mvandi mamboti. Mu kibakala ngie wulenda kindisa nkundi’aku voti musi dikanda muingi keyoluka na bakulutu ba kimvuka mu nzaki. Na kumanga kuvanga mawu, ngie fueti koluka na bakulutu ba kimvuka. Mvandi monisa mamboti kuidi mutu besumuka kibila nandi wunkuiza tambula lusadusu lu bakulutu ba kimvuka. Mu phila ayoyo bawu bankuiza kunsadisa kubue vutula kikundi kiandi na Yave.—Tanga Levitiku 5:1; Ngalatia 6:1.
(Levitiku 5:15, 16) ‘Boti mutu kasimmonisa ko lukuikumunu mu kusumuka mu matedi biuma binlongo bi Yave, buna kafueti tuala dimemi divedila banga nkhayilu wu kufutila nkanu kuidi Yave. Ayi bafueti tangila thalu yi zimbongo mu kutadila sikulu bansadilanga ku kibuangu kinlongo. 16 Ayi mu kibila ki disumu kabe vola mu matedi biuma binlongo, nandi kafueti buela khuku kintanu mu thalu kafueti futa. Nandi kafueti tambika ziawu kuidi nganga Nzambi wunkuiza dinda nlemvu wu masumu mandi mu kusadila dimemi banga nkhayilu wu kufutila nkanu. Mu phila ayoyo nandi wunkuiza tambula nlemvu wu masumu kabe vola.
it-3 529 ¶1
Bunlongo
Bibulu ayi Bivatu. Vabasa tombuluanga ko muingi basi Isaeli bafuta phaku mu bana batheti ba mamemi ayi ba zingombi. Baba vananga biawu banga nkhayilu kuidi Yave; vayi ndambu yinkaka zinganga Nzambi baba dianga yawu. (Zintalu 18:17-19) Biuma bitheti, kikhuku ki kumi, ayi minkhayilu mioso na makaba baba vananga ku nzo yinlongo, biba binlongo. (Esodu 28:38) Biuma bioso abiobi biba binlongo, diawu diba diambu dimbi kusadila biawu mu yoso kuandi phila. Dedi buntubila nsiku wu kikhuku ki kumi, boti mutu wumueka belunda mimbutu muingi kakabila Yave banga kikhuku kiandi ki kumi ayi bumviokila thangu, na kudia kuandi biawu, balenda kumfundisa, kibila kasa tumukina ko nsiku wu Yave wutedi biuma binlongo. Ma kumonika, nsiku waba kuikanga ti mutu beni kafueti luta vana kena bio kadia theti ayi kuvana muana dimemi wuvedila. Mu phila ayoyi, batu baba luta kinzikanga biuma binlongo bi Yave.—Levitiku 5:14-16
23-29 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | LEVITIKU 6-7
“Nkhayilu wu Kuvutudila Matondo”
(Levitiku 7:11, 12) “‘Awuwu wawu nsiku wutedi nkhayilu wu kithuadi lulenda vana kuidi Yave: 12 Boti mutu wuntomba kuvana nkhayilu wu kithuadi, buna kafueti vanina wawu va kimueka na mapha mavindubuka mavangulu mu nzeta, bakhambu tula luvi. Kafueti vana mvandi mapha mabatalala bakhambu tula luvi, bavangila mu nzeta, ayi mapha mavindubuka bavangila mu falini basobikisa ayi banyikina na nzeta.
Malongi Mbi Tulenda Longuka mu Buku yi Levitiku?
9 Dimuadi: Tunsadilanga Yave kibila tutidi kuntonda. Tulenda mona kivisa mu mikhayilu mi kithuadi baba vananga. Mikhayilu beni miba nkinza mu mbuongimini yi kiedika yi basi Isaeli kuidi Yave. Buku yi Levitiku yinsudikisa ti wumueka mu basi Isaeli wuba kuendanga kuevana nkhayilu yi kithuadi ‘buka phila yi kuvutudila matondo.’ (Levitiku 7:11-13, 16-18) Bawu baba vaninanga nkhayilu beni, kubika ti mu kukuiku, vayi muingi kuvutula matondo. Yawu yiba nkhayilu mutu kaba vananga muingi kumonisa luzolo kaba kuidi Yave Nzambi. Mutu waba vananga nkhayilu, dikanda dianda ayi zinganga Nzambi baba dianga va kimueka kibulu beni babe vana buka nkhayilu. Vayi vaba bitini binkaka bi kibulu baba vananga to kuidi Yave. Bitini mbi?
