Dwi mir 10

Ka wang’eyo Yesu, wabibedo ku kit paru man timo pare. Ka wabetimo tego ning’eyo kite ma Yesu ubed uparu ko lembe man wabeii niparu calu en, mer m’i kindwa kude bidoko tek. Dong’ wacopo timo ang’o kara wabed ku paru man timo ma calu pa Yesu? Kenen lapor moko acel kende. Yesu ubed uparu akeca kite m’ecopo konyo ko jumange kakare niparu kwa pi yeny pare gire. (Mat. 20:28; Rum. 15:1-3) Kit paru maeno ubed ucwale nimiere pi jumange man nitimo igi kisa. Ng’eicwiny ubed umake ngo nyaswaswa pi lembe ma dhanu gibeyero ku nyinge. (Yoh. 1:46, 47) Bende, ebed ebedo ngo ku paru ma rac iwi ng’atini pi dubo moko ma ng’atune ular utimo i wang’e. (1 Tim. 1:12-14) Yesu uyero kumae: “Dhanu ceke bing’eyo nia wu julubna tek wumeru.” (Yoh. 13:35) Dong’ kepenjiri kumae: “Nyo abed atimo kero para ceke pi nikwo ku kwiocwiny kud umego ku nyimego calu ma Yesu ubed utimo?” w20.04 mba. 24 udu. 11

Kadok nwang’u ibekwo i ng’om m’upong’ ku dhanu ma gibecido nying’ Yehova de, re icopo cero ba nyinge, man iromo nyutho igi nia Yehova tie leng’, etie pwe, e jabero man e jamer. Icopo nyutho i kwo peri nia ibemito en re m’ebed Jabim peri. Iromo konyo dhanu mange kara ginyang’ nia bimobim pa Yehova kende re m’utie atira, man bimobimne kende re ma bikelo kwiocwiny kud anyong’a mandha ni giracwia ceke. (Zab. 37:9, 37; 146:5, 6, 10) Wang’ ma pol ka wabeponjo lemandha mi Biblia ni jumange, wabed waketho peko iwi dito ma malu ngbir pa Mungu, niwacu wakoro nia en re m’eromo nibedo Jabim mi polo ku ng’om zoo. Ento kadok nwang’u pire tie tek niponjo dhanu ku cik pa Mungu de, re lembakeca mwa ma dit utie nikonyogi kara gimar Yehova Wegwa, man gigwok bedoleng’ migi ire. Pieno, ukwayu waketh peko iwi kite ma tung’ tung’ ma beco pa Yehova, man wakor cuu nia Yehova utie Mungu ma nenedi. (Isa. 63:7) Tek wabeponjo dhanu i ayi maeno, wabikonyogi kara gimar Yehova man giwore; eno biketho gibigwoko bedoleng’ migi ire. w20.06 mba. 6 udu. 16; mba. 7 udu. 19

Ng’ith mwa ucwiyere i ayi ma wang’u ijo. Saa ma fodi ibino i ic, ng’ith peri uwotho dongo i ayi m’ular upangere con, man ler ma romo elufu dak ubed unyolere i ng’ithne kubang’ dakika! Ju ma gitimo sayusac ginwang’u nia ng’ith pa ng’atu m’uteng’ini utie ku ler ma ng’ili ng’ili ma romo miliar 100. Ka jucoko dhu ler maeno zoo, eromo tundo kilo acel ku nusu. I kind lembe ma wang’u ijo ma ng’ith timo, acel utie copo mi weco. Pi niyero wec acel kende, ng’ith mwa telo wi wathkum ma dupa, calu ve lebwa, dwandwa, dend dhogwa, dingwa man korwa. Kara wayer wec ma jucopo nyang’ i ie terere, ukwayu gin ceke gitii i acel, man wathkumneman utim tic pare i saa m’ukwayere. Sayusac moko ma jutimo i oro 2019 unyutho nia nyathin ma mukere copo nyang’ nia jubeweco, man eromo timo lembe moko m’unyutho nia ewinjo gin ma juyero. Sayusac maeno ucwaku lembe ma jururieko dupa giyio, nia wanyolara ku copo mi nyang’ nia jubeweco, man mi ponjo dhok. Andhandha, copo mwa mi weco utie giramia m’uai i bang’ Mungu. w20.05 mba. 22-23 udu. 8-9

Abraham ubino ayika niweko kwo ma ber m’ebedoko i adhura mi Ur. Pirang’o? Pilembe ebino kio ‘adhura m’ubedo ku kathere matek.’ (Ebr. 11:8-10, 16) Adhura m’Abraham ubino kuro utie ker pa Mungu. Yesu Kristu karacelo ku dhanu 144 000 ma juwiro ku tipo re ma gibibimo iwi Kerne. Paulo ulwong’o Ker maeno nia “adhura pa Mungu ma kwo, Yerusalem m’i polo.” (Ebr. 12:22; Nyu. 5:8-10; 14:1) Yesu uponjo julub pare nia gibed gikwai Ker marom maeno ubin kara yeny pa Mungu utimere i ng’om calu m’ebetimere i polo. (Mat. 6:10) Nyo Abraham ugam ung’eyo lembe ceke iwi Ker pa Mungu? Ungo. Pi oro ma dupa lembe maeno ubino ni ‘giramung’a ma leng’.’ (Efe. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Ento Abraham ugam ung’eyo nia jumoko m’i kind nyikwaye bidoko jubim. Yehova ung’olo ire lembe maeno athothi.​—Tha. 17:1, 2, 6. w20.08 mba. 2-3 udu. 2-4

