April

Aristakọs olọ ookpomhoghan aTesalonikạ epẹ Masidonia, odị aḍighi ni oyaghirị dị aḅạr otelhedom mọ Pọl. Eḅẹl amem dị oghaạph ilọ Aristakọs, pọ amem mọ aPọl aghị bọ omhunhenhiom iraạr eghị ph’odị epẹ Efesọs. Mem dị odị adạph Pọl, ugheel ekpạr usiph ni nyodị. (Iiḍighi 19:29) Mem mọ otagharạn bọ nyodị, odị o/ghiilhaan bịn ogheel, aghiọm ni ghisigh arọl r’aPọl. Arunwanyụ reten epẹ Gris, Aristakọs arọl li r’aPọl ghalhamọ r’iduọn abuọ isophoghom mọ oghiọm bọ ni ghisigh ookperemhi ghuḍum mọ aPọl. (Iiḍighi 20:2-4) Reteẹny igbo alhạ phọ 58 C.E. mem mọ osighẹ bọ Pọl oghimọm epẹ Rom idiphọ onyọ ikoli, Aristakọs adạph ni nyodị aghị ekpisi dị ekẹl idiphọ, kụ iyạl phọ abidị kụ uḍigh bọ ni oghuugh phọ aḅi bọ epẹ ophiịny phọ. (Iiḍighi 27:1, 2, 41) Bidị osi bọ Rom, eeni ukasaghiọm aani ni Aristakọs ephurukpu amem epẹ otu ikoli phọ r’aPọl, kụ ogbi oseere odị mọ agheel. (Kọl. 4:10) Eten dị iikia i/lo, ogey oyaghirị phọ ophọn aḅạr bọ Pọl, akạr kụ akparamhị ḅilhẹ aadereghị Pọl! Idiphọ Aristakọs, yira kotue ni oḍighi ogey oyaghirị esi oḅạr ghan r’abumor r’abumarani phọ ayira torobọ amem, ghalhamọ r’amem “iiḅaghamhị.” w20.01 9 ¶4-5

Oye dị osagharạn uwaloor iigbia phọ katue ni aloghoma mọ onọ o/kpeanhaạn omhoọgh eepoogh phọ ephẹn emhạn bọ iduọn maạr. Kuolọ raa/kia ghan r’amem r’amem m’aZihova akạr ri asaḅạr aani nyodị. Mem dị aatughiạn ilọ oḍuomolhoghi ph’odị, r’asereghiạn ghan ni r’ibo k’epẹ ekpom mọ. (1 Pit. 1:3, 4) Iphẹn phọ remạ ghan mọ oye dị osagharạn kawạ ghan ḍuugh ḍughụm? Ophagharanhaạn aḍipuru phọ aḍiphẹ phọ, otelhedom m’aPọl atomaạm ḍizu abuphẹ osagharạn bọ idiphọ ogbogo, kụ aḅẹm mọ: “[Yira phọ abuẹn orugh bọ siẹn ogbogo phọ ophọn] roḅiphighuọm ni eemọr adool phọ aḍiẹn yira orool bọ. U/ḅẹm mọ yira rowạ ghan okporonaạn aruzu oposọ phọ oseere. Yira rowạ ghan ghụn mọ ukpologhị iyira ḍiphẹ k’akẹ phọ, obọ aghuḍum mọ aminọgh ḍiẹn remugh ghan bọ.” (2 Korịnt 5:4) Kụ iḍighi kụ, aKristẹn phọ abuẹn osagharạn bọ ro/wạ ghan ḍuugh. Kparipẹ ghụn, bidị rokelhọm ni dọl aghuḍum mọ ḅilhẹ r’okumu aZihova r’eghunotu ḅilhẹ r’arighirị abidị torobọ aḍio. Etigheri torobọ ipẹ bidị roḍighi bọ, oomo amem bidị rootughiạn ghan ni ilọ ookiạ oḍuomolhoghi phọ bidị omhoọgh bọ ghisigh.—1 Kọr. 15:53; 2 Pit. 1:4; 1 Jọn 3:2, 3. w20.01 23 ¶12-13

Odẹ ephomhoghiạn ph’ayira rulhiọm ghan ni iyira, mem lọ ewạ loor esi dị eḍighi pakirị itughemhị ph’odị. Odị rulhiọm ghan ni iyira ibadị areten. Esi omaạm, iyaạr dị yira aạl siphẹ aBaibul phọ obobọ onhaghạn epẹ otu ituughạ phọ ketue ni iilemhi iyira. Obobọ olhoghonhaạn aḍighaạgh dị ikumor awe phọ ungọ iyira. Etigheri eten ph’epẹ amaliọm mọ aḍuạ bọ kụ aru, ephomhoghiạn kụ renyu ghan aZihova olhiọm ayira. (Jer. 30:11) AZihova rulhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh okaran iiḅaghamhị. Idiphọ odẹ ephomhoghiạn raloghonhaạn ghan bọ ḍighaạgh nmụny odị okaran iiḅaghamhị, Odẹ k’akẹ ph’ayira rulhoghonhaạn ghan ni iyira ḍighaạgh okparạm odẹgh ophogh. Odị rasighẹ ghan uwaloor iigbia phọ odị kughophom iyira asighẹ esi araraạr dị kekạ siya ph’ayira r’odị. (Luk 11:13) AZihova rughoph ghan kẹn iyira mem lọ yira osoman ooḅaghamhiạn aloor. Esi omaạm, odị ungọ iyira ookiạ oḍuomolhoghi. Imạ oḍuomolhoghi ilọ aghisigh phọ ruloghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh okparạm aḍikparamineẹn. Esi omaạm, etigheri ikarạph araraạr phọ rimiteghunhaan ghan bọ iyira, odẹ ephomhoghiạn ph’ayira kaaḍighion ni oomo imhinhimhiịn phọ ayira. Torobọ iiḅaghamhị lọ yira osoman eḍighi elọ ekula amem bịn, kuolọ aḍisẹph phọ aZihova ketọl bịn k’agee-pọ.—2 Kọr. 4:16-18. w20.02 5 ¶14-15

