CAPÍTULO 14
“Walja jaqenakaw jupar jakʼachasipjjäna”
“Uka wawanakajj nayan ukar jutasi[pkakpan]”.
1-3. 1) Jaqenakajj wawanakapar Jesusan ukar irpapjjäna ukhajj ¿kunas pasäna? 2) Uk uñjasajj ¿kunsa Jesusajj luräna, ukat kuntï lurkäna ukampejj kunsa jupajj uñachtʼayäna?
JESUSAJJ aka oraqen jukʼa urunikëjjatap sum yatïna. Jupajj mä qhawqha semananakat jiwayataw uñjasiñapäna, ukampis lurañanakapajj janiw tukuskänti. Uka urunakanjja, jupajj apostolonakapampiw Jordán jawirat inti jalsu toqen Perea cheqan predicaskäna, uka cheqat Jerusalenaruw predicasin sarapjjarakïna. Kuna laykutejj ukanwa Jesusajj janïr jiwayatäkasin qhep qhepa Pascua amtañapäna.
2 Jesusajj religión pʼeqtʼirinakamp parlañ tukuyjjäna ukhajja, walja jaqenakaw jupar muyuntapjjäna. Uka jaqenakajj wawanakaparuw irpanipjjäna, ukhamat Jesusajj amparapamp loqjjatañapataki. Amuyatajja, kunayman marani wawanakaw ukankapjjäna. Kuna laykutejj Marcosajj jachʼäjjapjjäna uka wawanakatwa parlaskäna, Lucasasti “asu” wawanakatwa parlaskarakïna (Lucas 18:15; Marcos 5:41, 42; 10:13). Kunjamtï yatktanjja, wawanakajj juntasipjje ukhajj wal ojjopjje. Ukhamajj uka razonatwa apostolonakajj awk taykanakar toqenoqapjjpachäna, ‘Yatichirejj janiw uka wawanakampïñatak tiemponïkiti’ sasaw amuyapjjarakpachäna. Ukampis ¿kunsa Jesusajj lurpachäna?
3 Uk uñjasasti Jesusajj wal colerasïna. Jupajj janiw wawanakatakis ni awk taykanakatakis coleraskänti, jan ukasti discipulonakapatakiw colerasïna. Jupanakarojj akham sarakïnwa: “Uka wawanakajj nayan ukar jutasipkpan, jan jarkʼapjjamti. Khitinakatejj aka wawanakjamäpki ukanakankiw Diosan Reinopajja. Qhanakwa sapjjsma, janitï maynejj Diosan Reinop mä jiskʼa wawjam katoqki ukajja, janipuniw kunjamatsa ukar mantkaniti” sasa. Ukatjja uka wawanakar “qhomjjarusasti” amparamp loqjjatasaw jupanakar bendisïna (Marcos 10:13-16). Marcosan arunakaparjamajja, Jesusajj wali munasiñampiw wawanakar qhomanttʼäna, jiskʼa wawanakarus ichjjartʼasaw munartʼarakïna. Ukham lurasajja, Jesusajj wawanakar munasitapa ukat wali jakʼachaskayätapwa uñachtʼayäna.
4, 5. 1) Jesusajj wali jakʼachaskayänwa sasajj ¿kunatsa sissna? 2) ¿Kuna jisktʼanakarus aka capitulon qhanañchaskañäni?
4 Jesusatï jan jakʼachasiñjam jachʼa jachʼa tukuri jaqëspäna ukhajja, wawanakajj janiw jupampïñ munapkaspänti, janirakiw awk taykanakapas Jesusar confiyasin jakʼachasipkaspänti. Ukampis Jesusajj wali munasiñampiw wawanakar qhomanttʼäna, amparamp loqjjatasaw bendisirakïna. Ukham lurasajj uka wawanakajj Diosatak wali valoranïtapwa uñachtʼayaskäna. Uk uñjasajja, uka wawanakan awk taykanakapajj wali kusisitaw uñchʼukipjjpachäna. Jesusajj wali ocupatas luräwinakap phoqaskchïnjja, jupajj taqe chuymaw jaqenakatak tiempo apstʼasirïna. Cheqas jupjam jakʼachaskay yaqha jaqejj janipuniw aka oraqen utjawaykiti.
