Bisiniisi ca xiiñiluʼ jneza ndaaniʼ ti guidxilayú ra runi binni guiráʼ ni racalaʼdxiʼ
ÑEE huayuuyaluʼ ora maʼ caziñe ti xcuidihuiiniʼ jñaa purtiʼ qué náʼ siʼ ti juguete ni riuuláʼdxibe la? O maʼ huayuuyaluʼ ti xcuidi ni maʼ canaguxooñeʼ ne canaguite neca maʼ gudxi bixhoze laa cuidxí la? Ora guizaaca xiixa zacá la? bixhoze binni ne jñaa riuuláʼdxicaʼ gúnicaʼ xiixa ni jma galán para laacabe. Peru ora qué gusaana xcuidi ca de guinabaʼ laacabe ni racalaʼdxiʼ la? stale biaje rúnicabe ni na.
Stale binni riníʼ ique naquiiñeʼ gudii guiráʼ ni guinabaʼ xiiñiʼ laa para ganda gusiniisi laacabe jneza. Dxi gunabadiidxacabe 750 hombrehuiiniʼ ne dxaapahuiiniʼ de Estados Unidos ni nápacaʼ biaʼ 12 dede 17 iza xi rúnicaʼ ora qué riná bixhózecaʼ gudii laacaʼ ni racaláʼdxicaʼ la? biaʼ 60% de laacaʼ guniʼcaʼ qué rusaanacaʼ de guinábacaʼ ni racaláʼdxicaʼ. Ne 55% de laacabe na runi bixhózecaʼ ni racaláʼdxicaʼ ora gúnicaʼ zacá. Zándaca riníʼ ique bixhózecabe nadxiicaʼ laacabe nga ora gudiicaʼ lugar gúnicabe guiráʼ ni racaláʼdxicabe, peru, ñee dxandíʼ zacá ni la?
Yanna guidúʼyanu ti conseju galán ni zeeda lu ti proverbio ni gucuá maʼ xadxí: «Pa tuuxa gudii guiráʼ ni racalaʼdxiʼ mozo stiʼ dede dxi nahuiinibe la? despué qué zudiibe xquíxepeʼ laa pur guiráʼ ni biʼniʼ pur laabe» (Proverbios 29:21). Nécapeʼ cadi ti mozo nga xiiñiʼ binni la? peru conseju ca laaca zanda gacaneni cani napa xiiñiʼ. Pa gudiicabe guiráʼ ni racalaʼdxiʼ ca xiiñicabe ora nahuiinicaʼ la? zándaca ora maʼ guiniisicaʼ guicacaʼ tema gaca guiráʼ ni racaláʼdxicaʼ ne qué zudiicaʼ xquíxepeʼ pur ni guni binni pur laacaʼ.
Peru ndiʼ nga conseju cudii Biblia para cani napa xiiñiʼ: «Bisiidiʼ xiiñiluʼ neza ra naquiiñeʼ saʼ» (Proverbios 22:6). Binni runi ni jneza ne napa xiiñiʼ la? rúnicaʼ niná conseju riʼ, nga runi, riguíxhecaʼ xiixa regla ni zanda guni ca xiiñicaʼ, ne rinábacaʼ laacabe gúnicabe ni. Qué rudiicabe lugar guni ca xiiñicabe guiráʼ ni gapa gana para gusihuínnicabe nadxiicabe laacaʼ, ne laaca qué rúnicabe ni nacaʼ purtiʼ si cazíñecaʼ o purtiʼ si zuunacaʼ pa qué guicaacaʼ xiixa, sínuque rinándacabe conseju ni bidii Jesús riʼ: «Ora riníʼ tu la? lainíʼ “ya” pa huandí zuni tu ni, o pa qué zuni tu ni la? lainíʼ “coʼ”» (Mateo 5:37). Yanna, ximodo nga naquiiñeʼ gusiniisi binni xiiñiʼ yaʼ. Guidúʼyanu ti ejemplu.
