Bushe Kuti Twacimfya Ukulwisha Imiti Ikola?

UKUCIMFYA ukulwisha imiti ikola buyo busuma, lelo te mulimo wayanguka. Abashitisha na bakashita e batungilila sana amakwebo ya miti ikola. Nalimo pa myaka 100, amabuteko na bakapokola balitukuta ukucefyako ukushitisha imiti ikola. Bena ico baimininepo ca kuti: Nga takuli imiti kola, takwingaba abakunkuma ku miti ikola.

Ukulwisha Abashitisha Imiti Ikola

Pa kucite co, bakapokola abalwisha imiti ikola balikata imibamfu iingi iya miti ikola, kabili ukupitila mu fyalo ukubombela pamo, abashitisha imiti ikola abalumbuka balikatwa. Lelo nangu ca kuti bakapokola abalebomba bwino kuti balenga bamo abashitisha imiti ikola ukukuukila kumbi, ukufwaya kumbi ukwa kushitisha, nelyo ukwalula imingalato, ico tacilenga ukuti baleke ukushitisha. Incenshi ya miti ikola imo yasumine ukuti: “Tatwakatale atucimfya abashitisha imiti ikola pantu bena balikwata indalama ishingi sana lelo ifwe tulombelesha fye indalama ku buteko.”

Joe de la Rosa, kapokola mukalamba pa kamba ka Gibraltar Police Force, aebele bakalemba wa Loleni! pa lwa bwafya bwa kucincintila amakwebo ya miti ikola pa kati ka Afrika ne cisumbu ca Iberian Peninsula. Atile: “Mu 1997 twaikete ifinyamuti fye bange mupepi na bakilogramu 400. Ifingi ifya fyene tatwafikete ku bashitisha imiti ikola; twafisangile fileelela pali bemba nelyo nafisensenunwa pa lulamba lwa bemba. Kanshi kuti mwamona ukuti kwaliba imiti ikola iingi sana iyo baabusha bemba wa Strait of Gibraltar cila mwaka. Iyo twikata inono sana. Abatunta imiti ikola ku Afrika ukuleta kuno Spain balikwata amato ya injini ayabutuka ukucila amato ya balashi abalonda imipaka. Kabili nga baishiba ukuti balaikatwa, bapoosa fye imiti ikola pali bemba, pa kuti twikwata ubushinino bwa kubapeelelapo umulandu.”

Bakapokola balashingwana na mafya yapalako na mu fyalo fimbi. Abalendo abamoneka abakaele, indeke ishinono, ifimato ifisenda imbokoshi sha fipe, nangu fye amato ayendela pa nshi ya bemba yalasenda imiti ikola ukwabuka fibemba nelyo ukupita mu mipaka ya fyalo iishilondwa. Lipoti umo uwa United Nations alandile ukuti “pa kuti twingacefyako ubunonshi bwa makwebo ya miti ikola tukabila ukwikata amapesenti nangu fye 75 aya miti ikola iyo bashitisha mwi sonde lyonse.” Pali ndakai, cocaine iyo bekata nalimo tayacila pa mapesenti 30—lelo imiti ikola imbi iyo bekata yaba fye amapesenti ayanono sana.

Mulandu nshi amabuteko tayengatendekela ku ntulo pa kulwisha ubu bwafya ukupitila mu konaula amabala ye bange, opium, na coca? Pali nomba line United Nations yakoseleshe ica musango yo ukucitwa, lelo tacayanguka ukucita. Ibange kuti lyalimwa mwi bala ilili lyonse. Incende imo uko balima coca mu Andes yabela mu citungu ico batila “tamwaba buteko.” E fyo caba na mu ncende sha kutali isha mu Afghanistan na Burma, ukufuma opium na heroin.

Icilenga ubwafya ukubipilako ca kuti abashitisha imiti ikola cilabangukila ukutendeka ukushitisha imiti ikola iya kupanga fye iyo abantu nomba baleshita sana. Kabili amafakitare ya mu bumfisolo kuti yapanga iyi miti ikola nalimo mu calo icili conse.

Bushe ukuwamyako imibombele ya bakapokola no kukoshe funde lya kukaka abantu kuti kwapwisha amakwebo ya miti ikola? Kwena abashitisha imiti ikola na bakunkuma ku miti ikola bengi sana lelo bakapokola aba kubekata banono sana. Ku ca kumwenako, mu fifungo fya mu United States mwaliba abantu nalimo amamilioni yabili—abengi aba bene ni pa mulandu wa miti ikola. Lelo icifungo tacalenga abantu ukuleka ukubomfya imiti ikola. Mu fyalo ifingi ifipiina umo amakwebo ya miti ikola yaleenda bwino sana, bakapokola abancepela kabili abafola ishinono balafilwa ukucilima aya makwebo.

Bushe Ukushita Imiti Ikola Kuti Kwacefiwako?