5 ¿Khitinakas Jesusar jakʼachasipjjarakirïna? Jesusarojj ¿kunjam chuymanïtapatsa wal jakʼachasipjjerïna? ¿Kunsa jiwasajj jupat yateqassna? Uka jisktʼanakaruw aka capitulon qhanañchaskañäni.
¿Khitinakas Jesusar jakʼachasipjjerïna?
6-8. 1) ¿Khitinakampis Jesusajj jukʼamp chikachasirïna? 2) ¿Kunatsa jupajj jan religión pʼeqtʼirinakjamäkäna?
6 Pusi Evangelionakan qellqatäki ukarjamajja, walja jaqenakajj jan ajjsartʼasaw Jesusar jakʼachasipjjerïna. Amuytʼañataki, kunjamsa “walja jaqenakajj” Jesusar jakʼachasipjjerïna uka toqet Bibliajj akham siwa: ‘Walja jaqenakaw Galileat jupar arkapjjäna’, “walja jaqenakapuniw jupan ukar purinipjjäna”, “walja jaqenakaw jupar jakʼachasipjjäna”, “walja jaqenakaw jupamp chikajj sara[pjjäna]” (Mateo 4:25; 13:2; 15:30; Lucas 14:25). Kunjamtï uñjktanjja, walja jaqenakapuniw Jesusarojj jakʼachasipjjerïna.
7 Uka jaqenakajj janiw wali yatjjattʼat jaqenakäpkänti ni wali experiencianïpkänsa, ukatwa religión pʼeqtʼirinakajj “oraqenkir laqʼa jaqenaka” sasin jupanakar jiskʼachapjjerïna. Fariseonakasa sacerdotenakas jan ajjsarasaw akham sapjjerïna: “Ley jan uñtʼir uka jaqenakajj janiw Diosamp sumat uñjatäpkiti” sasa (Juan 7:49). Uka qhepat luraskäna uka rabinonakan qellqatanakaparjamajja, cheqpachapuniw fariseonakasa sacerdotenakas yaqhachasir chuymanïpjjäna. Jupanakajj jan yatjjatata ukat jan experienciani jaqenakarojj jiskʼachapjjerïnwa, janiw jupanakamp chikajj manqʼapjjerïkänti, janirakiw jupanakatsa alapjjerïkänti, ni jupanakampis chikachasipjjerïkänti. Yamas uka pʼeqtʼirinakat yaqhepajj akham sapjjerïnwa: ‘Religionan costumbrenakap jan uñtʼapki ukanakajja, janiw jiwatat jaktañatak suytʼäwinïpkiti’ sasa. Ukatwa jaqenakajj religión pʼeqtʼirinakar yanaptʼa mayiñsa, jupanakar jakʼachasiñsa ajjsarapjjäna. Ukampis Jesusajj janiw ukhamäkänti.
8 Jesusar jakʼachasiñajj janiw jaqenakatakejj chʼamäkänti. Kuna laykutejj jupanakamp chikaw Jesusajj manqtʼasirïna, usutanakarus qollarakïnwa, Diosan Arunakaps taqe chuymaw jupanakar yatichäna, ukatjja mä suytʼäwi jupanakar churarakïna. Kawkïr jaqenakarutï yanaptʼkäna ukanakat jilapartejja, qhepat janiw Jehová Diosar serviñ amtapkänti (Mateo 7:13, 14). Ukampis Reinon suma yatiyäwinakap taqenin yatipjjañapwa Jesusajj munäna, taqenirurakiw jupan arkiripäpjjañapatak mä oportunidad churäna. Jupajj janiw qala chuyman sacerdotenakjamäkänti, ni jan sinttʼasiri fariseonakjamäkänsa. Ukatwa yaqhep sacerdotenakasa yaqhep fariseonakas Jesusar jakʼachasipjjerïna, ukatjja waljaniw Jesusan arkiripar tukupjjarakïna (Hechos 6:7; 15:5). Yaqhep gobernantenakasa wali utjirini yaqhep jaqenakas Jesusarojj thaqapjjarakïnwa, ukhamat jupamp parlañataki (Marcos 10:17, 22).