«Casi flecha ni naaze ti hombre»
Lu Biblia zeeda ti ejemplu ni rusihuinni pabiáʼ caquiiñeʼ xiiñiʼ binni ca conseju ni gudii bixhózecaʼ laacaʼ para guiniisicaʼ jneza. Salmo 127:4, 5 na: «Casi flecha ni naaze ti hombre nadipaʼ nga zeeda gaca xiiñiʼ binni ni gupa dxi nahuiiniʼ. Nayecheʼ nga hombre ni napa stale de laacani ndaaniʼ bolsa stiʼ». Xiiñiʼ binni zeeda gaca casi flecha ne bixhoze binni casi ti hombre nadipaʼ ni nanna tinde. Cásica ti hombre ni rundaa flecha la? nanna qué zabí flecha ca ra rapa gana pa gundaa ni modo tiisi. Zacaca nga binni ni nadxii xiiñiʼ, nánnacaʼ qué zanda diʼ gusiniisicaʼ xiiñicaʼ galán pa gúnicaʼ ni modo tiica si. Laacabe rápacabe gana gaca xiiñicabe casi ti flecha ni chindá ra racaláʼdxicabe, ne gúnicaʼ ni jneza ne guibánicaʼ nayecheʼ ora maʼ guiniisicaʼ. Bixhózecabe ne jñaacabe racaláʼdxicaʼ quixhe íquecabe gúnicabe ni jneza, gácacabe binni nuu xpiaaniʼ, cadi gápacabe guendanagana ne ugaandacabe guiráʼ ni dxandíʼ zusiecheʼ laacabe. Peru riquiiñeʼ gacanécabe ca xiiñicabe para ganda gúnicaʼ ni maʼ bizéʼtenu ca.
Xi caquiiñeʼ guni tuuxa para chindá flecha stiʼ ra racalaʼdxiʼ yaʼ. Naquiiñeʼ gaca flecha ca galán, guiaapaʼ ni ne gundaabe ni reciu ra racaláʼdxibe. Zacaca nga naquiiñeʼ guni binni ne xiiñiʼ, naquiiñeʼ gacanecaʼ laacabe, gápacaʼ ne guluiʼcaʼ laacabe ximodo naquiiñeʼ gúnicabe stale cosa, ti cueendúcabe ni galán ora guiniisicabe. Guidúʼyanu tobi pur tobi de cani maʼ bizéʼtenu riʼ ti gánnanu ximodo zanda gusiniisinu xiiñinu.
Riquiiñeʼ gaca flecha ca galán
Ca flecha ni biquiiñeʼ binni dxiqué la? bíʼnicabe cani ne stale cuidadu. Zándaca biquiiñecabe ti yaga nasisi para bíʼnicabe vara stini, ne gupa xidé biraacabe ni para guiaanani derechu derechu. Punta flecha que guca naduxhuʼ. Sti punta flecha que rundiibicabe caadxi duubiʼ para cheʼ flecha ca derechu ora gundaacabe ni.
Cásica ti flecha ni guyáʼ jneza la? cani napa xiiñiʼ laaca racaláʼdxicaʼ guni xiiñicaʼ guiráʼ cosa jneza. Nga runi, pa nuu xpiaanicabe la? qué zúnicabe laacabe lú chepa ora guchee ca xiiñicabe, sínuque zacanécabe laacaʼ para gusaanacaʼ xiixa ni cadi jneza rúnicaʼ, ne zúnicabe ni ne guendarannaxhii. Nécapeʼ nachaʼhuiʼ xiiñiʼ binni, naquiiñeʼ gacané bixhózecabe laacabe purtiʼ «guendahuati ca nuuni ndaaniʼ ladxidóʼ hombrehuiiniʼ ca» (Proverbios 22:15). Nga runi, Biblia cayabi cani napa xiiñiʼ gulídxecaʼ laacabe (Efesios 6:4). Ne para ganda gaca xpiaʼ xiiñiʼ binni galán ne guiníʼ ique jneza la? naquiiñeʼ gulídxecabe laacaʼ.