Wacikara nikwero cen ponji mi ju m’ujai i kum yioyic. Niai ma the cokiri mi Jukristu ucaku, Wonabali ubemedere nitio ku jundra pi niroyo jiji i jutic pa Mungu ma gigwoko bedoleng’ migi. Pieno, ukwayu wang’ei nineno tung’ tung’ i kind lemandha ku vupo. Judegi mwa gicopo mewo ndra nikadhu kud i Internet man kud i kusika mi weco ku jurimo i Internet, pi niketho yioyic mwa i Yehova ukwii man kara wawek nimaru umego ku nyimego mwa. Kud iyii ndra maeno pilembe eai i bang’ Sitani! (1 Yoh. 4:1, 6; Nyu. 12:9) Kara Sitani kud uketh yioyic mwa ukwii, ukwayu wadwok yioyic mwa tek i Yesu, man wang’ei m’umbe jiji nia ebetimo tic ma lee kara lembakeca pa Mungu upong’. Bende, ukwayu wabed ku genogen ma lee iwi jamiru mandha man ma riek, ma tie yo acel kende ma Yehova ubetio ko pi nitelo wi dilo pare tin eni. (Mat. 24:45-47) Pi nidwoko yioyic mwa tek, ukwayu wabed waponj Lembe pa Mungu nja. Tekene wabetimo kumeno, yioyic mwa bibedo ve yen m’ulage unyang’ lee i ng’om. Jakwenda Paulo bende uyero lembe ma rom kumeno kinde m’ekiewo wec mi giragora ma tin. w20.07 mba. 23-24 udu. 11-12

Watie dhanu ma waleng’ ungo; pieno wang’ ma pol wabed wapoko lembe pio pio iwi jumange nimakere ku kite ma waneno kogi yo woko. (Yoh. 7:24) Ento wacopo ng’eyo lembe nyanok dit iwi ng’atini ka wanene anena kende. Ku lapor, kadok dokter ma riek man m’udaru galu i tic de copo ng’eyo ngo lembe dupa iwi jaratwoyo pare kan enene anena kende. Tek ebemito eng’ei kit twoyo m’elar etwoyo i wang’e, kite m’ebewinjere ko pi twoyo pare, kunoke alama moko ci m’ubenen i kum jaratwoyone saa maeca, ubekwayu ewinj cuu mandha lembe ma jaratwoyo ubekoro ire. Dokter ne copo kwayu bende nia juroi jaratwoyo maeno i radio pi ning’eyo lembe m’ubetimere i kume. Kan ungo, ecopo mio yath swa ire. Kumeno bende, wacopo nyang’ ungo cuu kud umego ku nyimego mwa ka wanenogi yo woko kende. Wacikara ni ii ning’eyo nia gitie dhanu ma nenedi. I andha, wacopo ng’eyo ngo lembe mir adunde ng’atini. Ento wacikara nitimo kero nilubo lapor pa Yehova. Ewinjo rwo migi, enyang’ i lembe ma gibekadhu kud i ie, eneno lembe ma gilar ginwang’iri ko con, man eneno kisa i kumgi. w20.04 mba. 14-15 udu. 1-3

Ukwayu wabed wajwigara, pilembe dhanu ma giting’iri gimbe ku ‘pidoic ma nger’ niwacu gitie ku paru m’umaku piny ungo. Dhanu ma giting’iri gimaru rop man gidieng’ kwa pi bero migi gigi. Wang’ ma pol paru migi man timo migi nyayu peko i kumgi gigi man i kum jumange bende. Ka gineno ber ungo, Sitani romo umo pidoic migi, man eromo nyothe dong’ magwei. (2 Kor. 4:4; 11:3) Ng’atu ma jwigere bedo ku pidoic ma nger. Ebedo ku paru m’umaku piny i wie gire, niwacu eng’eyo nia jumange gisage i lembe dupa. (Flp. 2:3) Bende, eng’eyo nia “Mungu jul kum jukuhaya, ento emio bero ni ju ma mol.” (1 Pet. 5:5) Ju ma gitie ku pidoic ma nger gimito ngo gibed judhu Yehova. Kara wamedara nibedo ku jwigiri, wacikara nitio ku juk mi Biblia m’uwacu nia ‘wawany ng’atu ma con cen ku tic pare de man warony ng’atu ma nyen.’ Ukwayu waponj nilubo lapor pa Yesu ceng’ini ceng’ini mandha.​—Kol. 3:9, 10; 1 Pet. 2:21. w20.07 mba. 7 udu. 16-17

Etie rwom ma dit mandha iwa nibedo i cokiri pa Yehova! Tin wabekwo i paradiso mi tipo ma i ie dhanu bekwo kud anyong’a man ku kwiocwiny. Tic peri tie ang’o i cokiri? I waraga ma jakwenda Paulo ukiewo ku kony mi tipo ma leng’, eporo cokiri ku kum. Ng’atuman mi cokiri ke eporo ku wathkum. (Rum. 12:4-8; 1 Kor. 12:12-27; Efe. 4:16) Ponji acel ma wacopo nwang’u i lapor ma jakwenda Paulo ukiewo utie nia, ng’atuman m’i kindwa pire tek lee i dilo pa Yehova. Paulo ucaku wec mi laporne kumae: “Kum cil calu wabedo ku wathkum dupa i kum acel, man wathkum ceke tic migi acel ungo: kumeni wan, ma wa dupa, wa kum acel i Kristu, man wan ceke wa wathkum ng’atuman pa wadi man pa wadi.” (Rum. 12:4, 5) Eno Paulo umito yero ng’o? Emito yero nia, kadok wan ceke watie ku tic ma tung’ tung’ i cokiri de, re ng’atuman pire tie tek. w20.08 mba. 20 udu. 1-2; mba. 21 udu. 4

