“Umwana Wenu Nalwala Ubulwele bwa Shuga!”

NSHAKALABE bwangu aya mashiwi badokota banjebele. Cali ni lintu Sonya, umwana wandi umwanakashi ali ne myaka ya kufyalwa 10. Talemoneka ukuti alilwele pantu alemoneka uwa maka nga nshi. Umuku wa kulekeleshako alwele ni lintu ali ne myaka isano.

Nangu cibe fyo, ifintu fyamoneke ukubipa mu nshiku namutwalilemo kuli dokota. Sonya taleumfwa bwino. Alefwaisha ukunwa sana amenshi, e lyo nga anwa palepita fye inshita inono aaleya ku kupoosa amenshi, limbi kuti papita fye baminiti 15 kabili abwelelako. Lyonse ubushiku aleima ukuya ku kupoosa amenshi imiku ukucila pali itatu. Pa kubala nshalelondolola fyonse pa lwa bulwele bwa mwana wandi—naleti fye cisu e cishali bwino, ali no kupola. Lelo pa numa ya nshiku shinono, namwene ukuti alekabila umuti uwa kundapo bulwele.

E lintu namutwele kuli dokota. Nalilondolwele ifyo naletontonkanya ukuti e fintu alelwala. Lintu dokota atwebele ukumupeela imisu ya kuti ayepima, e lyo namwene mu misu muli utuntu tumo utwabuuta. Banasi na bo bene balitumwene. Lelo pa kuti bengashininkisha, bapimine umulopa no kusango kuti alilwele ubulwele bwa shuga ubo beta abati Type 1.

Sonya alishibe bwino ubulwele bwa shuga. Nelyo cingati aali fye ne myaka 10, alisambililepo pa lwa bwene ku sukulu. Bonse babili twalyumfwile umwenso no bulanda. Dokota atwebele ukuti tufwile ukubutukila ku cipatala mu kwangufyanya ilyo ubulwele bushilakoselako. Apekenye no kuti Sonya aye afikile mu muputule mulya basungila abalwalishe mu cipatala ca Portland, Oregon, U.S.A. Sonya alisakamene sana pa fyalemucitikila. Talefwaya ukulaitunga inyeleti lyonse pa kuti engatwalilila ukuba no mweo. Ici calengele ukuti alelila no kulaipusho mulandu aleculila. Na ine wine kwena calekalipila fye mu mutima. Nasuka nafilwa ukushipikisha. Kanshi umo mwine mu muputule wa kutushishamo twaikele, ninshi Sonya nanshintililsha, natendeke ukulila no kulomba Yehova ukuti atwafwe muli ubu bwafya.

Ubucushi mu Cipatala

Dokota alisuminishe ukubwelelamo na Sonya ku ng’anda ku kusendako ifya kubomfya mu cipatala, ukwita abalume bandi baPhil, e lyo no kufwayako uwa kuyapoka Austin, umwana wesu umwaume ku sukulu. Muli awala fye umo, ine na balume bandi twalibwekeshemo Sonya ku cipatala. Tushifika fye bamubika amenshi pa kuti ukufula kwa shuga na ma ketone mu mulopa kwingacefiwako.a Ubu bwali bucushi. Sonya alyondeleko amapaundi 7 pa mulandu wa kucepelwa amenshi mu mubili. E co cali icayafya sana ukusanga imishipa. Lelo pa numa ya kweshaesha Nasi alisangile umushipa e lyo ne fintu fyamoneke ukubako bwino panono. Batupeele ne buuku ilikulu na mapepala apalembelwe amafunde twalekabila ukubelenga no kumfwikisha ilyo bashilafumya Sonya mu cipatala.

Kwaishile badokota, banasi na basambilila ifya miliile abengi nga nshi. Balitulangilile ifya kubomfya pa kuti lintu twabwelelamo ku ng’anda kuti tulemutunga inshindano sha insulin shibili cila bushiku. Kabili batulangile ne fyo Sonya ali no kulapima umulopa wakwe imiku ine cila bushiku pa kuti alemona nga ca kuti shuga nainina nelyo iyo. We mafunde twalekabila ukwishibo bwingi! Kabili twalekabila ukwishiba ifya kulya fya kumupeela. Te fyakwatisha shuga, e lyo cimbi na co, kulya ifya kulya fyabamo umulyo ne fya kulya fyapala umukate ne mbatatishi.

