ABACAICE BEPUSHA UKUTI

Bushe Ukwishibikwa Sana pa Intaneti Kwalicindama?

Elaine uli ne myaka 18 alandile ukuti: “Ilyo namwene ukuti abana be sukulu banandi balikwete abantu abengi abalemona ifyo babika pa intaneti, natile awe kwena abanandi balishibikwa sana! Ukulanda fye icishinka naleumfwa ububi pantu nalekumbwa.”

Bushe na iwe walyumfwapo ifi? Nga ca kuti walyumfwapo ifi, cino cipande calakwafwa ukukaana bika sana amano mu kufwaya ukulumbuka pa intaneti.

Mafya nshi yaba mu kufwaya ukulumbuka sana pa intaneti?

Pa Amapinda 22:1 Baibo itila, “Ukusala ishina ilisuma kwawamapo ukucila ifyuma ifingi.” Kwena caliba fye bwino ukufwaya ishina lisuma e lyo no kufwaya abantu ukuti bakutemwe.

Lelo inshita shimo ukufwaisha ukutemwikwa kuti kwalenga wafilwa ukuba ne nsansa pantu kuti ulemona kwati nga walumbuka e lyo wingaba ne nsansa. Bushe ukutontonkanya ifi kuti kwalenga waba na mafya? Onya uuli ne myaka 16 alisumiine, atile:

“Bamo pa sukulu balecita ifintu pamo nga ukutoloka ukufuma pa cikuulwa icitali sana nalimo ica ntunti shibili pantu fye balefwaya ukubamona ukuti balicenjela.”

Imisepela imo nayo pa kufwaya ukuti bamoneke ku banabo ukuti balicenjela, balacita ifintu ifyo abantu bashifwile no kucita, no kufibika pa intaneti. Ku ca kumwenako, balabika amavidio pa intaneti ayo bakopele ninshi balelya sopo ya kuwashisha iingaleta amafya ku bumi bwa muntu, ifintu ifyo umuntu nangu umo ashifwile ukucita.

Baibo Ilanda ukuti: “Tekwesha ukucita ifintu . . . pa mulandu fye wa kufwaya ukuitakisha.”—Abena Filipi 2:3, Baibo ya Good News Translation.

Ifyo ulingile ukutontonkanyapo:

Bushe ulafwaisha ukuti abantu balemona no kubelenga ifyo ubika pa intaneti?
Bushe kuti wabika ubumi bobe mu bwafya pa mulandu fye wa kuti ulefwaya ukusekesha abanobe?

Ifyo abanobe balandapo

“Ukulacita ifili fyonse pantu fye umuntu alefwaisha ukulumbuka takwawama, pantu kulalenga umuntu alatontonkanya ukuti inshila alandilamo, umusango wa fya kufwala afwala nelyo ifyo acita pa intaneti kuti fyalenga alumbuka. Nomba kuti waumfwa sana ububi nga ca kuti ulecita ifintu ifyo waishiba ukuti fyalibipa pa mulandu fye wa kufwaya ukulumbuka.” E fyalandile—Leianna.

“Ukufwaya abantu balemona kwati walishibikwa sana”

Kwena te lyonse abantu bacita ifintu ifingabika ubumi bwabo nangu ubwa bantu bambi mu busanso pa kucita ifintu ifingalenga balumbuka. Erica uli ne myaka 22 alilandilepo na fimbi ifyo abantu bacita pa kuti fye cimoneke kwati balilumbuka:

“Bamo balabika ifikope ifingi pa intaneti ifilanga kwati balikwata ifibusa ifingi ifyo bomfwana na fyo sana. Ifi bacita filenga abantu bambi balabamona kwati balishibikwa sana.”

Cara uli ne myaka 15 alandile ukuti, abantu bamo balabepa pantu bafwaya ukuti abantu balebamona kwati balilumbuka sana. Atile:

“Nalimonapo uko abantu bamo bakopa ifikope ifilenga balamoneka kwati baali ku parte kanshi baali fye pa ng’anda.”

Matthew uuli ne myaka 22, alandile ukuti na o alicitilepo ifya musango uyu, ukulenga ifikope fyamoneka kwati ali ku cifulo cimbi, atile:

“Nalibikile icikope pa intaneti elo nalembapo ukuti nali ku lupili lwa Mount Everest nangu ca kuti nshatala yapo na ku Asia ukwaba ulu ulupili!”

Baibo ilanda ukuti: “Tufwaya ukuba aba cishinka muli fyonse.”—AbaHebere 13:18.

Ifyo ulingile ukulatontonkanyapo:

Nga ulabomfya intaneti, bushe ulabikapo ifyebo nelyo ifikope fya bufi ifilanga ukuti ulayumfwa kabili ufwaya abantu baletamba ifyo ubikapo no kuti balemona ukuti walilumbuka?
Bushe ifikope ubika pa intaneti ne fyebo ulembapo filalanga icine pa fyo waba ne fyo wasuminamo?

Ifyo abanobe balandapo

“Abantu bamo kuti bacita fye ifili fyonse pa kuti abantu abengi babebe ati bacitemwa ifyo ba cibika pa intaneti. Bushe ufwaya abantu bakwishiba shani, ku fyo waba, ku milandile ne mifwalile iyabipa nelyo ukukwishiba ukuti uli wa cilumba pa fyo ulangisha ifyo wakwata pa intaneti? Nelyo bushe ufwaya ukukwishiba ukuti waliba ne mibele iisuma kabili uli wa cikuuku? Ukutemwikwa kuti kwalenga uleumfwa bwino, kanshi kuti cawama sana nga ca kuti abantu bakutemwa pa mulandu wa kuti uli muntu musuma.” E fyalandile—Hannah.