(Levitiku 7:13-15) Kafueti vana va kimueka na nkhayilu beni, mapha mavindubuka batula luvi muingi kuvana banga nkhayilu wu kithuadi muingi kuvutula matondo. 14 Mu nkhayilu beni, bafueti bonga nkadu mapha ayi kuvana mawu kuidi Yave banga nkhayilu wunlongo ayi nkadu wunkaka bafueti vana kuidi nganga Nzambi wundukula menga ma kibulu bamvana banga nkhayilu wu kithuadi. 15 Mbizi yi kibulu bankuiza vana banga nkhayilu wu kithuadi muingi kuvutula matondo, yifueti diwu muna kilumbu bamvana kibulu beni.
w00 15/8 15 ¶15
Minkhayilu Minkuangidikanga Nzambi
15 Nkhayilu wunkaka baba vananga mu khambu kuiku, widi nkhayilu wu kithuadi bantubila mu Levitiku kapu 3. Tulenda wutedila mvandi “nkhailu wu ndembama”. Mu kiebeleo, kikuma ‘ndembama’ kisinsundula ko to kukhambu ku ndembama voti ku zikhuamukusu. Buku Estudos nas Instituições Mosaicas yintuba: “Mu kibibila, kikuma ndembama kinsundula, kithuadi na Nzambi, lusakumunu ayi mayangi”. Diawu, babasa vaninanga ko nkhayilu wu kithuadi muingi kuba mu ndembama na Nzambi voti muingi kuvumbika mabanza mandi, vayi baba vaninanga wawu muingi kuvutula matondo mu kinkundi baba yandi ayi mu lusakumunu kaba kuba vananga. Bo zinganga Nzambi baba mananga kubabila menga ayi mafuta ma kibulu kuidi Yave, bosi mutu waba vananga kibulu beni ayi zinganga Nzambi baba dianga mbizi yi kibulu va kimueka. (Levitiku 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Mawu maba sundula ti mutu wumvana nkhayilu, zinganga Nzambi ayi Yave, baba buka bawu bandia va kimueka, muingi kumonisa kithuadi ayi ndembama baba.
(Levitiku 7:20) “‘Vayi woso kuandi mutu wukhambu ba wuvedila, vayi wundia mbizi yi kibulu bamvana banga nkhayilu wu kithuadi kuidi Yave, mutu awowo kafueti vondu.
w00 15/8 19 ¶8
Minkhayilu Minzitisanga Yave
8 Mambu mbi tulenda longuka matedi mutu waba vananga nkhayilu beni? Nsiku waba tuba ti woso mutu wunkuenda vantuala Yave kafueti ba wuvedila ayi wulioma. Boti mutu kasa ba ko wuvedila vayi waba tomba kuvana nkhayilu wu kithuadi voti nkhayilu wuviku, vaba tombulu theti kavana nkhayilu wu kutombila nlemvu voti nkhayilu wu kufutila nkanu muingi Yave Nzambi kantadila banga mutu wudiodila ayi kavitika minkhayilu miandi. (Levitiku 5:1-6, 15, 17) Diawu nkinza beni befu boso kubanga batu badiodila va mesu ma Yave Nzambi. Boti tutidi muingi Yave kavitika minkhayilu mitu, tufueti vanga mangolo muingi kudedikisa nzingulu’itu na mambu Yave Nzambi kanzolanga. Tufueti sadila luaku Yave katu vana lu kutambula lusalusu luandi mu nzila bakulutu ba kimvuka ayi mu nzila Yesu wukivana banga ‘nkhayilu muingi tubaka nlemvu wu masumu mitu’.—Yakobi 5:14; 1 Yoane 2:1, 2.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Levitiku 6:13) Mbasu yifueti tatamana kuba yitatama va kikuma. Yawu yilendi doka ko.