9. ¿Kunatsa warminakajj jan ajjsaras Jesusar jakʼachasipjjerïna?
9 Warminakas Jesusarojj jan ajjsarasaw jakʼachasipjjerïna. Ukampis uka warminakajj walja kutiw religión pʼeqtʼirinakamp jiskʼachat uñjasipjjäna, rabinonakas ‘warminakar yatichañajj janiw walïkiti’ sasaw sapjjerïna. Ukatjja ‘warminakajj janiw tribunalanak nayraqatan arsupjjañapäkiti, jupanakajj janiw confiykañäkiti’ sasaw sapjjarakirïna. Yamas jupanakajj jan warmïpjjatapat Diosar wal yuspärapjjerïna. Ukampis Jesusajj respetompiw warminakar uñjirïna, ukatwa warminakajj yateqañatakejj jupar jakʼachasipjjerïna. Amuytʼañataki, Jesusajj Lazaron utapar visitkäna ukhajja, Lazaron Marta kullakapajj manqʼa phayañamp ocupatäsaw jan tiempon sarnaqaskäna. Ukampis María kullakapajj Jesusan kayup jakʼar qontʼasisaw arunakap istʼaskäna, ukham luratapat Jesusajj jachʼañchtʼänwa, “Mariajj kunatï sumäki uk ajllisi, janirakiw ukajj jupat apaqatäkaniti” sasaw sarakïna (Lucas 10:39-42).
10. Religión pʼeqtʼirinakat sipansa, ¿kunjamsa Jesusajj usutäpkäna ukanakar uñjäna?
10 Maysa toqetjja, walja usutanakaw Jesusampïñ munapjjerïna, kuna laykutejj jupajj janiw religión pʼeqtʼirinakjamajj jiskʼachirïkänti, antisas munasiñampi khuyapayasiñampiw jupanakar uñjirïna. Moisesan Leyiparjamajja, lepra usuni jaqenakajj mayninakat wali jayanwa jakapjjañapäna, ukhamat jan khitirus usup contagiañataki. Ukampis uka leyirjamajj janiw khitis lepra usuninakarojj jan sinttʼasis tʼaqesiyañapäkänti (Levítico, capítulo 13). Tiempompejja, religión pʼeqtʼirinakajj lepra usuninakatakejj yaqha leyinakwa uñstayapjjäna, ukatjja lepra usuninakajj ajjtaskañ qʼañüpjjewa sasaw yatichapjjarakïna. Yamas uka pʼeqtʼirinakat yaqhepajja, qalamp jaqjasaw lepra usuninakarojj alisnukupjjerïna. Ukhamajj lepra usunïpkäna uka jaqenakajja, mayninakamp yaqhachata ukat uñisit uñjasisajj yatichirinakar jakʼachasiñ wal ajjsarapjjpachäna. Ukhampachas yaqhep lepra usuninakajja, jan ajjsarasaw Jesusar jakʼachasipjjäna. Jupanakat maynejja, Diosar wal confiyasajj akham sasaw Jesusar ruwtʼasïna: “Tata, munsta ukhajj qolltʼasitasmawa” sasa (Lucas 5:12). Uka arunak istʼasajj Jesusajj kunsa luräna uka toqetjja, jutïr capitulonwa yatjjataskañäni. Ukampis uka sarnaqäwejja, Jesusar jakʼachasiñajj facilakïtapwa amuytʼayistu.
11. ¿Khitinakas Jesusarojj jakʼachasipjjarakirïna, ukat kunsa ukajj jiwasar yatichistu?