Finshi abantu bafwaila ukuti abengi balebelenga no kumona ifyo babika pa intaneti?

Abantu abengi batontonkanya ukuti pa kuti beshibikwe sana pa intaneti kano nabakwata abantu abengi ababelenga no kumona ifyo balebika pa intaneti. Matthew, uo tulandilepo kale, na o e fyo aletontonkanya, atile:

“Naleipusha abantu nati, ‘Bushe bantu banga abamona lyonse no kubelenga ifyo mubika pa intaneti?’ nelyo ‘Bantu banga abatuma ukumweba ukuti ifyo mubikile pa intaneti nafiwama?’ Pa kuti nkwate abengi aba kulabelenga nelyo ukulamona ifyo mbika pa intaneti, nalelanda na bantu abo nshaishibe kabili naletontonkanya ukuti ba kulatamba no kubelenga ifyo mbika pa intaneti. Natendeke ukufwaisha ukwishibikwa, kabili ukubomfya Intaneti kwalelenga ndetwalilila fye ukufwaisha ukwishibikilwako, e co nalebika ifintu ifingi pa intaneti pa kuti fye ndeumfwa bwino.”

Pa Koleji: 1. Umukashana alelolesha pa ma meseji ayalelanga impendwa ya bantu abatemenwe ifyo abikile pa intaneti kabili alemwentula. 2. Umukashana umo wine alelya switi iili mu mbale. 3. Umukashana nabika ukuboko kwakwe pa mala kabili alemoneka kwati nakalipa. — Ukufwaya sana ukulumbuka pa intaneti kwaba kwati kulya ifya kulya ifyumfwika bwino nga ulelya lelo ifishakwata umulyo kabili ifishingalenga waikuta

Maria uli ne myaka 25 asangile ukuti abantu bamo bamona ukuti balicindama nga ca kuti balikwata abantu abengi abatamba no kubelenga ifyo babika pa intaneti.

Maria atile, “Umukashana nga abika icikope cakwe pa Intaneti e lyo abengi tabalandilepo ati alemoneka bwino, alatampa ukuimona kwati te musuma. Kwena abantu abengi ifi fine efyo bengatontonkanya. Nomba tacipilibula ukuti abantu nga tabakwebele ukuti ulemoneka bwino ninshi taumoneka bwino, awe nakalya. Na kuba nga ca kuti umuntu aletontonkanya ifi ciba kwati aleisusha fye umwine nelyo ukuiseka.”

Baibo ilanda ukuti: “Twilaba na matutumuko, twilacita ifingalenga twalacimfyanya, twilafimbilana.”—Abena Galatia 5:26.

Ifyo ulingile ukutontonkanyapo:

Bushe ukubomfya Intaneti kulalenga uleilinganya kuli bambi?
Bushe ukubomfya intaneti kulalenga ulebika sana amano ku kukwata abantu abengi aba kulamona ifyo ubika pa intaneti ukucila ukubika amano ku kupanga ifibusa fya cine?

Ifyo abanobe balandapo

“Pa kuti abantu batemwe ifyo ubika pa intaneti, kano fye na iwe ulebikapo ifyo nabo babikapo. Ukufwaya ukutemwikwa kuti kwalenga walabika sana amano ku fyo bambi bakumona kabili kuti kwalenga walafwaisha ukucita ifingalenga bakutemwe sana. Bonse fye tulafwaya ukutemwikwa lelo ukubika sana amano ku kufwaya ukuti ulumbuke kuti kwalenga walatontonkanya fye pali ifyo fine lyonse.” E fyalandile—Joshua.

Ufwile ukucenjela pa kuti taulelanda ifyebo ifileumfwika kwati fili bwino kanshi ninshi uleyumfwa

Bushe walimonapo ifyo abantu bamo balanda pa fintu ifyo baacita ne fyo baakwata lelo nga balelanda pali ifi ciba kwati baleilishanya fye lelo ninshi baleyumfwa?

“Apo nashitila motoka yandi iipya, abantu lyonse balanomba ukuti mbasendeko!”
“Nshumfwa bwino ifi abantu lyonse bantasha sana pa fyo ng’ondele!”

Abantu bamo balanda kwati baleilishanya fye lelo balabikamo na mashiwi ayalanga ukuti baleyumfwa kabili baleituntumba.

Ico ufwile ukucenjelako: Ilingi line umuntu nga alelanda ifyo ashilepilibula, abantu balomfwa sana bubi pantu baleshiba ukuti ifi alelanda te fyo alepilibula aleyumfwa fye kabili aleituntumba.

Umuku ukakonkapo ilyo ukabika icikope pa intaneti, ukacenjele sana pa kuti taulandile nelyo ukucita ifileumfwika kwati fili bwino kanshi ninshi uleyumfwa. Ulekonka sana ukupanda amano ukwaba mu Baibo, itila: “Wilaleka akanwa kobe kalekulumbanya, lelo uleleka umuntu umbi e o alekulumbanya.”—Amapinda 27:22.