it-2 148 ¶4
Mbazu
Tsadulu yi mbasu ku nzo yinlongo ayi ku tempelo. Baba salilanga beni mbazu ku nzo yinlongo, bosi bayiza sadila mvandi yawu ku tempelo. Vaba tombuluanga muingi Nkulutu wu zinganga Nzambi kavikanga malasi va kikuma, va meni ayi va builu. (Esodu 30:7, 8) Nsiku wu Nzambi waba tuba ti mbazu yiba va kikuma ki kuvikila minkhayilu yilendi doka ko. (Levitiku 6:12, 13) Vasiko bivisa mu kibibila bimmonisa ti mbazu yiba va kikuma, Yave nandi waba tatikanga yawu dedi buntubila kikhulu ki basi Yuda. Yave wuvana thuadusulu kuidi Mose ti bana ba Aloni bafueti tatikanga mbazu va kikuma ayi kukombikiyanga bisuali ava kutula minkhayilu. (Levitiku 1:7, 8) Bo bamana kutsikika kinganga Nzambi ki Aloni, Yave wufila mbasu ḿba yibasikila va dituti diaba fuka nzo yoso yinlongo ayi yawu yisikisa minkhayilu mioso bavana. Diawu tulenda tuba ti mbazu Yave kafila yisa kuiza ko muingi kutatika bisuali vayi muingi kuvika minkhayilu mioso ayi mafuta ma bibulu maba va kikuma ki kuvikila minkhayilu. Kubunda mbazu yiba vana kikuma ayi yo Yave kafila, ḿba diawu minkhayilu beni misika. (Levitiku 8:14–9:24) Bobuawu mvandi, Yave wufila mbazu muingi kusikisa minkhayilu basi Isaeli bavana bo Salomo kaba vanga nsambu wu kukundula tempelo.—2 Lusansu 7:1; Tanga mvandi Minkongudidi 6:21; 1 Mintinu 18:21-39; 1 Lusansu 21:26 muingi wumona ziphila zinkaka Yave Nzambi kafidila mbazu muingi kuvitika minkhayilu mi bisadi biandi.
(Levitiku 6:25) “Kamba Aloni ayi bana bandi, ‘Awuwu wawu nsiku wu nkhayilu wu kutombila nlemvu. Va kibuangu kinlongo vo banvikilanga nkhayilu wuviku vawu mvandi lufueti vikila nkhayilu wu kutombila nlemvu. Kiawu kidi beni kinlongo.
si 27 ¶15
Buku Yintatu yi Kibibila—Levitiku
15 (3) Yave wuvana nsiku wutedi mbi mutu kafueti vana bo kansumuka mu khambu lutia luandi. Yave wuzabikisa ntindu mbi kibulu bafueti vana mu kutadila nani besumuka—boti widi nganga Nzambi, dikabu dioso, mfumu wu dingumba, voti woso kuandi mutu. Vaba disuasuana mu minkhayilu kibila nkhayilu wuviku ayi nkhayilu wu kithuadi, kadika mutu waba vaninanga miawu mu lutia luandi. Vayi nkhayilu wu kutombila nlemvu wuba wu lukuiku.—Levitiku 4:1-35; 6:24-30.
30 NGONDA KUMI YIMUEKA–6 NGONDA KUMI YIMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | LEVITIKU 8-9
“Bivisa bi Lusakumunu lu Yave”
(Levitiku 8:6-9) Mose wutela Aloni ayi bana bandi ayi wuba diodisa mu nlangu. 7 Bosi nandi wuvuika Aloni lobi yikula, wunkanga nsinga mu lukietu, wumvuika mvandi kikhutu kikhambulu mioko, wumvuika mvandi efodi ayi wukanga phonda yi efodi beni. 8 Ayi mvandi wumvuika kikhutu ki lufundusu ayi wutula muna Ulimi ayi Tumimi. 9 Bosi wunkanga nthatu va ntu ayi wutula mu nthatu beni kivesu ki wola kinlezama bantedilanga kidimbu kinlongo ki kukivana, dedi bo Yave kakambila Mose.
