Abantu Baleonaika no Kufwa
DOKOTA Eric Nestler alondololo kuti “Imiti ikola yapala inondo iyafina.” Na kuba, ukubomfya fye umuku umo imiti ikola iyapala inondo iyafina kuti kwaipaya umuntu. Icitabo ca Drugs in America cilondololo kuti: “Ku ca kumwenako, batila bamo abapeepa crack cocaine pa muku wa kubalilapo balafwa.”
Imiti ikola iya kupanga fye iya ndakai na yo yalibipisha. Lipoti wa United Nations World Drug Report asoko kuti: “Lintu abacaice mu kukanaishiba baleshita imiti ikola pa fiila fya kucinda ‘kwalaluka,’ tabeshiba ifyo imiti iyabamo yonaula bongobongo wabo.” Nangu cibe fyo, abacaice abengi panono panono baya balekunkuma ku miti ikola, nga fintu ifya kumwenako fikonkelepo filelangilila.
“Ica Kungafwa Ukulabako ku Mafya”
Pedro,a umo pa bana 9, afyalilwe mu komboni lya lukaakala mu musumba wa Córdoba, ku Spain. Icikulilo cakwe calibipile sana pa mulandu wa kuti wishi ali ni cakolwa. Lintu Pedro ali ne myaka 14, umwipwa wakwe amusambilishe ukupeepa ibange. Mu mweshi umo, alikunkwime.
Pedro alondolola ati: “Ukubomfya imiti ikola cali mulesha citendwe, ica kungafwa ukulabako ku mafya, kabili pa kuti abanandi bantemwe. Ilyo nali ne myaka 15, natendeke ukupeepa LSD na amphetamines ukulunda pe bange. Nalitemenwe sana LSD, e ico pa kusanga indalama sha kushitamo LSD, natendeke ubukwebo ubunono ubwa kushitisha imiti ikola. Naleshitisha ibange. Inshita imo LSD yalinkolele sana ukucila mu cipimo, ica kuti nalolele bushiku bonse, kabili namwene kwati nimpena. Nalitiinine sana. Nalimwene ukuti nga natwalilila ukupeepa imiti ikola, nkakakwa atemwa ukufwa. Lelo pa mulandu wa kufwaisha imiti ikola nalitamishe uyu mwenso. Nalikunkwime kuli LSD ica kuti nalefwaya ukubomfya LSD iingi pa kuti ningakolwa. Te mulandu no bubi ubwalefumamo, nshalekele iyo. Nshaishibe ifyo ningaleka.
“LSD yalikwete umutengo, e co nasambilile ukwiba mu matuka ya tupe twaumo mutengo, ukwibila abatandashi ifyola, no kwibila abapita nshila inkoloko ne fikwama. Ilyo nali ne myaka 17, nali kashitisha wa miti ikola uwalumbuka mwi komboni naleikala, kabili limo limo pa kwiba nalebomfya ifyanso. Ico mwi komboni naleikala banjishibe nga mpulamafunde uwa lukaakala banjinike ishina ati el torcido ilyalola mu kuti ‘uwapondama.’
“Ukubomfya imiti ikola pamo no bwalwa kuti kwaalula imibele ya muntu, ilingi kuti calenga mulecito lukaakala. Kabili ukufwaisha imiti ikola kulacilamo ica kuti kulonaula kampingu wa muntu. Ubumi bulaalukaaluka, ica kuti lyonse kuti umuntu alefwaya fye ukukolwa imiti ikola.”
“Ukobelwa ne Miti Ikola”
Ana, umukashi wa kwa Pedro, akulile mu Spain mu lupwa lusuma. Ilyo ali ne myaka 14, Ana akumene na balumendo bamo aba pa sukulu lyapalamineko abalepeepe bange. Pa kubala, tatemenwe imisango yabo iyabipa. Lelo umukashana Rosa, cibusa wa kwa Ana, alitemenwe umo pali aba balumendo. Uyu mulumendo asembeleke Rosa ukuti ibange talyabipa kabili nga apeepako kuti aipakisha. E co Rosa alipeepeleko ibange kabili lyene alipeele Ana.