Yira kotue ni okpạr opu eḍịm! Oḅilhẹ ooḅeghiọn eḍeenhaan abumor phọ aJosef. Asiạ reten egbi k’amem mọ bidị ozoọm bọ Josef ekarạph eten, bidị uḅilhẹ omhiịn nyodị epẹ Izipt. Tutụ aJosef kaḍeenhaan bọ loor bumor ph’odị, aJosef adẹgh ni bidị aphogh olhegheri mughumọ bidị m’onmia ni. Odị aakolhobianhaan bidị eḍien, kụ angọ obạm umor phọ abidị Benjamin eboom edị epu elọ abueriphọ. (Gen. 43:33, 34) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, esi i/lo dị eḍeenhaan mọ abumor phọ aJosef umhoọgh ni olhoghi eḍịm oghị esi aBenjamin. Kparipẹ ghụn, bidị umhoọgh ogey ogbolhomaam oghị esi umor phọ abidị ḅilhẹ r’odẹ phọ abidị, Jekọb. (Gen. 44:30-34) Loor esi iduọn abumor phọ aJosef orue bọ oruphuron eḍịm osighẹ siphẹ ekpom mọ abidị, bidị urue ni oḅilhẹ oḅulhemhi eephọ siphẹ eghunotu phọ abidị. (Gen. 45:4, 15) Igina phọ kẹn ni, eḍighi maạr dị yira oruphuron osighẹ torobọ olhoghoma eḍịm, yira kologhonhaạn ni ḍighaạgh omiteom eephọ siphẹ eghunotu phọ r’ookpomhoghan phọ ayira. AZihova rawạ mọ yira okpạr opu eḍịm kụ owạ eephọ. Eḍighi maạr dị yira omhoọgh osooromhi aloor, ogbaanyạn, ḅilhẹ r’osereghiạn, pọ eḍịm ke/tọl siẹn igbo phọ ayira. w20.02 19 ¶17-18

Eniin eten dị yira kotue oḍeenhaan mọ yira osereghiạn ni ephomhoghiạn phọ aZihova pọ oḅaanhaạn ghan odị esi iiḅereghị. Mem dị nạ aḅenhị nyodị raraạr phọ ipẹ reeḅaghamhị bọ nyinhạ aḅilhẹ asẹph ghan nyodị ilọ araraạr phọ ipẹ odị aḍighinhaan bọ nyinhạ, ephomhoghiạn phọ anạ esi odị kepoph ni. Kụ mem dị nạ amhiịn ipẹ odị aphagharanhaạn bọ iiḅereghị phọ anạ, kekuamhị ni ekparamhị siya phọ anạ r’aZihova. Keḍighi kẹn idị nạ kameeraam akuphom owol mọ odị anaghanhạn ni nyinhạ. Kuolọ okuamhị oḍuraan otuman aZihova, pọ ewạ mọ legheri raraạr phọ ipẹ eḅeraạn bọ nyodị r’ipẹ nyodị i/ḅeraạn bọ. Ḅilhẹ r’ipẹ odị rawạ bọ esi anạ. Ogina eten dị nạ katue amoọgh olhegheri iyaạr phọ ophọn phọ pọ esi otuughạ ghan Ekpo onhụ phọ odị, Baibul phọ. Esi iduọn phọ tuughạ idị nạ kamaghamhị maạr. ABaibul phọ bịn kụ aḍinyạ dị ephamhanhạm igey phọ ilọ aZihova r’ogbi phọ odị ilọ anạ. Eten dị nạ katue aḍeenhaan mọ nạ asereghiạn ni Baibul phọ pọ aạl ghan atorobọ aḍio, osighẹ ghan oḍighinhom mem dị nạ raakolhobian okoriom opọ ratughemhị ghan bọ nyinhạ, ḅilhẹ r’esi osighẹ ghan ipẹ nạ atuughạ bọ oḍighinhom. (Ps. 119:97, 99; Jọn 17:17) Nạ amoọgh ni edeọm aạl ghan aBaibul phọ elọ anạ ḍughụm? Nạ radaphạn ghan ni edeọm mọ anạ, kamhiịn mọ nạ abạl li Baibul phọ torobọ aḍio ḍughụm? w20.03 5 ¶8-9

Eḍighi maạr dị nạ u/tue uḍuạ otu ugbạ otu, nạ atue ni otọl ogbo esi lọ awe omuza akaạph ghan aḅenhị bulọ roten. Obobọ nạ atue kẹn ni aḍighi ogbaanhaạn eten dị u/gu, agẹ rinyạ, obobọ asighẹ fon aḍighinhom. Ibadị abukaaphọm dị e/moon imeera mọ oḍuạ otu ogbạ otu, romoọgh ghan ni iboom ibo r’ogbaanyạn esi osighẹ areten phọ iphẹn phọ oḍighinhom. Etigheri e/moon, nạ katue ni aḍighi oḍighi phọ anạ k’ikparạ k’ikpuru. APọl aḅẹm mọ: “Mị katue ni adaluạn oomo araraạr lọ eru ghisigh amị loor iikpọ phọ aKraist rungọ ghan bọ imị.” (Fil. 4:13) APọl amhoghi ni iikpọ ph’iphẹn phọ eniin amem dị amheel e/moon, ekpisi dị odị aghị erelhe ph’odị. Odị agbạ ni aḅenhị bumor phọ orọl bọ Galetia mọ: “Nyina elegheri ni mọ e/moon phọ amị kụ iḍighi bọ idị mị atụ bọ kụ aghaạph ooḅi oghaạph phọ iḅenị inyina eḅẹl amem mọ.” (Gal. 4:13) Eniin phọ eten phọ, e/moon phọ anạ ketue ni engọ aani nyinhạ eepoogh oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ oḅenhị aani abunhọn, idiphọ ariil arookonhom, sinọs, r’abudị oru olhoghonhaạn anạ ḍighaạgh mem dị nạ u/moon. Ibadị awe phọ abuẹn phọ rotọl ghan ruutu iiḍighi abidị mem lọ yira oghị ilhoghi aruutu abidị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. w19.04 4-5 ¶10-11

Lhạ phọ 2018, abukaaphọm iiḅi iinhaghạn dị opel li 223,000 kụ urọl rikpisi kirokirọ dị osophoghom pakirị obobọ oomo arukumuan phọ ayira. Iphẹn phọ i/ḍigh iikia esi ayira. Abugey aKristẹn kosoman ni ikpuuroghọm. Etigheri ekpisi phọ epẹ yira odi bọ, itooghị phọ etue ni isophoghom iyira ekperenhom mọ kuu/ḅereghị mun Enaạn ephomhoghiạn phọ ayira, Zihova.Eḍighi maạr dị itooghị phọ usophoghom iyira, yira kotue ni ootughiạn mọ yira u/moọgh mun kuuḅi aghisigh Enaạn. Kuolọ legheri mọ, igbiphoghọm re/ḍeenhaan ghan mọ aZihova mughaghạm iyira olhoghi. Esi omaạm, ooḅeghiọn eḍeenhaan otelhedom mọ Pọl. Odị amhoọgh ni kuuḅi aghisigh Enaạn. Odị amhoọgh aani ni eepoogh ogẹ aani 14 arinyạ Igẹ Iigbia aGrik phọ, aḅilhẹ aḍighi otelhedom Enaạn igbo areelhe phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, odị asoman ni igbagarạ ikpuuroghọm. (2 Korịnt 11:23-27.) Ipẹ emitenhaan bọ otelhedom mọ aPọl itughemhị iyira mọ aZihova rangọ ghan ni ogẹl mọ ogbiphoghọm rebenhẹ ph’odị. w19.07 8 ¶1, 3

