Lukaotgud Long Olgeta We Oli Harem Nogud From Ol Trabol Long Rwanda

SAM man oli tokbaot kantri ya Rwanda, we i stap long medel blong Afrika, olsem “Swiselan blong Afrika.” Grin bus we ol man oli luk taem oli flae antap long kantri ya long plen, i mekem se oli tingbaot garen blong Iden. Oli no sapraes se bifo ol man oli talem se Rwanda i olsem wan paradaes.

Bifo, taem oli katemdaon wan tri, oli planem tu moa blong tekem ples blong hem. Evri yia oli tekem wan ful dei, blong planem ol tri bakegen. Ol tri we oli karem frut oli planem long saed blong rod. Bifo, i isi nomo blong kasem raet blong go insaed long kantri ya mo wokbaot long hem. Oli putum kolta long ol bigfala rod we oli stap bitwin ol smol taon mo bigfala taon blong kantri ya, Kigali. Bigfala taon ya i stap kam antap kwiktaem nomo. Ol man we oli wok, oli kasem naf mane blong pem ol kaon blong olgeta long en blong manis.

Kristin wok blong ol Wetnes blong Jeova i stap kam antap tu long Rwanda. Long stat blong yia ya, bitim 2,600 Wetnes oli joen long wok ya blong talemaot gud nyus blong Kingdom blong God long ol 8 milyan man long kantri ya, we bighaf blong olgeta ya, oli Katolik. (Matyu 24:14) Long manis Maj, ol Wetnes blong Jeova oli mekem bitim 10,000 Baebol stadi long haos blong ol man. Mo i gat 15 kongregesen i stap long taon ya Kigali, mo raonabaot long hem.

Wan elda blong ol Wetnes blong Jeova we i stap goraon blong visitim ol kongregesen, i talem se: “Long Novemba 1992, mi stap visitim 18 kongregesen. Be long Maj 1994, namba blong ol kongregesen i go antap kasem 27. Namba blong ol paenia (olgeta we oli prij fultaem) i stap go antap evri yia.” Long Sarede, Maj 26, 1994, namba blong ol man we oli kam long Memoriol blong ded blong Kraes, i kasem 9,834.

Ale, kwiktaem nomo, ol samting oli jenis i kam nogud long Rwanda.a

Oda We Oli Stanemap i Lus Kwiktaem

Long Epril 6, 1994, kolosap long 8 klok long naet, ol presiden blong Rwanda mo Burundi, we oli blong laen ya Hutu, oli ded long wan akseden blong plen long Kigali. Long naet ya, ol man oli save harem ol wesil blong polis long evri ples long bigfala taon, mo oli blokem ol rod blong man i no save pas long hem. Ale long eli moning, ol soldia mo ol man we oli karem ol bigfala busnaef, oli stat blong kilim i ded ol man we oli blong laen ya Tutsi. Ntabana Eugène, wan elda blong ol Wetnes blong Jeova we i lukaot long olgeta kongregesen long bigfala taon ya Kigali, mo waef blong hem, pikinini boe blong hem, mo gel blong hem, oli sam long ol faswan man we oli kilim i ded olgeta.

Wan famle blong Yurop we oli Wetnes blong Jeova, oli bin stadi Baebol wetem sam man Tutsi we oli stap kolosap long haos blong olgeta. Naen long ol man ya oli go haed long haos blong famle ya blong Yurop, taem ol man ya we oli stap mekem krangke fasin blong kilim ol man, oli stap go long ol haos wanwan. Afta sam menet nomo, samwe long 40 man blong faet we oli stap stilim olting blong ol man, oli kam insaed long haos, ale oli smasem ol samting mo oli kafsaedem ol tebel, jea, kabod, mo bed. Sore tumas, oli kilim i ded ol man Tutsi we oli kam haed long haos ya. Be, oli no kilim i ded ol narafala long haos, nating se oli bin traehad blong sevem ol fren blong olgeta. Oli letem olgeta blong oli ronwe.