11 Juchar purtʼasipjjatapat aynachtʼatäpkäna ukanakas jan ajjsarasaw Jesusar jakʼachasipjjerïna. Jesusajj mä fariseon utapan manqʼaskäna ukhajja, wali juchararat uñtʼat mä warmiw jupan ukar purïna. Ukatjja Jesusan kayunakap jakʼar qonqortʼasisaw chuymas kawkstʼat jachäna. Jachanakapampi kayu jareqasasti, ñikʼutapampiw wañsuyarakïna. Ukampis utapar invitkäna uka fariseojja, Jesusarojj uka warmimp llamktʼayasitapat wal chuymapan juchañchäna. Ukampis Jesusajj uka fariseot sipansa, khuyapayasiñampiw uka warmir uñjäna, Jehová Diosajj juchanakam perdonjjtamwa sasaw sarakïna (Lucas 7:36-50). Jichhürunakanjja, waljaniw jachʼa juchanakar purtʼasisajj wali aynachtʼat uñjasipjjaraki, ukatjja jupanakajj Diosamp perdonayasiñatakejj yanaptʼatäñwa munapjje. Ukhamajj khitinakatï jupanakar yanaptʼapki ukanakajja, munasiñampi ukat khuyapayasiñampiw uñjapjjañapa. Ukampis ¿kunjam chuymanïtapatsa jaqenakajj Jesusar wal jakʼachasipjjpachäna?
¿Kunjam chuymanïtapatsa Jesusarojj wal jakʼachasipjjerïna?
12. ¿Kunatsa Jesusar jakʼachasiñajj facilakïna?
12 Janipun ak armapjjañäniti, Jesusajj Awkipjam chuymanïñatakiw chʼamachasïna (Juan 14:9). Bibliajj Jehová Diosat parlkasajj akham siwa: “Jupajj janiw sapa mayni jiwasanakat jayankkiti” sasa (Hechos 17:27). Jehová Diosajj ‘oracionanak istʼiriwa’, jupat jan jitheqtas servipki ukanakarojj istʼapuniwa. Ukatjja khitinakatï jupar thaqapki ukat jupar serviñ munapki ukanakarojj ukhamarakiw istʼi (Salmo 65:2). Alajjpachjjaru ukat aka oraqjjar munañanïki uka Diosarojj jakʼachasiksnawa, jan ajjsarasaw jupar parlaraksna, uk yatiñajj wali chuymachtʼkiriwa. Jesusajj Awkipjamarakiw jaqenakar wal munasi, jutïr capitulonakanjja jupajj qhawqsa jaqenakar munasïna uka toqetwa yatjjataskañäni. Ukampis jaqenakajj jan ajjsarasaw Jesusar jakʼachasipjjäna, kuna laykutejj jaqenakar munasitapaw qhan amuyasïna. Jaqenakar munasitap kunjamanakatsa Jesusajj uñachtʼayäna uk jichhajj uñjañäni.
13. ¿Kunjamsa awk taykanakajj Jesusat yateqasipjjatap uñachtʼayapjjaspa?
13 Jesusan jaqenakat llakisitapajj qhana amuykayänwa. Wali qaritäkäna ukhasa, wali ocupatäkäna ukhasa, wali llakitäkäna ukhas jupajj mayninakat llakisipunirïnwa. Kunjamtï yatjjataniwayktanjja, awk taykanakajj wawanakapar Jesusan ukar apapkäna ukhajj wali ocupataw lurañanakap phoqaskäna, ukampis tiempo apstʼasisajj taqe chuymaw jupanakar katoqtʼäna. Ukham luratapajj ¡awk taykanakatakejj wali yateqaskayapuniwa! Cheqas akapachan wawanak uywañajj janiw faciläkiti, ukampis awk taykanakajj fácil jakʼachaskayäpjjañapawa. Jumatï wawanïstajja, urun wawanakatak tiempo apstʼasiñajj kunja chʼamasa uk qhanwa amuypachäta. Ukampis ‘jumatakejj tiemp apstʼasipunïwa’ sasaw wawanakamar sañama ukat ukarjamaw phoqañamaraki. Ukhamatwa wawanakamajj jumamp parlañatak pacienciamp suytʼapjjani, qhawqsa jupanakat llakista ukat llakinakap askichañatakejj kunjamsa yanaptʼta uks amuyapjjarakiniwa.
14-16. 1) ¿Kunatsa Jesusajj nayrïr milagrop luräna, ukat kunatsa ukajj wali musparkañäna? 2) Caná markan milagro lurkäna ukajj ¿Jesusan kunjam chuymanïtaps uñachtʼayäna, ukat kunsa awk taykanakajj Jesusat yateqasipjjaspa?