Junyodo, wuneno wucopo lubo lapor mi jwigiri pa Yehova nenedi? Ka copere, wubed wupenj awiya mwu bende gimii paru migi iwi kite m’ukwayu tic moko utimere ko. Man ka paru ma gimione wok ber, wutii kude. Yehova bende ugam unyutho cirocir kadok kinde ma jurutic pare gimito ginyang’ i kum yub moko m’emaku. Egam ewinjo Abraham, kinde ma Abraham ubino koro adieng’acwiny pare i kum yub m’emaku m’ebecinyotho ko Sodoma ku Gomora. (Tha. 18:22-33) Poi bende iwi kite ma Yehova udwoko ko lembe ni Sara ma min ot pa Abraham. Ng’eicwiny umake ngo kinde ma Sara ung’iero lembang’ola pare m’eng’olo nia ebinyolo nyathin i tio pare. (Tha. 18:10-14) Ento edwoko lembe ni Sara ku woro. Junyodo ku judong cokiri, wucopo nwang’u ponji ma kani i kum lapor mi jwigiri pa Yehova? Kan awiya mwu kunoke umego ku nyimego mi cokiri gifoyo ngo ku yub ma wumaku, wubed wutimo ang’o? Nyo lembe ma kwong’a ma wutimo utie nitwinyo paru migi? Kunoke nyo wutimo kero niwinjo paru migi bende? Juruot kunoke umego ku nyimego mi cokiri, ginwang’u bero ka ju m’ubetelo wigi ubelubo lapor pa Yehova. w20.08 mba. 10 udu. 7-9

Kinde ma fodi wacaku ponjo lemandha acaka, copere nia wabed wamito jumange ukonywa, pilembe wanyang’ nia fodi wateng’ini ngo i tipo man lembe tie dupa m’ukwayu waponji. (1 Kor. 3:1, 2) Ka dong’ kawoni ke? Ka wacaku timo ni Yehova niai con man wang’eyo lembe lee, saa moko ecopo bedo tek iwa niyio kony, asagane ka ng’atu m’ubemio konyne utie ng’atu ma fodi ugalu ngo akeca i lemandha. Ento wang’ ma pol Yehova tio kud umego ku nyimego mwa pi nimio iwa tego. (Rum. 1:11, 12) Pieno, ka wabemito Yehova umii iwa tego, ubekwayu wayii kony m’umego ku nyimego mwa gibemio iwa. Kaka ma ng’atini udongo i ie, kero pare, somo m’esomo kunoke jamcinge utie ngo gin ma ketho pire bedo tek. Ento kan ejwigere man ejengere iwi Yehova, ecopo timo lembe dupa ma beco. Dong’ wan ceke watim kero, (1) wajengara iwi Yehova, (2) wanwang’ ponji niai kud i lapor mi Biblia, man (3) wayii kony m’umego ku nyimego mwa gibemio iwa. Tekene watimo kumeno, Yehova bidwokowa tek kadok wabenwang’u nia wang’ic magwei de! w20.07 mba. 14 udu. 2; mba. 19 udu. 18-19

Saa ma nyutho cirocir copo bedo iwa tek i ie, utie kinde ma waberweyo lembanyong’a ni wedi mwa. Cik mir ukungu ma nwang’ere i Eklizia 3:1, 7 copo konyowa; ewacu kumae: “Gin ceke bedo ku nindone, . . . nindo mi bedo ling’, man nindo mi weco.” Kura mwa ma ber copo mio lembatuca ma ling’ ling’ ni ng’atini, re eno nyutho ngo nia dong’ wawek kaka mi rweyo lembanyong’a. (1 Pet. 3:1, 2) Ukwayu warwei lembanyong’a kud amora man ku cirocir ni dhanu ceke, uketho i ie wedi mwa bende. Lapor mi weg yioyic ma jukiewo pigi i Biblia ku mi rundi mwa eni, copo konyowa ninyutho cirocir. Habakuk unyutho cirocir kinde m’ebino kuro nindo ma timo ma rac bithum i ie. Ewacu kumae: “Abicungo wi kur para man abikethara wi odkur.” (Hab. 2:1) Jakwenda Paulo uyero nia ebino kud ava mi ‘daru’ tic m’umiyere ire. Ento ku cirocir, emedere asu nimio ‘lembatuca mi lembanyong’a.’​—Tic. 20:24. w20.09 mba. 11-12 udu. 12-14