Eten dị enighẹ epeleghiom dị aZihova ruḍeenhaan ghan iyira ogbolomaam pọ ologhonaạn ayira ḍighaạgh orue, omerenyạn amulọgh ḍien phọ ayira. Abukpanạ amulọgh ḍien phọ ayira pọ aSetan r’ikarạph aruwaloor ph’odị. AZihova muphụr ri iyira rurụ ilọ amulọgh ḍien phọ abuẹn, ḅilhẹ odị ungọ ni iyira raraạr phọ ipẹ yira rowạ bọ orue oghel abidị. (Efẹ. 6:10-13) Mem dị yira osighẹ ologhonaạn aḍighaạgh aZihova ḅilhẹ obeḍenhọm nyodị eten dị emunughan, yira kotue ni okpạr opu Eru phọ. Yira kotue ni omoọgh aani odọ akpọ olhoghi phọ aPọl amoọgh bọ. Odị agẹ mọ: “Idiphọ Enaạn idianaan bọ ni iyira, anhiạn kụ kumerenyạn bọ iyira?” (Rom. 8:31) Idiphọ abugey aKristẹn, aSetan r’ikarạph aruwaloor phọ odị ko/tue oḍạ ḍiḅeraạn phọ ayira. Kparipẹ ghụn yira rogbon ghan otuughạ ilọ aZihova r’okumu odị. (Ps. 25:5) Toroboiperolbọ, ewạ ni dị yira kolegheri reten iikeleghian phọ aSetan. Eeghe kụ iḍighi? Pidị yira orue okpạr opu Setan.—2 Kọr. 2:11. w19.04 20 ¶1-2

Mem dị yira rologhonhaạn ḍighaạgh oye dị iyaạr emitenhaan, yira romhaạr ghan ni koler rurụ ongọ ḍughụm? Iduọn phọ bịn pọ u/ḅẹm mọ nạ katọl bịn aḅoorian iyaạr nạ ka/kaạph. Yira kotue ni oḍeenhaan oseenyạn r’igbiririph mem dị yira olher rurụ ongọ onyọ umor dị iiḅaghamhị emitenaan. Eeni amem, oḅạ ikpo onhụ dị eyoghoyoghọ r’amagheel, ketue ni eḍeenhaan odọ ipẹ yira olhoghoma aani bọ. Nạ atue ni aḅẹm mọ: “Olhoḍio wo esi iphẹn emite bọ!” Eeni nạ atue kẹn ni apuru iyạl ikpo asipuru, olhegheri ipẹ oye phọ alhoghoma bọ. Nạ atue ni apuru mọ, “ikạr emite ika?” obobọ “Mị ugbi mọ pọ . . . Iduọn phọ ni ḍughụm?” Idọ ikpo onhụ phọ iphẹn reḍeenhaan ghan mọ nạ aler ri rurụ angọ ipẹ dị rakaạph bọ. (1 Kọr. 13:4, 7) Ghalamọ r’iduọn phọ ni, miigha loor “aaḅeghiọn ghan ikpo oghaạph kụ aghaạph.” Ka/soph ghan aḍigh loor esi dị nạ rawạ ongọ oroma obobọ oolemi aḍituughiạn oye phọ. Ḍeenhaan ghan okparạm! Kparipẹ roogboronom oḅenị abidị ilọ oḍighi, ewạ mọ yira oseenyạn ghan bidị.—1 Pit. 3:8. w19.05 17-18 ¶15-17

Siphẹ eghun otu phọ, olom mọ aphomoghiạn ghan anhịr phọ odị ‘idiphọ aKraist aphomoghiạn bọ ookpomoghan’ phọ. (Efẹ. 5: 28, 29) Olom mọ amoọgh otuughaạny ephomoghiạn phọ aKraist esi osighẹ ghan ilọ asuọ anhịr phọ kụ oḍighi eḅẹl. Etue ni ekparanhaạn bunhiin aburulom oḍeenaan odọ ephomoghiạn phọ ephẹn phọ, loor esi dị eeni i/ḍighi eḍighinom iyaạr ekpisi phọ ookonom bọ bidị. Esi iduọn phọ, kekparanaạn ni bidị oolemi eegharạ phọ abidị, kuolọ bidị omoọgh oḍighi iduọn phọ orue odaphạn olhogh phọ aKraist. Olom dị raḍeenaan ghan ephomoghiạn osighẹ aloor ophighironọm ekiạ, raḍigh ghan ni eghuan esi anhịr phọ. Odẹ dị akạr aphomoghiạn nmụny odị ka/ḍighi ghan obobọ akaaphọgh ghan raraạr dị kepin ilhoghi abidị. (Efẹ. 4:31) Kparipẹ ghụn, raḍeenaan ghan ephomoghiạn phọ odị reten dị ibạm anmụny phọ kologhoma oghoph. Ibạm anmụny phọ ropomoghiạn ghan koḅilhẹ oḍuomolhoghi odẹ dị arọl idiphọ. w19.05 6 ¶21

AMeri aatughiạn ghan ika mem mọ aGebriel aghaạph bọ iduọn phọ? Odị aatughiạn ghan mọ aGebriel raḅẹm ghan mọ aZizọs kasighẹ esi Uw-emhạ phọ Herọd—obobọ esi oniin oolạ siphẹ Izrạl ḍughụm? Eḍighi maạr dị aZizọs aḍighi uw-emhạ, p’iduọn phọ aMeri kụ kaḍighi ukueni anhịr, kụ eghun otu abidị otọl ghan siphẹ ogiga uw-emhạ phọ. Ghalamọ r’iduọn phọ ni, igẹ i/lo eghaạph mọ aMeri apuru ni Gebriel ilọ aḍigbogh adọl epẹ Omhạr phọ. AMeri akạr kụ aḍighi anhịr osooromi aloor Ka/bula mọ ekpanạ iyaạr phọ yira otuạn bọ kụ rotuughạ Baibul phọ r’arinyạ phọ ayira, pọ oḍuraan otuman aZihova. Yira oḅilhẹ kẹn rowạ olhegheri odọ phọ “ipẹ [yira] orọl bọ” ḅilhẹ r’araraạr dị ewạ m’onmeeghi siphẹ adọl aghuḍum mọ ayira, obọ yira oḅeraạn Enaạn. (Jems 1:22-25; 4:8) Tutụ yira komiigh ituughạ phọ, ophụr ghan olọm mọ aZihova ungọ iyira uwaloor phọ odị. Yira olọm ghan mọ odị uloghonaạn iyira ḍighaạgh omooghọm asuọ ipẹ yira kotuughạ bọ, ḅilhẹ omiinạ siloor ayira eten phọ epẹ odị umiịn bọ iyira. w19.05 31 ¶18-19

