Terorismo—Siisay an Apektado?

An Magmata! dai nakilalabot sa politika. Iyan neutral sa politikal na mga iriwal kan kinaban na ini. Minsan siring, kaoyon sa katuyohan kaiyan, iyan nagsisiyasat sagkod sa kairairaromi asin itinotokdo an tunay na kahulogan sa likod kan mga nangyayari sa presente. Sa dahelan na iyan, sinisiyasat kan Magmata! an mas hararom na mga motibo sa likod nin terorismo sono sa pagmansay nin mga eksperto sa langtad na iyan. Nasa mga parabasa na an pagporma kan sadiri nindang konklusyon.

“Ngonyan an mga tinampo kan darakulang siudad sa kinaban, an mga landing kaiyan, asin an mga base militar ginigibong mga kampo de batalya mantang an saradit na grupo nin mga terorista asin nagsosolong mga paragadan naghihingoang maotob an politikal na mga pasohan.”

“Poon kan 1973 sagkod 1984 nagkaigwa nin labing 5,000 na mga pangyayari nin terorismo na nasa rekord sa bilog na kinaban na kuminua nin labing 4,000 na buhay asin nakalugad sa doble sa kabilangan na iyan.”

“Sa nakaaging kinseng taon, an mga diplomatiko gikan sa 113 nasyon nagin mga punteriya nin mga akto nin terorismo na nangyari sa 128 laen-laen na nasyon.”—Fighting Back—Winning the War Against Terrorism.

APEKTADO daw kamo nin terorismo? Kinanselar daw nindo o liniwat an ano man na planong pagbiyahe kan 1986 huli sa takot sa mga terorista? An terorismo ngonyan magsalang dai risa o naririsang dahelan nin tension sa buhay nin dakol na tawo ngonyan. Arog kan isinurat ni Yitzhak Rabin, an ministro sa depensa nin Israel: “An pagkatakot sa terorismo nagin nang normal na pamumuhay para sa dakol na tawo sa bilog na kinaban.” Posibleng gayo na kamo nagtatabang na mabayadan an ginasto huli sa terorismo. Taano man? An kabtang kan saindong buhis tibaad ginagamit sa mas dakulang halaga nin orog na seguridad asin pagpreparar na ginagasto nin dakol na gobyerno huli sa peligro nin terorismo.

An Northern Ireland asin Tahaw na Sirangan dakol nang dekadang nabubuhay sa terorismo. Sa nakaaagi pa sanang mga taon an terorismo nagwalat nin gira sa dakol na nasyon sa Europa asin Central saka South America. Asin paagi sa telebisyon, radyo, asin mga peryodiko, kita gabos nakaaram manongod sa kadahasan nin terorismo. Iyan haros nagin nang pan-aroaldaw na bareta. An mga bomba nin mga terorista, pangadan, asin pagdukot parate nang gayo kaya tibaad matagas na an satong boot. Bilang resulta, an abnormal garo baga normal na, an imposible posible na, asin sa ibang nasyon, arog kan Lebanon, an dai puwede itinotogot na.

Iyo, an terorismo sarong katunayan sa buhay—kaiba na kan regular na ilinuluwas kan mga parabareta, na ginibong midbid nin gabos an mga namomoon sa asin an grupo nin mga terorista. An terorismo ikinasasakit na kan bilog na kinaban.—Helingon an mapa.

Ano an Terorismo?

Tibaad garo baga pasil na sabihon kun ano an terorista. Alagad iyan depende sa kun saen kamong lado kan isyu. An mga subersibo daw sa El Salvador terorista o ‘mobimiento para sa nasyonal na libertad kan banwaan’? An contras daw sa Nicaragua mga terorista, o sinda daw “mga parapakilaban para sa katalingkasan”? An terorismo, kapareho nin kagayonan, depende sa nagheheling. An politika puwedeng makabiribid sa kahulogan.