Papitile nshiku shitatu Sonya alifumine mu cipatala. Alisumine ukuti ndemutunga inshindano, lelo umulopa wena alepimo mwine. Mu mweshi fye umo atampile ukuitunga umwine kabili ukufika ne lelo acili alaitunga. Calitupapwishe pa kumono kuti Sonya aleka ukuilishanya pa lwa kulwala kwakwe kabili aishiba ne fya kuisunga umwine eka. Ayalwile no kutontonkanya kwakwe ukwa kufwaya ukufwa no kwisa buukila fye mu Paradise. Lelo asambilile ifya kwishiba nga caya cileafya no kutweba ifyo aleyumfwa nga cakabilwa.

Inshita ya Kuteuluka

Kwaliko amafya mu myeshi ya kubalilapo. Cila umo umo mu lupwa lwesu alecushiwa ku matontonkanyo. Nalyeseshe na maka sana lelo nayumfwile ukupelebela ica kuti nafwaile ukuyapo fye kumo. Incito nga shafulisha cilafya ukushibomba mu kukonkana bwino bwino, na kucilisha nga ca kuti shilepumfyanya ukulongana kwa Bwina Kristu no kushimikila––ukulundapo no kutwala abana ku sukulu cila bushiku ne nshita ya kutushako. Lelo pa mulandu wa kuti ine na balume bandi twalepepa lyonse, twalilekele ukusakamikilwa inshiku shimbi no kulolenkana fye na mafya aya cila bushiku.

Twalikwata dokota uwaishiba sana ifya bulwele bwa shuga, uyu alatwafwa lyonse ilyo tuli no bwafya, kabili tulalanshanya nankwe pa kompyuta. Lyonse tulamutandalila ku ofesi lyakwe. Ukutwala Sonya kuli dokota ku kuyamupima pa mpela ya myeshi itatu kulatulenga ukwishiba ifyo ubumi bwakwe buli, no kwishiba nga ca kuti tulemusunga bwino.

Ukwabula ukutwishika, umwana wesu umwaume taleyumfwa bwino pa mulandu wa kusakamana kwacilamo uko twalesakamana nkashi yakwe. Bamunyina mu cilonganino na bakafundisha wakwe ku sukulu balimwene ubu bwafya e co bonse bene balimwafwile ukupitila mu kumuleka ukucitako fyonse ifyo bambi ku sukulu na mu cilonganino baalecitako kabili ici camwafwile ukuteuluka. Pali nomba aleafwilishako sana ukusunga nkashi yakwe. Pamo nga bafyashi, Sonya twalemucingilila ukucisha mu cipimo no kukosha sana ukulwala kwakwe. Twalisa mu kwishiba bwino ukuti pa kucefyako umwenso pa lwa kulwala kwakwe tufwile ukubelengesha no kwishibilapo na fimbi pa fyo ubulwele bwa shuga bucita ku mubili.

Ifintu Fili Shani Pali Lelo?

Cila nshita tulalanda pa fintu Yehova alaya ukucita ku ntanshi na fintu alaswa afumyepo ukulwala. (Esaya 33:24) Ilyo tulelolela iyo nshita, ubuyo bwa lupwa lwesu kuba abapimpa mu kubombela Yehova, ukwebako bambi pa lwa mapaalo Ubufumu bwa kwa Lesa bukaleta. Kabili tulesha na maka ukusangwa mu kulongana konse.

Napapita imyaka ya kupenda apo abalume bandi babetile ukuyatampa incito ku calo ca Israel. Lelo pa mulandu wa kulwala kwa kwa Sonya, twalibalile twatontonkanyapo no kupepa kuli Lesa. Twapingwilepo ukuti nga ca kuti twaliipekenye bwino e lyo twafwaya ne fya kulya fya kwa Sonya, ukuya kulya kwali no kuletako na mapaalo ya ku mupashi. Muli fyo, twali ne shuko lya kuba mu cilonganino ca ciNgeleshi mu Tel Aviv pa mwaka umo na hafu. Twaleshimikila mu musango wapusanako nga nshi, kabili ulupwa lwesu lwalisambilileko ifintu ifingi.