Eeni amem, yira rosoman ghan ni odọ kirokirọ ooḅaghamiạn aloor eniin phọ amem mọ. Ooḅeghiọn omiịn reḍeenaan phọ iphẹn edaphạn bọ siẹn. Onyọ Ogbaanaạn dị oghol mọ John, dị ramiinọn ghan loor ezẹgh dị oghol mọ multiple sclerosis, amoọgh ni oboom okururu mem dị anhịr odị awilẹ nyodị asuma, mem dị bidị m’aalạn ni esi 19 asiạ. Anyụ isiẹn phọ, iyạl anmanyaạn odị owilẹ okumu aZihova. Olom r’anhịr dị oghol mọ Bob r’aLinda usoman ni ipaanaạn kirokirọ. Bidị uroph ni iiḍighi abidị, ḅilhẹ r’otu abidị. Anyụ isiẹn phọ kẹn, aLinda aḅilhẹ amhoọgh ezẹgh ekpom dị kotue ni ekiigh nyodị, ḅilhẹ r’enhọn ezẹgh dị emadạn inyaạm aloor phọ. Yira okuphom ni owol mọ Olhemiạ Odẹ ephomoghiạn phọ ayira, Zihova, anaghanạn ni ipẹ yira rologhoma ghan bọ mem dị yira osoman iiḅaghamị. Kụ odị rawạ ni ologhonhaạn ayira ḍighaạgh orue okaran iiḅaghamị phọ yira osoman bọ. (Fil. 4:6, 7) Ikpo onhụ phọ Enaạn epạm ni reḍeenhaan iiḅaghamị kirokirọ dị arebenẹ phọ odị okaran. Eḅilhẹ kẹn ekaạph ipẹ aZihova aloghonhaạn bọ bidị ḍighaạgh orue okaran. w19.06 14 ¶2-3

Mem lọ yira oḍighinaan eẹny iyaạr bulọ aburulom obobọ anmariịr mowilhẹ, pọ yira roḍeenhaan ghan mọ yira opomoghiạn ni bidị. Bidị okạr omoghi bugey arighirị siẹn ogina abidị bịn kụ odi bọ. Ika kụ idị nạ kaḍeenhaan mọ nạ oyaghirị abidị? Nạ atue ni amạgh bidị olhe aani eḍien k’anạ. Nạ atue ni adạph aani bidị akị ozaamiạn aloor ḅilhẹ r’omite aani epẹ erugh phọ eeni amem. Enhọn pọ, otọ ghan amem omạgh aani abidị oru aani amem iiseeny eghunotu phọ anạ. Nạ aḍighi iduọn phọ, pọ ologhi aZihova kaḅaạl li, idị eḍighi bọ odị “atuman ni buphẹ arokpom mọ meḅonyonu bọ” ḅilhẹ “oghoph arukpukele anmariịr.” (Ps. 34:18; 68:5) Moọny amem, mem dị Itooghi phọ Enaạn retooghị siẹn ade phọ, oomo “ooḅaghamiạn aloor kobula ni.” P’eeghe idị yira rogon omiịn amem dị “iḅẹl araraạr phọ meten, ḅilhẹ koo/tughiạn ghan mun k’epẹ ekpom mọ.” (Isa. 65:16, 17) Kụ egbi eteẹny aḍio phọ aḍiphẹ phọ, oniin abakị ghan oniin, omạ omiteom esi ikpo onhụ r’araagharạ mọ yira opomoghiạn ni oomo abumor r’abumarani phọ ayira.—1 Pit. 3:8. w19.06 25 ¶18-19

Ibadị asiạ epẹ omhạn, Otu Okoriom mọ aḅẹm mọ: “Oye dị akạr alegheri Enaạn, rakạr ghan kaḍuom nyodị olhoghi mem odẹgh ophogh.” Okạr idiphọ! Orue okparạm igbiphoghọm, pọ yira kopomoghiạn aZihova kụ oḅilhẹ okạr oḍuom olhoghi nyodị.—(Mat. 22:36-38; Jems. 5:11)Bạl ghan Baibul phọ ḍio ḍio ḍio r’aḍiitughiạn okparamhị asiya phọ anạ r’aZihova. (Jems. 4:8) Iduọn nạ rabạl bọ, gbon ghan omhiịn araagharạ ogbolhomaam mọ aZihova. Loghoma ni ephomoghiạn r’amatir phọ odị eganana bọ siphẹ ikpo onhụ phọ r’araraạr phọ odị aḍighi yogh bọ. (Ex. 34:6) Rekparanhaạn ghan ni bunhiin omheeraam mọ Enaạn apomoghiạn ni bunọ loor esi dị k’ekula oye ko/ḍeenhaan ghan bidị ephomoghiạn. Eḍighi maạr dị nạ alhoghoma eten phọ epẹ phọ, pọ kparaghạ ghan ogẹ ḍio ḍio ḍio reten dị aZihova aḍeenhaan nyinhạ onmạ ighirigiir r’igbiririph. (Ps. 78:38, 39; Rom. 8:32) Eḍighi maạr dị nạ aaḅeghiọn raraạr dị emiteghunhaan nyinhạ kụ agbirima ipẹ nạ aạl bọ siphẹ Ekpo onhụ phọ Enaạn, nạ katue ni alọgh elhegh raraạr dị aZihova maḍighinhaan nyinhạ. Eḍighi maạr dị nạ aghiọm ghan ghisigh asereghiạn ipẹ aZihova maḍighinaan bọ nyinhạ, pọ kụ amem dị asiya phọ anạ r’odị kakpạr ghan bịn.—Ps. 116:1, 2. w19.07 2-3 ¶4-5

AZihova iyira u/ngọ elhiom odoghoḍi iilhogh ongọ abunhọn. Oye dị aloghoḍị iilhogh dị i/moọgh maạr oḍighinom angọ umor odị, ra/koph ghan umor phọ odị—kparipẹ ghụn rakparaghạ ghan oponomaam omheeraam umor phọ odị. ASetan Eru phọ, ka/bilhẹ ogbiphoghọm arebenhẹ phọ aZihova okpẹ bọ oḍuomolhoghi. (1 Pit. 5:8; Ogan. 2:10) ASetan r’otul phọ odị kokparaghạ ni osophoghom iiseeny phọ yira rongọ ghan bọ aZihova. Kuolọ ku/meera oghiilhaan aḍighi iyaạr dị yira kobilhẹ okumu aZihova! (Deut. 7:21) AZihova odi ni r’ayira, kụ kakị ni ghisigh ubakị ghan iyira ghalhamọ usophoghom ni oḍighi phọ ayira. (2 Chron. 32:7, 8)Yira osopha aani idiphọ aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ osopha bọ, kụ oḅenhị bọ butooghiạ amem mọ abidị mọ: “Siphẹ onaghanạn anyina r’onaghanạn Enaạn, ighẹn kụ ikpeanaạn oḍighi ghisigh Enaạn. Kụ olọ, yoor ko/biIẹ oghaạph araraạr phọ ipẹ yoor momiịn bọ oḅiIẹ onaghạn.”—Iiḍighi 4:19, 20. w19.07 13 ¶18-20