14 Jesusajj jaqenakan llakipjja jupankkaspas ukhamwa uñjäna. Ukatakejj Jesusan nayrïr milagropat amuytʼañäni. Jupajj Galileankir Caná markan mä casarasïwinkaskäna ukhajja, ¡casarasirinakan vinopaw pistʼäna! Ukatwa María mamapajj “vinow jupanakan jan utj-jjeti” sasin Jesusar säna. Uk pasipanjja, Jesusajj sojjta wakullanakaruw umamp phoqantapjjañap mayïna, ukatjja “mä jukʼa apsupjjam, khititï casarasïwin pʼeqtʼki ukar churanipjjam” sasaw sarakïna. Casarasïwin pʼeqtʼir jaqejj uka vino malltʼäna ukhajja, wali suma vinötapwa amuyäna. Cheqas kuntï Jesusajj lurkäna ukajj mä milagrönwa, kuna laykutejj umakwa jupajj ‘vinor tukuyäna’ (Juan 2:1-11). Jaqenakajj nayratpachaw mä kuns yaqhar tukuyañatakejj wal chʼamachasiwayapjje. Sañäni, alquimistas sasin uñtʼat jaqenakajj plomo sat metal qorir tukuyañatakiw wal chʼamachasiwayapjje, ukampis qorimpi plomompejj niya uñtasitäpkchi ukhas janipuniw plomorojj qoriptayañ puedipkiti.a ¿Umampit vinompit kamsaraksnasa? Uma utjañapatakejj pä componentenakakiw (composición química) munasi, ukampis vinotakejj mä 1.000 componentenakaw munasi. Ukhamajj ¿kunatsa Jesusajj uka musparkañ milagro lurpachäna? ¿Kunatsa uka casarasïwin vino utjañapajj wali importantëna?
15 Vinon tukusitap yatipjjaspäna ukhajja, novionakajj wal llakisipjjaspäna. Kuna laykutejj Oriente Medio uksa toqenjja, invitadonakar sum katoqtʼañasa wajjtʼañas wali importantënwa. Ukatwa casarasïwin vino pistʼatapajj novionakar jan walit uñjayaspäna, phenqʼachataw uñjasipjjarakispäna. Ukhamarus jupanakajj kusistʼañat sipans wali llakitaw jikjjatasipjjaspäna, kunatï uka urun paski uks mara maraw amtasipkakispäna. Uk yatisaw Jesusajj um suma vinor tukuyäna. ¿Kunatsa jupajj uk lurpachäna? Jesusajj jaqenakan llakipajj jupankkaspas ukhamwa uñjirïna. Ukhamajj uka razonatwa jaqenakajj Jesusan ukar sarapjjerïna.
Wawanakamarojj jupanakat cheqpachapun llakisipjjatamwa uñachtʼayapjjañama.
16 Uka sarnaqäwinjja, yaqha suma yatichäwiw awk taykanakatakejj utji. Wawanakajj llakinakap awistʼañatak awk taykapar jakʼachasipjje ukhajja, awisajj awk taykapajj wawapan problemapajj janis kunäkaspa ukhamwa amuyapjjaspa, jan ukajj kuntï wawapajj siski uk istʼasajj larusipjjaspawa. Ukampis awk taykanakajj akwa amtapjjañapa: wawanakarojj kunatï llakisiyki ukajj wali importantewa. Cheqas awk taykanakajj wawaparojj wal munasipjje, ukhamajj kunanakatï wawanakapar llakisiyki uk taqe chuymaw jankʼak istʼapjjañapa. Ukhamtï lurapjjanejja, wawanakapajj jupanakat cheqpachapun llakisipjjatapwa amuyapjjani, jan ajjsarasaw confianzamp jakʼachasipjjarakini.
17. 1) Llampʼu chuymanïñ toqet ¿kunsa Jesusajj yatichistu? 2) ¿Kunatsa llampʼu chuymanïñatakejj wal chʼamachasiñasa?
