Maimonides—An Tawo na Buminago kan Judaismo

“POON ki Moises sagkod ki Moises, mayo ni saro na siring ki Moises.” Mimidbidon nin dakol na Judio an misteryosong sarabihon na ini bilang kapahayagan nin paghanga sa Judiong pilosopo, paraareglar, asin komentarista sa Talmud asin sa Kasuratan kan ika-12 siglo, si Moises Ben Maimon​—na midbid man na Maimonides asin Rambam.a Ngonyan dakol an dai nakakamidbid ki Maimonides, alagad an saiyang mga isinurat nagkaigwa nin hararom na epekto sa kaisipan kan mga Judio, Muslim, asin iglesya kan saiyang kaaldawan. Sa estriktong paagi, binago nia an Judaismo. Siisay si Maimonides, asin taano ta dakol na Judio an hiniheling sia bilang “an ikaduwang Moises”?

Siisay si Maimonides?

Si Maimonides namundag sa Córdoba, España, kan 1135. An saiyang ama, si Maimon, na nagtao kan dakol sa saiyang amay na relihiyosong pagsasanay, sarong bantog na iskolar gikan sa midbid na rabinikong pamilya. Kan sakopon kan mga Almohad an Córdoba kan 1148, napaatubang an mga Judio sa pagpili na magpakombertir sa Islam o dumulag. Pinonan kaini an halawig na peryodo nin paglagawlagaw kan pamilya ni Maimonides. Kan 1160 nag-istar sinda sa Fez, Morocco, kun saen sia nag-ako nin pagsasanay bilang doktor. Kan 1165 kinaipuhan kan saiyang pamilya na dumulag pasiring sa Palestina.

Alagad, an situwasyon sa Israel daing kasegurohan. An sadit na Judiong komunidad napapaatubang sa peligro sa mga Krusada kan Kakristianohan asin siring man sa mga hukbong Muslim. Pakalihis nin mayo pang anom na bulan sa “Holy Land,” nakanompong nin ligtas na istaran si Maimonides asin an pamilya nia sa Fustat, an Daan na Siudad nin Cairo, Egipto. Digdi namidbid nin lubos an mga abilidad ni Maimonides. Kan 1177 nagin siang namamayo kan Judiong komunidad, asin kan 1185 ninombrahan sia bilang doktor sa palasyo kan bantog na poon nin Muslim na si Saladin. Nagdanay si Maimonides sa mga katongdan na ini sagkod kan sia magadan kan 1204. An saiyang abilidad sa pagbolong nabantog na marhay kaya nasabi na sagkod sa harayoon na Inglaterra, si Hadeng Ricardo na May Pusong Leon guminibo nin mga pagprobar na kuanon si Maimonides na saiyang personal na doktor.

Ano an Isinurat Nia?

Si Maimonides sarong maproduktong parasurat. Mantang nagdudulag sa paglamag kan Muslim, na nagpaparatago, natipon nia an dakol sa saiyang enot na mayor na libro, an Commentary on the Mishnah.b Isinurat sa Arabe, ipinaliliwanag kaiyan an dakol na ideya asin termino sa Mishnah, na kun beses napaparayo pasiring sa mga paliwanag kan pilosopiya ni Maimonides manongod sa Judaismo. Sa seksion na nagpapaliwanag kan komposisyon na Sanhedrin, buminilog si Maimonides nin 13 pundamental na prinsipyo kan Judiong pagtubod. An Judaismo nungkang nagkaigwa nin sarong pormal na kredo, o deklarasyon nin mga paniniwala. Ngonyan, an 13 Prinsipyo nin Pagtubod ni Maimonides nagin arogan nin sunod-sunod na pagbilog kan Judiong kredo.​—Helingon an kahon sa pahina 23.