(Levitiku 8:12) Bosi wudukudila nkadu nzeta mu ntu wu Aloni muingi kambieka ayi kamvedisa.
it-2 414
Phila basikikila kinganga Nzambi
Mose wuvedisa Aloni ayi bana bandi, Nadabi, Abihu, Eleazali ayi Itamali (voti wuba tuma muingi bakidiodisa baveka) mu dibola di kisengu diba va nganda nzo yinlongo. Mvandi wuvuika Aloni bikhutu bi nkulutu wu zinganga Nzambi. (Zintalu 3:2, 3) Bo bamana kumvuika bikhutu abiobi bimboti, Aloni wuyiza tambula kiyeku beni. Bikhutu bamvuika biaba sundula zikhadulu kafueti ba ayi biyeku kankuiza tambula. Bosi Mose wusakumuna nzo yoso yinlongo, bisadulu bioso biba kuna, kikuma ki kuvikila minkhayilu, dibola di kisengu ayi biuma binkaka baba sadilanga kuna. Biawu biyiza ba binlongo muingi kubisadila to kuna nzo yinlongo tona muna kilumbu beni. Bosi Mose wubieka Aloni mu kundukudila nzeta mu ntu’andi.—Levitiku 8:6-12; Esodu 30:22-33; Minkunga 133:2.
(Levitiku 9:1-5) Mu kilumbu 8, Mose wutela Aloni ayi bana bandi na bakulutu ba basi Isaeli. 2 Nandi wukamba Aloni: “Bonga muana ngombi ayi mvana banga nkhayilu wu kutombila nlemvu ayi bonga muana dimemi muingi wuvana banga nkhayilu wuviku. Vayi bibulu beni wunkuiza vana kuidi Yave, bifueti ba bivedila. 3 Mvandi fueti kamba basi Isaeli: ‘Bonganu muana khombo muingi luvanina banga nkhayilu wu kutombila nlemvu, muana ngombi ayi muana dimemi bavedila muingi luvananu banga nkhayilu wuviku, 4 ngombi yimbakala ayi muana dimemi, muingi luvananu banga nkhayilu wu kithuadi, muingi luba vedisa vantuala Yave ayi lufueti vana nkhayi wu bidia basobikisa na nzeta, kibila bubu Yave wunkuiza lumonikina.’” 5 Mu phila ayoyo, bawu banata ku nzo yi lukutukunu biabioso Mose kadinda. Bosi dikabu dioso bafikama ayi batelama vantuala Yave.
it-2 415 ¶8
Phila basikikila kinganga Nzambi
Mu kilumbu 8, zinganga Nzambi aziozio zimona, bavana minkhayilu mu khumbu yitheti (mu khambu lusalusu lu Mose) muingi badinda nlemvu wu masumu ma basi Isaeli. Mu bilumbu beni, basi Isaeli basa ba ko batu bavedila, bika to kibila baba batu ba masumu, vayi kibila banyongisa ntima wu Yave mu kubuongimina kitumba ki wola. (Levitiku 9:1-7; Esodu 32:1-10) Bo bamana kuvana nkhayilu’awu wutheti mu kisalu kiawu ki zinganga Nzambi, Yave wufila mbazu yisikisa minkhayilu beni, muingi kumonisa ti nandi wuba kikinina ayi wukikinina mvani nkhayilu bawu bavana. Tuidi lufiatu ti mbasu ayinani, yifumina mu dituti diaba fuka nzo yoso yinlongo.—Levitiku 9:23, 24.
(Levitiku 9:23, 24) Mose ayi Aloni bakota ku nzo yi lukutukunu ayi bo babasika, basakumuna dikabu dioso. Nkembu wu Yave wumonika kuidi dikabu dioso, 24 Yave wufila mbazu yisikisa nkhayilu woso ayi mafuta ma bibulu maba va kikuma. Bo dikabu dioso bamona mawu, batona kulosuka ayi bayinika bizizi biawu mu ntoto.
Malongi Mbi Tulenda Longuka mu Buku yi Levitiku?