17 Kunjamtï capítulo 3 ukan yatjjataniwayktanjja, Jesusajj llampʼu chuymanïnwa, humilde chuymanirakïnwa (Mateo 11:29). Llampʼu chuymanïñajj mä suma cualidadawa. Maynejj llampʼu chuymanïki ukhajj humildëtapwa uñachtʼayi, ukhamarus espíritu santomp irpayasitapsa Diosan yatiñapsa uñachtʼayarakiwa (Gálatas 5:22, 23; Santiago 3:13). Jesusajj llampʼu chuymanïtapwa uñachtʼayäna, jaqenakamp jan waltʼayat uñjaskäna ukhas janipuniw coleramp atipayaskänti. Jupajj llampʼu chuymanïkchïnsa, jan ajjsarasa ukat wali amuyumpiw taqe kuns luräna. Uka toqet parlkasajja, Biblia toqet yatjjattʼat mä jaqejj akham siwa: “Llampʼu chuymani mä jaqejja, acero metalar uñtat wali chʼamaniwa” sasa. Cheqas coleramp jan atipayasiñatakisa, yaqhanakar sinttʼasiñamp uñjañatakis maynejj wal chʼamachasiñapa. Diosan yanaptʼapampejj Jesusjam llampʼu chuymanirakïsnawa, ukatakejj jiwasaw wal chʼamachasiñasa, ukhamatwa mayninakajj jan ajjsaras jakʼachasipjjestani.
18. 1) ¿Kunjamsa Jesusajj amuytʼirïtap uñachtʼayäna? 2) Yaqhanakan jiwasar jakʼachasipjjañapatakejj ¿kunatsa amuytʼasir chuymanïñasa?
18 Jesusajj wali amuytʼirïnwa. Jupajj Tiro markankaskäna ukhajja, mä warmiw jupan ukarojj purïna, kuna laykutejj “demonion mantataw” imill wawapajj “wal tʼaqesiskäna”. Qalltanjja Jesusajj janiw uka warmir kamskänsa, ukjjarojj judionakarukiw Diosajj khitanitu sasaw qhan säna, qhepatjja kunatsa uka warmir yanaptʼañajj jan wakiskäna uk mä uñachtʼäwimpiw qhanañcharakïna. Ukham lurasajj ¿jan sinttʼasirïtapti Jesusajj uñachtʼayaskäna? ¿Wali importantëkaspas ukhamti uñachtʼayaskäna? ¿Uka warmejj jan walsa lurkaspa ukhamti amuyayaskäna? Janiwa. Ukhamïpanwa uka warmejj jan ajjsaras Jesusar parläna. Jupajj janiw yanaptʼita sasakejj siskänti, jan ukasti kutin kutiniw Jesusarojj wal ruwtʼasïna. Ukatwa Jesusajj uka warmin phuchapar qolläna, kuna laykutejj uka warmejj Diosar taqe chuymaw confiyäna (Mateo 15:22-28). Jaqenakajj Jesusan wali amuytʼirïtapa, mä kun lurkasas tiemp apstʼasisin istʼasirïtapwa amuyapjjäna. Ukham chuymanïtapatwa jaqenakajj jupampïñ wal munapjjerïna.
Taqenin jakʼachaskayäñasawa
19. ¿Kunjamatsa jiwasajj wali jakʼachaskañätas yatsna?
19 Jaqenakajja taqenin jakʼachaskayäpkaspas ukhamwa amuyasipjje. Sañäni, autoridadanïpki uka jaqenakat yaqhepajja, “nayampejj kuna ratos parltʼakismawa, janiw ajjsaritätati” sasaw trabajadoranakaparojj sañ yatipjje. Ukampis Bibliajj uka toqet parlkasajj akham siwa: “Walja jaqenakaw jupanakan munasirïtapatsa jan jaytjasirïtapatsa parlapjje, ukampis cheqpachapun munasiri jan jaytjasiri mä jaqer jikjjatañajj wali chʼamawa” sasa (Proverbios 20:6). Nayajj taqenin jakʼachaskayätwa sasin amuyañajj facilakïspawa, ukampis ¿cheqpachapunit Jesusjam chuymanïñatak chʼamachastanjja? Jiwasajj Jesusjam jakʼachaskayätanti janicha uk yatiñatakejja, mayninakaruw jisktʼañasa, ukhamat jiwasamp parlañajj facilakiti janicha uk yatiñataki. Pablojj akham sarakïnwa: “Jumanakan amuytʼasirïpjjatam taqeni yatipjjpan” sasa (Filipenses 4:5). Ukhamajj taqeniw akham sasin jisktʼasiñasa: “¿Kunsa mayninakajj nayat amuyapjje? ¿Taqenin jakʼachaskañätti?” sasa.