Hiningoa ni Maimonides na itao an kahulogan kan lohikong areglo nin gabos na bagay, baga man pisikal o espirituwal. Isinikwal nia an butang pagtubod, na naghahagad nin mga paliwanag sa gabos na bagay basado sa minamansay niang rasonableng mga pruweba asin lohika. An natural na tendensiang ini guminiya sa pagsurat kan saiyang pinakamayor na libro​—an Mishneh Torah.c

Kan aldaw ni Maimonides minansay kan mga Judio an “Torah,” o “Pagboot,” na minaaplikar bako sanang sa nasusurat na mga tataramon na itinala ni Moises kundi sa gabos na rabinikong interpretasyon kan Pagboot na ini sa gabos na siglo. An mga ideyang ini itinala sa Talmud asin sa rinibong rabinikong desisyon asin isinurat dapit sa Talmud. Minidbid ni Maimonides na an kadakolan asin pagkabakong organisado kan gabos na impormasyon na ini nagpangyari sa ordinaryong Judio na dai makagibo nin mga desisyon na nakakaapektar sa saiyang aroaldaw na buhay. An kadaklan mayo sa kamugtakan na gumibo nin bilog na buhay na pag-adal kan gabos na rabinikong literatura, na kadaklan kaiyan isinurat sa depisil saboton na Aramaiko. An solusyon ni Maimonides iyo na rebisaron an impormasyon na ini, na itinatampok an praktikal na mga desisyon, asin organisaron iyan sa sarong aregladong sistema nin 14 libro, na binarangabanga sono sa tema. Isinurat nia iyan sa malinawon, pasil saboton na Hebreo.

An Mishneh Torah praktikal nanggad na giya kaya ikinatakot kan ibang Judiong namomoon na iyan biyo nang sumalida sa Talmud. Minsan siring, dawa idtong mga nagkontra minidbid an kadakoldakol na kaaraman na itinatao kan librong iyan. An organisadong marhay na kodigong ini sarong rebolusyonaryong naginibo, na nagtatao nin bagong buhay sa sistema nin Judaismo na dai na nakapahihiro o nasasabotan nin ordinaryong tawo.

Dangan, pinonan ni Maimonides an pagsurat nin saro pang mayor na libro​—The Guide for the Perplexed. Paagi sa pagtradusir kan mga klasikang Griego sa Arabe, dakol na Judio an nagigin pamilyar ki Aristotle asin iba pang pilosopo. An iba nariribaraw, na nasasakitan na ioyon sa pilosopiya an literal na kahulogan kan mga termino sa Biblia. Sa The Guide for the Perplexed, hiningoa ni Maimonides, na huminangang marhay ki Aristotle, na ipaliwanag an pinakaubod kan Biblia asin Judaismo sa paagi na kaoyon kan pilosopikong kaisipan asin lohika.​—Ikomparar an 1 Corinto 2:​1-5, 11-16.

Dugang pa sa mayor na mga librong ini asin iba pang relihiyosong isinurat, may autoridad na suminurat si Maimonides sa mga langtad nin medisina asin astronomiya. An saro pang kabtang kan saiyang maproduktong pagsurat dai dapat na lingawan. An Encyclopaedia Judaica nagkomento: “An mga surat ni Maimonides kapinonan nin sarong panahon sa paggibo nin surat. Sia an kaenot-enoteng Judiong paragibo nin surat na an mga surat sa kadaklan prineserbar. . . . Nakaakit an saiyang mga surat sa isip asin puso kan saiyang mga sinusuratan, asin linalaenlaen nia an saiyang estilo tanganing iangay sainda.”

Ano an Saiyang Itinokdo?

Sa saiyang 13 Prinsipyo nin Pagtubod, itinao ni Maimonides an malinaw na sumaryo nin pagtubod, na an iba kaiyan nakagamot sa Kasuratan. Alagad, an prinsipyo siete asin nuebe nagkokontra sa pinakaubod kan basado sa Kasuratan na pagtubod ki Jesus bilang an Mesiyas.d Sa pagkonsiderar sa apostatang mga katokdoan nin Kakristianohan, siring baga kan Trinidad, asin sa hayag na pagsaginsagin na ipinaheling paagi sa lagduan na paggadan sa mga Krusada, bakong makangangalas na si Maimonides dai nagsiyasat nin orog pa sa hapot manongod sa pagka-Mesiyas ni Jesus.​—Mateo 7:​21-23; 2 Pedro 2:​1, 2.

