Dwi mir 11

Calu ma wang’eyo ngo lembe ceke ma Yona unwang’ere ko, wacopo paru nia ekwero or pa Yehova, man ebino ng’atu ma jugeno ngo. Yehova ung’olo ni Yona nia ecidh etwong’ pi pokolembe pare i adhura mi Nineve. Re kakare niworo dwand Yehova, Yona umaku yei m’ubecidho kamange, man emito ringo “kud i wang’ Yehova.” (Yon. 1:1-3) Ka nwang’u ubino in, nyo nwang’u icopo oro Yona kendo kara ecidh eyer lembe ma Mungu ung’olo ire? Copere nia ungo. Re Yehova unwang’u nia Yona copo wore kan emio ire kaka kendo. (Yon. 3:1, 2) Rwo pa Yona unyutho kamaleng’ nia etie kit dhanu ma nenedi. (Yon. 2:1, 2, 9) M’umbe jiji, Yona urwo i bang’ Yehova wang’ dupa. Ento rwone m’etimo kinde ma eni cindirec ubekonyowa nineno nia ebino ngo kende kende ng’atu moko m’umito ringo tic ma jumio i kore. Wec m’eyero i rwo pare unyutho kamaleng’ nia ejwigere, edwoko foyofoc, man ekeco nia ebimedere niworo Yehova. Pieno, etie ngo lembe mi zungo nia Yehova uketho ngo wie i kum kosa pa Yona, ento edwoko wang’ rwo pare man emedere nitio kude calu jabila! M’umbe jiji, pire tie tek lee ni jadit cokiriman nilar “winjo” ng’atini i wang’ nimio ire juk! w20.04 mba. 15 udu. 4-6

Julub mi rundi ma kwong’a giyio ponji mi Jukristu, man gijengiri iwi tipo maleng’ kara ukonygi ninyang’ i Lembe pa Mungu. Gisayu lembe pi ning’eyo ka nyo andha ponji maeno ujengere iwi Lembagora. (Tic. 17:11, 12; Ebr. 5:14) Giketho ngo yioyic migi cungo kende kende iwi mer m’utie i kindgi, man gin m’ucwalugi nitimo ni Yehova ubino ngo kende kende anyong’a ma gibed ginwang’u ka gicokiri karacelo kud umego ku nyimego. Ento yioyic migi ugam ucungo iwi “ng’eyong’ec ma tap pa Mungu.” (Kol. 1:9, 10) Lemandha mi Biblia lokere ngo. (Zab. 119:160) Ku lapor, lemandhane lokere ngo kadok umego moko timo lembe m’uton i iwa, kunoke utimo dubo moko ma pek. Elokere ngo bende kadok wanwang’ara ku peko. Pieno ukwayu wang’ei cuu mandha lembe ma Biblia ubeponjo, man wang’ei m’umbe jiji nia ponjine tie lemandha. Ka watie ku yioyic ma tek iwi lemandha mi Biblia, eno bikonyowa nicungo nging’ nging’ i saa mir amulaic tap calu ma nanga konyo ko yei nicungo kakare saa ma yamu ubekoto ma tek. w20.07 mba. 9 udu. 6-7

Yesu neno lembe ceke ma wabetimo ni umego pare ma tipo wiro ni lembe ma wabetimo ire. (Mat. 25:34-40) Yo acel ma pire tek mandha ma wakonyo ko Jukristu ma tipo wiro utie nimiara zoo i tic ma Yesu umio ni julub pare, niwacu tic mi ketho dhanu udok julub. (Mat. 28:19, 20) Tin kan umego pa Kristu gibetuc nirweyo lembanyong’a i wang’ ng’om ngung’ utie pilembe ‘rombe mange’ ubekonyogi. (Yoh. 10:16) Kan itie rombe mange, ng’ei nia saa ceke m’iberweyo lembanyong’a, nwang’u ibenyutho nia imaru umego pa Yesu man imaru Yesu bende. Ayi mange ma waromo theyo ko mer ku Yehova giku Yesu utie nimio sente mwa pi nikonyo tic ma gibetelo wie. (Lk. 16:9) Ku lapor, wacopo mio giramia pi nitielo tic m’ubetimere i wang’ ng’om zoo. Acel m’i kind tije utie nikonyo ju ma peko ma wok rek unwang’ugi. Wacopo mio bende sente pi nipong’o yeny mi cokiri mwa, man wacopo konyo bende dhanu ma wang’eyo nia gitie ku yeny mi kony.​—Rie. 19:17. w20.04 mba. 24 udu. 12-13

Lembila maeno upong’o iwi ubimo ma yor ariwa ma malu, pilembe eworo ngo “mungu pa weggi.” Eworo ngo nenedi? Gavmenti mi Union Soviétique ubino ku lembakeca mi nego the dini cen, pieno etimo kero nidaru tego mi ponji mi dini. Ku lapor, yor i acaki mi oro 1918, ewodho cik moko m’ugam uketho jucaku ponjo i somo nia Mungu mbe. Dong’ ubimo ma yor ariwa ma malu “uyungo mungu mi ot ma tek” nenedi? Gavmenti mi Union Soviétique utio ku sente ma lee pi nimedo wend juaskari pare man niponjogi, bende eyiko atum ma dongo kara tego pare umedere lee. Ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny ceke gigam gicoko dhu jamlwiny ma dongo ma copo nego dhanu milioni dupa! Bende, ubimo ma yor ariwa ma malu gidiko cing’gi karacelo kud ubimo ma yor ariwa ma piny pi nitimo lembe moko ma lee: gicaku the ONU (UN) ma tie ‘ginmajudagu ma timo uvuru.’​—Dan. 11:31. w20.05 mba. 6-7 udu. 16-17

