‘Asin Narumpag an Lanob’

“SIISAY an makatutubod dian?” “Nungka kong inisip na maheheling ko iyan sa sakong pagkabuhay!” Ano an nakapukaw sa mga komentong ini? An paglaglag sa may maraot na dangog na Lanob nin Berlin asin an gabos na irinirepresentar kaiyan, poon kan Nobyembre 1989.a An mga taga-Sirangan na Berlin burunyog na nagduman sa Solnopan na Berlin, an iba tanganing namitan an magastos na mga kaalingan na itinatao nin kapitalismo asin an iba naman tanganing magkasararo liwat bilang mga pamilya.

An guang na idto sa sagop nakabukas sa mga gaha. An paghona nin dakol dai na noarin man makababalik sa dati an Europa Oriental.

Tapos Na an Malipot na Guerra?

Mas makahulogan kisa pagkarumpag kan Lanob nin Berlin an pagkapukan kan ideolohikong lanob na nakasusuway sa Sirangan asin Solnopan. Bigla na sana haros mayo na an Malipot na Guerra. Arog kan isinurat kan retiradong koronel sa Hukbo nin E.U. na si David Hackworth sa Newsweek: “Tapos na an malipot na guerra. Pati an mga grabe an pagkaongis sa mga Komunista nag-aadmitir na ngonyan na iyan tapos na.”

Sono sa diaryong Aleman na Stuttgarter Zeitung, pati an NATO (North Atlantic Treaty Organization), sa sarong miting na ginibo sa Londres kan Hulyo 1990, minidbid an pagkatapos kan Malipot na Guerra. Sa irarom kan titulong “An Alyansa Atlantiko Nagpaaram Na nin Ultimo sa Panahon kan Malipot na Guerra,” kinotar kan The German Tribune an diaryo sa Stuttgart na nagsasabi: “Pakalihis nin 41 taon nin pakikienkuentro [sa mga nasyon na Sobyet] an 16 na namomoon sa Nato binukasan an dalan para sa bagong estratehiya asin nagpaaram nin ultimo sa panahon kan malipot na guerra. . . . An pag-iiwal sasalidahan nin pagtinabangan. . . . An katiwasayan asin katrangkilohan . . . dai na seseguradohon sa pangenot paagi sa militar kundi paagi sa palakaw nin pagkatimbang, pag-oolay asin kooperasyon kan bilog na Europa.” An lugar nin pag-iiwal na nagsasapeligro sa katoninongan nagbalyo na ngonyan hale sa Europa pasiring sa Tahaw na Sirangan.

An Demokrasya May Karibay

An demokrasya, na libre daang pagpili para sa banwaan, iyo an pinakabagong uso sa politika. Asin haros gabos minaarog. Pero may karibay ini. An mas mainit na relasyon sa pag-oltanan kan Sirangan asin Solnopan saka kan kapitalistikong demokrasya kaiyan bakong barato. An sarong editoryal sa Asiaweek nagkomento: “An mga nasyon kan dai na maaapod na grupong Sobyet nasa ekonomikong karibarawan . . . An demokrasya may karibay. . . . An demokrasya may dakol na karahayan, pero dai kabilang dian an sangkap na katrangkilohan.” Siisay an nagsasakit huli sa mga pagkaliwat na ini pasiring sa mas talingkas, demokratikong sosyedad daa?

Nadidiskobre kan minilyon sa Polandia, sirangan na Alemania, asin sa iba pa na an mobimiento hale sa ekonomiya na saro sana an nagkokontrol pasiring sa sistemang libre an kompetensia sa primero nagdadara nin kadaihan nin trabaho asin kasakitan. Mantang an mga industriya naghihingoang magin moderno asin mas may kompetensia, may mga nahahale sa trabaho. Apektado man nin igo an iba pang kabtang kan sosyedad​—an industriya militar asin nin mga armas. Taano man?

Mantang nahahale an takot asin kaanggotan sa pag-oltanan kan Sirangan asin Solnopan, naiinaan man an pangangaipo nin darakulaon na hukbo. An ginatos na ribong soldados asin an saindang mga pamilya kaipuhan na ngonyan na makibagay sa buhay sibilyan asin sa gabos na problema kaiyan. Tibaad inaan an mga presupuwesto sa depensa. Puwedeng lumuya an mga pedido sa mga pabrika nin armas, asin tibaad kaipuhan na gumibo nin ibang produkto an mga paramanupaktura. An mga trabahador tibaad kaipuhan na bumalyo sa ibang lugar asin mag-adal nin bagong mga trabaho.