Yesu m’utie ng’atu mir ario ngi i ng’ei Yehova de uparu ngo nia pire tie tek nisagu zoo. Jutic pa Yehova ma gijwigiri calu Yesu ginyutho mer i kindgi. Mer maeno re ma ketho jung’io dilo pa Mungu. (Lk. 9:48; Yoh. 13:35) Icikiri nitimo ang’o kan ineno nia lembe moko ubekadhu i cokiri mwu, man ibeparu nia judong cokiri gibeyiko ngo lembene i ayi m’ukwayere? Kakare ning’ur i kumgi, ukwayu inyuth jwigiri man idik cingi ku ju m’ubetelowic. (Ebr. 13:17) Kara itim kumeno, ukwayu ikepenjiri kumae: ‘Eni nia lembene ndhu e lee magwei m’ukwayu jukeyike kokoro? Nyo eni re m’utie saa m’ukwayu juyik ko lembene? Nyo etie rwom para niyike? Nyo andha abetimo kero niketho cokiri ubed i acel kunoke nyo abemito jung’ei nia an re ma pira tek hai?’ Yehova neno jwigiri ni gin ma pire tek nisagu bodho, man bedo i acel ni gin ma pire tek nisagu tego. Pieno, ii ku kero peri zoo kara itim ni Yehova ku jwigiri. Kan itimo kumeno, ibiketho cokiri bibedo i acel.​—Efe. 4:2, 3. w20.07 mba. 4-5 udu. 9-11

Yesu ufoyo kony ma jumamon moko umio ire, ma gitio ko “ku piny migi” pi nitimo ire. (Lk. 8:1-3) Eponjogi bende ku lemandha dupa. Ku lapor, enyutho igi pi tho man cer pare. (Lk. 24:5-8) Ekonyo jumamon maeno nibedo ayika pi peko ma gibinwang’iri ko i wang’gi, tap calu m’elar enyutho ni jukwenda pare bende. (Mk. 9:30-32; 10:32-34) Poi nia jukwenda gigam giringo kinde ma jumaku Yesu, ento jumamon moko m’i kind ju m’utimo ire gibedo asu i ng’ete kinde m’ebetho iwi yen mi can. (Mat. 26:56; Mk. 15:40, 41) Jumamon ma lworo Mungu re m’ular ung’eyo pi cer pa Yesu. Eyero igi nia gicidh ginyuth ni jukwenda pare nia edaru cer ku kind ju m’utho. (Mat. 28:5, 9, 10) Bende, i Pentekoste mi oro 33 R.M., cicopere nia jumamon de ubedo nuti kinde ma tipo ma leng’ uloro iwi jukwenda, man dhanu ceke ma gibino keca ginwang’u giramia mi weco ku dhok ma tung’ tung’ man giweco “pi tic ma dwong’ pa Mungu” ni jumange.​—Tic. 1:14; 2:2-4, 11. w20.09 mba. 23 udu. 11-12

Niketho dhanu udok julub utie tic ma bodho kwo! Nenedi? I Matayo 28:19, 20, Yesu ung’olo kumae: ‘Wucidhi, . . . wuketh dhanu dok julub . . . wumii igi batizo.’ Pirang’o pire tie tek nilimo batizo? Ka wabemito wabothi, wacikara nilimo batizo. Ng’atu m’ubemito limo ucikere niyio nia nikum tho man cer pa Yesu kende re m’eromo nwang’u kwo ma rondo ku rondo. Pi thelembe maeno re ma jakwenda Petro uyero ni Jukristu wadi kumae: ‘M’ubodho wun kawono . . . en e batizo . . . ni kum cer pa Yesu Kristu.’ (1 Pet. 3:21) Pieno, ka ng’atu moko ulimo batizo, ecopo bedo ku genogen mi kwo rondo ku rondo. Pi niketho dhanu udok julub, wacikara nimedo bodho mwa mi “ponji.” (2 Tim. 4:1, 2) Pirang’o? Pilembe Yesu ung’olo iwa kumae: “Wucidhi, . . . wuketh dhanu dok julub . . . , wuponjgi.” Jakwenda Paulo uyero nia ‘bed asu’ i tic maeno, kum “tek itimo kumeno, ibibodhri giri ku dhanu m’ubeduwinji bende.” w20.10 mba. 14 udu. 1-2

Jakwenda Petro uponjo tic mi dwaru dhanu, man emaru tije lee. Ku kony pa Yehova edoko jabodho mi tije. (Tic. 2:14, 41) Gin ma kwong’a m’ucwaluwa nirweyo lembanyong’a utie mer ma wamaru ko Yehova. Merne copo konyowa nirweyo lembanyong’a kadok waparu nia wambe ku bodho mi rweyo de. Kinde ma Yesu ulwong’o Petro nidoko jadwar dhanu, ewacu ire kumae: “Lworo kud unegi.” (Lk. 5:8-11) Lworo ubino nego ngo Petro pi lembe m’ebinwang’ere ko kan ebidoko jalub pa Yesu. Ento iye ubino wang’ pir udu ma Yesu uketho gimaku ko rec dupa, pieno enwang’ere nia eromo ngo nitimo tic kude. Saa moko in lundo lworo copo negi kan iparu pi lembe dupa m’ukwayu itim pi nidoko jalub pa Kristu. Kan andha, keth mer m’imaru ko Yehova ku Yesu man dhanu mange udok tek. Eno bimio iri ava mi jolo lwong’o pa Yesu pi nidoko jadwar dhanu.​—Mat. 22:37, 39; Yoh. 14:15. w20.09 mba. 3 udu. 4-5