Tic mi sayu ju m’ukwio i tipo tie tic pa ng’a? Etie tic mwa wan ceke, nik’ebed judong cokiri, juyab yo, wedi pa ng’atu m’ukwione, man jurwei lembanyong’a ceke mi cokiri. Nyo jarimbi kunoke wat peri moko tie de m’ukwio i tipo? Ubekwayu itim ang’o kan iwok irombo ku ng’atu moko m’ukwio i tipo kinde m’iberweyo ot kubang’ ot kunoke kaka ma dhanu bepong’ i ie? Kor ni ng’atune nia tek emaru jubin juliewe, ibibedo kud anyong’a nimio nimero pare mi telefon kunoke adres pare i bang’ judong cokiri. Jadit cokiri moko ma nyinge Thomas ma kwo i ng’om mi Espagne ukoro kumae: “Mi kwong’o, apenjo umego ku nyimego ma tung’ tung’ ka nyo ging’eyo kaka ma ng’atu moko m’ukwio i tipo ni ie. Kunoke apenjo jurwei lembanyong’a ka nyo wigi ubepoi de pi ng’atu moko ma dong’ udaru bino ngo i coko udoko nindo m’ulwar. I ng’eye kan acidho liewo umego kunoke nyamego m’ukwio i tipo, awok apenje nia awiya pare kunoke wedi pare gibedo nenedi. I wang’ nikwio i tipo, umego ku nyimego moko gibed gibino kud awiya migi i coko, man copere nia nwang’u awiyane dong’ gidoko jurwei de, ento giweko. Ubekwayu wakony gin bende gidwog i bang’ Yehova.” w20.06 mba. 24 udu. 1; mba. 25 udu. 6-7

I kind giracwia ceke ma nwang’ere iwi ng’om, dhanu kende re m’utie ku copo mi nwang’u ponji niai kud i lembe ma gikadhu kud i ie con. Pieno, waromo ponjo cik ma beco mi kurajo man wacopo loko ayi ma waparu ko lembe man kit kwo mwa. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Wacopo ponjo bende pidocwiny mwa ning’eyo tung’ tung’ i kind gin ma ber ku gin ma rac. (Ebr. 5:14) Waromo ponjo ninyutho mer, kisa, nikethara kaka jumange, man wacopo ponjo nilubo lapor mi bedopwe pa Yehova. Wacopo foyo Yehova pi copo mwa mi poi i kum lembe nwang’u wabeii kara wiwa kud uwil i kum lembe ceke ma Yehova udaru timo pi nikonyowa man pi nijuko cwinywa. Eno biketho wabibedo ku genogen nia ebikonyowa i nindo m’ubino de. (Zab. 77:12; 78:4, 7) Yo mange utie nipoi i kum bero ceke ma jumange gibetimo iwa man nifoyogi pi berone. Ju ma gitimo sayusac ginwang’u nia dhanu ma dwoko foyofoc gibedo jumutoro. w20.05 mba. 23 udu. 12-13

Nindo moko kinde ma Musa ubino i odicana, eneno dwong’ pa Yehova ubekadhu i ginmawokiwang’; kepar kite m’ewinjere ko! Eno ubino lembe mi zungo ma nwang’u fodi ng’atu moko acel de mbe m’uneno i wang’ bino pa Yesu iwi ng’om. Musa uwinjo wec ma e, ma copere malaika re m’uyero: ‘Yehova, Yehova, Mungu ma won kisa ku bero, ng’atu ma bedo yo ni ng’eicwiny, man dit ku mer mi bero ku lemandha, ng’atu ma gwoko mer mi bero ni dhanu rubanga rubanga, m’eweko kier ku gondri man dubo.’ (Ai 33:17-23; 34:5-7) Copere nia paru mi lembe maeno ugam utundo iwi Musa kinde m’ebetio ku nying’ Yehova pi niyero wec mi giragora ma tin. Ka wabeparu pi nying’ ma Yehova, wacikara niparu bende nia Yehova ne tie Mungu ma nenedi. Ukwayu wapar pi kite pare ma tung’ tung’, calu ve tego, rieko, bedopwe man mer. Tek wabeparu pi kite pare maeno ku mange bende, eno copo cwaluwa niwore lee nisagu.​—Zab. 77:11-15. w20.06 mba. 8-9 udu. 3-4