Fasin ya blong kilim i ded ol man, i gohed blong sam wik. Oli kilim i ded samwe long 500,000 man Rwanda. Plante taosen man oli ronwe blong sevem laef blong olgeta, bighaf blong olgeta oli Tutsi. Branj ofis blong ol Wetnes blong Jeova long Sair, i talem long ol brata long Franis se oli nidim ol saplae. Branj long Sair i talem se, “Mifala i askem long olgeta blong sanem wan kontena blong sekenhan klos. Ol brata long Franis oli sanem faef kontena, we kolosap olgeta klos mo ol sus oli nyuwan.” Long Jun 11, oli sanem 65 tan blong klos. Branj ofis blong Kenya tu i sanem long ol refuji,b ol klos mo ol meresin, wetem ol Wajtaoa long prapa lanwis blong olgeta.

Long Julae, ol ami blong ol Tutsi, we oli kolem Rwanda Patriotik Fran, oli winim ol ami blong gavman, we bighaf blong olgeta oli Hutu. Afta long samting ya, plante handred taosen Hutu oli ronwe long kantri blong olgeta. Tu milyan no moa man Rwanda oli lukaot sef ples long ol kamp we oli wokem kwiktaem long ol kantri we oli kolosap. Ol ples ya, oli fasfas we oli fasfas.

Oli Traehad Blong Givgivhan Long Olgeta

Tu long ol sikis man mo woman we oli stap wok long Translesen Ofis blong ol Wetnes blong Jeova long Kigali, oli Tutsi—Ananie Mbanda mo Mukagisagara Denise. Ol narafala brata long ofis ya we oli Hutu, oli traehad blong haedem tufala, be ol traehad blong olgeta oli karem frut blong sam wik nomo. Kolosap long en blong Mei 1994, ol rebel oli kam kilim i ded tufala Wetnes ya we oli Tutsi.

Ol Wetnes blong Jeova oli rere blong givim prapa laef blong olgeta blong protektem ol Kristin brata blong wan narafala laen. (Jon 13:34, 35; 15:13) Wan eksampel, Mukabalisa Chantal we i Tutsi. Taem ol memba blong Rwanda Patriotik Fran oli stap lukaot ol Hutu insaed long stad we hem i stap long hem, hem i stanap long saed blong ol fren blong hem we oli Hutu. Nating se ol rebel oli kros from ol samting we hem i mekem, be wan long olgeta i talem se: “Yufala ol Wetnes blong Jeova, yufala i rili wan strong kampani blong ol brata raonabaot long wol. !I no gat wan skul we i moa gud long skul blong yufala!”

Stap Longwe Long Fasin Ya Blong No Laekem Narafala Laen

Samting ya i no minim se fasin ya blong no laekem narafala laen, we i stap plante handred yia finis long ples ya blong Afrika, i no save kasem ol Wetnes blong Jeova. Wan Wetnes blong Franis we hem i kam blong halpem ol brata ya we oli kasem trabol, i talem se: “Ol Kristin brata blong yumi, olgeta tu oli mas rili traehad blong oli no kasem tingting ya blong no laekem narafala laen. Tingting ya nao we i lidim ol man blong kilim i ded ol grup blong man long narafala laen, long fasin we i nogud tumas blong eksplenem.

“Mifala i mitim ol brata we oli luk long prapa ae blong olgeta, taem ol rebel oli kilim i ded ol famle blong olgeta. Olsem wan eksampel, oli kilim i ded hasban blong wan Kristin sista we tufala i mared blong tu dei nomo. Sam Wetnes oli luk taem ol man oli kilim i ded ol pikinini blong olgeta mo ol papa mo mama blong olgeta. Wan sista, we naoia i stap long Uganda, i luk ol man oli kilim i ded ful famle blong hem, wetem hasban blong hem tu. Samting ya i soem olsem wanem trabol ya i mekem olgeta famle blong ol Wetnes blong Jeova long ples ya, oli harem i soa long saed blong filing mo long saed blong bodi.”

