Bushe Ukuipeelesha Kuli Babenye Kulatemuna Lesa?

UMULOPA wa kwa “San Gennaro,” uwasoswa ukusongolola ilingi line imiku itatu pa mwaka, waba ni umo uwa babenye ba butotelo abengi. Ifyo e fyaba ne Nsalu ya Turin, umo umubili wa kwa Yesu Kristu mu kutunganishiwa wapombelwe. Pa kati ka babenye abasuntinkanishiwa na Yesu busanshi bwakwe ubwatunganishiwa (mu muputule wa kusefeshamo mu Rome), icitabo cakwe ica kusambililamo, kabili ukucila pa nshinga ikana limo ishasoswa ukuti shalibomfiwe pa kuputunkanishiwa kwakwe! Babenye ba butotelo na kabili basanshamo impendwa yakulilako iya mitwe ya kwa Yohane Kabatisha kabili, mu fifulo fyalekanalekana mu Europe, imibili ine iyasoswa ukuba “Santa Lucia.”

Pa kati ka misumba yaishibikwa kuli babenye ni Trier, Germany, uko cimo ica “fya kufwala fyashila”—umwingila wa mu kati uwa muntalundwa uwafwele Yesu Kristu—wabakililwa. Mu Musumba wa Vatican uwine mwabamo babenye ukucila pe kana limo mu cifulo cisungilwamo ifinkolonkolo ifyaibela. Mu cine cine amakana yafulilako aya babenye ba butotelo yalisungwa mwi calici lya “Mutakatifu Ursula” mu Cologne, Germany. Umutande kuti watwalilila fye ifyo fine. Pantu, mu Italy mweka, mwaba ifitwa ififulo fyashila 2,468 ifyakwata babenye ba butotelo!

Ukushinshimuna babenye kwasuminwa ukufuma mu mwanda wa myaka uwalenga ine uwa Nshita yesu Iyaishibikwa, nga fintu ukucindikisha kwa “batakatifu” kwaba. Ku milandu ya butotelo, iya fya bunonshi, nelyo fye iya bupolitiki, impendwa yakulilako iya babenye panono panono yalikula ukupulinkana imyanda ya myaka, mu kuba na makana ayabako ilelo. Icilye ca Vatican ica Cibili cabilishe cipya cipya ukuti “ukulingana ne cishilano ca liko, Icalici lilashinshimuna abatakatifu no kucindika babenye babo aba cine cine ne fipasho fyabo.” (Constitution “Sacrosanctum Concilium” sulla sacra Liturgia, mu I Documenti del Concilio Vaticano II, 1980, Edizioni Paoline) “Babenye baishibikwa, pamo pene na abo abacindikwa ne mpendwa ya bantu iikalamba,” balumbulwa muli Codex Iuris Canonici (Umutande wa Mafunde Yaimikwa) iyaananishiwe na John Paul II mu 1983. (Umutande 1190) BaAnglican ne filundwa fya macalici ya Orthodox nabo bene balacindika babenye.

Mu kuba ne nshinga ishingi ishatunganishiwa isha kupopelwa kwa kwa Kristu ne mitwe ya kwa Yohane Kabatisha ukubako, cili icamonekesha ukuti babenye ba butotelo ilingi line baba aba bufi. Ku ca kumwenako, ukukokola kwa fintu fya cishale kwashinine Insalu ya Turin ukuba iya bufi. Ku ca kusekesha, mu kati ka kupaashanya kwakakala pa lwa yene mu 1988, kabebeta waishibikwa bwino uwa Vatican Marco Tosatti aipwishe ukuti: “Nga ca kuti ukubebeta kwa sayansi ukwabomfiwa pa Nsalu kwalibombele ku fintu fimbi ifya kuipeelesha kwalumbuka, ni shani fintu ukupingulapo kwingaba?”

Ukwabula ukutwishika, takuli umuntu wa mano uwingafwaya ukushinshimuna babenye ba bufi. Lelo bushe ico cili e ca kusangwilako ceka fye ica kulangulukapo?

Cinshi Cintu Baibolo Isosa?

Baibolo taisosa ukuti abantu basenaminwe aba kwa Lesa, abena Israele ba pa kale, balishinshimwine babenye ba butotelo ilintu bali mu busha mu Egupti. Ca cine, icikolwe Yakobo alifwile mu Egupti kabili icitumbi cakwe calisendelwe mu calo ca Kanaani ku kushiika ‘mu ninga iyali mu mpanga mu Makpela.’ Umwana wakwe Yosefe na o wine afwile mu Egupti, kabili amafupa yakwe yalisendelwe ku Kanaani ku kushiika. (Ukutendeka 49:29-33; 50:1-14, 22-26; Ukufuma 13:19) Nangu cibe fyo, Amalembo tayalangilila ukuti abena Israele balibalile abashinshimuna icitumbi ca kwa Yakobo na Yosefe nga babenye ba butotelo.

