Amasanso—Impela Nelyo Ifilenga?
ILYO Cristina, uupanga amafashoni umukashana wa- yemba, aleciluka Umusebo wa Nove de Julho uwafuli- shamo bamotoka mu São Paulo, Brazil, tamwene basi yalepalamina. Namutekenya mu kupelelwa aeseshe ukwimika motoka yakwe, lelo cali kucelwa nga nshi. Cristina alipunkilwe no kwipaiwa.
Ubu busanso bwabamo akayofi bwakwete lipoti pe bula lya pa ntanshi mu nyunshipepala ya Brazil O Estado de S. Paulo. (July 29, 1990) Nalyo line bwali fye ni bumo ubwa masanso ya kulenge mfwa aya pa musebo 50,000 ayo yacitika cila mwaka mu Brazil. Kabili ilintu amakana na yambi balalemanikwa ku masanso ya musango uyo, bambi balapusunsuka ukwabula ukucenwa. Mulandu nshi, lyene, uyu mukashana wacaice ashapusunsukile? Bushe alishaminwe ukufwa bulya bushiku?
Abantu bashingapendwa kuti bapaasha ukuti ifi e fintu cali. Basumina mwi shamo, ukuti ifya kuponako fikalamba, pamo nga inshita ya umo iya mfwa, fyalipiminwa libela. Ici cisumino califyala inumbwilo pamo nga “Takuli uwingalwishe mpela,” “Inshita yakwe naifika,” nelyo “E fyo camulembelwe.” Bushe mwalibe cine icili conse mu nsoso shaishibikwa ishapala ishi? Bushe twaba fye ifinakabupalu fye shamo?
Ukusumina mwi shamo, nelyo itontonkanyo lya kuti ifya kuponako fyonse filapimwa mu kubangilila, kwalyanene pa kati ka bena Greece ba pa kale na bena Roma. Nelyo fye ni lelo imfundo yatwalilila ukuba iyakosa mu mabutotelo ayengi. UbuShilamu, ku ca kumwenako, bwikatilila ku mashiwi ya Koran aya kuti: “Takuli mweo nangu umo uwingabala aufwa kano fye ku kusuminisha kwa kwa Allah kabili pa ciputulwa ca nshita icasontwa.” Icisumino ca mwi shamo na kabili caliba icaseeka mu Kristendomu kabili calitangatwa ku cifundisho ca kwishibila libela, icasambilishiwe na John Calvin. Muli ifyo, kanshi, calibe caseeka kuli bashibutotelo ukweba abantu bafwililwe abaleshikitika ukuti ubusanso bumo bwali “kufwaya kwa kwa Lesa.”
Imimwene ya kuti amasanso yaletwako ne shamo, nangu cibe fyo, ipusana no kupelulula, ukubelesha, na mano. Ku cintu cimo, amasanso ya bamotoka te kuti yabe ica kufumamo ca kucilima kwa bulesa, apantu ukufwailisha kwaswatuka ilingi line kukasokolola ica kulenga cabamo amano mu kupwililika. Ukulundapo, ifipendo filanga mu kulengama ukuti ukubuula ifya kucilikilo busanso fyalinga—pamo nga ukufwala umushipi wa pa cipuna ca muli motoka—kulacefyako apakalamba ukucitikako kwa busanso bwa kulenga imfwa. Bushe ifya kucilikila ubusanso ifili fyonse mu cituntulu kuti fyalesha ukufwaya kwa kwa Lesa ukwapiminwa libela?
Icisumino ca mwi shamo cilambukila uwasuminamo apakalamba, nangula ni fyo. Bushe tacikoselesha incitilo sha kuibika mu busanso kushabamo amano, pamo nga ukusuula apakupelela mu kubutusha motoka ne fishibilo fya pa musebo nelyo ukwensha pe samba lya kusonga kwa fya kunwa fikola nelyo imiti ikola? Icacilishapo kubipa, icisumino ca mwi shamo citungulula abantu bamo ku kupeela Lesa umulandu lintu baponenwa no busanso. Ukuyumfwa abakalifiwa na babula ukwaafwiwa, kabili ukuba abashininwa ukuti Lesa ali uushayangwako, kuti pambi balufya fye ne citetekelo. Kalemba wa nshintu Emerson asosele bwino ukuti: “Umusango wakalukisha uwabamo akayofi mu bumi caba cisumino ca mwi Shamo lya bukalushi nelyo Impela.”
Lelo cinshi cintu Baibolo isosa pa lwa fya kucitika fyabipa nelyo amasanso? Bushe mu cituntulu ilasambilisha ukuti ifi fyaba mibombele ye shamo? Mu kulundapo, cinshi cintu isosa pa lwa cilolelo cesu ice pusukilo? Bushe twalikwata ukusalapo ukuli konse muli uyu mulandu?
[Amashiwi pe bula 4]
“Umusango wakalukisha uwabamo akayofi mu bumi caba cisumino ca mwi Shamo lya bukalushi nelyo Impela.” Ralph Waldo Emerson