Ubupiina—‘Ubukangalume bwa mu Mutalalila’
“TULOMFWA sana pa lwa bukangalume bwa kutulumusha ubwa kukaba kwa calo conse no mutika wa ozone no kukoweshiwa kwa bemba,” e fyasosele impanda mano ya United Nations Dr. Mahbub Ul-Haq, lelo alundileko kuti: “Ukukaba kwa calo conse ne fintu fya bukangalume fimbi ifingi ifya kutulumusha tafilati fipayepo uuli onse [ilintu] ubukangalume bwa mu mutalalila buleipaya imyeo iingi mu fyalo ifipiina cila bushiku.” Dokota Ul-Haq alandile pa bukangalume bumo ubwa mu mutalalila. Atile: “Ubupiina, mu cituntulu ni kepaya wakulisha.” Mu nshila nshi?
Ku bantu abengi abafika ku mabilioni 1.3 ukushinguluke calo conse abaliila fye muli dola umo nelyo ukucepako ubushiku bumo, ubupiina mu cine cine buba kayofi ka kulenge mfwa. Magazini wa UN Chronicle ashimiko kuti ukufika ku bantu amamilioni 18, balafwa ku “malwele yalengwa no bupiina” cila mwaka. Ici cipimo ciletiinya! Elenganyeni fintu imitwe ya malyashi ingaba iya kucebusha nga ca kuti, ku ca kumwenako, abantu bonse aba mu Australia, mupepi na mamilioni 18, bafwile ulushile mu mwaka umo! Lelo, imfwa sha aya mamilioni ya bapiina, e fyasosele ukusabankanya kwa pa mulabasa ukwa United Nations, “tashilandwapo sana.” Ici, na kuba, caba ‘kayofi ka mu mutalalila.’
Pa kuti uyu mutalalila upwe, abeminishi ukufuma ku fyalo 117 abasangilwe ku kukumana ukwali e kwa kubalilapo fye ukwa World Summit for Social Development balandile pa lwa nshila sha kucimfishamo ubwafya bwa bupiina bwa mu calo. “Imyaka yapitapo 150 icalo catendeke lulu wa kulwisha ubusha,” e fyacinkwileko James Gustave Speth, umulashi wangalila Amaprogramu yakumine Ubuyantanshi mu United Nations. “Ilelo tufwile ukutendekako lulu wa mu calo conse uwa kulwisha ubupiina bushaikulila.” Mulandu nshi uwa kwangilwako? Asokele ukuti, ubupiina “buleletako ukupelelwa no kukanashikatala kabili buleonaula icalo cesu.”
Nangu cibe fyo, pa nshita ine lintu abalesangwa ku kukumana balelanshanya inshila sha kupwishishamo ubupiina, ‘inkoloko ya kupiminako bupiina,’ iilemba impendwa ya tunya utufyalilwa mu ndupwa ishipiina cila bushiku, yalangile ukuti imibele ya mu calo conse iya bupiina ilebipilako. Iyi nkoloko, iyo babikile pa cifulo apabelele ukukumana, yalangilile ukuti mu nshita ya kukumana ukwasendele umulungu umo, mupepi no tunya utwafyelwe fye 600,000 twalilundilweko ku fipendo fyalenininako fye ifya bapiina. Pa mpela ya bushiku bwa kulekelesha ubwa kukumana, balishimishe inkoloko; lelo mu cituntulu, nga fintu Speth asosele, “ubwafya bwena bucili buletwalilila.” Icipusho nomba cili ca kuti, Bushe ubu bwafya buli no kumfwikwa?