Nga ca kuti amatukuto ya kucilima abashitisha imiti ikola yalifilwa, ni shani pa lwa kucefyako ukushita imiti ikola? Magazini ya Time asoso kuti: “Ubulwi bwa kulwisha imiti ikola bwaba bulwi bwa kulwisha imitima ne mintontonkanya, kabili te bwafya ububimbamo fye bakapokola, ifilye ne fifungo.”

Joe de la Rosa, uwacilumbulwa mu kubangilila, na o asumina ukuti ukusambilisha abantu e nshila fye yeka iingacincintila imiti ikola iyabindwa. Asosele ukuti: “Ukukunkuma ku miti ikola bwaba bwafya ubulengwa na bantu mu bwikashi, e co tulekabila ukwalula ubwikashi atemwa ukwalulako imitontonkanishishe ya bantu. Tuleesha ukubimbamo amasukulu, abafyashi, na bakafundisha pa kuti bonse bengaba abaibukila ukuti ubu bwafya e ko buli, kabili imiti ikola ili mpaanga yonse no kuti abana babo na bo bene kuti bakunkuma ku miti ikola.”

Ico Inte sha kwa Yehova Shacitapo

Pa myaka iingi Inte sha kwa Yehova shalibombesha mu kusambilisha abantu ukutaluka ku miti ikola. Shalilemba ifyebo fimo ifya kwafwilisha abafyashi ukusambilisha abana babo pa bubi ubufuma mu miti ikola.a Ukulundapo, ubutumikishi bwabo bwalibomba bwino ku kwalula ababomfya imiti ikola na bashitisha imiti kola.

Ana, uwacilandwapo mu cipande cifumineko, aumfwile pa lwa Nte sha kwa Yehova kuli nkashi inankwe iyaumfwile pa fyo babomba bwino mu kwafwilisha abakunkuma ku miti ikola. Ana tatemenwe Baibolo, lelo mu kushimunuka alile ku kulongana kukalamba ukwa Nte. Kulya amwene umwaume umo uwali kale kashitisha wa miti ikola umwine mwine lelo imimonekele yakwe ne misango fyalyalwike apakalamba. Ana atila: “Natontonkenye nati uyu muntu nga kuti ayaluka, na ine kuti nayaluka. Ifyo ayalwike fyanengele nsumine ukuti na ine wine ningile ukutendeka ukusambilila Baibolo.

“Ilyo nasambilile Baibolo umuku wa kubalilapo, napingwilepo ukulaikala fye pa ng’anda, apantu nalishibe ukuti nga nafuma pa ng’anda, kuti nakumana na babomfya imiti ikola no kubwelela ku miti ikola na kabili. Kale kale nalishibe ukuti imiti ikola yalilubana no kuti Lesa tabekelwamo muli uyu musango. Na kabili nalimwene ifyo imiti ikola icita ku bantu na fintu naonawile ulupwa lwandi. Lelo nalekabila ubukose bwa ku mupashi pa kulubuka ku kutekwo busha ku miti ikola. Calingafishe pa kuti fye imiti ikola ifume mu mulopa. Nalesendama fye kasuba konse ilintu imiti ikola yalefuma mu mulopa. Lelo nalipolele.”

Ukusanga Isubilo Line Line ne Mifwaile

Pedro, umulume wa kwa Ana, na o uwacilandwapo mu cipande cifumineko, alilubwike ku miti ikola mu nshila imo ine. Pedro, ebukisha ukuti: “Bushiku bumo ilyo nalepeepa ibange mu ng’anda ya mukalamba wandi, namwene icitabo ica mutwe uo natemenwe. Cali no mutwe wa kuti Icine Icitungulula ku Bumi bwa Muyayaya. Nacisendele ku mwandi uko nailecibelenga, no kubebetamo amalembo. Nalishininkishe ukuti nalisangile icine.

“Ukubelenga Baibolo no kulanda kuli bambi pa fyo nalesambilila kwalengele ng’umfweko bwino no kufubalisha ukufwaisha imiti ikola. Nateulwile amapange yandi aya kusansa ne canso apo bashitisha amafuta ya bamotoka. Umunandi umo alesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, kabili mu kwangufyanya na ine nacitile cimo cine. Mu myeshi 9 nayalwile imisango yandi kabili nalibatishiwe. Pali iyi nshita, abanandi abengi balentambika imiti ikola, lelo mu kwangufyanya nalebashimikila pa lwa Baibolo. Bamo balyankwileko bwino. Umo alicimfishe ukukunkuma ku miti ikola.

“Pa kuleka imiti ikola, umuntu akabila ukuba ne subilo. Baibolo yalimpeele ilyo subilo, yandetele imifwaile ya bumi bwandi, kabili yanangile bwino fintu Lesa amona imiti ikola no lukaakala. Namwene ukuti naleumfwa bwino ilyo nalesambilila pa lwa Uwa maka yonse—kabili nshalwele lintu nalekele imiti ikola. Pa numa, ukubishanya na bantu aba busaka ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova kwalingafwile ukutwalilila muli iyi mikalile.”