Ancianonakajj jakʼachaskayäñatakiw chʼamachasipjje.
20. 1) ¿Kunatsa ancianonakajj taqenin jakʼachaskayäpjjañapa? 2) ¿Kunatsa kuntï ancianonakajj jan lurirjamäpki uk jan suyañasäki?
20 Ancianonakaw taqenimp jakʼachaskayäñatak jukʼamp chʼamachasipjjañapa. Ukatwa jupanakajj Isaías 32:1, 2 textorjam sarnaqañatak chʼamachasipjje, uka textojj akham siwa: “Jupanakat sapa maynejja thayat jarkʼaqasiñatak mä imantasiñ lugarjamäpjjaniwa, wal purintir jallut jarkʼaqasiñatak mä imantasiñ lugarjamäpjjaniwa, waña oraqen jalir umanakar uñtasitäpjjaniwa, waña oraqen mä jachʼa qarqan chʼiwipar uñtasitäpjjaniwa” sasa. Mä ancianojj taqenin wali jakʼachaskayäñapawa, ukhamatwa jilat kullakanakar facilak chʼamañchtʼaspa, chuymachtʼarakispa. Ukampis mayninakatak tiemp apstʼasiñajj janiw faciläkiti, kuna laykutejj chʼama tukuñ urunakanwa jaktanjja, ukhamarus ancianonakajj walja lurañanakanïpjjewa. Ukampis ancianonakajj janipuniw wali ocupatäpkaspas ukham mayninakar amuyayapjjañapäkiti (1 Pedro 5:2). Maysa toqetjja, jilat kullakanakajj wali amuytʼirïpjjañapawa, janirakiw kuntï ancianonakajj jan lurirjamäpki uk suyapjjañapäkiti. Cheqas Jehová Diosajj humilde chuymamp ancianonakar uñjañaswa muni (Hebreos 13:17).
21. 1) Awk taykanakajj ¿kunatsa wawanakapatakejj jakʼachaskayäpjjañapa? 2) ¿Kuna toqetsa jutïr capitulon yatjjataskañäni?
21 Awk taykanakajj ukhamarakiw jakʼachaskayäpjjañapa, ukhamatakwa wawanakapajj jupanakar confianzamp jakʼachasipjjani. Ukhamajj cristiano awk taykanakajja, llampʼu chuymampi ukat amuytʼasir chuymampiw wawanakapar uñjapjjañapa. Wawanakapajj jan walinak lurapjjatap arsusipjjani ukhasa, jan sum amuytʼasis kuns parlapjjani ukhas janiw ratukejj colerasipjjañapäkiti. Jan ukasti, pacienciampiw wawanakapar uñjapjjañapa, ukatjja wawanakapamp parltʼasiñatakejj tiemp apstʼasipjjapuniñapawa. Cheqansa, taqeniw Jesusjam jakʼachaskayäñ muntanjja. Jesusarojja jaqenakajj khuyaptʼayasiri ukat sinttʼasiri chuymanïtapatwa jakʼachasipjjäna, kunatsa ukham sistan uka toqetwa jutïr capitulon yatjjataskañäni.
a Khitinakatï química toqet yatjjatatäpki ukanakajja, ‘plomo sat metalampi qorimpejj niya igualakiwa’ sasaw sapjje. Jichha tiempon utjki uka cientificonakajj mä jukʼa plomo metal qoriptayawayapjjewa, ukampis ‘uk lurañatakejj walja qollqew munasi’ sasaw arsuwayapjje, kuna laykutejj uk lurañatakejj walja energiaw munasi.