Yesu uyero nia jubing’io julubne ni kum mer ma gimariri ko i kindgi. (Yoh. 13:34, 35) Re kara wabed ku yioyic ma tek, kwayu watim lembe moko mange de. Yioyic mwa ucikere ngo nijengere kende kende iwi mer m’utie i kind dhanu pa Mungu. Pirango? Pilembe ka yioyic mwa ujengere kende kende iwi mer maeno, yioyicne copo kwio yot yot mandha. Ku lapor, wacopo weko nitimo ni Yehova kan umego, nyamego, jayab yo, kunoke nyo jadit cokiri ngi de utimo dubo ma pek. Wacopo weko bende nitimo ni Yehova kan umego kunoke nyamego moko utimo lembe m’unyayu ng’eicwiny i iwa, kadi ke nyo ejai i kum yioyic man ecaku beyero nia lembe ma wayio utie ndra. Pieno ka wabemito yioyic mwa ubed tek, ukwayu waketh ejengere iwi mer ma ceng’ini ma watie ko i kindwa ku Yehova. Eno ubemio iwa ponji ma kani? Kan iketho yioyic peri ucungo kende kende iwi timo mi dhanu pa Mungu kakare niketho ecung iwi mer mwu ku Yehova, yioyic perine bibedo ngo ma tek. Lembe m’iwinjo iwi Yehova ku lembe m’ineno ibang’ dhanu pare copo ketho ibedo ku yioyic i kadhiri moko. Re pire tie tek bende nia iponj Biblia akethacwinyi, inyang’ i lembe m’ibeponjone, man itim sayusac pi ning’eyo ka nyo lembe m’ibeponjo iwi Yehova tie lemandha. Ukwayu iyeny ning’eyo in giri nia lembe ma Biblia ubeponjo iwi Yehova tie lemandha.​—Rum. 12:2. w20.07 mba. 8 udu. 2-3

Lembe tie dupa m’udaru timere m’unyutho nia jumalaika gikonyowa ninwang’u umego ku nyimego m’ukwio i tipo, ma gimito gidwog i bang’ Yehova. (Nyu. 14:6) Ku lapor, umego moko m’ukwio i tipo ma nyinge Silvio, ma kwo i ng’om mir Équateur ukwayu Yehova ku cwinye ceke kara eor ng’atu moko ubin ukonye nidwogo i cokiri. Kinde ma fodi eberwo, judong cokiri moko ario utundo yo pare. I saa mi liew maeno, gicaku konye ndhundhu ku mutoro. Wabinwang’u anyong’a lee mandha ka wabekonyo ju ma gikwio i tipo kara gidwog i bang’ Yehova. Umego Salvador ma tie jayab yo, man ma betimo kero ma lee pi nikonyo ju m’ukwio i tipo uwacu kumae: “Saa moko kan abeparu pir umego ku nyimego ma gikegikwio i tipo, ma re dong’ gidwogo i cokiri, anyong’a mi lembene ketho awak awaka zoo. Anyong’a ubenega lee dit pilembe watimo karacelo ku Yehova pi niwodho rombe pare ma pire tek kud i ng’om pa Sitani, kara edwog i cokiri.” Kadok iweko nidikiri ku dhanu pa Yehova de, ng’ei nia fodi Yehova umeri asu. Ebekuri, man kan idwogo ebijoli kud anyong’a i ot pare. w20.06 mba. 29 udu. 16-18

Yehova tie “Japonji mwa ma dit.” Eketho jukiewo pi lapor mi dhanu moko i Biblia kara uponjwa. (Isa. 30:21) Ka wabenyamu i lembe ma wabesomo i Biblia, wanwang’u ponji i kum lapor mi dhanu moko ma ginyutho kite ma beco. Wanwang’u bende ponji i kum lembe m’unwang’u jumoko ma ginyutho ngo kite maeno ma ber mi jwigiri. (Zab. 37:37; 1 Kor. 10:11) Kepar pi lembe m’unwang’u ubimo Saul. Kinde ma fodi etie aradu, ebino jalawobi ma mol. Egam eng’eyo mupaka mi gin m’ecopo timo, uketho nindo moko elworo nia mito ngo ebed ku dito dupa. (1 Sam. 9:21; 10:20-22) Re yok’ung’eye, edoko jakuhaya. Enyutho kuhayane nyanok i ng’eye saa m’edoko ubimo. Nindo moko enyutho ngo cirocir kinde m’ebino kuro jabila Samuel, man ethiero lam m’awang’a m’ebino mbe ku twerone. Lembuno uketho ebayu winjiri pare m’ebino ko ku Yehova, man Yehova umayu bende Ker cen kud i cinge. (1 Sam. 13:8-14) Wabibedo dhanu ma riek tek lapor maeno mi cimowang’ ukonyowa nikoc i kum kuhaya. w20.08 mba. 10 udu. 10-11

Nikadhu kud i bang’ Kristu, Yehova umio “giramia [ma] dhanu” ni cokiri pare. (Efe. 4:8) “Giramia” maeno uketho i ie Guriri m’utelowic, jukony mi Guriri m’utelowic, umego mi Komite mi filial, juliew mi twodiri, juponji mi somo ma tung’ tung’ mi dilo pa Yehova, judong cokiri, man jukony tic mi cokiri. Umego maeno ceke tipo ma leng’ re m’ung’iogi kara gigwok rombe pa Yehova man gitiel cokiri pare. (1 Pet. 5:2, 3) Umego ma tipo ma leng’ ung’io gitie ku tic dupa ma gibetimo. Tap calu wathkum ma tung’ tung’ ma calu ve cing’ man tielo gitimo tic pi nikonyo kum zoo, kumeno bende, umego ma tipo ma leng’ ung’io, gibetimo tic ma tek pi nikonyo cokiri. Gisayu ngo nia ginwang’ yung. Ento giteng’o umego ku nyimego man gitielo cwinygi. (1 Tes. 2:6-8) Wabedwoko foyofoc lee ni Yehova pir umego maeno ma gibedieng’ pi yeny mi jumange, nisagu migi! w20.08 mba. 21 udu. 5-6

