Adamu na Efa
Ubulondoloshi: Adamu aali icibumbwa ca buntunse ica kubalilapo. Ishiwi lya ciHebere ’a·dhamʹ na kabili lipilibulwa mu kulinga “umwaume,” “umuntunse,” no “mutundu wa muntu.” Efa, umwanakashi wa kubalilapo, aali mukashi wa kwa Adamu.
Bushe Adamu na Efa baali fye bantu ba kwelengenya?
Bushe caba icishabamo kupelulula ukusumino kuti ifwe bonse twatuntwike ukufuma ku bafyashi bamo bene aba kubalilapo?
“Sayansi nomba ileshininkisha cintu amabutotelo yakalamba pa nshita ntali yashimikila: Abantunse ba mishobo yonse . . . batuntuka ukufuma ku mwaume umo wine uwa kubalilapo.”—Heredity in Humans (Philadelphia and New York, 1972), Amram Scheinfeld, ibu. 238.
“Ilyashi lya Baibolo ilya kwa Adamu na Efa, wishi na nyina wa mushobo onse uwa bantunse, lyashimike imyanda ya myaka iyapitapo icine cimo cine ico sayansi yalanga ilelo: ukuti abantu na bantu bonse aba pe sonde baba ulupwa lumo kabili bakwata intulo imo ine.”—The Races of Mankind (New York, 1978), Ruth Benedict na Gene Weltfish, ibu. 3.
Imil. 17:26: “[Lesa] alengele kuli umo inko shonse sha bantunse ku kwikala pano nse ponse.”
Bushe Baibolo ilangilila Adamu pamo fye ngo musango wa kwelenganya ukwimininako umutundu wa muntu onse uwa mu kubangilila?
Yuda 14: “Asesemene Enoke, uwalenga cinelubali ukutula pali Adamu.” (Enoke tali uwalenga cinelubali mu mutande ukufuma ku mutundu wa muntu onse uwa mu kubangilila.)
Luka 3:23-38: “Yesu umwine, ilyo atendeke ukusambilisha, ali ne myaka nalimo amakumi yatatu; aba . . . mwana Davidi, . . . mwana Abrahamu, . . . mwana Adamu.” (Davidi na Abrahamu baba bantu baishibikwa bwino aba mu lyashi lya kale. E co bushe tacilimo kupelulula ukusondwelela ukuti Adamu aali muntu wa cine cine?)
Ukute. 5:3: Adamu ilyo ali no mweo imyaka umwanda umo na makumi yatatu, e lyo afyele umwana mwaume mu cipasho cakwe, umwabele cata cakwe; ainikwe ne shina lyakwe Sete.” (Sete mu kushininkisha tafyelwe ku baume bonse aba mu kubangilila, kabili abaume bonse aba mu kubangilila tabafyele abana pa myaka 130 iya bukulu.)
Bushe ubulondoloshi bwa kuti insoka yalandile kuli Efa bufwayo kuti icalembwa cibe ica kwelenganya?
Ukute. 3:1-4: “Nomba insoka yabe ncenjeshi iyacilamo mu fya mweo fyonse ifya mpanga ifyo Yehova Lesa acitile. Na yo aiti ku mwanakashi, Kabili Lesa asosele, ati, Mwilalyako ku muti onse uwa mwi bala, mwa? No mwanakashi ati ku nsoka, . . . . Lesa atile, Mwilalyako, kabili mwilakumyako, epali mwafwa. Ne nsoka aiti ku mwanakashi, Ukufwa tamwakafwe.”
Yoh. 8:44: “[Yesu asosele ukuti:] Ciwa . . . wa bufi kabili e wishi wa buko.” (Kanshi Ciwa aali e ntulo ya bufi bwa kubalilapo ubwalandilwe mu Edene. Abomfeshe insoka nge ca kulandilamo cimoneka. Icalembwa ca Kutendeka tacilebomfya ifibumbwa fya kwelenganya ku kusambilisha abantu. Mona na kabili Ukusokolola 12:9.)
Icilangililo: Tacili icishili ca lyonse ku muntu uifungushanya mu kulanda ukucilengo kumoneka ukuti ishiwi lyakwe lilefuma ku ntulo imbi. Linganyako Impendwa 22:26-31, apalanda ukuti Yehova alengele impunda ya kwa Balaamu ukulanda.
Nga “Umuntunse wa ntanshi Adamu” aali fye wa kwelenganya, ni shani pa lwa kwa “Adamu wa kupelelekesha,” Yesu Kristu?
1 Kor. 15:45, 47: “Kabili e fyo calembwa, aciti, Umuntunse wa ntanshi Adamu, aishilebo mutima wa mweo, Adamu wa kupelelekesha aishilebo Mupashi uupeelo mweo; Umuntu wa ntanshi wa pano nse, wa mushili; Umuntu uwalenga babili wa mu mulu.” (Ukukaana ukuti Adamu aali muntu wa cine cine uwabembukile Lesa kulangilila ukutwishika ukukuma ku kwishibikwa kwa kwa Yesu Kristu. Ukukaana kwa musango yo kutungulula ku kukaana umulandu cabelele icafwaikwa kuli Yesu ukupeela ubumi bwakwe pa mutundu wa muntu. Ukukaana ico cipilibula ukuputula icitetekelo ca bwina Kristu.)
Ni shani fintu Yesu umwine amwene icalembwa ca Kutendeka?
Mat. 19:4, 5: “[Yesu] alyaswike, ati, Bushe tamulabelenga [pa Kutendeka 1:27; 2:24] ukuti uwabalengele [Adamu na Efa] pa kutendeka abalengele umwaume no mwanakashi, no kutila, Pa mulandu wa ici umwaume akasha wishi na nyina, no kulambatila ku mukashi wakwe; kabili aba babili bakaba umubili umo?” (Apantu Yesu alisumine mu calembwa ca Kutendeka ukube ca cishinka, bushe na ifwe tatulingile ukucisumina?)
Nga Umo Asoso Kuti—
‘Ulubembu lwa kwa Adamu lwali kufwaya kwa kwa Lesa, ukupekanya kwa kwa Lesa.’
Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Abantu abengi balisose fyo. Lelo nga ca kuti nacitile icintu cimo ico walefwaya ukuti ncite, bushe kuti wansenuka pa mulandu wa ciko? . . . Lyene, nga ca kuti ulubembu lwa kwa Adamu lwali kufwaya kwa kwa Lesa, mulandu nshi Adamu atamfiwe ukufuma mu Edene pamo ngo mubembu? (Ukute. 3:17-19, 23, 24)’
Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Ico cishinka ca kusekesha, ne casuko mu cishinka cisanshamo umusango wa muntu uo Lesa aba. Bushe kuti caba ica bulungi nelyo icabamo kutemwa ukusenuka umuntu pa kucita icintu cimo ico iwe we mwine wamupekanishishe ukucita?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) Yehova ni Lesa wa kutemwa. (1 Yoh. 4:8) Inshila shakwe shonse sha bulungi. (Amalu. 37:28; Amala. 32:4) Takwali kufwaya kwa kwa Lesa ukuti Adamu abembuke; alisokele Adamu pa lwa cene. (Ukute. 2:17)’ (2) Lesa alisuminishe Adamu, nga fintu acita kuli ifwe, ubuntungwa bwa kusala cintu engacita. Ukupwililika takwafumishepo ukubomfya ubuntungwa bwa kuisalila mu kukanaumfwila. Adamu asalilepo ukupondokela Lesa, ukwabulo kusakamana ukusoka kwa kuti imfwa kuti yafumamo.’ (Mona na kabili ibula 383.)