Mem dị yira rogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ, ewạ mọ yira okparaghạ ni olhegheri raraạr phọ eḍighi bọ kụ awe phọ yira roteẹny ghan bọ epẹ erugh phọ olhoghoma bọ eniin eten obobọ ephedị phọ. Otelhedom mọ aPọl arọl igbo abuọ aJu phọ kụ amhanhạm. Kuolọ odị anme ni eten phọ epẹ odị aghaạph ghan bọ iiḅi iinhaghạn phọ aḅenhị buọ areelhe phọ, loor esi dị bidị u/legheri r’enụm ilọ aZihova ḅilhẹ r’arinyạ iigbia phọ. Yira otue ni owaghị raraạr pidị yira otue onaghanhạn ipe awe ekool phọ ayira rootughiạn ghan bọ ḅilhẹ rolhoghoma ghan bọ. (1 Kọr. 9:20-23) Ephigh iyaạr phọ yira otuạn bọ kụ romite ghan epẹ erugh phọ pọ owạ abuphẹ ‘okpẹ bọ’. (Mat. 10:11) Orue oghaạph eten dị emhoon, pọ yira omoọgh opuru ghan awe phọ idị bidị ootughiạn aani kụ olher arurụ ongọ. Oniin onyọ umor epẹ England, mem dị amite epẹ erugh phọ apuru ghan we phọ ḍiitughiạn abidị ilọ idị kotue omoọgh oḅaạl olhoghi siphẹ apinien phọ, idị kotue ookonom ibạm anmụny, obobọ idị kotue okparaghạm ekeeny ooruẹn. Bidị r’oghaạph ḍiitughiạn abidị, kụ aḅẹm mọ, “Nạ amiịn aani ika oroma phọ ophọn ogẹ bọ 2,000 asiạ epẹ omhạn?” Dị u/kaạph ukol “Baibul,” kụ odị aḍeenhaan bidị imạ ariisi aBaibul siphẹ afon phọ odị. w19.07 21-22 ¶7-8

Ephomhoghiạn phọ ayira esi Enhaạn keleeny ika? AZizọs aphagharanhaạn onyọ aFarisi mọ: “Pomoghiạn Omoọgh-we, Emụgh phọ anạ, r’oomo oIoghi anạ, r’oomo [aghuḍum] anạ, r’oomo iitughiạn anạ.” (Mat. 22:36, 37) Ewạ dị yira kopomoghiạn Enhaạn r’oomo ekpom. Ewạ dị ephomhoghiạn phọ ayira esi Enhaạn kekpạr ghan bịn ḍio ḍio ḍio. Ewạ dị yira kolegheri Enhaạn pidị yira ophomhoghiạn nyodị. ABaibul phọ aḅẹm mọ: “Oye lọ ephomoghiạn u/moọgh o/legheri [Enhaạn], idị eḍighi bọ [Enhaạn] phọ ephomoghiạn.” (1 Jọn 4:8) Otelhedom mọ aPọl amạ ni amiteom mọ ephomhoghiạn phọ ayira esi Enhaạn kekpạr mem lọ yira oḅarạm “olegheri iyaạr r’ooḅeghiọn ghan oomo araraạr” dị egbolhomaam aZihova. (Fil. 1:9) Eḅẹl amem mọ yira omhiigh bọ otuughạ aBaibul phọ, yira umhiigh ni ophomhoghiạn Enhaạn ghalhamọ r’idiphọ yira u/legheri bọ ni oomo idị egbolhomaam nyodị. Iduọn yira oghiọm bọ ghisigh otuughạ ghan ilọ aZihova, idiphọ kụ idị ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi odị ekpạr ghan bịn. Pọ kụ iyaạr phọ ogbor ghan otuughạ aBaibul phọ r’ogbirima ghan Ekpo onhụ phọ Enhaạn emhạn bọ maạr siẹn aghuḍum mọ ayira!—Fil. 2:16. w19.08 9 ¶4-5

Eḍighi maạr dị nạ amhoọgh omoom oḍighi, enighẹ ni dị nạ kamoọgh bumhoom arighirị. Legheri mọ, eḍighi maạr dị nạ rawạ omhoọgh arighirị, pọ ewạ mọ ḍighi ogey oyaghirị. Kaạph aḅenhị aani bunhọn imạ asuọ dị nạ mamhoọgh esi arukumuan phọ aZihova. Eḍighi maạr dị aloor anhịr obobọ olom anạ kụ eḍighi iyaạr dị nạ awilhẹ rukumuan oomo-amem mọ, pọ ka/kpalạm nyodị. Obobọ, eḍighi maạr dị nạ r’aloor kụ amheel e/moon, pọ ka/kpalạm loor anạ, bịn aatughiạn ghan mọ nạ mabi anhịr obobọ olom anạ. Legheri mọ, iyạl phọ anyinha “iniin iphuIupuI,” kụ nạ ughunyan ni ghisigh aZihova mọ nạ kapogh ni olom obobọ anhịr phọ anạ etigheri odẹgh ophogh obobọ ipaanhaạn. (Mat. 19:5, 6) Ḅilhẹ kẹn, eḍighi maạr dị nạ awilhẹ rukumuan oomo-amem mọ loor eghun dị u/seere olhoghi, pọ ḍighi ni idị obumoọny phọ anạ kalegheri mọ odị amạn ni maạr apu eepoogh arukumuan phọ nạ amhoọgh ghan bọ. Gbor ghan aḅenhị oọny phọ anạ mọ odị “erua dị olhe” ḍighaạgh aZihova. (Ps. 127:3-5) Ḅilhẹ kẹn, ḅenhị ni nyodị imạ idị nạ aghelhọm rukumuan phọ. Nạ aḍighi iduọn phọ, ketue ni enyu oọny phọ anạ oḍigh aani arukumuan oomo-amem mọ. w19.08 22 ¶10-11

Babilọn Ogbogh phọ, aḍighi bọ oomo aruukụ iiḅereghị okpẹ phọ maphuẹ ḍien Enhaạn esi itughemhị phọ odị. Odị matughemhị okpẹ kirokirọ ilọ Enhaạn. Odị mapesiom ni ipesi budaạm aḅirinhi phọ eten aruwaloor, esi oḍighan abidị. Odị masighẹ iikpọ phọ r’inyuughiom mọ odị azironom iyool phọ odị ikpoki. Ḅilhẹ odị mazuughi iboom iḅaạl, eḅaramaạm kẹn ni ilọ arebenhẹ phọ Enhaạn. (Ogan. 18:24; 19:2) AZihova kapiemhi “oboom-oboom oleom emạ phọ” dị eego esi “aḍioph araphaạl” “etotọgh elhom enạm” mọ. Elhom enhạm mọ pọ United Nations phọ. Aḍioph araphaạl phọ pọ iikpọ itooghị kirokirọ phọ ebakị bọ ookpomhoghan phọ opọ phọ (United Nations). Eteẹny mem mọ aZihova amạ bọ, iikpọ itooghị kirokirọ phọ ipẹ phọ k’eeghiraan ni emelheghom Babilọn Ogbogh phọ. “Bidị kosigheọgh ni oomo araraạr lọ odị amoọgh oseere nyodị edaḅạ.” (Ogan. 17:3, 16) Amuphe phọ k’eegboronhom ni—mudị aḍiniin aḍughul otu bịn—keḍighi ni unmam esi abuphẹ obakị bọ nyodị. Loor esi dị, mebia ni odị amhiigh bọ obaga mọ: Mukum ologhi mị ka/legheri.”—Ogan. 18:7, 8. w19.09 10 ¶10-11