Kolosap 400 Wetnes oli ded long raf fasin ya agensem ol man blong narafala laen. Be i no gat wan long olgeta we i ded from wan narafala Wetnes i kilim hem. Ol Tutsi mo Hutu we oli Katolik mo Protestan, oli kilim i ded plante taosen man. Olsem we ol man oli save finis, ol Wetnes blong Jeova long olgeta ples long wol oli no joen nating long ol faet, ol fasin blong agensem gavman, no ol narafala faet long wol.—Jon 17:14, 16; 18:36; Revelesen 12:9.

Ol Soa We Ol Tok Oli No Naf Blong Eksplenem

Long hot taem we i pas, ol man raonabaot long wol oli lukluk ol video mo pija long saed blong fasin safa blong ol man, we kolosap oli no save bilivim. Long televisin, oli luk plante handred taosen man Rwanda we oli ronwe long kantri blong olgeta blong go long ol kantri we oli kolosap. Mo ol ples we oli stap long hem oli no klin nating. Wan long ol Wetnes blong Jeova long Franis we i kam blong givhan long ol man ya, hem i tokbaot ol samting we hem mo ol man we oli kam wetem hem, oli luk long Julae 30.

“Mifala i lukluk ol samting we i nogud tumas. Long plante kilomita, ol dedbodi oli ledaon long rod. Ol beregraon we oli stap joen, oli fulap wetem plante taosen dedbodi. Taem mifala i pastru long hif blong ol man wetem ol pikinini we oli stap pleplei kolosap long ol dedbodi, mifala i harem smel blong ples ya i nogud tumas. I gat ol dedbodi blong ol papa mama. Ol pikinini blong olgeta we oli laef yet, oli stap holemtaet baksaed blong olgeta, nating se papa mama blong olgeta i ded finis. Ol samting ya we mifala i luk, we i kamaot long plante defren ples, mifala i no save fogetem. Mifala i harem nogud tumas from mifala i no save mekem wan samting nating blong givhan. Mo taem mifala i luk ol man ya we oli harem i soa tumas long hat blong olgeta mo oli no gat hop, samting ya i tajem filing blong mifala bigwan.”

Long medel blong Julae, plante taosen man we oli ronwe long Rwanda oli stap kam insaed long Sair. Ale ol Wetnes we oli stap long Sair, oli go kasem mak blong graon we i seraotem Sair long Rwanda, mo oli holem i go antap ol buk blong olgeta we oli tokbaot Baebol, blong mekem se ol Kristin brata blong olgeta mo ol man we oli intres, oli luksave olgeta. Biaen, ol Wetnes blong Rwanda we oli kam, oli hivap wanples. Nao ol Wetnes blong Sair oli lidim olgeta oli go long Haos Kingdom long taon ya Goma we i kolosap, mo long ples ya oli lukaot olgeta. Ol Wetnes we oli gat save long saed blong wok blong dokta mo nes, oli wok strong blong lukaotgud long ol sikman, nating se oli no gat naf meresin mo ol gudfala ples blong wok.

Kwiktaem Nomo Oli Givhan Long Ol Man We Oli Safa

Long Fraede, Julae 22, ol Wetnes blong Jeova long Franis oli kasem wan mesej long Afrika we i askem help kwiktaem. Hem i tokbaot ol bigfala trabol blong ol Kristin brata we oli ronwe long Rwanda. Samwe long faef kasem ten menet biaen we ol brata oli kasem mesej ya, oli mekem disisen blong fulumap wan kago plen wetem ol saplae. Samting ya i mekem se oli yusum wan ful wiken blong mekemrere fulap samting. Hemia i wan bigbigfala samting, from we i fastaem we oli mekem wan bigfala samting olsem blong sanem ol saplae kwiktaem.