Amashiwi fye ayaanguka aya kuti “Umwana wenu nalwala ubulwele bwa shuga!” yaalwile imikalile yesu apakalamba. Lelo mu cifulo ca kulufya isubilo, twalyumene akapi ngo lupwa mu kusakamana Sonya, kabili ici calituleta capamo. Yehova, “Lesa wa cisansamushi conse,” alitulenga ukushipikisha. (2 Abena Korinti 1:3)—Nga fintu cashimikwa na Cindy Herd.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 25]

Bushe Shuga Bulwele Nshi?

Mu fya kulya e mo imibili yesu ifumya amaka ayo tubomfya. Iyi mibombele ya mubili yalicindama kwati fintu ukupeema kwacindama. Mu cifu na mu mala, e mo ifya kulya fyonse tulya ukusanshapo fye na shuga fisobololwa. Pancreas iyabela mupepi ne cifu e ifumya insulin iisungulula shuga pa kuti ingile mu nsandensande no kupeela umubili amaka.

E ico, nga ca kuti umuntu nalwala shuga, ninshi nakalimo ni pa mulandu wa kuti pancreas tailefumya insulin iyafulilako nelyo umubili taulebomfya insulin mu kukumanina. Na muli fyo, shuga ili mu mulopa taingila mu nsandensande sha mubili no kubomfiwa. Ibuuku litwa Understanding Insulin Dependent Diabetes lilondola ukuti: “Shuga ilafula sana mu mulopa ica kuti ilaya ku mfyo uko iya mu kusankana ne misu.” Umulwele wa shuga uushilenwa umuti alaya ku kupoosa amenshi libili libili.

[Akabokoshi pe bula 25]

Ubulwele bwa Shuga Ubwitwa Type 1

Akale bwainikwe ukuti shuga wa misepela, pantu bwaleikata sana abaice na banakukula. Lelo nangu cibe fyo bonse abaice na bakalamba balalwalako ubu bulwele. Nangu ca kuti icilengo kulwala ubulwele bwa shuga tacaishibikwa, bamo batila ubulwele bwa shuga ubwitwa Type 1 buletwako ne fi filumbwilwe pe samba:

1. Ukufyalwa fye na bo

2. Ifilundwa fimo ifya mubili nga fyalalwalika ifilundwa fimbi filya ciba kuli pancreas

3. Uko mwikala (utushishi nelyo imiti ipangwa)

Ukonaulwa kwa nsandensande ishitwa islet (umusango wa nsandensande shipanga insulin ishaba mu pancreas ) ku tushishi nelyo ifintu fimbi na ko panono panono kulaleta ubulwele bwa shuga.

Fimo ifyo mwingeshibilako nga umuntu nalwala ubulwele bwa shuga ni fi:

1. Ukupoosa amenshi libili libili

2. Ukumfwe cilaka sana

3. Ukulaumfwa insala bwangu; e kuti umubili taulekwata amaka ulekabila

4. Ukonda. Nga ca kuti mu nsandensande tamuli shuga, umubili utendeka ukusungulula amafuta na maprotini pa kuti wingakwatako amaka, ici e cilenga no muntu ukonda

5. Ubukali. Pa mulandu wa kulaimaima ukuya ku kupoosa amenshi ubushiku, umulwele tamona tulo. Ici cilengo mulwele ukulasasuka

Uyu musango wa bulwele bwa shuga ulenga pancreas ukukanapanga nelyo ukupanga fye tu insulin utunono. E mulandu wine cabela icakabilwa ukulaitunga inshindano ya insulin cila bushiku (amaka ya insulin yalapwa nga ca kuti mwanwa).