AZizọs ramạgh ni oomo awe—odị ka/kel torobọ oye dị akạr rawạ okumu Enhaạn. (Jọn 6:37, 38) Oomo abudaphạm mọ aKraist momhoọgh eepoogh ophinom aani abin oḍighi phọ aZihova aḅọgh bọ angọ Kraist. Yira okuphom ni owol mọ oomo amem aZizọs odi ni olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh siẹn oḍighi phọ. (Mat. 28:18-20) Awe dị osoorom kụ utuman ghan Zizọs. (Mat. 19:13, 14; Luk 7:37, 38) Eeghe kụ iḍighi? Ooḅeghiọn ogbaranaạn phọ odi bọ igbo aZizọs r’aFarisi phọ. Abuḍiemiom aruukụ iiḅereghị phọ abuphẹ phọ u/pomoghiạn ghan we ḅilhẹ uphoophe loor. (Mat. 12:9-14) AZizọs aphomhoghiạn ghan we kụ aḅilhẹ asooromhi loor. AFarisi phọ uubagaam ghan igbogh asidọl phọ abidị kụ owạ ghan oolheghaan. AZizọs aghel li ipẹ phọ, kụ atughemhị butelhedom odị mọ bidị osooromhi loor. (Mat. 23:2, 6-11) AFarisi phọ uwiririom ghan we phọ loor iikpọ phọ abidị kụ awe phọ oghiilhaan ghan bidị. (Jọn 9:13, 22) Imạ iiḍighi ephomhoghiạn phọ aZizọs r’iyoghoyoghọ ikpo onhụ phọ odị ingọ we phọ ophooghian. Nạ atuughạ ni iyaạr esi aZizọs? w19.09 20 ¶1; 21 ¶7-9

Ituughạ phọ riloghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh oḍuraan otuman aZihova. Eten phọ epẹ yira osighẹ bọ ituughạ phọ kụ keḍeenhaan mughumọ yira kotue ni okpạr opu igbiphoghọm ghisigh. (Hib. 10:24, 25) Eeghe kụ iḍighi kụ oḅẹm bọ iduọn phọ? Eḍighi maạr dị nạ ameera mọ ibạm iiḅaghamhị esophoghom nyinhạ oghị ghan ituughạ nyiidiphọ, ketọl ika eḍighi maạr dị epẹ ghisigh kụ ewạ mọ lọgh ghuḍum anạ esi ootor’osooromineen ookpomhoghan r’abumor r’abumarani phọ? Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, eḍighi maạr dị nạ asopha oghị ghan ituughạ etigheri torobọ iiḅaghamhị, pọ nạ katue ni amerenyạn mem lọ abuọ isophoghom rokparaghạ okikima ayira. Nyiidiphọ kụ amem olhẹm aḍiḅeraạn ituughạ phọ ayira. Mem lọ yira omhoọgh ḍiḅeraạn oghị ghan ituughạ, isophoghom i/lo, ghalhamọ r’itọ agomẹt bịn ke/tue ikikima iyira onaghanhạn Enaạn.—Iiḍighi 5:29.Tuutughiạn ghan riisi aBaibul dị ekạr eḅeraạn nyinhạ. (Mat. 13:52) Ghalhamọ nạ uḍighi ni oye abula, aZihova kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh, dị eego esi uwaloor iigbia ph’odị, ootughianhạm anạ riisi aBaibul phọ ipẹ phọ. (Jọn 14:26) Ariisi aBaibul phọ ipẹ phọ keloghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh oḅạr aZihova—kụ ophamhanhạm omheeraam mọ odị. w19.07 3 ¶5; 4 ¶8-9

Alhạ phọ 1914 meten ni kụ ogbi omhạr anạ ḍughụm? Eḍighi idiphọ, pọ nạ m’arọl oomo adọl aghuḍum mọ anạ siẹn “[asiḍio] aruukuna” eghimoghọm araraạr aḅirinhi phọ ophọn. Oomo phọ ayira mokạr omiịn obobọ onaghạn ilọ araraạr phọ aZizọs aghaạph bọ mọ kemite nyiidiphọ aruukunha phọ. Iphẹn phọ eḅaramaạm raaghạm, igbakurọ, oḅomoghian aside, areezẹgh, osoroghu iilhogh, ḅilhẹ r’igbiphoghọm awe phọ aZihova. (Mat. 24:3, 7-9, 12; Luk 21:10-12) Yira mobilhẹ omiịn kẹn dị awe rozooghị eten phọ epẹ otelhedom aPọl aghaạph bọ. Idiphọ arebenhẹ aZihova yira okuphom ni owol mọ yira odi “eekunha asiḍio aruukunha phọ.”(Mic. 4:1) Eḍighi bọ edị amem meghị bọ ni iboom egbi k’a1914, pọ yira okạr kụ odi eekunha “asiḍio aruukunha phọ.” Loor esi iduọn eekunha phọ mekpụl bọ, ewạ ni dị yira kolegheri ophanyanhaạn iphigh asipuru phọ iphẹn: Eeghe araraạr kụ kemite eekunha “asiḍio aruukunha phọ”? AZihova rawạ mọ yira oḍighi ghan eeghe siẹn yira rokori bọ raraạr phọ ipẹ kemite bọ? w19.10 8 ¶1-2

Asidọl dị enhighẹ kụ iyira ri/ngọ ghan bọ okparạm mọ, kuolọ reḍuạ ghan esi obeḍenhọm aZihova. (Rom. 12:12) Oguan phọ ophọn odi bọ siẹn emhuoghaạph ibạl aḍio phọ remạ ghan keḍeenhaan mọ yira ophạm ni omheeraam mọ ayira okparamhị etigheri torobọ ipaanhaạn. Yira okparạm ghan nyiidiphọ, omheeraam mọ ayira kakpạr ri kụ egbi oteẹny amem igbogh iiḅaghamhị phọ. Idiphọ ewạ bọ mọ yira obeḍenhọm aZihova orue omhoọgh okparạm, iduọn kẹn kụ edị ewạ orue omhoọgh akpọ oḅio. Ika kụ idị yira kotue bọ okiọm ghisigh obeḍenhọm ghan aZihova? Esi obạl ghan Ekpo Onhụ phọ odị ḍio ḍio ḍio kụ ogbirima ghan ilọ ipẹ odị aphẹl ghan bọ we phọ odị iḍiodi phọ. (Ps. 68:20; 2 Pit. 2:9) Mem igbogh iiḅaghamhị phọ areelhe phọ kuzuom bọ iyira, kemoghi dị yira koḍeenhaan akpọ oḅio r’oḍuomolhoghi dị agbatanhaạn okị esi aZihova. (Ps. 112:7, 8; Hib. 13:6) Yira orue obeḍenhọm aZihova nyiidiphọ, yira komoọgh ni akpọ oḅio phọ kewạ bọ orue omherenyạn izuoghom mọ aGọg. Yira okuphom ni owol mọ yira kotue ni omoọgh oghoph eeḍiạn oghoph ephomhoghiạn phọ aZihova.—1 Kọr. 13:8. w19.10 18 ¶15-16