Nga runi, cadi guendaridxagayaa diʼ nga ni cá lu Proverbios 13:24 ra na: «Tu qué rulidxe xiiñiʼ la? nanalaʼdxiʼ laabe, peru ni nadxii xiiñiʼ la? ruyubi gulidxe laabe ora caquiiñebe ni». Ora caníʼ textu riʼ de gulidxe binni xiiñiʼ la? caniʼni de guiráʼ ni zanda iquiiñeʼ bixhoze binni para uguu jneza xiiñiʼ. Pa gácacabe nachaʼhuiʼ ora gulídxecabe ca xiiñicabe la? zacanécabe laacaʼ para guiree guiráʼ ni cadi jneza nuu ndaaniʼ ladxidoʼcaʼ, purtiʼ zuninani laacaʼ ora maʼ guiniisicaʼ. Nga runi, proverbio riʼ cayabi laanu nanalaʼdxiʼ binni xiiñiʼ ora qué rulidxe laabe, peru pa gulidxe laabe la? zusihuinni nadxii laabe.
Binni ni nadxii xiiñiʼ la? racané laacabe guiénecabe xiñee caguíxhecaʼ xi naquiiñeʼ gúnicabe. Gulidxe binni xiiñiʼ la? qué riníʼ diʼ nga gabi si laacabe xi gúnicabe o quiñe laacabe ora gucheecabe, sínuque naquiiñeʼ guʼyaʼ guiénecabe xi pur cayabi laacabe xiixa. Biblia na: «Xiiñiʼ binni ni nuu xpiaaniʼ la? runi ni na ley» (Proverbios 28:7).
Ca duubiʼ ni rundiibicabe ca flecha que riquiiñecani para cheʼ ca flecha ca derechu ora maʼ bindaacabe laacaʼ. Zacaca riquiiñeʼ guiráʼ ni rusiidiʼ Dios ni cá lu Biblia, zanda gacaneni xiiñiʼ binni biaʼ dxi guibani, neca maʼ qué guínnicaʼ lu bixhózecaʼ (Efesios 3:14, 15). Yanna, ximodo zanda gánnacabe pa dxandíʼ maʼ biziidiʼ chaahuiʼ ca xiiñicabe ni cá lu Biblia yaʼ.
Guidúʼyanu xi conseju bidii Dios ca binni de Israel ni napa xiiñiʼ dxi bibani Moisés que: «Ca diidxaʼ cayabeʼ lii yannadxí riʼ naquiiñeʼ gapuʼ ni ndaaniʼ ladxidoʼloʼ; ne naquiiñeʼ gusiidiluʼ ni xiiñiluʼ» (Deuteronomio 6:6, 7). Textu ca rusihuinni naquiiñeʼ guni cani napa xiiñiʼ chupa cosa. Primé la? naquiiñeʼ guiziidicabe ni cá lu Stiidxaʼ Dios ne gúnicabe niná ni, zacá nga zanda gannaxhiicabe ca ley stiʼ Dios (Salmo 119:97). Ora maʼ rúnicabe nga la? maʼ zanda gúnicabe niná sti ndaa textu ca: gusiidicabe ca ley ca xiiñicabe. Textu ca rusihuinni risaca nga chindá ni cusiidicabe ndaaniʼ ladxidóʼ ca xiiñicabe, ora gusietenaláʼdxicabe ni laacaʼ gatigá.
Nga runi, risaca stale nga gusiidiʼ binni xiiñiʼ guiráʼ ca conseju zeeda lu Biblia ne gulidxe laacabe ne guendarannaxhii ora gucheecabe. Ne riquiiñepeʼ gácani zacá para ganda guibani xiiñiʼ binni jneza ne cadi chuʼ tu quite laacaʼ ora maʼ ziniisicaʼ.
Riquiiñeʼ guiaapaʼ flecha ca
Guidúʼndanu sti ndaa de ejemplu ni zeeda lu Salmo 127:4, 5 que. Guietenaláʼdxinu maʼ bichá hombre que bolsa stiʼ de stale flecha. Ora maʼ guca ca flecha que la? naquiiñeʼ guiaapaʼ cani, ngue runi, riné hombre que cani ndaaniʼ ti bolsa, raqué nga qué zácacani gastiʼ. Biblia ruchaaga Mesías que casi ti flecha ni guluu Bixhoze laa ndaaniʼ bolsa stiʼ (Isaías 49:2). Jiobá Dios nga Bixhoze Jesús, Mesías que. Laasibe nga zanda guininu nácabe tuuxa ni jma nadxii ca xiiñiʼ, laabe gupa chaahuibe Xiiñibe Jesús dede ora bidxiñaʼ dxi gati casi na Biblia. Laaca qué nudii Dios lugar ñaanabe ndaaniʼ baʼ que xadxí, sínuque gundisaʼ laabe para guibánibe guibáʼ, ra maʼ qué ziuu dxi gátibe.