[Akabokoshi pe bula 25]

Ubulwele bwa Shuga Ubwitwa Type 2

Uyu musango wa bulwele bwa shuga walipusanako kuli ulya ulandilwepo kale pantu bwena takuba ukufumya insulin nelyo nga ilefuma, takuba ukuibomfya bwino. Umuntu kuti akwete fye insulin iinono nelyo limbi tailebomba bwino mu mubili. Ubu bulwele bwaseeka sana mu bakalamba abacila pa myaka ya bukulu 40 kabili buya bulekulilako fye ilyo imyaka ya muntu ilefulilako. Abafyashi e bapisha ubu bulwele ku bana babo, e lyo imiliile ishafikapo no kwina sana filenga ubulwele ukukulilako. Ilingi line umuti wa mapilushi e ubomfiwa ilyo ubulwele bwatampa fye mu kwafwilisha pancreas ukupanga insulin iyafulilako. Lelo aya mapilushi tayaba e insulin iyo.

[Akabokoshi pe bula 26]

Amasanso Ubulwele bwa Shuga Buletako

Umubili pa kuti utwalilile no bumi busuma ulakabila ifya kulya. Lelo nga ca kuti shuga yaba mu mubili taibomfiwe bwino, utendeka ukubomfya amafuta na maprotini. Lelo lintu umubili wapwisha ukusungulula amafuta amaketoni yalapangwa. Amaketoni nga yafulisha yakonkolokela mu misu. Mu maketoni mulaba sana asidi ukucila insandesande sha mu mubili, e co nga ca kuti amaketoni yakonkanyapo fye ukufula mu mulopa kuti yaleto busanso bwitwa ketoacidosis.

Kabili nga ca kuti icipimo ca shuga ikabilwa mu mubili cacepelako, kuti caleto ubusanso ku mulwele. Uwalwala ubulwele bwa shuga kuti aishiba ukuti shuga naicepa mu mubili nga ca kuti aletutuma, ukupiba, ukunakuka, insala, alesasuka, nelyo ukufulungana, umutima ukukulunkunta, ukukanamona bwino, umutwe ukukalipa, icanshi, ukubabwa ku kanwa na ku milomo; kuti afunta fye no kufunta nangu ukufwa umutombo. Ifya kulya ifisuma kabili ukulya mu nshita yatantikwa kuti kwacefyako ubu bwafya.

Nga ca kuti mwamona ifi filumbwilwe pa muulu, kuti mwanwa amenshi ya ifisabo fyalowa nelyo amapilushi ya glucose, ukucite fyo kulafusha shuga mu mubili ukufikila pa nshita lintu mwalya ifya kulya fimbi. Nga ca kuti cacilamo, lyena glucagon ifwile ukupeelwa ku mulwele ukubomfya inshindano. Glucagon yafwa ukufumya shuga mu libu no kuileta mu mulopa. Abafyashi abakwata umwana uwalwala shuga napamo kuti baishibisha bakafundisha ku sukulu no wensha basi intu aninamo nelyo fye uusakamana abaice ku sukulu pa lwa kulwala kwa mwana.

[Akabokoshi pe bula 26]

Amalwele Yengesako mu Kuya kwa Nshita

Umulwele wa shuga kuti alwalako amalwele yamo mu kuya kwa nshita ayapala ubulwele bwa ku mutima, lupuma, amenso, ubulwele bwa ku mfyo, amakasa nangu amolu kabili kuti alelwalilila. Aya malwele yesako pa mulandu wa konaulwa kwa mpito sha mulopa, ukonaulwa kwa mishipa, no kucepelwa amaka mu mubili aya kucimfya amalwele. Nangu cibe fyo, te bonse abalwele ba shuga abengalwalako aya malwele.

Aya malwele kuti yacincintilwa nelyo ukucefiwako nga ca kuti icipimo ca shuga mu mulopa lyonse cileba icalinga. Cimbi na co ukusengauka ukwina sana no kulesha BP ukunina no kuleko kupepa fwaka kuti fyamutalusha kuli aya malwele. Umulwele afwile ukulaesha ukutukushako umubili, ukutwalilila ukulya ifya kulya fyalinga, no kulakonka ifilemweba badokota.

[Icikope pe bula 27]

Ulupwa lwa kwa Herd