An pambihira asin maribok na pagkaliwat na ini sa Europa Oriental nagbunga nin sa pundamental bagong internasyonal na situwasyon. Paano nangyari an gabos na ini?

Nagdedeterminar na mga Tataramon, Nagdedeterminar na mga Pagkaliwat

An nagdeterminar sa mga pagkaliwat na ini iyo an nabagong kaisipan kan Unyon Sobyet na dai pakikilabot. Kan nakaagi an dai malingawan na mga pagsalakay nin Sobyet sa Hungaria (1956) asin Czechoslovakia (1968) nakapogol sa mga hukbo nin reporma sa Europa Oriental. Alagad an eksperyensia nin Polandia kan mga taon nin 1980 sa pag-angat kan mobimiento Solidaridad asin an graduwal na pagbalyo kan nasyon sa mas demokratikong gobyerno nagpaheling na an dating palakaw Sobyet na militar na pakikilabot nagliwat na. An eksperyensia kan Polandia nagparisa na talagang may mga gatak na an Komunistang organisasyon asin na puwedeng magibo an matoninong, graduwal na pagliliwat, na may karibay. Alagad ta ano an nagpangyari kan gabos na ini?

Sono sa pirang politikal na komentarista, an sarong bagay na pundamental sa gabos na pagkaliwat sa Europa Oriental iyo an praktikal na palakaw kan mga nangengenot sa Unyon Sobyet sa irarom kan paggiya kan presidente kan U.S.S.R., si Mikhail Gorbachev. Kan Pebrero 1990 sia nagsabi: “An Partido Komunistang Sobyet pinonan an perestroika [pagliliwat sa kamugtakan nin sosyedad] asin ginibo an ideya asin palakaw kaiyan. Ilinansar basado digdi an darakulang pagkaliwat rebolusyonaryo sakop an gabos na kabtang nin buhay asin an gabos na parte kan populasyon sa nasyon. . . . An biglang mga pagkaliwat, na pambihira sa hiwas asin sa pagigin daing kaagid, nangyayari sa laog kan estruktura nin perestroika.”

Arog kan komento kan Asiaweek: “Ngonyan, sa ibong nin pirang kaolangan, an kampanya [ni Gorbachev] para sa glasnost (pagigin bukas) asin perestroika (pagliliwat sa kamugtakan) nakapakosog sa boot nin mga repormador sa Hungaria, Polandia asin sa bilog na Grupong Sobyet.” An duwang nagdedeterminar na Rusong terminong ini, glasnost asin perestroika, nakalaog sa bokabularyo kan kinaban poon kan tumukaw sa kapangyarihan si Gorbachev sa Unyon Sobyet kan 1985. Iyan nagrepresentar sa bagong kaisipan manongod sa gobyerno sa Komunistang kinaban.

An komentarista politikal na si Philippe Marcovici, sa pagsurat sa konserbatibong babasahon na Pranses na Le Quotidien de Paris manongod sa mga pagkaliwat sa Czechoslovakia, nagsabi na an siring nangyari “huli sa Moscow, ta sarong bagay an malinaw: An mga Sobyet dai sana iyan pinabayaan na mangyari; sineguro ninda na an Czechoslovakia, arog kan demokrasya nin ibang nasyon, makabutas sa nakagagapos dian. . . . Kapwa sa Prague asin sa Sirangan na Berlin, an mga demonstrasyon nin masa ginikanan nin pagkaliwat; an pagduman nin mga tawo sa mga tinampo nakapirit sa mga may kapangyarihan na sumuko asin humale.”

An resulta iyo na, arog kan pagputok nin sarong politikal na bulkan kapareho kan Mount St. Helens, an demokrasya asin independensia puminutok sa bilog na mapa kan Europa Oriental sa laog sana nin pirang bulan​—an Polandia, Sirangan na Alemania, Hungaria, Czechoslovakia, Bulgaria, asin Romania.