Thelembe acel ma cwaluwa nirweyo lembanyong’a utie nia, tin dhanu “givoc man gilal” man gitie ku yeny lee mi ng’eyo lemandha iwi Ker pa Mungu. (Mat. 9:36) Yehova ubemito dhanu mi kite ceke unwang’ ng’eyong’ec ma tap mi lemandha kara gibothi. (1 Tim. 2:4) Ka wapoi nia tic mwa mi rweyo lembanyong’a utie tic ma bodho kwo, eno cwaluwa nimiara lee pi tije. Wabebodho kwo mi dhanu. (Rum. 10:13-15; 1 Tim. 4:16) Ubekwayu bende wabed ku jamtic ma cuu mi rweyo lembanyong’a, man wang’ei nitio kugi. Yesu umio telowic ma kamaleng’ ni julub pare iwi kite ma gicopo rweyo ko lembanyong’a. Enyutho igi gin m’ukwayu giting’, kaka m’ukwayu gicidh girwei i ie, man lembe ma gibiwok yero. (Mat. 10:5-7; Lk. 10:1-11) Tin dilo pa Yehova umio iwa Sanduku mi jamtic mi ponjo Biblia ku dhanu, ma i ie wanwang’u jamtic ma tung’ tung’ ma konyowa nitimo tic mi lembanyong’a ma ber. Dilone ubeponjowa ku kite mi tio ku jamticnegi. Ponji maeno konyowa nirweyo lembanyong’a ku tegocwinywa, man nibedo juponji ma beco.​—2 Tim. 2:15. w20.09 mba. 4 udu. 6-7, 10

Jakwenda Yohana ubino kud anyong’a ma lee dit kinde m’ewinjo nia dhanu m’ekonyo ning’eyo lemandha gibemediri asu nitimo ni Yehova ku bedopwe. Jukristu maeno ginwang’iri ku peko dupa, ento Yohana utimo tego ma lee pi nitielo yioyic migi, pilembe ebed enenogi calu nyithindhe i thenge mi tipo. Wan bende anyong’a negowa lee ka wabeneno awiya mwa giwa, kunoke dhanu ma waponjo kugi Biblia gibethieriri ni Yehova man gibemediri nitimo ire. (3 Yoh. 3) I kum oro 98 R.M., Yohana ukiewo barua adek ku kony pa tipo maleng’ pa Yehova. Ekiewo baruane pi nikonyo Jukristu ma gigwoko bedoleng’ migi kara gibed ku yioyic ma tek i Yesu, man gimediri niwotho i lemandha. Yohana ubino dieng’ lee pilembe dhanu moko ma gibed giponjo ndra gibino nyotho cokiri. (1 Yoh. 2:18, 19, 26) Ju maeno m’ujai i kum yioyic gibed giyero nia ging’eyo Yehova ento gibed giworo ngo cik pare. w20.07 mba. 20 udu. 1-3

Wayio lembe ma waberweyo, uketho watie kud ava mi nyutho lembene ni dhanu mange dupa. Wayio nia lembang’ola pa Mungu ma nwang’ere i Biblia bitimere. (Zab. 119:42; Isa. 40:8) Wabeneno kite ma lembila mi Biblia ubepong’o ko tin. Wabeneno bende alokaloka m’ubetimere i kwo mi dhanu ma gibetio ku juk mi Biblia. Lembe maeno ceke ubenyutho kamaleng’ nia ukwayu jurwei lembanyong’a mi Ker ni dhanu ceke. Watie ku yioyic i Yehova, pilembe lembanyong’a ma waberweyo uai i bang’e. Watie bende ku yioyic i Yesu m’eketho ubed ubimo mi Ker pare. Kadok wanwang’ara ku lembang’o de, wang’eyo nia Yehova bibedo iwa ni kapondo man tego mwa saa ceke. (Zab. 46:1-3) M’umedo maeno, wang’eyo nia kud i polo, Yesu ubetio ku copo man dito ma Yehova umio ire pi nitelo wi tic mi rweyo lembanyong’a iwi ng’om. (Mat. 28:18-20) Yioyic ketho wabedo ku genogen nia Yehova bimio iwa mugisa pi tego ma wabetimo. w20.09 mba. 12 udu. 15-17

Saa moko nyimego gibedo ku yeny ma mito ng’atu moko ucer bang’gi kinde ma gibenwang’iri i wang’ lembe moko. (Isa. 1:17) Ku lapor, nyamego ma won ot pare utho kunoke ma gier pare ulal, copo bedo ku yeny mi kony i lembe ma nwang’u won ot pare re ma copo konye i ie. Nyamego m’utii copo bedo ku yeny pa ng’atu moko ma copo konye pi niweco ku dokter. Kunoke nyamego ma tie jayab yo m’ubetimo kit tic moko mange i dilo pa Yehova, copo bedo ku yeny pa ng’atu moko m’ucwake kinde ma dhanu mange ubewacu nia tic parene uketho eberweyo lembanyong’a cuu ngo. Wakenen lapor pa Yesu. Yesu ubedo ayika nicero ba nyimego pare mi tipo saa ma ka dhanu benyang’ ungo i lembe moko ma gitimo. Ku lapor, ecwaku Maria kinde ma Martha ubino timo por i kume. (Lk. 10:38-42) Edok ecwaku ba Maria kendo kinde ma dhanu ubino caye nia emaku yub ma rac. (Mk. 14:3-9) Yesu ung’eyo gin m’uketho Maria umaku yubne, uketho efoye. Yesu uwacu bende nia jubiweco pi gin ma ber ma Maria utimo kaka “ceke ma tek jubiyero ie lembanyong’a . . . i ng’om ngung’.” w20.09 mba. 24 udu. 15-16