Nagsurat si Maimonides: “Igwa daw nin mas dakula pang singkogan kisa sa [Kristianismo]? An gabos na propeta nagtaram manongod sa Mesiyas bilang an parabalukat kan Israel asin an paraligtas kaiyan . . . [Sa kabaliktaran, an Kristianismo] nagpangyari na an mga Judio gadanon paagi sa minasbad, makawarak asin menuson an mga buhay pa sainda, liwaton an Torah, asin magkasala saka maglingkod sa dios na laen sa Kagurangnan an mayoriya kan kinaban.”​—Mishneh Torah, “The Laws of Kings and Their Wars,” kapitulo 11.

Alagad, sa ibong kan gabos na paggalang na ipinaheling sa saiya, dakol na Judio an mas gustong ignorohon si Maimonides sa mga isyu na dapit dian nagtaram sia nin pinakaprangka. Huli sa nagkokosog na impluwensia nin mistikong Judaismo (Kabbalah), an astrolohiya nagigin mas popular sa tahaw kan mga Judio. Nagsurat si Maimonides: “An siisay man na nakikilabot sa astrolohiya asin ipinaplano an saiyang gibo o pagbiyahe basado sa itinaong panahon kan mga nagsisiyasat sa langit dapat na padusahan . . . An gabos na bagay na ini kaputikan asin pandadaya . . . An siisay man na nagtutubod sa mga bagay na ini . . . tonto asin mayo nin isip.”​—Mishneh Torah, “Laws of Idolatry,” kapitulo 11; ikomparar an Levitico 19:26; Deuteronomio 18:​9-13.

Direkta man na tinatsaran ni Maimonides an saro pang kaugalean: “[An mga Rabi] nagtalaan para sa saindang sadiri nin kahagadan na kuwarta gikan sa mga indibiduwal asin komunidad asin pinapaghona an mga tawo, na katontohan nanggad, na iyan obligatoryo asin tama . . . An gabos na ini sala. Mayo ni sarong termino, magsalang sa Torah o sa mga sarabihon kan madodonong [sa Talmud], na masuportar dian.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Kabaliktaran sa mga rabing ini, naghingoang marhay si Maimonides na suportaran an saiyang sadiri bilang sarong doktor, na nungkang nag-aako nin bayad para sa relihiyosong mga serbisyo.​—Ikomparar an 2 Corinto 2:17; 1 Tesalonica 2:9.

Paano Naapektaran an Judaismo Asin an Iba Pang Paniniwala?

Si Propesor Yeshaiahu Leibowitz kan Unibersidad na Hebreo, sa Jerusalem, nagsabi: “Si Maimonides iyo an pinakamapuwersang personahe sa historya nin Judaismo, poon sa panahon kan mga Patriarka asin kan mga Propeta sagkod sa presenteng panahon.” Nagkomento an Encyclopaedia Judaica: “An impluwensia ni Maimonides sa pag-oswag sa ngapit kan Judaismo dai makakarkulo. . . . Si C. Tchernowitz . . . nagsabi pa ngani na kun bakong huli ki Maimonides an Judaismo nagkabaranga na kutana sa manlaenlaen na sekta asin paniniwala . . . Dakula an saiyang naginibo na mapagsaro an manlaenlaen na tendensia.”

Paagi sa pagreorganisar kan Judiong kaisipan na makaangay sa saiyang sadiring mga ideya nin areglo asin lohika, binago ni Maimonides an Judaismo. An mga iskolar siring man an mga kadaklan nanompongan an bagong kahulogan na ini na praktikal asin nakakaakit. Maski an mga nagtutumang sa saiya pag-abot nin panahon inako an dakol sa paagi ni Maimonides. Dawa ngani an saiyang mga isinurat may katuyohan na patalingkason an mga Judio sa pangangaipo na magdepende sa daing katapusan na mga komentaryo, dai nahaloy an haralabang komentaryo isinurat dapit sa saiyang mga libro.