Pagkasaro Liwat nin Alemania—Bendisyon o Sumpa?

Iyan hapot na tinitirutimbang ngonyan nin dakol sa Europa. An duwang Alemania nag-establisar nin pagkasaro sa kuwarta kan Hulyo 1990 asin nagkasaro sa politika kan Oktubre. Minsan ngani ini ikinaoogma nin minilyon, iyan nagpapatakig man sa dakol sa Europa. Kaiba dian an nagkapira sa sirangan na Alemania na tibaad kaipuhan na isuko an saindang harong sa dating mga kagsadiri sa solnopan na Alemania. Sa ibong nin mga pagkontra na ipinahayag nin pirang namomoon na Britano, an pangenot na bareta sa sarong peryodikong Britano nagsabi: “Kaipuhan Ta Sanang Paniwalaan an Bagong Mamundag na Alemania.”

Huling nagtios nin terible asin magastos na mga pagsalakay sa kamot ni Napoléon (1812) asin Hitler (1941), an Unyon Sobyet kan matapos an Guerra Mundial II boot na garantiyahan an kaligtasan kaiyan paagi sa sarong pansarag na sona sa Europa Oriental. Kaya, an grupong Sobyet nin walong Komunistang nasyon sa Europa Oriental pinorma mga pirang taon pakalihis kan 1945.b Ngonyan an Unyon Sobyet dai nang gayo nakakamate nin peligro gikan sa Alemania o sa Estados Unidos, asin huminaluag na an matagas niang pagkakapogol sa mga nasyon na dati niang dominado. Garo baga an Kurtinang Batbat, na sinabi ni Churchill kan 1946, natunaw na, na tinotogotan na sumirang an bagong liwanag.

Kun Paano Kamo Maaapektaran kan mga Pagkaliwat na Ini

Nasabi na niato an pirang ekonomikong resulta kan mga pagkaliwat na ini para sa dakol na nasyon—bagong mga trabaho, bagong mga lugar, asin bagong mga abilidad para sa nagkapira. Para sa dakol pang iba magkakaigwa nin kadaihan nin trabaho asin kasakitan. Iyan an sarong resulta kan pilosopiya kan kinaban na libre an kompetensia​—pagkatada kan pinakamatibay.

Sa ibong na lado, an pagkaliwat pasiring sa demokratisasyon minatogot sa mas libreng paghiro nin mga tawo. Asin iyan nangangahulogan nin internasyonal na turismo. Arog kan nadiskobre nin ibang nasyon (halimbawa an España asin Italia) sa nakaaging 30 taon, an dayong mga turista may dakulang ikinatatabang sa problema sa internasyonal na mga transaksion para sa arin man na gobyerno. An minilyon sa Solnopan gustong-gustong pasyaran an makasaysayan na mga siudad sa Europa Oriental, mga siudad na an ngaran nagpapagirumdom sa nakaaging panahon nin kamurawayan​—Budapest, Prague, Bucharest, Warsaw, asin Leipzig, sa pagngaran sa nagkapira. Boot man nin mga tawo na libreng mapasyaran an Leningrad, Moscow, asin Odessa. Siring man, an mga taga-Europa Oriental gustong pumasyar sa Solnopan. Tunay nanggad, an internasyonal na turismo nakahahale sa pirang kaolangan kan daing binabasaran na pagkaanggot asin ignoransia. Arog kan nadiskobre nin dakol na turista, an pakikiiba sa baybayon sa dating mga kaiwal daa madaling nakahahale sa mga kaanggotan.

May saro pang bagay sa narumpag na Lanob na nakaaakit sa minilyon​—an posibilidad na libreng makaasosyar an mga kapagtubod ninda sa ibang nasyon. Gurano daw ini magigin posible? Anong mga pagkaliwat sa langtad nin relihiyon an nangyayari sa Europa Oriental? Ini asin an iba pang hapot ipaliliwanag kan minasunod na artikulo.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Mapa sa pahina 5]

(Para sa aktuwal na format, helingon an publikasyon)

ALEMANIA

Berlin

YUGOSLAVIA

HUNGARIA

POLANDIA

ROMANIA

CZECHOSLOVAKIA

ALBANIA

BULGARIA

U.S.S.R.