Jakwac ma ber ng’eyo nia saa moko rombe copo rwinyo. Pieno ka rombe urwinyo, emio ngo ire matira. Wakenen kite ma Yehova ukonyo ko jutic pare moko mi rundi ma con, ma pi saa moko gigam gitimo tung’ ku lembe m’ekwayu i bang’gi. Yona m’ubino jabila pa Yehova ugam uringo tic ma Yehova umio ire. Re kadok kumeno de, Yehova uol ungo kude. Ento calu jakwac ma ber, Yehova ubodhe man ekonye ninwang’u tego m’etie ku yenyne pi nitimo tic m’emio ire. (Yon. 2:7; 3:1, 2) I ng’eye, Mungu uketho vombo utwii pi nikonyo Yona kara enyang’ nia kwo pa dhanu utie gin ma pire tek. (Yon. 4:10, 11) Lembuno ubemio iwa ponji ma kani? Judong cokiri gicikiri ngo niol pio pio kud umego ku nyimego ma gikwio i tipo. Ento ukwayu gitim tego ninyang’ nia girang’o m’uketho rombe uwok kud i kind juwagi. Kinde ma ka rombene dwogo i bang’ Yehova, gimediri ninyutho ire mer man gidieng’ kude. w20.06 mba. 20-21 udu. 10-12

Kinde ma Union Soviétique upokere i oro 1991, dhanu pa Mungu ma gibino kwo i theng ng’om ma tung’ tung’ mi Union Soviétique ginwang’u bedagonya pi nindo moko. Biblia ulwong’o bedagonya maeno nia “kony ma nyanok.” Pieno, gicaku rweyo lembanyong’a ma gitie agonya, man nyanok i ng’eye, wend jurwei umedere lee mandha i ng’om ma tung’ tung’ ma Union Soviétique ubino bimo wigi. Ento oro moko i ng’eye, Russie ku ng’om m’udiko cing’gi kude gidoko ubimo ma yor ariwa ma malu. Kara julwong’ bimobim moko nia ubimo ma yor ariwa ma malu kunoke ubimo ma yor ariwa ma piny, ukwayu epong’ lembe adek ma e: (1) ukwayu ebim wi ng’om ma dhanu pa Mungu tie lee i ie, (2) enyuth nikadhu kud i timo nia etie jadhu Yehova ku dhanu pare, man (3) ubekwayu ekied kud ubimo ma jadhoge. Russie ku ju m’udiko cing’gi kude gigam gibedo kud atelatela iwi dhanu pa Mungu, niwacu gikwero tic migi mi rweyo lembanyong’a man ginyayu ragedo i kum umego ku nyimego mwa ma dupa. Timo maeno unyutho nia gidagu Yehova ku dhanu pare. Gibekiedo bende kud ubimo ma yor ariwa ma piny, niwacu bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika. w20.05 mba. 12-13 udu. 3-4

Pi niketho dhanu udok julub, ukwayu waponjgi; pieno wacikara nimedo bodho mwa mi ponji. I ng’om zoo, wabeponjo Biblia ku dhanu milioni dupa. Wamaru gin ma waponjo i Biblia, pieno wacopo mito wawec lee iwi lembene. Re kadok ibetelo wi ponji mi Otkur ma Wiw, wi Ponji mi Biblia mi cokiri kunoke ibeponjo Biblia ku ng’atini de, ukwayu ngo iwec akeca. Dong’ kara iwek Biblia re m’uweci saa m’ibetelo wi ponji pa ng’atini, ukwayu itim kero kud iwec hai, man kud ikor gin ceke m’ing’eyo iwi verse moko mi Biblia kunoke iwi lembe mange. (Yoh. 16:12) Kepar pi ng’eyong’ec mi Biblia m’ibino ko kinde m’ilimo batizo, ku m’itie ko kawoni. Copere nia ilimo batizo nwang’u fodi inyang’ kende kende i ponji mir ukungu mi Biblia. (Ebr. 6:1) Ng’eyong’ec mi Biblia m’itie ko kawoni uting’o iri oro ma dupa. Pieno, kud iponj lembe zoo wang’ acel ni ng’atu ma fodi ucaku ponjo Biblia acaka. w20.10 mba. 14-15 udu. 2-4