Watie kud anyong’a nitio ku saa mwa, kero mwa, man jamcingwa pi ninwang’u dhanu “m’adundegi bedo ayika pi kwo ma rondo ku rondo” (Tic. 13:48, NWT) Ka wabetimo kumeno, eno nwang’u wabelubo lapor pa Yesu. Kum ewacu kumae: “Cemo para en e timo yeny ma i ng’atu m’uora yenyo, ku daru tic pare bende.” (Yoh. 4:34; 17:4) Eno tap gin ma wan bende wamito watim, ke kud adundewa ceke. Wamito wadar tic ma jumio i korwa. (Yoh. 20:21) Wamito bende watim tije ku cirocir karacelo ku jumange, uketho i ie ju ma gikwio i tipo bende. (Mat. 24:13) Andha etie lembe ma yot ungo nitimo tic ma Yesu ung’olo nia watim. Re wang’eyo nia wabetimo tije kendwa ngo. Yesu ng’olo nia ebibedo kudwa thiri thiri. Tic mi ketho dhanu udok julub utie tic ma wabetimo ‘karacelo ku Mungu’ man “i Kristu.” (1 Kor. 3:9; 2 Kor. 2:17) Pieno, wang’eyo nia wacopo timo tije. Etie iwa rwom man anyong’a ma dit nitimo tic maeno man nikonyo dhanu mange de gitim tije!​—Flp. 4:13. w20.11 mba. 7 udu. 19-20

Wang’ ma pol, ng’iong’ic mi junyodo bedo ku matoke iwi awiya migi pi oro ma dupa. Tek junyodo gitimo ng’iong’ic ma rac, eno romo kelo peko iwi awiya migi. Ento ka gitimo ng’iong’ic mi rieko, awiya migi kwo ma ber man ku mutoro. Re awiyane de gicikiri nimaku yub ma beco. Yub ma ber m’usagu zoo ma ng’atini copo maku i kwo pare utie nitimo ni Yehova ma tie Wegwa mi polo ma jamer. (Zab. 73:28) Yosefu giku Maria gibino ku lembakeca mi konyo awiya migi nitimo ni Yehova. Ng’iong’ic migi unyutho kamaleng’ nia timo ni Yehova ubino lembe ma pire tek i kwo migi. (Lk. 2:40, 41, 52) Yesu de utimo ng’iong’ic ma ber m’ukonye nitimo lembe ma Yehova ukwayu i bang’e. (Mat. 4:1-10) Kinde ma Yesu udongo, ebino dhanu ma ber, ma pwe, man ma won amora. Janyodo moko ci ma lworo Mungu copo maru nyathin pare ubed ku kura ma kumeno. w20.10 mba. 26 udu. 1-2

Kepar pi lapor mi dhanu adek ma e: Nyamego moko m’uteng’ini ubeparu pi lembe ma ber m’egam ekwo i ie con. Kadok tin ebenwang’ere ku peko de, re ebemedere nitimo ni Yehova ku tego pare ceke. (1 Kor. 15:58) Kubang’ ceng’, ebed eparu pir ayi m’ebikwo ko karacelo ku wedi pare man jurimbe i paradiso. Nyamego mange ke ubepoi pi lembe ma rac ma jakristu wadi moko utimo ire i cokiri, re kadok kumeno de, emito ngo ebed kud akece i ie pi lembene. (Kol. 3:13) Umego moko ke uparu pi dubo ma con etimo, ento enwang’u nia mito eketh wie i kum gin m’ecopo timo kawoni pi nigwoko bedoleng’ pare. (Zab. 51:10) Lembang’o m’urombo i bang’ Jukristu adek eno zoo? Gin ceke gipoi pi lembe m’utimere con, re giketho ngo wigi akeca i kum lembene. Ento giketho ‘wang’gi atira’ i kum lembe mi nindo m’ubino. Pirang’o pire tie tek nitimo kumeno? Tap calu ma ng’atini copo wotho ngo atira tek ebeneno ng’eye, wan bende wacopo timo ngo cuu ni Yehova tek wabeparu kwa pi gin ma watimo con.​—Lk. 9:62. w20.11 mba. 24 udu. 1-3

Goliath ubino jaramony ma jarukara man i wang’e Daudi unen ni gin moko ngo. Andha de Goliath ubino ng’atu ma dit, ebino ku jamlwiny ceke man eng’eyo lwiny cuu. Daudi ke ugam unen ni ng’atu ma thelem pare de mbe, pilembe ebino jalawobi m’ung’eyo de ngo lembe pa lwiny, man jamlwiny pare de bino mbe. Ento Daudi ujengere iwi Yehova man Yehova umio ire tego m’enego ko Goliath. (1 Sam. 17:41-45, 50) Daudi ukadhu kud i peko mange de ma nwang’u copo daru tego pare. Saul m’ubimo mir Israel ma Yehova uwiro ubed ukwaye ekonye, man lembe ceke ma tek ekwayu, Daudi ubed utimo. Ku kwong’a ubimo Saul ukeunyutho woro ni Daudi. Ento i ng’eye, kuhaya uketho kumira ucaku nege i kum Daudi. Saul usendo Daudi ku rac man emito enege anega zoo. (1 Sam. 18:6-9, 29; 19:9-11) Kadok nwang’u ubimo Saul ubed usendo Daudi mananu de, re asu Daudi umedere ninyutho woro ni ubimo maeno ma Yehova uwiro. (1 Sam. 24:6) Daudi uloko ngo nia Yehova re m’uketho Saul ubesende, ento ejengere iwi Yehova pi ninwang’u tego m’etie ku yenyne kara ecir peko maeno.​—Zab. 18:1. w20.07 mba. 17 udu. 11-13