Languluka, na kabili, icacitike mu mulandu wa kwa kasesema Mose. Pe samba lya kutungulula kwa kwa Lesa, atungulwile abena Israele pa myaka 40. Lyene, pa mushinku wa 120, aninine Ulupili lwa Nebo, amwene Icalo Calaiwa, no kufwa. Mikaele malaika mukalamba apaashenye ne Ciwa pa lwa mubili wa kwa Mose, kabili Satana alicilikilwe mu kwesha ukuli konse ukwingacitikako ku kubomfya ku kubika mu citeyo abena Israele mu kupepa kwa babenye. (Yuda 9) Nangu cingati mu kumfwikisha balilooseshe imfwa ya kwa Mose, tababalile abashinshimuna icitumbi cakwe. Na kuba, Lesa alengele icintu ca musango uyo ukukanacitikako pa kushiika Mose mu nshishi ishalangililwa pa cifulo cishaishibikwa ku bantunse.—Amalango 34:1-8.

Abafwilisha ukushinshimuna kwa babenye bamo baloshako kuli 2 Ishamfumu 13:21, iitila: “Abantu baleshiiko muntu, kabili, moneni, bamone mpuka ya fita; awe bapoosele umuntu mu nshishi ya kwa [kasesema] Elisha, no kuya. No yu muntu ilyo akumishe amafupa ya kwa Elisha, alipuupuutwike, aiminine na ku makasa yakwe.” Ici cali cipesha amano icabimbilemo amafupa yabula ubumi aya umo uwa bakasesema ba kwa Lesa. Lelo Elisha alifwile kabili ‘taishibe kantu nangu kamo’ pa nshita ya cipesha amano. (Lukala Milandu 9:5, 10) E ico, uku kubuuka kufwile ukuloshiwa ku kubomba kwa cipesha amano ukwa maka ya kwa Yehova Lesa, uwakuleteleko ukupitila mu mupashi wakwe uwa mushilo, nelyo amaka yabomba. Na kabili cili icawamina ukumona ukuti Amalembo tayasosa ukuti amafupa ya kwa Elisha yalibalile ayashinshimunwa.

Bamo mu Kristendomu balafwilisha ukuipeelesha kuli babenye pa mulandu wa casoswa pa Imilimo 19:11, 12, apo tubelenga ukuti: “Lesa alecitila mu minwe ya [mutumwa] Paulo ifya maka ifipesha amano; e fyo pa balwele patwelwe ifitambala atemwa utusalu ifyafuma ku mubili wakwe, na malwele yalibalekele, ne mipashi ibifi yafuminemo.” Twapaapaata mona ukuti cali ni Lesa uwacitile iyo milimo ya kusungusha ukupitila muli Paulo. Umutumwa umwine tabombele imilimo ya musango uyo eka, kabili tabalile apokelela ukushinshimunwa ukufuma ku muntunse uuli onse.—Imilimo 14:8-18.

Icapusana ku Fisambilisho fya Baibolo

Mu cituntulu, ukuipeelesha kuli babenye ba butotelo kwalipusanako ku fisambilisho fya Baibolo ifyafulilako. Ku ca kumwenako, ica kusangwilako cikalamba mu kuipeelesha kwa musango uyo caba cisumino ca muli bumunshifwa bwa mweo wa buntunse. Amamilioni ya filundwa fyaipeelesha ifye calici basumina ukuti imyeo ya bonse ababilishiwa abashila na bashinshimunwa nga “batakatifu” yaliba iya mweo mu mulu. Aba bantu bafumaluka balapepa ku “batakatifu” ba musango uyo, ukufwaya ukucingililwa kwabo no kwipusha ukuti balandilweko mu kusenaminwa na Lesa ukwimininako aba kupaapaatilako babo. Na kuba, ukulingana ne citabo ce calici cimo, baKatolika balosha kuli babenye “amaka ya kulandilwako mu kusenaminwa kwa Mutakatifu na Lesa.”

Ukulingana na Baibolo, nangu cibe fyo, umweo wa buntunse tawaba umunshifwa. Abantunse tabakwata imyeo mu kati na nkati kabo iyo iishifwa kabili iyaba na maka ya kubako ukwabula umubili pa numa ya mfwa. Ukucila, Amalembo yasosa ukuti: “Yehova Lesa abumbile umuntu ku lukungu lwa mushili, na mu myona yakwe apuutilemo umupu wa mweo; no yo muntu abe cibumbwa ca mweo.” (Ukutendeka 2:7) Mu cifulo ca kusambilisha ukuti abantunse bakwata imyeo ya bumunshifwa, Baibolo isosa ukuti: “Umweo uubembuka—e ukafwa.” (Esekiele 18:4, NW) Ici cibomba ku bantunse bonse—ukusanshako abo babilishiwa abashila nga “abatakatifu”—pantu bonse ifwe twalipyana ulubembu ne mfwa ukufuma ku muntu wa kubalilapo, Adamu.—Abena Roma 5:12.