Yehova ung’io dhanu ma ber mandha pi nibedo junyodo pa Yesu. (Mat. 1:18-23; Lk 1:26-38) Wec ma Maria uyero, m’uai i adundene ma judok jukiewo i Biblia, unyutho kamaleng’ nia emaru Yehova man Lembe pare lee dit. (Lk. 1:46-55) Bende, ayi ma Yosefu uworo ko telowic pa Yehova unyutho nia emare man emaru ninyayu anyong’a i ie. (Mat. 1:24) Yehova ung’io ngo dhanu m’ulony pi nibedo junyodo pa Yesu. Wang’eyo lembuno nenedi? Lam ma Yosefu giku Maria gicidh githiero i ng’ei nyoliri pa Yesu unyutho andha nia gibino jucan. (Lk. 2:24) Cicopere nia sente migi kunoke piny migi ubino lee ngo, asagane pilembe gidok ginyolo awiya abiro kunoke nikadhu. (Mat. 13:55, 56) Yehova ubed ugwoko Yesu i kum ariti moko, ento egwoke ngo i kum peko ceke. (Mat. 2:13-15) Ku lapor, copere nia Yesu unwang’ere ku can i cwinye kinde ma wedi pare giyie ngo ku kwong’a nia etie Masiya. (Mk. 3:21; Yoh. 7:5) Bende, ve nia Yosefu utho ma nwang’u fodi Yesu tie aradu, man copere lembe maeno unyayu can lee i ie. w20.10 mba. 26-27 udu. 4-6

Nyo idaru winjiri de nia itie kendi ma ng’atu moko mbe m’ubekonyi i peko m’inweng’iri ko? Dhanu dupa gidaru winjiri kumeno, kadok jurutic pa Yehova bende. (1 Ub. 19:14) Ka in de ibewinjiri kumeno, poi i kum lembe ma e ma Yehova ung’olo: “Abiweki ki ngo, kadok akuna de abikuni ki ngo.” Pieno, wacopo yero ku tegocwinywa nia “[Yehova] en e jakonyna; abilworo ngo.” (Ebr. 13:5, 6) Jakwenda Paulo ukiewo wec maeno ni Jukristu wadi m’ubino kwo i Yahudi, i kum oro 61 R.M. Wec maeno m’ekiewo, ubepoyo wiwa bende i kum lembe ma jagor zaburi ukiewo i Zaburi 118:5-7. Calu jagor zaburi, jakwenda Paulo bende lembe m’ekadhu kud i ie uketho eng’eyo nia Yehova tie Jakony pare. Ku lapor, oro ma kadh’ario i wang’ kiewo waraga ni Juebrania, eboth kud i yamu ma tek m’ugam utuk i wigi kinde ma gibino wotho ku yei iwi pii. (Tic. 27:4, 15, 20) I kind wotho maeno man kadok i wang’e bende, Yehova ukonyo jakwenda Paulo i yo ma tung’ tung’ dupa. w20.11 mba. 12 udu. 1-2

Pirang’o etie lembe mi rieko ngo niparu nia kwo mwa ubino ber con nisagu ma kawoni? Neno ng’eijo copo ketho juparu kende kende pi lembe ma beco ma con. Ku lapor, kinde ma nyithindho mir Israel giwok kud i ng’om mi Misiri, wigi wil pio pio i kum can ma gineno kuca, man giketho wigi zoo i kum cam ma beco ma gibed gicamu. Gicaku wacu kumae: “Wapoi i kum rec, ma wacamu i Misiri mananu; kud ukuju, man kud ukondo, ku ma thungulu m’i thim, ku ma thungulu ma lake tek.” (Wel 11:5) Nyo andha gibed gicamu camne “mananu”? Ungo. Kuca gibino ng’eca man Jumisiri ubed usendogi lee. (Ai 1:13, 14; 3:6-9) Re i ng’eye giwil pi can maeno ceke, man gicaku paru pi lembe ma giweko i ng’eigi. Giketho wigi zoo i kum lembe ma ber ma kuca, kakare niketho wigi i kum lembe ma ber ma Yehova uai utimo igi. Timo migi unyayu ngo anyong’a nyanok de i ii Yehova.​—Wel 11:10. w20.11 mba. 25 udu. 5-6

Saa moko ka wabeparu lembe, wanwang’u nia kwo tie tek, man “epong’ ku can.” (Yob 14:1) E cwinywa copo tur. Jurutic pa Yehova ma con dupa de giwinjiri kumeno. Jumoko gigam gimito nia timba githo cen. (1 Ub. 19:2-4; Yob 3:1-3, 11; 7:15, 16) Ento Mungu migi ma gigeno ubed ujuko cwinygi man ebed emio igi tego wang’ dupa. Jukiewo pi lembe ma ginwang’iri ko kara ujuk cwinywa man uponjwa. (Rum. 15:4) Kenen lapor pa Yosefu ma wod Yakobo. Pi kare ma nok ci, Yosefu m’ubino nyathin ma ber ma won umaru, udoko ni ng’eca i Misiri. (Tha. 37:3, 4, 21-28; 39:1) I ng’eye, Dhaku pa Potifar uloko lembe i wie nia emito make. Potifar de, m’umbe ninyang’ cuu i lembene, eketho jubole i kol man jutwiye ku nyoro. (Tha. 39:14-20; Zab. 105:17, 18) Ka cwiny Yosefu utur pi lembuno, nwang’u cwinye tur mananu ngo! w20.12 mba. 16-17 udu. 1-4