Ol Wetnes long plante defren ples oli givim bigfala mane blong pem ol saplae. Ol Wetnes long Beljiom, Franis, mo Swiselan, oli givim bitim 160 milyan vatu (US 1,600,000 dola). Oli pem ol saplae olsem kakae, meresin, mo ol samting blong givhan long ol man we oli stap trabol olsemia. Nao long ol ples blong ol Wetnes blong Jeova long Louvier long Franis, mo long Brasel, long Beljiom, oli fulumap ol samting ya long ol bokis mo oli raetem adres long olgeta. Ol Wetnes oli wok long dei mo long naet blong mekemrere ol saplae blong sanem i go long Osten, Beljiom. Long Wenesde, Julae 27, long epot blong Osten, oli fulumap bitim 35 tan blong ol saplae long kago plen. Nekis dei blong hem, oli sanem sam moa saplae i go, long saed blong ol meresin. Tu dei biaen, long Sarede, oli sanem moa meresin i go long narafala plen, long ol brata we oli stap trabol long Afrika.

Sam Wetnes blong Franis wetem wan long olgeta we hem i dokta, oli go long Goma, bifo we ol faswan saplae oli kasem ples ya. Long Mande, Julae 25, taem Dokta Henri Tallet i kasem Goma, kolosap 20 Wetnes oli ded finis from sik ya we oli kolem kolera, mo sam narafala man oli stap ded evri dei. Ol saplae we oli sanem i go oli mas pastru long Bujumbura, wan ples long Burundi, we i 250 kilomita longwe. Samting ya i mekem se ol saplae oli jes kasem Goma long Fraede moning, long Julae 29.

Winim Ol Sik

Long semtaem, 1,600 Wetnes mo ol fren blong olgeta oli fasfas long graon we smol Haos kingdom i stap long hem, long Goma. Blong evriwan, i gat wan tolet nomo, i no gat wora, mo smol kakae nomo i stap. Ol man we oli kasem kolera, oli fasfas long Haos Kingdom. Namba blong ol dedman i stap go antap.

Sik ya kolera i mekem se wan man i lusum wora we i stap long bodi blong hem. Ol ae oli kam olsem glas mo oli stap tanem i go antap. Sipos hem i kasem meresin kwiktaem, blong givhan long bodi blong kasem wora bakegen, hem i save kamgud afta tu dei. Taswe kwiktaem nomo, ol brata oli traehad blong yusum smol meresin we oli gat, blong givhan long ol sik brata blong kasem wora bakegen long bodi.

Antap long hemia, ol brata oli traem blong putum ol sikman long wan ples we i longwe lelebet long ol narafala man, blong mekem se ol narafala oli no kasem sik ya. Oli wantem tekem ol refuji ya oli go long narafala ples we i longwe long ples ya we oli trabol tumas long hem, Goma. Kolosap long Lugun blong Kivu oli faenem wan gudfala ples. Hem i farawe long ases blong graon we win i fulap long hem mo smel blong ol dedbodi we i bigwan tumas.

Oli digim ol tolet, mo oli putum ol rul long saed long fasin blong mekem bodi mo ples i klin. Olsem nao, ol man oli mas wasem han blong olgeta long wan besin we i gat javel mo wora long hem, afta we oli go long tolet. Oli eksplenem long ol man se ol rul ya oli impoten tumas, ale ol man oli agri blong folem ol rul ya. I no longtaem, sik ya we i givim ded i godaon.

Taem ol faswan saplae oli kam long Fraede, Julae 29, oli stanemap wan smol hospital long Haos Kingdom long Goma. Oli karem 60 bed i kam, mo oli putum wan enjin blong klinim wora. Mo oli tekem ol haos tapolen oli go long ol Wetnes we oli stap kolosap long Lugun blong Kivu. Long smoltaem nomo, oli stanemap 50 haos tapolen long ol stret laen mo oli klin.

Long wan taem, kolosap 150 Wetnes mo ol fren blong olgeta oli sik tumas. Long fas wik long Ogis, bitim 40 long olgeta oli ded finis long Goma. Be ol meresin mo ol man blong help, oli kam long stret taem blong sevem laef blong fulap man mo blong stopem bighaf blong fasin blong safa.

Ol Man Long Saed Blong Speret We Oli Gat Fasin Tangkyu

Ol Wetnes refuji oli soemaot bigfala fasin tangkyu from ol help we oli kasem. Lav we ol Kristin brata long ol narafala kantri oli soem, i tajem olgeta. Samting ya i pruvum klia se oli stap long wan trufala famle blong ol brata raonabaot long wol.