Ukuipeelesha ku “batakatifu” kulingile ukusengaukwa pantu tababalile abapeelwa ubulashi ku kulandilako mu kusenaminwa na Lesa pa lubali lwa onse. Yehova Lesa alipeela icipope ca kuti Umwana wakwe eka fye, Yesu Kristu, e wingacita ici. Umutumwa Paulo asosele ukuti Yesu “tatufwilile fye—alibuukile ukufuma ku bafwa, kabili palya ku kuboko kwa ku kulyo ukwa Lesa aliminina kabili alatupaapaatilako.”—Abena Roma 8:34, The Jerusalem Bible; linganyeniko Yohane 14:6, 14.

Umulandu na umbi uwa kusengaukila ukuipeelesha ku “batakatifu” na babenye ba butotelo abaampana na bene washintilila mu cintu Baibolo isosa pa lwa kupepa utulubi. Limo ilya Mafunde Ikumi ayapeelwe ku bena Israele lyalondolwele ukuti: “Wilacita cabaswa, icipasho ca cintu conse ca mu mulu ku mulu, nangu ca mu calo pa nshi, nangu ca mu menshi mwi samba lya calo: wilafishinshimuna, nangu kufibombela; pantu ne Yehova Lesa obe ndi Lesa wa kalumwa.” (Ukufuma 20:4, 5) Imyanda ya myaka pa numa, umutumwa Paulo aebele Abena Kristu banankwe ukuti: “Mwe batemwikwa bandi, butukeniko ku kutootelo tulubi.” (1 Abena Korinti 10:14) Mu kupalako, umutumwa Yohane alembele ukuti: “Mwe twana, muleibaka ku tulubi.”—1 Yohane 5:21.

Ukushinshimuna “abatakatifu” babilishiwa abashila na babenye ba butotelo, muli ifyo, takwafwilishiwa muli Baibolo. Nangu cibe fyo, abantu bamo bafwaya ukubapo kwa cintu cimo icalangulukwa ukuba icashila ico cingamonwa no kwikatwa kabili mu kutunganya icakwata amaka ya kupususha. Mu cine cine, abengi balanguluka babenye ba butotelo ukuba ukusuntinkanya kumoneka mu munyololo pa kati ka mulu ne sonde. Twapaapaata belebesha pali ici cishinka pa kashita kanono.

Te pa kumona na pa kwikata babenye ba butotelo umuntu abomba mu kumfwana na mashiwi ya kwa Yesu pa lwa kupepa uko Lesa afwaya. Yesu asosele ukuti: “Lelo inshita ileisa, na nomba e ko ili, ilyo bakapepa bene bene bakapepela Tata mu mupashi na mu cine; pantu na Tata afwaya aba musango uyu babe aba kumupepa. Lesa Mupashi, na bamupepa bali no kumupepela mu mupashi na mu cine.” (Yohane 4:23, 24) Yehova Lesa “Mupashi,” uushimoneka ku menso ya buntunse. Ukumupepela “mu mupashi” cipilibula ukuti umulimo wesu uwashila kuli Lesa wakuntwa no mutima waisulamo ukutemwa ne citetekelo. (Mateo 22:37-40; Abena Galatia 2:16) Te kuti tupepe Lesa “mu cine” pa kushinshimuna babenye lelo ni pa kukaana fye ubufi bwa butotelo, ukusambilila ukufwaya kwakwe nga fintu kwasokololwa muli Baibolo, no kukucita.

Tacili ca kupapusha, muli ifyo, ukuti uwasambilila James Bentley asumina ukuti ‘abaHebere ba pa kale tababeleshe ukushinshimuna kwa babenye.’ Na kabili asosa ukuti mu kati ka myanda ya myaka ine pa kati ka mfwa ya kwa Stefani no kubuushiwa kwa mubili wakwe kuli Lucian, imibele ya Bena Kristu ukulola kuli babenye yalyalwike umupwilapo. Ukufika mu mwanda wa myaka uwalenga isano C.E., nangu cibe fyo, Kristendomu wa busangu kale kale alilekele ukukakatila ku fisambilisho fya Baibolo ifyaumfwika pa lwa kupepa utulubi, imibele ya bafwa, no lubali lwa kwa Yesu Kristu pamo nga umo “uutupaapaatila.”—Abena Roma 8:34; Lukala Milandu 9:5; Yohane 11:11-14.

Nga ca kuti tulefwaya ukupepa kwesu ukutemuna Lesa, tufwile ukushininkisha ukuti takwampene no musango uuli onse uwa kupepa utulubi. Pa kuti kube ukwapokelelwa, ukupepa kwesu kufwile ukuya kuli Kabumba, Yehova Lesa, te kuli benye uuli onse nelyo icibumbwa. (Abena Roma 1:24, 25; Ukusokolola 19:10) Na kabili tufwile ukukwata ukwishiba kwalungikwa ukwa Baibolo no kukuula icitetekelo cakosa. (Abena Roma 10:17; AbaHebere 11:6) Kabili nga ca kuti twaenda mu nshila ya kupepa kwa cine, tukabomba mu kumfwana no bushinino bukalamba ubwa mu Malembo ubwa kuti ukuipeelesha kuli babenye takutemuna Lesa.

[Icikope pe bula 5]

Amafupa ya kwa Elisha tayashinshimwinwe nangu cingati yalibimbilwemo mu kubuuka