Thelembe mi wec maeno ma Yesu yero utie ang’o? Nidwoko piny moko leng’ utie nilwoko cilo ceke kud i kume. Re jumoko copo penjiri kumae: ‘Nying’ Mungu ke nwang’u leng’ con do, jucopo dwoke leng’ ke nenedi?’ Pi nidwoko wang’ penji maeno, ukwayu wakeng’ei nia nying’ uketho i ie lembang’o. Ka jubeweco iwi nying’, eno nyutho ngo kende kende nying’ ma jukiewo akiewa iwi karatasi kunoke ma julwong’o ko ng’atini. Kenen gin ma Biblia yero e: “Foyo nying’ ma ber e ber ma sagu lonyo ma dit.” (Rie. 22:1; Ekl. 7:1) Pirang’o nying’ utie gin ma pire tek lee? Pilembe nying’ uketho i ie kura pa ng’atini, niwacu kite ma jumange ung’eye ko. Pieno, kite ma jukiewo ko nying’ ng’atini iwi karatasi kunoke kite ma julwong’o ko nying’ne utie ngo lembe ma pire tek lee. Gin ma pire tek akeca utie paru ma bino iwi dhanu ka gineno, kunoke giwinjo nying’ne. Kinde ma dhanu gibecwayu ndra iwi Yehova, nwang’u gibeketho jumange ubed ku paru ma rac i wie. Ka paru ma racne udaru mondo iwi dhanu ke, gicaku cido nying’ Mungu. w20.06 mba. 3 udu. 5-7

Ka wabenwang’ara i peko moko, wacopo caku dieng’ akeca pi lembe ma nwang’u umaku ngo wadieng’ pire. Ku lapor, cwinywa romo dieng’ nia wabinwang’u ngo sente ma wapong’ ko yeny mwa, kunoke nia remo bimakuwa man tic de biwekowa. Cwinywa romo pido bende nia ka wabinwang’ara i abidhe moko, wabituro cik pa Mungu. Ceng’ini eni Sitani biketho dhanu pare bilokiri i kum dhanu pa Mungu. Lembuno de copo ketho cwinywa dieng’ nia nyo andha wabigwoko bedoleng’ mwa saa maeno. Nyo etie rac nidieng’ pi lembe maeno? Yesu wacu ni julubne kumae: ‘Cwinywu kud uringi.’ (Mat. 6:25) Nyo eno Yesu mito yero nia dong’ kud wadieng’ pi lembe moko nyanok de? Ungo! Con jurutic pa Yehova moko ma gigwoko bedoleng’ migi de ginwang’iri kud adieng’acwiny, re asu ginyayu anyong’a i Yehova. (1 Ub. 19:4) Yesu umito wang’ei nia etie rac nidieng’ akeca pi kwo mwa ma dong’ uketh wacak neno timo ni Mungu de ni gin ma pire tek ungo. w21.01 mba. 3 udu. 4-5

Nico bidwoko wel ni Yehova giku Yesu pir ayi m’ebekwo ko ku juruot pare. (1 Pet. 3:7) Calu ma Yehova re m’utie Wic mi ot pare zoo, etie ku dito mi mio cik iwi kite m’ukwayu awiya pare gikwo ko, man etie ku twero mi ketho giwor cikne. (Isa. 33:22) Yesu de utie wic mi cokiri mi Jukristu; en bende etie ku twero mi mio cik man mi ketho juwor cikne. (Gal. 6:2; Kol. 1:18-20) Calu Yehova giku Yesu, jawi ot de utie ku dito mi maku yub pi juruot pare. (Rum. 7:2; Efe. 6:4) Ento dito parene tie ku mupaka. Ku lapor, cik m’ebemio ucikere nijengere iwi cik mir ukungu mi Lembe pa Mungu. (Rie. 3:5, 6) Bende, jawi ot umbe ku dito mi ketho cik iwi dhanu ma gitie ngo juruot pare. (Rum. 14:4) M’umedo maeno, kinde ma wode kunoke nyare udongo, man giweko yo paggi, gicopo mediri asu ninyutho woro ire, ento dong’ gitie ngo i the telowic pare.​—Mat. 19:5. w21.02 mba. 2-3 udu. 3-5

Yo acel ma jawiot copo nyutho ko nia emaru juruot pare, utie nipong’o yeny migi mi kum. Re ukwayu eng’ei bende nia giki mi kum copo pong’o ngo yeny mi tipo mi juruot pare. (Mat. 5:3) Kinde ma Yesu ubino iwi yen mi can, etimo kero niweko Maria i bang’ ng’atu ma bidong’ dieng’ pire. Kadok saa m’ebewinjo litho ma dong’ edhingo tho, ekwayu jakwenda Yohana nia ugwok Maria ma min. (Yoh. 19:26, 27) Umego ma tie jawiot copo bedo ku rwom dupa ma tung’ tung’. Ukwayu etim tic pare mi kum ku tego kara lembene umii yung ni Yehova. (Efe. 6:5, 6; Tito 2:9, 10) Man ecopo bedo bende ku rwom i cokiri, calu jadit cokiri kunoke jakony tic m’ukwayu nia edieng’ pir umego ku nyimego man ebed won amora i tic mi lembanyong’a. I saa maeno, ukwayere bende nia eponj Biblia karacelo ku min ot pare man kud awiya. Kan etimo kumeno, juruot pare bibedo ku foyofoc pi kero m’ebetimo pi nipong’o yeny migi mi kum man nikonyogi gimediri nitimo ni Yehova.​—Efe. 5:28, 29; 6:4. w21.01 mba. 12 udu. 15, 17