Eru phọ kụ aḍiemhiom eghimoghọm araraạr aḅirinhi phọ ophọn phọ, kụ odị rasighẹ ghan kaḍighinhom idị araraạr phọ ipẹ ewạ bọ ni siẹn adọl aghuḍum m’ayira kụ kemạn maạr epelhom esi ayira ḅilhẹ r’idị aruuphuạ iphulhupul phọ ayira kekpạr ogbagharạn. (Efẹ. 2:1-3) Odị rawạ ghan dị yira kopomoghiạn aani inhọn araraạr pidị esophoghom okuọm oomo aloor phọ ayira aZihova. Otelhedom mọ aPita rogẹ bọ ilọ eekunha aḅirinhi phọ aSetan r’ilọ omhoom aḅirinhi phọ, kụ aḅẹm mọ: “liḅi asiya, idiphọ nyina regonom bọ ḍio phọ aḍiphẹ phọ, ikparamị ghan ḍighaạgh eḍighi ilọ nyina ketolạn nyodị r’eephọ, eekuan eseleman ghisigh phọ Enaạn.” (2 Pit. 3:14) Yira odaphạn oromha phọ opọ phọ kụ oḍighi ipẹ yira kotue bọ ophamhanhạm igey aroozọ, pọ yira roḍeenhaan ghan mọ yira okuọm ni oomo aloor nyodị. ASetan r’eghimoghọm araraạr phọ odị kekị ni ghisigh iideghọgh iyira onme araraạr phọ ipẹ eḍighi bọ iḅẹl esi ayira. (Luk 4:13) Kuolọ etigheri ipaanhaạn lọ yira osoman, ku/meera oye obobọ iyaạr esighẹ esi phọ aZihova siẹn ekpom mọ ayira. Osopha ongọ aZihova ipẹ esi bọ nyodị bịn—okuọm oomo aloor phọ ayira aZihova! w19.10 27 ¶4; 31 ¶18-19

Iniin odọ ooḅaghamhiạn aloor akpeanhaạn ni. Esi omaạm, ekpeanhaạn ni ooḅaghamhiạn aloor ilọ ipẹ yira koḍighi bọ idị eḅeeraạn aZihova r’aZizọs. (1 Kọr. 7:32) Eḍighi maạr dị yira oḍighi igbagarạ ikarạph, yira rooḅaghamhiạn ghan ni loor ilọ idị yira koḅilhẹ omhooghạ siya phọ ayira r’Enhaạn. Yira oḅilhẹ kẹn rooḅaghamhiạn ghan loor ilọ idị yira koḍighi idị eḅeeraạn olom obobọ anhịr ayira ḅilhẹ r’idị yira komaạr opogh buọ eghunotu ayira r’abuẹn r’ayira oḅọph bọ omheeraam mọ.(1 Kọr. 7:33; 2 Kọr. 11:28). Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, ooḅaghamhiạn aloor dị u/kpeanhaạn katue ni aḍighi iyaạr dị yira omoọgh oboom ooḅaghamhiạn aloor ilọ iyaạr olhe r’asuomạ okpolhoghiạn. (Mat. 6:31, 32) Bịn eeni iphẹn phọ eḍighi idị yira kogbon esi omhoọgh ibadị aruphua. Eḍighi maạr dị yira omheera mọ edọ iyaạr dị erọl idiphọ emite, pọ omheeraam mọ ayira esi aZihova kadugh ni, bịn esighẹ siya phọ ayira r’aZihova elọgh esi ootor’osooromineen. (Mạk 4:19; 1 Tim. 6:10) Obobọ yira otue kẹn ni omeel oḍighanhaan ooḅaghamhiạn aloor ilọ omhoọgh akuuḅi aghisigh awe. Iphẹn phọ ketue ni eḍighi idị yira komiigh owạ akuuḅi aghisigh awe kparipẹ r’opọ k’aZihova. Orue oghoph aloor ayira osighẹ esi ootor’osooromineen phọ opọ phọ, pọ ewạ mọ yira olhọm aZihova ongọ ayira omheeraam r’akpọ aḅio obọ yira okaran ipaanhaạn phọ iphẹn phọ.—Prov. 29:25; Luk 17:5. w19.11 15 ¶6-7

Iniin iphigh osopha edi ghan ni dị yira ko/tue onme. Esi omaạm, yira ko/tue onme osopha phọ ayira ilọ okumu aZihova, ḅilhẹ r’orọl adọl dị ekpẹ oḍuomolhoghi r’anhịr phọ obobọ olom mọ ayira. (Mat. 16:24; 19:6) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, iniin osopha ayira kemoghi ni mọ onme. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị asidọl renmia ghan ni. Eeghe kụ ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh osopha ogey osopha? Ariisi edi ni dị “olegheri iyaạr” phọ ayira rasughanham ghan. Kụ iḍighi kụ beḍenhọm ghan aZihova mem lọ nạ rasopha osopha r’amem lọ nạ rawạ onme osopha phọ anạ. Bịn aZihova kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh osopha r’osụ olhoghi. Kuamhị awaaghị raraạr alhegheri. Waaghị ghan siphẹ Ekpo onhụ phọ Enhaạn, abạl ghan rinyạ ookpomhoghan phọ, aḅilhẹ ghan aghaạph aḅenhị we lọ nạ aḍuom olhoghi. (Prov. 20:18) Ekạr emạn maạr owaaghị ghan araraạr iduọn phọ, mem dị nạ rawạ osopha onme oḍighi, oḍuạ oghị enhọn ekpisi, obobọ osaḅạr odọ askul dị nạ kakị kụ amoọgh aani ḍighalhanyạ owaạm ikpoki ophoghaam aani aloor, obọ nạ arue akumhu aZihova. w19.11 27 ¶6-8