Nating we ol refuji ya oli kasem hadtaem, oli stanap strong long saed blong speret. Wan man we i wajemgud fasin blong olgeta, i talem se “oli intres moa blong kasem kakae long saed blong speret i bitim ol help long saed blong bodi, nating se oli nidim plante samting.” Blong givhan long olgeta blong stadi Baebol, ol defren kamp blong ol refuji oli askem 5 000 buk ya Yu Save Laef Foreva Long Paradaes Long Wol long lanwis blong ol man Rwanda, hemia Kinyarwanda. Ale oli sanem i go.c

Ol refuji oli tokbaot wan vas blong Baebol evri dei, mo oli putumap wan plan blong mekem ol miting blong kongregesen. Oli mekem plan tu blong stanemap ol klas blong tijim skul long ol pikinini. Ol tija oli tijim ol klas ya tu long saed long fasin blong mekem bodi mo ples i klin. Oli stap tokbaot we laef blong olgeta i dipen long fasin blong folem ol rul ya.

Gohed Blong Nidim Help

Plante handred Wetnes we oli refuji oli stap tu long ol narafala ples, olsem Rutsuru, i no Goma nomo. Ol brata ya tu oli kasem help. Long Julae 31, wan grup blong seven Wetnes oli aot long Goma long plen, oli go long Bukavu. Long ples ya, i gat 450 Wetnes we oli refuji. Plante long olgeta ya oli kam long Burundi tu. Kolera i bin kasem olgeta long ples ya, mo oli kasem help blong traem mekem se i no gat wan long olgeta brata ya i ded.

Nekis dei blong hem, grup ya i ron kolosap 150 kilomita long trak blong go long Uvira, long Sair. Long rod we oli pas long hem, i gat kolosap 1,600 Wetnes blong Rwanda mo Burundi oli stap long seven defren ples. Oli givim advaes long olgeta olsem wanem blong blokem sik ya. Wan ripot we i stap tokbaot ol samting we grup ya i luk, i talem se: “Ol samting we mifala i mekem kasem naoia i wan smol haf nomo. Ol 4,700 man we mifala i stap halpem olgeta naoia bambae oli nidim moa help blong plante manis.”

Ripot we i kamaot long Ogis se, plante handred Wetnes oli gobak long Rwanda finis. Be ol man oli bin spolem kolosap olgeta haos mo ol olting blong olgeta. Ale hadwok ya i stap yet blong bildim bakegen ol haos mo ol Haos Kingdom.

Ol man blong wok blong God oli gohed blong prea wetem filing from olgeta man we oli safa tumas long Rwanda. Yumi save se taem en blong ol fasin blong naoia i kam kolosap moa, raf fasin i save go antap. Be ol Wetnes blong Jeova raonabaot long wol bambae oli gohed blong holemtaet Kristin fasin blong no tekem saed long faet mo blong soem trufala fasin sore.

[Ol Futnot]

[Map blong pija long pej 18]

(Lukluk niuspepa)

RWANDA

Kigali

UGANDA

SAIR

Rutsuru

Goma

Lugun Blong Kivu

Bukavu

Uvira

BURUNDI

Bujumbura

[Tok blong pija long pej 21]

Lefsaed: Ol rebel oli kilim i ded Ntabana Eugène mo famle blong hem. Raetsaed: Oli kilim i ded Mukagisagara Denise, wan Tutsi, nating se ol Hutu brata blong hem oli traehad blong sevem laef blong hem

[Tok blong pija long pej 23]

Antap: Lukaotgud long ol sikman long Haos Kingdom long Goma. Lefsaed daon: Ol Wetnes oli mekemrere bitim 35 tan blong ol saplae mo oli sanem i go long kago plen. Daon: Kolosap long Lugun Blong Kivu, ples ya we ol Wetnes oli muf i go long hem. Raetsaed daon: Ol refuji blong Rwanda long Haos Kingdom long Sair