Zacaca nga runi binni ne xiiñiʼ, rizaaláʼdxicaʼ gápacaʼ laacabe de guiráʼ cosa malu ni zándaca guniná laacabe ndaaniʼ guidxilayú riʼ. Zándaca gábicaʼ laacabe cadi chichuucabe ca lugar ra nuu binni ni gucaa laacabe gúnicabe cosa ni cadi jneza. Nga runi, bixhoze binni ni nuu xpiaaniʼ la? qué rudii lugar guidxaaga ca xiiñiʼ binni ni nadxabaʼ, purtiʼ nánnacaʼ zacá ni laacabe (1 Corintios 15:33). Ora gucueeza bixhózecabe laacabe de guidxaagacabe binni ni qué runi niná Biblia la? zacané laacabe para cadi gúnicabe xiixa ni guniná laacabe, o dede guuti laacabe.
Cadi guiráʼ diʼ xiiñiʼ binni riuulaʼdxiʼ gapa bixhoze laa. Nuu tiru dede ridxiichicabe xiñee runi bixhózecabe zacá, purtiʼ qué rudiicaʼ lugar gúnicabe xiixa ni rápacabe gana. Ti gunaa ni rucaa libru de ximodo gusiniisi binni xiiñiʼ guníʼ sicaríʼ: «Nécapeʼ qué gusihuínnicabe ni guiráʼ ora, ne zándaca qué gudiicabe xquíxepeʼ laanu ora cayacanenu laacabe la? ca xiiñinu riuuláʼdxicaʼ gudiʼnu laacaʼ ni caquiiñecaʼ para guibánicaʼ galán ne gábinu laacaʼ xi guiráʼ zadxaagalucaʼ. Zanda gúninu cani maʼ bizéʼtenu ca pa guni mandarnu laacabe ne gábinu laacabe xi qué zanda gúnicabe».
Nga runi, naquiiñeʼ gápanu ca xiiñinu de intiisi cosa ni zanda uguu laacabe triste, ni gucaa laacabe guiníʼ íquecabe ni cadi jneza o de xiixa ni guxheleʼ laacabe de Dios. Pa gúninu ca nga la? zuluinu dxandí nadxiinu laacabe. Ora maʼ guiniisicabe zándaca guiénecabe xiñee bíninu stale cosa para laacabe ne zudiicabe xquíxepeʼ laanu purtiʼ gúpanu laacabe ne guendarannaxhii.
Riquiiñeʼ cheʼ flecha ca jneza
Maʼ bidúʼyanu ruchaaga Salmo 127:4, 5 bixhoze binni casi «ti hombre nadipaʼ». Ñee caníʼ textu ca bixhoze si binni naquiiñeʼ gusiidiʼ ca xiiñiʼ la? Coʼ, cadi nga diʼ nga nani. Conseju ca gucuani para hombre ne gunaa ni maʼ bichaganáʼ, ne para cani cusiniisi xiiñiʼ laa si (Proverbios 1:8). Ca diidxaʼ «hombre nadipaʼ» ca cayábini laanu riquiiñeʼ stale stipa para gusigaacabe ti arcu ne gundaacabe ti flecha. Ca arcu ni biquiiñecabe dxiqué la? nuu de laacani bichéndacabe ni cobre. Cumu nabé nadipaʼ nga para iguude cani la? ngue runi ruzuhuaañécabe ti punta ni para ganda guzeechucabe ne gundiibicabe doo stini (Jeremías 50:14, 29). Nga runi, rihuinni riquiiñeʼ gaca stipa naroʼbaʼ para gusigaacabe ti arcu ne gundaacabe ca flecha ca ra racaláʼdxicabe.