Ologhi ayira aḅaạl li esi iduọn Enhaạn mamiteom bọ eten ophẹl ayira, obobọ otagharạn ayira osighẹ esi ikarạph. AZizọs kụ eten apelieẹny phọ opọ phọ. Siphẹ okuron asiạ phọ amhunhenhiom bọ ophaanyạ, kụ aZizọs agbi bọ oru isiẹn ade phọ, oyil phọ Aizaya aghaạph ni ilọ egbogh etagharạn dị retu ghisigh. Etagharạn phọ epẹ phọ keḍighi raraạr dị epu Zubili awe phọ Izrạl. Odị agẹ mọ: “Uwaloor aZihova Uw-emhoọgh Itooghị phọ odi r’amhị, loor esi dị aZihova usagharạn imhị elo ogbeelhom iiḅi iinhaghạn oḅenhị abuphoonheẹn phọ. Odị urom imhị oru olhọgh omeremhị abuphẹ arokpom mọ meḅonyonhu bọ ezuan, r’ogbeelhom etagharạn ongọ abuọ ikoli phọ.” (Isa. 61:1) Imiịn phọ ipẹ phọ rekaạph ghan ilọ anhiạn? Imiịn phọ iphẹn emhạn bọ ni maạr iboom ilọ etagharạn phọ, imhiigh omhunhughan mem mọ aZizọs amhiigh bọ rukumuan phọ odị. Mem mọ aZizọs aḍigh bọ oboghotu phọ arọl bọ epẹ emhạ phọ abidị Nazarẹt, odị aạl li imiịn phọ Aizaya aḅenhị Zu phọ ookpomhoghan bọ siphẹ phọ kụ aghaạph ilọ odị.—Luk 4:16-19. w19.12 9-10 ¶6-8

Ewạ ni akpọ oḅio, orue osoman igbiphoghọm. Eḍighi maạr dị nạ alhoghomha mọ nạ o/moọgh akpọ oḅio, nạ kaḍighi ika? Tuutughiạn mọ ogey akpọ oḅio o/lo ghan esi aḍimite, inyaạm, obobọ emhaạr oye phọ. Ḅeeḅeghiọn eḍeenhaan oḍoọgh oọny phọ Devid, mem mọ odị amerenyạn bọ aGolayat. Osighẹ otomaạm ophelhegbe phọ opọ phọ, aDevid aḍighi obạm okporokporọ oọny dị iyaạr eghạm u/moọgh. R’elool eghạm bịn o/mhoọgh. Kuolọ, odị amoọgh akpọ oḅio. R’oḅom emhụ aDevid aghiil li aghị eenhan ophelhegbe oye eghạm mọ Golayat. Eeghe kụ iḍighi kụ aDevid amhoọgh bọ idiphọ akpọ oḅio? Odị akuphom ni owol mọ aZihova odi ni r’odị. (1 Sam. 17:37, 45-47) ADevid o/phogh ipẹ aGolayat alheeny bọ mem dị otomaạm nyodị. Kparipẹ ghụn ni odị aphogh odọ ipẹ aGolayat aghom bọ mem dị otomaạm aZihova. Yira otuughạ eeghe siẹn phọ? Yira komoọgh akpọ oḅio mem dị yira okuphom owol mọ aZihova odi ni r’ayira ḅilhẹ omheeraam mọ abuọ isophoghom mọ ayira okom opughạn mem dị otomaạm Enaạn Oomo Iikpọ phọ.—2 Chron. 20:15; Ps. 16:8. w19.07 5 ¶11-13

ATikikọs aḍighi ni oyaghirị dị aḍighi onyọ aKristẹn dị aPọl aḍuom olhoghi. (Iiḍighi 20:4) Lhạ phọ 55 C.E., aPọl amiteom ni iikolhobian aanyị iisogh ikpoki, oghị olhoghonhaạn aḍighaạgh Kristẹn phọ orọl bọ epẹ Zudia, eeni aTikikọs kụ alhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh aphạm oḍighi phọ ophọn phọ. (2 Kọr. 8:18-20) Eḅẹl amem mọ olhọgh bọ Pọl ikoli epẹ Rom, aTikikọs kụ aghianhaạn ghan Pọl sidom. Odị asighẹ ghan ni rinyạ phọ aPọl agẹ bọ r’asidom okparamhiọm aghiọm rookpomhoghan phọ epẹ Asia. (Kọl. 4:7-9) ATikikọs aghiọm ni ghisigh aḍighi oyaghirị dị aPọl abeḍenhọm ghan. (Taitọs 3:12) K/oomo aKristẹn phọ orọl bọ mem mọ amuphẹ phọ kụ uḍighi we dị okpẹ oḍuom olhoghi idiphọ aTikikọs. Lhạ phọ 65 C.E., omhunhenhiom iyạl amem mọ olhọgh bọ Pọl ikoli phọ, odị agẹ mọ ibadị alhephiri anmụny dị oḍighi Kristẹn epẹ Asia u/meera ghan uuḍiikuan nyodị, eeni ughiilhaan ghan buọ isophoghom mọ. (2 Tim. 1:15) Toroboiperolbọ, aPọl aḍuom ni olhoghi Tikikọs kụ angọ onhọn oḍighi. (2 Tim. 4:12) Olhoghi aPọl aḅaạl li omhoọgh ogey oyaghirị idiphọ aTikikọs. w20.01 10 ¶7-8

Eḍighi maạr dị nạ raakia mughumọ aZihova masagharạn aani nyinhạ uwaloor iigbia phọ, pọ gbiran sipuru phọ iphẹn phọ: Eephuạ phọ anạ ilọ oḍighi ogbi phọ aZihova rekolhoghọl li ḍughụm? Nạ aloghoma ni dị nạ raḍighinhom r’oophugh dị agbatanhaạn oḍighi iphelhegbeel phọ ḍughụm? Nạ amoọgh ni eephuạ otuughạ ghan Ekpo Onhụ phọ Enhaạn ilọ olhegheri “iitughiạn ibooghiạn phọ [Enhaạn]” ḍughụm? Nạ aloghoma ni mọ aZihova masẹph rukumuan iphelhegbeel phọ anạ ḍughụm? Nạ aloghoma ni mọ eḍighi oḍighi anạ olhoghonhaạn abunhọn ḍighaạgh olhegheri aZihova ḍughụm? Nạ m’amhiịn ni reḍeenhaan olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova siphẹ adọl aghuḍum mọ anạ ḍughụm? Eḍighi maạr dị ophanyanhaạn phọ anạ aḍighi ii, pọ eḍeenhaan mọ momhạgh aani nyinhạ ogheel k’akẹ ḍughụm? Eeye. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị oomo arebenhẹ phọ Enhaạn kotue ni ologhoma aani eten phọ epẹ phọ. Ogbạ agey, eḍighi maạr dị nạ raakia mughumọ mosagharạn ni nyinhạ uwaloor iigbia phọ, pọ eḍeenhaan mọ nyinhạ ko/sagharạn. Loor esi dị buphẹ aZihova asaḅạr bọ ro/moọgh ghan iikia. Bidị rolegheri ghan ni! w20.01 23 ¶14