13 Dinna: Yave widi mu kusakumuna dikabu diandi va ntoto. Yindula mambu mamonika mu mvu 1512 A.T.K, bo banata kasu yi luwawanu ku Mongo Sinai. (Esodu 40:17) Mose wutuama ntuala mu lukutukunu lo Aloni ayi bana bandi batambula kiyeku ki kuba zinganga Nzambi. Dikabu di Isaeli baba bakutakana muingi kumona zinganga Nzambi kuvana minkhayilu mitheti mi bibulu. (Levitiku 9:1-5) Buidi Yave kamonisina ti dingumba beni dimona di zinganga Nzambi baba lunungu va mesu mandi? Bo Aloni ayi Mose baba sakumuna dikabu, Yave wufila mbazu yisikisa minkhayilu miba va kikuma.—Tanga Levitiku 9:23, 24.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Levitiku 8:6) Mose wutela Aloni ayi bana bandi ayi wuba diodisa mu nlangu.
w14 15/11 9 ¶6
Kibila mbi Tufueti Bela Banlongo
6 Nsiku Yave kavana kuidi zinganga Nzambi matedi kuba batu badiodila mu nyitu, mvandi widi tsundu kuidi dikabu di Yave bubu. Batu banlongukanga yitu kibibila bammonanga ti bibuangu tunsadilanga muingi kubuongimina Yave bidi bidiodila ayi befu mvitu tumvuatanga buboti. Phila zinganga Nzambi baba kidiodisilanga, matulonga ti woso mutu wuntomba kubuongimina Yave, kafueti ba ‘ntima wu wudiodila’. (Tanga Minkunga 24:3, 4; Yesaya 2:2, 3.) Bo tumbuongimina Yave, tufueti ba batu badiodila mu mayindu, mu ntima ayi mu nyitu’itu. Muingi kuvanga mawu, tufueti kukifionguninanga ayi kubalula mambu mantombulu muingi tuba batu banlongo. (2 Kolinto 13:5) Dedi, mutu wubotama wunzolanga kutala batu bambunda nyitu, kafueti ku kikuvusa: Yilenda tuba ti yidi wunlongo? Bosi, nandi kafueti tomba lusalusu muingi kanunga kifu akioki kimbi.—Yakobi 5:14.
(Levitiku 8:14-17) Bosi wutuala muana ngombi muingi kamvana banga nkhayilu wu kutombila nlemvu ayi Aloni ayi bana bandi bathetika mioko miawu mu ntu muana ngombi beni. 15 Mose wuvonda muana ngombi beni ayi wubondika luzalu luandi mu menga ma muana ngombi beni ayi wuvinda menga beni mu ziphoka zi kikuma bamvikilanga minkhayilu, muingi kuvedisa kiawu. Vayi menga masobila nandi wudukula mu wanda kikuma ki kuvikila minkhayilu, muingi kudiodisa kiawu ayi kubieka kiawu kinlongo. 16 Bosi Mose wubonga mafuta ma bifula, minlia voti midi, wubonga mvandi mintunga ayi wuvika biawu va kikuma. 17 Vayi bio bisobila, nkanda nyitu, mbizi ayi matuvi, banata biawu ku kinanu muingi kuvika biawu dedi bo Yave kakambila Mose.
it-3 17 ¶6
Mose
Nzambi wubieka Mose mvuala wu luwawanu lu Nsiku kavanga na basi Isaeli ayi kubotula nandi, Yesu nandi to mutu wunkaka wuyiza ba kiyeku akiokio mu kuba mvuala wu Luwawanu Lumona. Mose wudukula menga ma bibulu bavana banga minkhayilu ayi wutanga buku yi nsiku. Batu bavanga luwawanu beni baba, Yave ayi basi Isaeli (mu nzila bakulutu ba dikabu.) Mose wutangila buku yi nsiku kuidi dikabu ayi bawu batambudila: “Befu tukikinini kuvanga mamoso Yave katumini ayi kuntumukina.” (Esodu 24:3-8; Ebeleo 9:19) Mu kuba mvuala Mose wutambula biyeku biwombo dedi, kukengidila thungulu yi nzo yinlongo ayi biuma bioso biba kuna, kusikika kinganga Nzambi, kusakumuna nzo yinlongo ayi kubieka Aloni banga nkulutu wu zinganga Nzambi mu kundukudila nzeta yimfunu. Bosi, wukengidila bisalu bitheti zinganga Nzambi aziozi zimona bavanga.—Esodu kapu 25-29; Levitiku kapu 8, 9.