Para gusiidiʼ binni xiiñiʼ jneza la? laaca riquiiñeʼ nga stipa naroʼbaʼ. Qué zanda diʼ guiniisicabe stúbicabe, cásica qué zanda cheʼ ti flecha stubi si ti lugar. Triste nga guininu ni, peru stale binni ni napa xiiñiʼ rihuinni qué gápacaʼ gana gúnicaʼ stipa ni caquiiñeʼ para gusiidicaʼ ca xiiñicaʼ. Qué liica riníʼ íquecabe ximodo gusiidicabe ca xiiñicabe xii nga jneza ne ni cadi jneza, laaca qué rábicabe laacaʼ cadi jneza nga chúʼnecaʼ tuuxa ni cadi xheelacaʼ, sínuque rudiicabe lugar guiziidiʼ ca xiiñicabe ni lu tele, ra scuela ne ra nuu ca xhamígucaʼ. Laaca rudiicabe lugar gapa ca xiiñicabe guiráʼ ni racaláʼdxicaʼ. Ne ora nánnacabe zaca nagana para laacabe gábicabe xiiñicabe qué zudiicabe laacaʼ xiixa la? ni rúnicabe nga rudiicabe ni laacaʼ. Rúnicabe zacá purtiʼ riníʼcabe qué racaláʼdxicabe guninácabe ladxidóʼ ca xiiñicabe. Peru jma racaná xiiñiʼ binni ora guicaa lugar guni guiráʼ ni gapa gana.
Nagana nga gusiniisi binni xiiñiʼ, peru jma riquiiñeʼ ti stipa naroʼbaʼ ora rapa binni gana gusiniisi laacabe modo na Stiidxaʼ Dios. Peru qué zanda diʼ guchaaganu guiráʼ ni cueendúcabe ne sti cosa. Ti revista ni láʼ Parents na sicaríʼ: «Pur guiráʼ ni huayuundacabe [...] huyuuyacabe ndiʼ, xiiñiʼ binni ni nadxii bixhoze laa ne runi mandar bixhoze laa, ne racanécabe laa peru laaca rábicabe laa xi qué zanda guni la? jma riziidiʼ ora cheʼ scuela, jma nagueenda rieeguʼ binni, jma riuu nayecheʼ que xcaadxi baʼduʼ ni rudii bixhoze lugar laa guni guiráʼ ni racalaʼdxiʼ, o cani nabé naduxhuʼ bixhózecaʼ».
Peru nuu sti cosa jma galán. Maca bidúʼndanu primé ndaa stiʼ Proverbios 22:6 ra na: «Bisiidiʼ xiiñiluʼ neza ra naquiiñeʼ saʼ». Sicaríʼ riluxe versículo ca: «Ora guióʼxhobe qué zareechube de neza ca». Ñee caníʼ proverbio riʼ zaree guiráʼ ni gúnibe jneza la? Coʼ, qué riquiiñeʼ diʼ guiénenu ni zacá, purtiʼ xiiñiʼ binni laaca zanda cuí guni ni gacalaʼdxiʼ, ne ora maʼ guiniisicaʼ maʼ laacaʼ quixhe íquecaʼ xi gúnicaʼ. Peru versículo riʼ cayabi cani napa xiiñiʼ zanda cuézacaʼ gaca ti cosa. Xi laani yaʼ.
Pa gusiniisinu ca xiiñinu modo na Stiidxaʼ Dios la? zacá nga zanda gacanenu laacabe para cueendúcabe ni galán despué, purtiʼ zadúʼyanu laacabe nayecheʼ, zadúʼyanu ugaandacabe ni gudixhe íquecabe ne zúnicabe dxiiñaʼ stícabe jneza (Proverbios 23:24). Nga runi, gúninu stipa biaʼ gándatiʼ para gacanenu ca xiiñinu, gápanu laacaʼ ne gusiniisinu laacaʼ jneza. Pa gúninu zacá la? qué ziuu dxi chuʼnu triste.
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 13]
Ñee nadxii binni xiiñiʼ ora gudii laacabe guiráʼ ni guinábacabe laa la?
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 15]
Binni ni nadxii xiiñiʼ la? rusiene laacabe xiñee riguixhe regla ndaaniʼ lídxicabe
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 15]
Binni ni nachaʼhuiʼ la? rapa ca xiiñiʼ de guiráʼ cosa malu nuu ndaaniʼ guidxilayú riʼ
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 16]
Nagana nga para gusiniisi binni xiiñiʼ, peru qué zanda diʼ guchaaganu guiráʼ ni cueendúcabe ne sti cosa