Nagkomento an Encyclopaedia Judaica: “Si Maimonides iyo . . . an pinakamahalagang Judiong pilosopo kan mga Edad Media, asin an saiyang Guide of the Perplexed iyo an pinakaimportanteng pilosopikong libro na prinodusir nin sarong Judio.” Minsan ngani isinurat sa Arabe, trinadusir sa Hebreo an The Guide for the Perplexed kan buhay pa si Maimonides asin dai nahaloy pakalihis kaiyan sa Latin, na pinangyari iyan na mapag-adalan sa bilog na Europa. Bilang resulta, an nalalaen na pagkombinar ni Maimonides kan pilosopiya ni Aristotle sa Judaikong kaisipan tolos na luminaog sa lakop na kaisipan nin Kakristianohan. An mga iskolar kan Kakristianohan kan peryodong iyan, siring baga ki Alberto Magno asin Tomas Aquinas, parateng nagsasambit sa mga opinyon ni Maimonides. An mga iskolar na Islam naimpluwensiahan man. Naimpluwensiahan kan pilosopikong paagi ni Maimonides an nahuring Judiong mga pilosopo, siring baga ki Baruch Spinoza, na biyong sumiblag sa ortodoksong Judaismo.

Puwedeng ibilang si Maimonides na intelektuwal na marhay na tawo na nabuhay bago an Renaissance. An saiyang pag-insister na an pagtubod dapat na oyon sa pangangatanosan sarong balido pang prinsipyo. An prinsipyong ini guminiya saiya na magtaram nin mapuwersa tumang sa relihiyosong superstisyon. Pero, an maraot na halimbawa kan Kakristianohan asin an pilosopikong impluwensia ni Aristotle parateng nakaolang sa saiya sa pakaabot sa mga konklusyon na lubos na kaoyon kan katotoohan sa Biblia. Dawa ngani bakong gabos maoyon sa komento na iinukit sa lolobngan ni Maimonides​—“Poon ki Moises sagkod ki Moises, mayo ni saro na siring ki Moises”—​dapat admitiron na sia an buminago kan direksion asin estruktura kan Judaismo.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 23]

AN 13 PRINSIPYO NIN PAGTUBOD NI MAIMONIDESe

1. An Dios an Kaglalang asin Poon kan gabos na bagay. Sia sana an naggibo, naggigibo, asin magibo kan gabos na bagay.

2. Saro an Dios. Mayo nin pagkasararo na sa ano man na paagi siring kan sa Saiya.

3. Mayong hawak an Dios. An mga ideyang pisikal dai minaaplikar sa Saiya.

4. An Dios an enot asin huri.

5. Tama na mamibi sa Dios sana. An saro dai puwedeng mamibi sa siisay man o sa ano man na bagay.

6. Gabos na tataramon kan mga propeta totoo.

7. An hula ni Moises totoo nanggad. Sia an pangenot sa gabos na propeta, kapwa bago asin pakalihis nia.

8. An bilog na Torah na yaon ngonyan sa sato iyo an itinao ki Moises.

9. Dai liliwaton an Torah, asin nungkang magkakaigwa nin saro pa na itatao nin Dios.

10. Aram nin Dios an gabos na gibo asin kaisipan nin tawo.

11. Binabalosan nin Dios an mga nagkukuyog sa Saiyang mga pagboot, asin pinapadusahan an mga nagkakasala tumang sa Saiya.

12. Madatong an Mesiyas.

13. An mga gadan bubuhayon liwat.

[Nota sa Ibaba]

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 21]

Jewish Division / The New York Public Library / Astor, Lenox, and Tilden Foundations