Ana asoso kuti: “Lyanengele ukumfwa bwino, kabili mu milungu fye inono, natendeke ukupeepa ibange cila bushiku. Ilyo papitile nalimo umweshi umo, ibange lyalilekele ukunkola sana, e co natendeke ukubomfya amphetamines e lyo no kupeepe bange.
“Mu kwangufyanya ine pamo ne fibusa fyandi twalyobelwe ne miti ikola. Twalelanda pa wakosa ukubomfya imiti ikola ukucila abanankwe ukwabula ukulwala kabili uwaleumfwa bwino sana. Panono panono, nalilekele ukucita ifintu ificita abantu abatuntulu, kabili ilingi nshaleyako ku sukulu. Ukupeepa ibange na amphetamines kwalifumwike, e co natendeke ukuilasa morphine iyo nalefumya ku matuka ya muti. Mu lusuba twaleya ku fiila fya rock, ukwalesangwa sana imiti ikola pamo nga LSD.
“Bushiku bumo bamayo balinjikete ndepeepa ibange. Abafyashi bandi balyeseshe na maka ukuncingilila ku miti ikola. Bansokele pa bubi bwaba mu miti ikola, kabili banjebele ukuti balintemwa kabili balansakamana. Lelo namwene kwati balepumfyanya fye ubumi bwandi. Ilyo nali ne myaka 16, napingwilepo ukufuma pa ng’anda. Naipoosele mwi bumba lya misepela ilyaleendauka mu Spain onse ukulashitisha ifibekobeko fya mu mukoshi ifya kupanga ku minwe no kulapeepa imiti ikola. Pa numa ya myeshi ibili, bakapokola banjikatile ku Málaga.
“Lintu bakapokola bambwekeshe ku bafyashi bandi, balimpokelele bwino, kabili nalyumfwile insoni pa fyo nacitile. Namwene ico nshatalile monapo—ukumona batata balelila. Nalyumfwile ububi pa kubabifya, lelo bulya bulanda tabwalengele ukuti ndeke ukupeepa imiti ikola. Nalitwalilile ukupeepa imiti ikola cila bushiku. Limo limo ilyo nakololoka, naletontonkanya pa bubi ubwabamo—lelo nalesuulako fye.”
Uwali Kakuula Asanguka Kashitisha wa Miti Ikola
José, umwaume uwa lupwa uwa bucibusa, pa myaka isano alefumya ibange ku Morocco no kuyashitisha ku Spain. Atendeke shani aya makwebo? José alondolola ati: “Ilyo nali kakuula wa mayanda, uo nalebomba nankwe atendeke ukushitisha imiti ikola. Pantu nalefwaya indalama, nalitontonkenye nati, ‘Mulandu nshi nshingacita cimo cine?’
“Mu Morocco calyangwike ukushite bange ilingi ilyo nalefwaya. Nalikwete ubwato bwa injini ubwalebesha bakapokola. Ilyo nalefisha ibange ku Spain, nalekungwisha fye, nalimo amakilogramu 600 pa muku umo. Nakwete fye aba kushita batatu nelyo bane, kabili baleshita ibange lyonse nalebaletela. Nangu ca kuti kwali bakapokola abalelonda, twalepisha ibange. Fwe baleshitisha ibange twalikwete ifibombelo ifisuma ukucila bakapokola.
“Nalinonkele bwangu indalama ishingi. Pa lwendo lumo ukufuma ku Spain ukwisa ku North Africa nalepanga amadola 25,000 ukufika ku madola 30,000. Mu kwangufyanya, naingishe ababomfi 30. Nshaiketwepo pantu nalelipila intumi iya kumpandako amano lintu kwali abalelonsha imibombele yandi.