Uwaleshitisha Imiti Ikola aba Kakuula

José, uwaleshitisha imiti ikola uwacilumbulwa mu cipande cifumineko, pali nomba ni kakuula wa mayanda na kabili. Calimwafishe ukuleka ubukwebo bwa miti ikola ubwa ndalama. Asumina ukuti: “Mu miti ikola mulafuma indalama ishingi sana, lelo te nshila isuma iya kusangilamo indalama. Ndamona bakalume ne mfuti na bamotoka abasuma. Indupwa shilabongoloka, bumpulamafunde bulafula mu misebo, kabili abengi abakunkuma ku miti ikola baleba muli bamotoka na mu matuka atemwa balasansa abantu pa kuti bengakwata indalama sha kushitamo imiti ikola. Abengi babalilapo ne bange, pa numa ya ico batendeka ukunwa ecstasy atemwa amapilushi yambi, kabili lyene baleshako cocaine atemwa heroin. Nalimwene ukuti nalelenga abantu ukutendeka ukubomfya miti ikola muli uyu musango.

“Ilyo nalesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, nalishininwe sana ukuti ukushitisha imiti ikola cilubo. Nalefwaya ukukwata kampingu wasanguluka, kabili umukashi wandi na o uwalesambilila, alefwaisha cimo cine. Na kuba, calyafya ukuleka ukushitisha imiti ikola. Nalilondolwelele abo naleshitisha imiti ikola na bo naingishe incito ya kushitisha ukuti nalesambilila Baibolo kabili nalilekele ubukwebo bwa miti ikola. Pa kubalilapo, tabasumine, kabili bamo bacili tabalasumina. Nangu ni fyo, imyaka ibili yalipita apo nalekela, kabili nshilanguluka ukuti cinshi cankolele ukuti ndeke.

“Nimomba umwaka umo mu butukushi bwandi ubwa kukuula amayanda. Pali nomba mu mweshi umo indalama isho mpanga kuti shaingilamo imiku ine mu ndalama nalepanga mu kushitisha imiti ikola mu bushiku bumo. Lelo iyi e mikalile isuma, kabili ilandetela insansa.”

Icikapwisha Ubwafya mwi Sonde Lyonse

Bamo bamo abashitisha imiti ikola balileka amakwebo ya miti ikola. Kabili imisango yalekanalekana iya kwafwilamo abakunkuma ku miti ikola yalyafwilisha abengi ukuleka imiti ikola. Lelo, nga fintu World Drug Report isumina, “ilingi line abakunkuma sana ku miti ikola, tabalekelela.” Ku ca bulanda, nga umo uwakunkuma ku miti ikola bamwaafwa ukuleka, kulabako abengi abatendeka ukubomfya imiti ikola. Amakwebo ya miti ikola yaleilako fye pa ntanshi.

Pa kuti abantunse bengacimfya mu kulwisha imiti ikola, kufwile kwabako icingapwisha ubwafya mwi sonde apantu ubu bwafya kale kale bwa mwi sonde lyonse. E ico, icipani ca United Nations Commission on Narcotic Drugs citila: “Nangu ca kuti mu fyalo ifingi ukubomfya imiti ikola, ukushitisha imiti ikola na bumpulamafunde ubwayampana no bwafya bwa miti ikola fyalemonwa nge cintu icikalamba icingafulunganya umutelelwe, icintubwingi tacaishibe ukuti imiti ikola bwali bwafya bwa mwi sonde lyonse ubushingabombelwapo ne calo cimo cimo.”

Lelo bushe amabuteko ya pe sonde yakabombela pamo mu kupwisha ubu bwafya bwa mwi sonde lyonse? Na nomba ubu bwafya e po bucili. Nangu cibe fyo, Baibolo ilondololo kuti ubuteko bwa ku muulu ubukateka ifyalo fyonse e bukapwisha ubu bwafya. Baibolo itulayo kuti Ubufumu bwa kwa Lesa, ubukalatekwa na Yesu Kristu, bukeminina ‘umuyayaya umuyayaya.’ (Ukusokolola 11:15) E co, ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka, amasomo ya bulesa yakafumyapo umupwilapo amakwebo ya miti ikola. (Esaya 54:13) Kabili amafya ya bwikashi na ya mu nkuntu ayo pali nomba yalenga abantu ukulabomfya imiti ikola yakafumishiwapo ku ciyayaya.—Amalumbo 55:22; 72:12; Mika 4:4.

Bushe Mulekabila Ukumwafwilisha?

Na lelo line, ukusubila mu Bufumu bwa kwa Lesa ukupitila muli Kristu kulelenga abantu ukukaana imiti ikola. Nga mulefwaya ukwishibilapo na fimbi, shi moneni Inte sha kwa Yehova mu ncende mwikala.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 11]

Abashitisha imiti ikola baikatwa

[Abatusuminishe]

Icikope ca ba K. Sklute/SuperStock

[Icikope pe bula 12]

Pedro no mukashi wakwe, Ana, balesambilila Baibolo pamo na bana babo

[Icikope pe bula 13]

Pedro alebika ifibombelo ifya kumwenako abaleisa pa ng’anda