Si Benjamin Netanyahu, embahador nin Israel sa Naciones Unidas, nagtatao kan pakahulogan na ini sa terorismo: “An tuyo asin sistematikong paggadan, pagpilay, asin pananakot sa mga daing sala tanganing pukawon an takot para sa politikal na mga katuyohan.” (Terrorism—How the West Can Win) Si Sam Sarkesian sa Loyola University, Chicago, nagsasabi na iyan “parateng ipinahahayag sa laen-laen na taktika, arog baga nin pag-asesinar, pag-hijack, pagdukot, pagsabotahe, asin paggamit sa ‘inosenteng’ mga biktima tanganing maapektaran an iba. Sa halipot, an terorismo iyo an pagpukaw nin pagkatakot sa populasyon tanganing piriton an nag-eeksister na palakaw na kuyogon an mga hinahagad asin/o katuyohan kan mga terorista.”—Hydra of Carnage.

Sa ibong na kampi, an Katolikong propesor sa teolohiya na si James Burtchaell nagsurat: “An terorismo iyo an pakikilaban kan mga desesperado. . . . [Iyan] perming iyo an iginagawe kan mga naghohona na sinda inaapi.”—Fighting Back.

Ano man an punto-de-vista nindo, an terorismo parateng nangangahulogan nin kadahasan asin kagadanan para sa mga daing sala. Arog kan isinurat ni Jan Schreiber sa saiyang librong The Ultimate Weapon: “Kapareho nin sarong hukbo, an grupo nin mga terorista naghihiro sa paaging mayo na nin pagkatawo, na ginigibong pan-aroaldaw na kabtang nin buhay an panriringis.”

Bakong Bagong Pangyayari

Minsan ngani dakol nang siglo kagurang, an terorismo bilang sarong klase nin politikal na opinyon espesyalmenteng ginamit sa nakaaagi pa sanang mga dekada. Kan 1945, kan marisa na an gobyernong Labour nin Britania dai itatao sa mga Judio an Palestina, nagralataw an mga grupong terorista, kaiba an “Irgun Zva’i Leumi (Nasyonal na Organisasyon Militar, na inaapod Etzel) asin Lohamei Herut Yisrael (Mga Parapakilaban Para sa Katalingkasan nin Israel) [na inaapod man na Lehi o Stern gang]—[na] naggibo nin mga akto nin terorismo. Kan Hulyo 22, pinaputok kan Etzel an sarong lado kan King David Hotel sa Jerusalem, na namumugtakan kan administrasyon kan gobyerno, asin mga 100 na Judio, Britano, asin Arabe an nagadan.”—The Jews in Their Land, ni David Ben-Gurion.

Poon kan mga taon nin 1960, an terorismo naggrabe, nangorogna may koneksion sa mga problema sa Israel, sa mga dulag nin Palestina, asin sa mga estadong Arabe.

An terorismo bako sanang sa Northern Ireland asin Tahaw na Sirangan. An España igwa nin mga teroristang Basque na ETA; an India nariribok huli sa mga separatistang Sikh; an Sri Lanka nagkakabaranga huli sa mga militanteng Tamil; an Peru igwa kan mga parapakilaban na Maoista na Sendero Luminoso (Maliwanag na Dalan). Sa demokratiko daang kinaban, an listahan garo daing katapusan.

Alagad taano an demokratikong mga nasyon ta apektado? Asin ano man nanggad an mga causa sa likod nin terorismo? An mga terorista daw inaapi sanang mga grupo na naghahanap nin hustisya o remedyo? O igwa daw nin orog pa sa likod kaini? Asin an terorismo daw magdadanay? Sisiyasaton kan minasunod na mga artikulo an mga ini asin an iba pang hapot.

[Mapa sa pahina 5]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

An nagkapirang nasyon na bago pa sanang mabareta huli sa terorismo

Estados Unidos

United Kingdom

N. Ireland

Italia

Alemania

Pransia

España

Peru

Colombia

El Salvador

Nicaragua

Argentina

Panama

Pilipinas

Bangladesh

Sri Lanka

India

Israel

Lebanon

S. Africa

SW Africa

Venezuela

Afghanistan

S. Korea

Angola

Hapon

Turkiya