“Limo limo nalelanguluka pa fyo ibange lingacita kuli bambi, lelo naletila fye ibange lyalibako eyefilya kabili talipaya bantu. Apantu nalepanga indalama ishingi, nshapooseleko amano pa lwa cene. Ne mwine nshatalile mpeepapo ibange.”
Imiti Ikola Yonaula Indalama Shenu no Bumi Bwenu!
Ifi fya kumwenako filangilila ukuti imiti ikola ilateka abantu ubusha. Lintu umo atekwo busha ku miti ikola, calyafya sana ukuleka. Nga fintu icitabo ca Drugs in America (Imiti Ikola mu Amerika) cilondolola ati, “akale ku masamba ya United States, bamukuukulu balesonta abantu imfuti pa menso no kubeba ati, ‘Salapo, umpeele indalama shobe nangu nkwipaye.’ Lelo imiti ikola iyabindwa yalibipa ukucila balya bampulamafunde ba pa kale. Pantu ilonaula indalama shenu no bumi bwenu.”
Bushe kuti kwabako icingapwisha ubu bwafya bukalamba ubwa miti ikola? Icipande cikonkelepo calabebeta ifyasuko fimo fimo.
[Futunoti]
a Amashina yamo ayali muli cino cipande na mu cikonkelepo nayalulwa.
[Amashiwi pe bula 8]
“Akale ku masamba ya United States, bamukuukulu balesonta abantu imfuti pa menso no kubeba ati, ‘Salapo, umpeele indalama shobe nangu nkwipaye.’ Lelo imiti ikola iyabindwa yalibipa ukucila balya bampulamafunde ba pa kale. PANTU ILONAULA INDALAMA SHENU NO BUMI BWENU”
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 10]
BUSHE UMWANA WENU KUTI AKAANA IMITI IKOLA?
BAPUNGWE BA MUSANGO NSHI BENGABA MU BWAFYA?
a. Abafwaya ukuilanga ukuti na bo kuti baikalila kabili abali abaitemenwa ukuyobeka mu bwafya.
b. Abashatemwa amabuyo ya kusambilila ku sukulu nelyo aya ku mupashi.
c. Abaimona ukuti balipusanako ne cintubwingi.
d. Abashaishiba bwino icalungama ne calubana.
e. Abamona ukuti abafyashi babo tababasakamana kabili abo ifibusa fikoselesha ukubomfya imiti ikola. Bakasapika balisango kuti “bucibusa pa kati ka bafyashi no mwana umuteku cimoneka kwati e cicingilila sana umwana ku miti ikola.”—Ifilembo fipindeme fyesu.
KUTI MWACINGILILA SHANI ABANA BENU?
a. Ukupitila mu kukwata bucibusa bwapalamisha no kulanshanya na bo.
b. Ukupitila mu kubafunda beshibe bwino icalungama ne calubana.
c. Ukupitila mu kubaafwa ukukwata amabuyo ayalondoloka.
d. Ukupitila mu kulenga bamone ukuti baba mu lupwa ulwabatemwa na mu bwikashi ulubasakamana.
e. Ukupitila mu kubasambilisha pa bubi ubufuma mu kubomfya imiti ikola. Abana bakabila ukwishiba bwino bwino umulandu balingile ukukaanina imiti ikola.
[Abatusuminishe]
Umufumine ifi fyebo ni muli United Nations World Drug Report.
[Icikope pe bula 9]
Imiti ikola iyo baikete ku Gibraltar
[Abatusuminishe]
Pa Kusuminishiwa na ba Gibraltar Police
[Icikope pe bula 10]
Ubwato bwa injini nakwete ubwalebesha bakapokola bwapalile ubu
[Abatusuminishe]
Pa Kusuminishiwa na ba Gibraltar Police
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 9]
Icikope ca ba Godo-Foto