Theng lembila ma lee m’uweco iwi ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny udaru pong’o, pieno watie ku genogen nia donge m’udong’ de bipong’o. Kara wanyang’ cuu i lembila ma nwang’ere i buku pa Daniel thek 11, ukwayu ngo wiwa wil nia lembila maeno ubenyutho kende kende jubim man bimobim ma gigam gisendo dhanu pa Mungu. Ka juporo wend jutic pa Mungu ku wend dhanu mange, junwang’u nia jutic pa Mungu gitie nok. Dong’ pirang’o wang’ ma pol jubim mi ng’om gisendo dhanu pa Mungu? Pilembe Sitani ku ng’om pare gitie ku lembakeca acel ma lee: gibemito gidar cen dhanu m’ubetimo ni Yehova man ni Yesu. (Tha. 3:15; Nyu. 11:7; 12:17) M’umedo maeno, lembila ma Daniel ukiewo urombo bende ku lembila mange mi Biblia. I andha, kara wanyang’ ma ber i lembila pa Daniel, ubekwayu wapore ku lembe ma nwang’ere i buku mange mi Biblia. w20.05 mba. 2 udu. 1-2

Tin, iwi dhanu ma pol, ng’atuman utie ku paru pare iwi kite ma judoko ko ka jutho. Biblia ke uponjo ang’o? Ka ng’atini utho, kume top. Ento Mungu ma Jacwic m’ucwio polo ku ng’om, m’ecwiogi ngo niai kud i piny moko, copo cero ng’atu m’utho man emio ire kit kum ma ber m’uromo kude. (Tha. 1:1; 2:7) Jakwenda Paulo utio ku lapor m’unyutho nia Mungu umbe ku yeny mi dwoko kum marom ma ng’atini ular ubino ko i wang’ tho pare. Kepar pi nying’ kodhi! Ka jupidhe, etwi man ewodho ithe ma nyen. Kan edaru twi edoko ni uboko, ekoc kud ayi m’elar ebino ko i wang’e ma fodi jupidhe ngo. Paulo utio ku lapor maeno pi ninyutho nia Jacwic mwa copo mio iwa “kum . . . calu [ma] ie yenyo.” Paulo ukoro bende nia “kum m’i polo bende nuti, man kum m’i ng’om [de nuti].” Eno emito yero ang’o? I ng’om, watie ku kum mi ring’kum; ento kum m’i polo utie kum mi tipo, calu mi jumalaika.​—1 Kor. 15:36-41. w20.12 mba. 9-10 udu. 7-9

Wan ceke wamito wakwo kud akwiacwiny. Ng’atu moko mbe acel de m’i kindwa ma mito ekwo kud ang’abacwiny. Re saa moko wanwang’u nia cwinywa ng’abere, man wapenjara ku penji ma rom ma jagor zaburi moko upenjere ko i giragora ma tin. Lembe moko nuti ma copo ketho cwinywa ng’abere ma wacopo cerogi ngo. Ku lapor, wacopo cero ngo bei cam m’ubeidho kubang’ oro, bei bongu, man bei ot ma juculo. Wacopo cero ngo bende paru mir abidhe kunoke mi timo mi tarwang’ ma dhanu ma watimo kugi tic gitie ko, kunoke mir awiya kalasi wadwa ma gibed gibidho kowa wang’ ma pol. Wacopo cero ngo kadok lembe ma rac m’ubetimere ka ma wabekwo i ie. Wanwang’ara ku lembe maeno pilembe wabekwo i ng’om ma dhanu ma pol mi ie gibeworo ngo cik mir ukungu mi Biblia. Sitani ma tie mungu mi ng’om ung’eyo nia dhanu moko biweko adieng’a mi ng’om maeni ucergi ku timo ni Yehova. (Mat. 13:22; 1 Yoh. 5:19) Pieno, etie ngo lembe ma wang’u ijo ka wabeneno tin lembe ma nyayu ang’abacwiny upong’ iwi ng’om! w21.01 mba. 2 udu. 1, 3

Jakwenda Yohana ubejukowa nia kud wabed kud adegi i iwa i kum umego ku nyimego mwa. Ka wawinjo ngo juk maeno, nwang’u wawenjara giwa i cing’ Sitani. (1 Yoh. 2:11) Lembuno ugam utimere ni Jukristu moko mi rundi ma kwong’a. Sitani utimo tego pare ceke kara eroi adegi man pokiri i kind dhanu pa Mungu. Saa ma Yohana ubino kiewo waraga pare, nwang’u dong’ dhanu ma pidoic migi urombo ku pa Sitani umondo lee i cokiri. Ku lapor, Diotrefe unyayu pokiri ma dit i cokiri. (3 Yoh. 9, 10) Ebed enyutho ngo woro ni ju ma Guriri m’utelowic uoro. Ebed etimo tego niriemo kadok dhanu m’ubejolo ju ma juorone cen kud i cokiri. Eno tie lembe ma rac mi tuko ngo! Tin bende, Sitani ubetimo tego asu kara epok kind dhanu pa Mungu. Dong’ kud wawek adegi uketh kindwa upokere ki kud umego mwa. w21.01 mba. 11 udu. 14

I saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, bimobim mir Allemagne man mi Grande-Bretagne ceke ginyayu ragedo i kum dhanu pa Mungu ma gikwero nimaku atum. Bende, bimobim mir Amerika utwio umego ma gibino telo wi tic mi rweyo lembanyong’a. Ragedo maeno upong’o lembila ma nwang’ere i Lembanyutha 11:7-10. I ng’eye, niai i oro 1933 man asagane i saa mi Lwiny mir ario mi ng’om zoo, ubimo ma yor ariwa ma malu usendo dhanu pa Mungu ku rac. Hitler ku jupare gikwero tic mi dhanu pa Mungu. Judegi mwa ginego dhanu pa Yehova ma tundo 1500, man gitero ju ma dupa i kambi mi masendi. Bende, ubimo ma yor ariwa ma malu ‘ucido kamaleng’’ man ‘ekabu lam m’awang’a ma thiri thiri.’ Nenedi? Ekwero dhanu pa Yehova magwei nia kud gipak nyinge nikadhu kud i tic migi mi rweyo lembanyong’a. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler m’ubino jabim mir Allemagne ukwong’o akwong’a zoo nia ebidaru dhanu pa Mungu pet kud i Allemagne. w20.05 mba. 6 udu. 12-13

Ka wanyutho mer i kindwa, wabikethara ngo nia wan re ma piwa tek nisagu zoo i cokiri. Poi nia Yonathan utimo ngo nyeko i kum Daudi, man ebed enene ngo ni ng’atu m’ubelaru ker i dhoge. (1 Sam. 20:42) Wan ceke wacopo lubo lapor pa Yonathan. Kud inen umeru kunoke nyameru ni jadhogi ni kum copo moko m’etie ko, “ento ku pidoic ma mol wek ng’atuman ie pid ya wadi ber ma sagu en.” (Flp. 2:3) Ng’ei nia ng’atuman i cokiri copo timo lembe ma konyo jumange. Ka watie dhanu ma wajwigara, wabineno kite ma beco m’umego ku nyimego mwa gitie ko, man wabinwang’u bero ni kum gwoko bedoleng’ migi. (1 Kor. 12:21-25) Ka wabenyutho mer i kindwa, waketho bedo i acel mi dhanu pa Mungu doko tek. Wanyutho nia andha watie julub pa Yesu, man lembene telo dhanu m’adundegi cuu nitimo ni Yehova. M’usagu zoo, wamio dwong’ ni Yehova ma tie “Wego mi kisa man Mungu mi jukojuk ceke.”​—2 Kor. 1:3. w21.01 mba. 24 udu. 14; mba. 25 udu. 16

Tin, dhanu moko becayu Jumulembe pa Yehova man ginywarugi. Giparu nia Jumulembe pa Yehova gitie dhanu ma rieko migi mbe man ma thelem migi de mbe. Pirang’o? Pilembe kura mwa ukoc ku kura mi dhanu ma wabekwo kugi. Watimo kero mwa ceke kara wabed dhanu ma jwigiri, ma mol man ma wor. Ento dhanu mi ng’om maeni gimaru migi jukuhaya, ju ma giting’iri man jujai. M’umedo maeno, wan wamondo ngo i lembgamba man wadikara ngo i tic mir askari i ng’om moko ci. Calu ma wakoc bor ku dhanu mi ng’om maeni, eno uketho jumoko nwang’u nia tijwa mbe. (Rum. 12:2) Kadok nwang’u dhanu mi ng’om maeni becayuwa nia thelem mwa mbe de, re Yehova ubetio kudwa pi nitimo tic ma wang’u ijo. Eketho tic mi lembanyong’a ubetimere iwi ng’om i kite ma nwang’u fodi utimere ngo niai con. I ng’om zoo, tin Jumulembe pa Yehova re ma gibewodho gazeti ma jubeloko i dhok dupa, man ma jubepoko nisagu zoo. Bende, gibetio ku Biblia pi nikonyo dhanu milioni dupa kara gibed ku mutoro i kwo migi. Yehova re m’uketho lembe maeno ubetimere. w20.07 mba. 15 udu. 5-6

Yesu uworo dito pa Yehova, ungo pilembe rieko pare bino mbe kunoke nia eng’eyo gin moko ngo. Lembe m’ebed eponjo ma dhanu ubed unyang’ i ie yot yot, unyutho kamaleng’ nia etie ng’atu ma riek lee. (Yoh. 7:45, 46) Yehova ung’eyo nia Yesu tie ku copo lee mi timo tic, uketho kinde m’ebino cwio piny, Yesu de bino karacelo kude pi nicwio piny ceke m’i polo ku m’i ng’om. (Rie. 8:30; Ebr. 1:2-4) I ng’eye kinde ma Yesu cer, Yehova umio ire dito ‘ceke m’i polo ku m’i ng’om.’ (Mat. 28:18) Kadok Yesu ung’eyo lembe lee de, re asu eweko Yehova re m’utel wie. Pirang’o? Pilembe emare. Weg udi gicikiri ninwang’u ponji i kum lembe maeno. Yehova ung’olo nia dhaku uwor cware, ungo pilembe nia pi cware tie tek lee nisage. Lembuno unen kamaleng’ pilembe eng’io mon de ubed ubimo karacelo ku Yesu i polo. (Gal. 3:26-29) Yehova umio dito ni Wode pilembe egene. Won ot ma riek de mio dito ni dhaku pare i kadhiri m’uromo kude. w21.02 mba. 11 udu. 13-14