Biblia unyutho nia dhaku copo timo tic dupa, calu ve neno wi tic ma jubetimo i pacu, ng’iewo piny, lworo ng’om, man timo kuloka. (Rie. 31:15, 16, 18) Dhaku tie ngo ng’eca ma bedo mbe ku twero mi mio paru pare. Ento etie ng’atu ma cware gene man winjo paru pare. (Rie. 31:11, 26) Tek won ot ubenyutho woro ni dhaku pare i ayi ma kumeno, dhakune nwang’u anyong’a man ebedo ire yot niwore. Kadok Yesu utimo lembe dupa ma dongo de, re eneno ngo nia woro dito pa Won utie lembe ma copo dwoke ming’. (1 Kor. 15:28; Flp. 2:5, 6) Kumeno bende, dhaku ma riek, m’ubelubo lapor pa Yesu, neno ngo nia woro cware bidwoke ming’. Ento ediko cinge ku cware, ungo pilembe emare amara kende, ento pilembe ku kwong’a emaru Yehova man emito ewor dwande. Re dhaku ma Jakristu ma wor diko ngo cinge ku cware tek cwarene ukwayu nia gitim lembe m’uturo cik pa Mungu. w21.02 mba. 11 udu. 14-15; mba. 12 udu. 19

Mer ma jurutic pa Yehova gimaru ko Mungu, konyogi niciro ragedo ma jubenyayu i kumgi. Ku lapor, kinde ma ot pido ma malu mi Juyahudi ugam ukwero nia jukwenda kud girwei lembanyong’a, mer ma jukwenda gimaru ko Mungu, ucwalugi ‘niworo Mungu nisagu woro dhanu.’ (Tic. 5:29; 1 Yoh. 5:3) Tin bende, kit mer maeno ubekonyo umego ku nyimego mwa niciro ragedo ma lake tek ma gavmenti ubenyayu i kumgi. Kakare niweko cwinywa utur, ukwayu wacir adegi ma ng’om udagu kowa kud anyong’a. (Tic. 5:41; Rum. 5:4, 5) Niciro amulaic utie lembe ma tek lee, asagane ka wedi mwa re ma gibenyaye i kumwa. Ka wacaku beponjo lemandha, wedi mwa moko copo paru nia wadaru nyothara. Jumange ke copo paru nia wiwa re m’ubetio ngo cuu. (Nen Marko 3:21.) Gicopo timo kadok lembe ma rac i kumwa. Re lembe ma gibetimo eno copo wang’u iwa ngo, pilembe Yesu uwacu nia ‘judegi pa ng’atini bibedo wat pare ma dhe.’​—Mat. 10:36. w21.03 mba. 21 udu. 6-7

Ka wucidho ku jarwei moko nitelo wi ponji pare, winjgi kilili kinde ma gibeweco ku japonj Biblia. Icopo weco kende kende kinde m’ukwayere nia iweci. Ku lapor, mito ngo iwec lee akeca, kud ikath kind wec pa japonji kinde ma fodi ebeweco, kunoke kud iroi thiwiwec mange m’ukoc ku ma wubeponjo. Kan ibeweco, icopo tio ku wec moko ma nyaradundo, lapor, kunoke penji, pi nikoro lembe ma japonj Biblia ubenyang’ ungo i ie. Saa moko icopo nwang’u nia imbe ku lembe dupa m’icopo medo i saa mi ponji; ento tek ibefoyo japonj Biblia, man ibenyutho nia ibedieng’ pire, ibikonye lee nitimo mediri. Kan ineno nia pire tek, icopo koro ni japonj Biblia i adundo kite m’ing’eyo ko lemandha, kite m’ivoyo ko peko peri, kunoke kite ma Yehova ugam ukonyi ko. (Zab. 78:4, 7) Lembe m’ibekorone ucikere nibedo tap lembe ma japonj Biblia utie ku yeny mi winjo. Lembene copo tielo yioyic pare man eromo konye nitimo mediri nitundo i batizo. w21.03 mba. 10 udu. 9-10

Ng’a m’ucikere ninwang’u yung pir adwogi ma beco ma wabenwang’u i tic mi lembanyong’a? Paulo udwoko wang’ penji maeno kinde m’ekiewo pi cokiri mi Korinto kumae: “Apidho, Apolo ke kwoyo pi; ento nyai m’enyai ko Mungu mio en. Ka kumeno ng’atu m’upidho en e gin moko ngo, kadok en m’ekwoyo pi de; ndhu Mungu re m’umio nyai m’enyai ko.” (1 Kor. 3:6, 7) Calu Paulo, ka wanwang’u adwogi ma beco i tic mi lembanyong’a, wacikara nimio yung ni Yehova. Wacopo nyutho foyofoc mwa nenedi pi rwom ma watie ko mi timo tic karacelo ku Yehova, Yesu man jumalaika? (2 Kor. 6:1) Waromo nyutho foyofocne nwang’u wabesayu yore ceke mi rweyo lembanyong’a ni dhanu. Wacikara ngo nipidho kodhi mi lemandha apidha kende, ento kwayu wakwoi bende pii i wie. Nenedi? Tek ng’atu moko ufoyo ku lembe ma warweyo ire, watimo kero mwa ceke pi nidok liewe, ma re nwang’u lembakeca utie nicaku kude ponji mi Biblia. Saa ma ponji pare ubemedere, anyong’a negowa nineno kite ma Yehova ubekonye ko niloko timo man paru pare. w20.05 mba. 30 udu. 14, 16-18