Lembe pa Mungu ubedo calu kieu (maraya), ma konyowa ning’iyara man niyiko kaka m’ukwayu wayiki i kumwa. (Yak. 1:23-25) Ku lapor, kinde ma waponjo Lembe pa Mungu, wacopo nwang’u nia mito wanyuth jwigiri. Ku kony pa Yehova, wacopo ng’eyo kite m’umaku wabed ko yo kinde ma ng’atu moko kunoke lembe moko unyayu ng’eicwiny i iwa. Saa maeno, wabedo ku copo mi paru i lembe man mi maku yub de ma cuu. (Yak. 3:13) Eno tie bero ma wanwang’u ka wang’eyo lembe m’i Biblia cuu! Saa moko ang’eyang’o wok i iwa nwang’u dong’ watimo lembe ma rac. Yo ma cuu mi bedo ku rieko, utie nilar nwang’u ponji i kum lembe ma ber man ma rac ma jumange utimo. Eno re m’uketho Yakobo ukwayuwa nia walub lapor mi dhanu ma jukiewo pigi i Biblia; calu ve Abraham, Rahab, Yob, man Eliya. (Yak. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18) Jurutic maeno ma gigwoko bedoleng’ migi, giciro peko ma nwang’u copo ketho anyong’a migi thum. Lapor mi cirocir migi ubenyutho nia wan bende ku kony pa Yehova, wacopo bedo kud anyong’a kinde ma wabenwang’ara ku peko. w21.02 mba. 29-30 udu. 12-13

I saa mi telo wi ponji mi Biblia, japonji re m’utie ng’atu ma kwong’a ma konyo japonj Biblia ninyang’ cuu i Lembe pa Mungu. Tek japonjine ulwong’i nia wucidh wutel wi ponji wukude, ukwayu ing’ei nia itie jaratic wadi. Tic peri utie nidiko cingi kude. (Ekl. 4:9, 10) Lembang’o dhe m’icopo timo kara idik cingi cuu i saa mi ponjine? Yikiri pi ponji mi Biblia. Mi kwong’o, penj japonji ukor iri lembe moko nyanok iwi japonj Biblia. Iromo koro lembang’o iwi japonj Bibliane? Wubiponjo kude thiwiwec ma kani? Ikeco nia japonj Biblia udong’ ku lembang’o i theng ponji maeni? Nyo lembe moko nuti m’ukwayu ngo atim kunoke ayer i saa mi ponjine? Acopo tielo cwinye nenedi kara etim mediri? I andha, japonji bikoro ngo iri lembe mir amung’ m’umulo kum kwo pa japonj Biblia, ento lembe m’ekoro iri copo konyi. Jamisioner moko ma nyinge Joy uwacu kumae: “Lembe maeno ukonyo ng’atu ma wawotho kude kara enen kite m’ecopo konyo ko japonj Biblia man gin m’umito eyer i saa mi ponji.” w21.03 mba. 9 udu. 5-6

Saa moko judaguwa pilembe wabeworo cik mir ukungu pa Mungu. Cik maeno ukoc bor ku cik mi kurajo m’unyothere i ng’om maeni. Ku lapor, Dhanu dupa tin ginwang’u nia etie rac ungo nimondo i timo ma reco mi tarwang’, ma tie kit timo ma rom m’ugam uketho yang’ Mungu unyotho ko Sodoma ku Gomora! (Yuda 7) Dhanu dupa cayuwa man giwacu nia i cik mwa tek dit, pilembe wabeworo cik pa Mungu m’ukwero timo maeno. (1 Pet. 4:3, 4) Ang’o ma copo konyowa niciro adegi ma judagu kowa man lembe ma rac ma jubetimo i kumwa? Ukwayu wabed ku yioyic ma tek kara Yehova ukonywa. Yioyic ubedo ve ban, ma wacopo “nego kudo lak athero mi mac ceke.” (Efe. 6:16) Ento ukwayu ngo wajik nibedo ku yioyic kende, mito wabed bende ku mer. Pirang’o? Pilembe mer “lembe ton i ie ngo,” emulere ku gin ceke man eciro gin ceke. (1 Kor. 13:4-7, 13) Mer ma wamaru ko Yehova, umego ku nyimego mwa, man ma wamaru ko kadok judegi mwa, bikonyowa niciro adegi. w21.03 mba. 20-21 udu. 3-4

Saa moko wanyutho nia wamaru umego ku nyimego nwang’u wabecerara nitimo lembe moko. Ku lapor, ukwayu ngo ng’eicwiny umakwa pio pio pi lembe ma giyero. Kepar pi lembe ma Yesu nwang’ere ko kinde m’ebino iwi ng’om. Ewacu ni julub pare nia, kara ginwang’ kwo, mito gicam ring’kume man gimadh rimbe. (Yoh. 6:53-57) Wec maeno utimo julub ma pol rac, uketho giweko nilubo ng’eye, ento jurimbe mandha gimoko asu i kume. Gin de ginyang’ ungo i lembe ma Yesu yero, man cicopere nia lembene uwang’u igi bende. Re giparu ngo nia Yesu yero lembe ma rac ma nia uketh gikier. Tung’ kumaeno, giketho genogen migi i wie kum ging’eyo nia eyero lemandha. (Yoh. 6:60, 66-69) Pieno, pire tie tek nia kud wawek wec m’umego ku nyimego giyero uketh wakier nya pio pio! Ento wamii igi kaka ma gikor ko iwa lembe ma wanyang’ ungo cuu i iene.​—Rie. 18:13. w21.01 mba. 11 udu. 13